Agadir

Agadir hija waħda mill-bliet prinċipali fil-Marokk, fuq ix-xatt tal-Oċean Atlantiku ħdejn il-, fit-tramuntana tal-punt fejn ix- tiżbokka fl-oċean, u 316 miles (509 km) fin-nofsinhar ta' Casablanca. Agadir hija l-kapitali tal-Prefettura ta' Agadir Ida-U-Tanan u tar-reġjun ekonomiku ta' Souss-Massa.

Agadir
Marokk
Amministrazzjoni
Constitutional monarchy	Marokk
Region of Morocco	Souss-Massa ^(en)
Prefecture of Morocco	Agadir-Ida-Ou-Tanane Prefecture ^(en)
Kap tal-Gvern	^(en)
Isem uffiċjali	أكادير ⴰⴳⴰⴷⵉⵔ
Ismijiet oriġinali	‫أڭادير‬ ⴰⴳⴰⴷⵉⵔ
Kodiċi postali	80000
Ġeografija
Koordinati	30°25′17″N 9°34′59″W / 30.4214°N 9.5831°W / 30.4214; -9.5831Koordinati: 30°25′17″N 9°34′59″W / 30.4214°N 9.5831°W / 30.4214; -9.5831
Agadir Agadir (Morocco)
Superfiċjenti	53,789 kilometru kwadru
Għoli	74 m
Demografija
Popolazzjoni	538,000 abitanti (1 Lulju 2023)
Unitajiet domestiċi	105,057
Informazzjoni oħra
Fondazzjoni	1505
Kodiċi tat-telefon	48
Żona tal-Ħin	, UTC+1
bliet ġemellati	^(mul) , ^(mul) , Miami, ^(mul) , Nantes, , , Vigan, ^(en) u ^(en)
agadir.ma

Agadir hija waħda miċ-ċentri urbani ewlenin tal-Marokk. Il-muniċipalità ta' Agadir irreġistrat popolazzjoni ta' 924,000 fiċ-ċensiment tal-Marokkin tal-2014. Skont iċ-ċensiment tal-2004, f'dik is-sena kien hemm 346,106 abitant u l-popolazzjoni tal-Prefettura ta' Agadir-Ida Outanane kienet ta' 487,954 abitant.

Agadir hija magħrufa bħala l-kapitali tal-kultura fil-Marokk. Hija waħda mill-ftit bliet kbar Marokkini fejn it-tamazight, waħda miż-żewġ lingwi uffiċjali tal-Marokk, hija mitkellma minn aktar minn nofs il-popolazzjoni. Il-varjetà indiġena tar-reġjun, Tachelhit, hija mitkellma minn 222,000 kelliem, li jirrappreżentaw 53.7% tal-popolazzjoni kollha. Agadir huwa wkoll post għal ħafna festivals relatati mal-kultura Amażigh, bħas-Sena l-Ġdida Amażigh, iċċelebrata fit-13 ta’ Jannar ta’ kull sena fil-belt kollha, speċjalment fiċ-ċentru tal-belt. Il-Festival Bilmawen huwa tradizzjoni Berbera antika oħra ċċelebrata fis-subborgi tal-belt. Barra minn hekk, il-festival Internazzjonali Issni N'Ourgh huwa festival għall-films Amażigh. Agadir hija wkoll il-post fejn twieldu ħafna mill-figuri prominenti tal-mużika Shilha u Amażigh, bħal Izenzaren, Oudaden, u ħafna oħrajn.

Il-belt rat il-Kriżi ta’ Agadir fl-1911 li kixfet it-tensjonijiet bejn Franza u l-Ġermanja, u b’hekk ipprevediet l-Ewwel Gwerra Dinjija. Il-belt kienet meqruda minn fl-1960; u wara nbniet kompletament mill-ġdid bi standards sismiċi obbligatorji. Issa hija l-akbar attrazzjoni turistika ħdejn il-baħar fil-Marokk, fejn turisti barranin u ħafna residenti huma attirati minn klima moderata aktar mis-soltu matul is-sena kollha. Ilha mill-2010 moqdija tajjeb minn titjiriet bi prezz baxx u awtostrada minn .

Il-klima moderata tax-xitwa (temperatura medja f'Jannar: 20.5°C/69°F) u bajjiet tajbin għamluha destinazzjoni ewlenija għax-"xemx fix-xitwa" għall-Ewropej tat-Tramuntana.

Etimoloġija

L-isem Agadir huwa nom Berberu komuni, li jfisser 'ħajt, kompartiment, bini fortifikat, jew ċittadella'. Dan in-nom huwa attestat fil-biċċa l-kbira tal-lingwi Berberi. Jista' jiġi mill-kelma Tuareg aǧādir ('ħajt' jew 'xatt') jew minn gadir fil-lingwa tal- ('ħajt' jew 'fortizza') Il-kelma ta' qabel tista' tkun ukoll kelma b'self minn ta' l-aħħar. L-etimoloġija tal-Feniċi, jekk hija korretta, tkun l-istess bħal dik ta’ fi Spanja.

Hemm ħafna aktar bliet fil-Marokk imsejħa Agadir. L-isem sħiħ tal-belt ta' Agadir f'Tashelhit huwa Agadir Ighir jew Agadir-n-Irir, litteralment 'il-fortizza tal-Kap', b'referenza għall-promontorju fil-qrib jismu Cape Ighir fuq il-mapep (isem pleonastiku, litteralment 'Cape Cape').

Storja

Okkupazzjoni bikrija

L-eqdem mappa magħrufa li tinkludi indikazzjoni ta’ Agadir hija mill-1325: fil-post approssimattiv tal-belt moderna, issemmi post li ssejjaħ Porto Mesegina, wara isem ta’ tribù Berbera li kienet ġiet irreġistrat sa minn seklu 12, il-Mesguina. (magħruf ukoll bħala l-Ksima ).^{[bżonn referenza]} Fl-aħħar tal-perjodu medjevali, Agadir kienet belt ta' ċerta fama. L-ewwel referenza magħrufa ta’ isimha, Agadir al-harba, ġiet irreġistrata fl-1510.^{[bżonn referenza]}

Okkupazzjoni Portugiża

Fl-aħħar tas-seklu 15 il-Portugiżi bdew jokkupaw pożizzjonijiet tul il-kosta Marokkina. Fl-1505 in-nobbli Portugiż João Lopes de Sequeira okkupa ż-żona fl-1505. Huwa bena kastell tal-injam f'riġlejn għoljiet, ħdejn nixxija, u nħolqot kolonja Portugiża bl-isem ta' Santa Cruz do Cabo do Gué. Is-sit għadu jġib l-isem ta' Funti jew Founti (mill-kelma Portugiża fonte, li tfisser "funtana"). Il-kastell aktar tard inxtara mir-Re tal-Portugall fil-25 ta’ Jannar 1513.

Il-preżenza Portugiża qanqlet ostilità dejjem tikber mill-popolazzjoni lokali tar-reġjun ta’ Sous, li bdiet imblokk ekonomiku u militari tal-port għal snin twal. Fl-1510 Muhammad al-Qa'im, il-mexxej ta' familja Sharifian li kienet stabbiliet lilhom infushom fis-Sous, ġie ddikjarat mexxej tal-isforzi militari lokali kontra s-Sous. Id-dixxendenti tiegħu komplew waqqfu d-dinastija Sa'di li telgħet għall-poter matul id-deċennji ta' wara u eventwalment stabbilixxew il-kapital tagħhom f'Marrakexx . Fl-1540 is-sultan Sa'di Muhammad al-Shaykh okkupa l-għoljiet prinċipali (issa Agadir Oufla ) 'l fuq mill-Portugiż u installa artillerija biex jipprepara attakk fuq il-fortizza ta' taħt. L- assedju tal-kolonja beda fis-16 ta’ Frar 1541 u ġie konkluż b’suċċess fit-12 ta’ Marzu tal-istess sena.

Ħakma Marokkina

Wara r-rebħa ta' Sa'di, is-sit tħalla mhux okkupat għal snin sħaħ sakemm is-suċċessur ta' Muhammad al-Shaykh, Abdallah al-Ghalib (r. 1557–1574), bena fortizza ġdida (jew kasbah ) fuq l-għoljiet Issa kien jissejjaħ Agadir N'Ighir (litteralment: "fosos fortifikat tal-għoljiet" f'Tachelhit.

Fis-seklu 17, matul ir-renju tad-dinastija Berber ta ' Tazerwalt, Agadir kien port ta' xi importanza, u jespandi l-kummerċ tiegħu mal-Ewropa. Ma kien hemm, iżda, la port reali u lanqas moll. Agadir kien jinnegozja l-aktar f’zokkor, xama’, ram, u ġlud. Bi skambju, l-Ewropej biegħu l-oġġetti manifatturati tagħhom hemmhekk, partikolarment l-armi u t-tessuti. Taħt ir-renju tas-Sultan Moulay Ismail (1645–1727) u s-suċċessuri tiegħu, il-kummerċ ma’ Franza, li qabel kienet sieħba attiva, naqas, u l-kummerċ mal-Ingliżi u l-Olandiżi żdied.

Fl-1731, il-belt inqerdet kompletament minn terremot. Wara dan, il-port ta' Agadir ġie ordnat li jingħalaq, u alternattiva, Essaouira, ġiet stabbilita aktar fit-tramuntana.

Wara perjodu twil ta’ prosperità matul ir-renji tad-dinastiji Saadian u Alawita, Agadir naqset fir-relevanza tagħha mill-1760 minħabba l-preeminenza mogħtija lill-port kompetitur ta’ Essaouira mis-Sultan Alawita Mohammed ben Abdallah li ried jikkastiga lis-Souss talli rribella kontra tiegħu. awtorità. Dan it-tnaqqis dam seklu u nofs. Fl-1789, vjaġġatur Ewropew ta deskrizzjoni qasira ta’ Agadir: “Issa hija belt ghost, m’hemmx aktar minn ftit djar u dawn qed jitfarrku f’fdalijiet”.

Fl-1881, is-Sultan Moulay Hassan reġa' fetaħ il-port għall-kummerċ sabiex iforni l-ispedizzjonijiet li ppjana fin-nofsinhar. Dawn l-ispedizzjonijiet, li kellhom jerġgħu jsostnu l-awtorità tiegħu fuq it-tribujiet Souss u jikkumbattu l-pjanijiet tal-Ingliżi u l-Ispanjoli, saru fl-1882 u l-1886.

Bl-iskuża ta’ sejħa għall-għajnuna minn kumpaniji Ġermaniżi fil-wied tas-Souss, il-Ġermanja ddeċidiet fl-1 ta’ Lulju 1911, li testendi l-interessi tagħha fil-Marokk u ssostni pretensjoni fuq il-pajjiż. Bagħtet lill-bajja ta’ Agadir, (liema port kien, sal-1881, magħluq għall-kummerċ barrani) l- SMS Panther li malajr ingħaqdet mill-cruiser Berlin . Reazzjoni internazzjonali qawwija ħafna, partikolarment mill-Gran Brittanja, ssorprendiet lill-Ġermanja u tat bidu għall- Kriżi ta' Agadir bejn Franza u l-Ġermanja. Gwerra mhedda. Wara negozjati iebsa, fl-4 ta’ Novembru 1911 fl-aħħar ġie ffirmat trattat Franko-Ġermaniż, li ta idejhom ħielsa lil Franza, li tkun tista’ tistabbilixxi l-protettorat tagħha fuq il-Marokk bi tpattija biex iċedu xi kolonji fl-Afrika. Kien f’dak iż-żmien biss li l-gunboat Panther u l-cruiser Berlin telqu mill-bajja ta’ Agadir. Minħabba kalkolu ħażin, ir-rappreżentant tal-bejgħ Ġermaniż Hermann Wilberg, li ntbagħat biex jipprovdi l-iskuża għall-intervent, wasal biss f'Agadir tlett ijiem wara li waslet il-Panther .

Fl-1913, il-bliet (Agadir N'Ighir u Founti) kienu jammontaw għal inqas minn elf abitant. Fil-15 ta’ Ġunju 1913 it-truppi Franċiżi niżlu Agadir. Fl-1916, inbena l-ewwel moll ħdejn Founti – moll sempliċi, aktar tard magħruf bħala l-“moll Portugiż”, li baqa’ sa tmiem is-seklu 20. Wara l-1920, taħt il-protettorat Franċiż, inbena port u l-belt rat l-ewwel żvilupp tagħha bil-bini tad-distrett l-antik Talborjt li jinsab fuq il-plateau f’qiegħ l-għolja. Sentejn wara, ħdejn Talborjt tul il-fawlline tax-xmara Tildi bdiet il-kostruzzjoni tad-distrett popolari ta 'Yahchech.

Madwar l-1930, Agadir kienet waqfa importanti għas-servizz tal-posta bl-ajru Franċiż Aéropostale u kienet iffrekwentata minn Saint-Exupéry u Mermoz .

Fis-snin mill-1930, bdiet tinbena belt ċentrali moderna skont il-pjanijiet tal-pjanifikatur urban Henri Prost, direttur tad-Dipartiment tal-Ippjanar Urban tal-Protettorat, u d-deputat tiegħu Albert Laprade: forma ta' nagħla madwar vjal kbir perpendikolari max-xatt – l-Avenue Lyautey, minn meta ssemmiet Avenue du Général Kettani. Fis-snin ħamsin, l-iżvilupp urban kompla taħt id-direzzjoni tad-Direttur tal-Ippjanar Urban tal-Marokk, Michel Ecochard.

Wara l-1950 u l-ftuħ tal-port kummerċjali l-ġdid, il-belt kibret bis-sajd, il-bottiljar, l-agrikoltura u l-minjieri. Bdiet ukoll tiftaħ għat-turiżmu minħabba l-klima u l-infrastruttura tal-lukandi tagħha. Bosta snin wara mill-1950 sal-1956 Agadir organizza l-Grand Prix of Agadir u, mill-1954 sal-1956, il-Grand Prix tal-Marokk .

Fl-1959, żar il-port il-jott tal-kummerċjant tal-bastimenti Grieg u l-mistieden tiegħu, Winston Churchill.

Sal-1960, Agadir kien jgħodd aktar minn 40,000 resident meta fi 15-il minuta qabel nofs il-lejl tad-29 ta’ Frar 1960, reġa’ nqerdet kważi totalment minn ta’ qawwa 5.7 fuq l-iskala Richter li dam 15-il sekonda. Dan qereb il-belt kważi kompletament u qatel aktar minn terz ta’ il-popolazzjoni. In-numru ta’ mwiet kien stmat għal 15,000. It-terremot qered il-Kasbah il-qadima.

Agadir wara l-1960

Il-belt attwali reġgħet inbniet 1 mile (1.6 km) aktar fin-nofsinhar, immexxija mill-periti assoċjati ma' GAMMA, inklużi Jean-François Zevaco, Elie Azagury, , u , b'konsultazzjoni minn Le Corbusier. Agadir saret belt kbira ta’ aktar minn nofs miljun sal-2004, b’port kbir b’erba’ baċiri: il-port kummerċjali b’fundar ta’ 17-il metru, sajd trijangolu, port tas-sajd, u port tad-dgħajjes tad-divertiment b’marina. Agadir kien il-port ewlieni tas-sardin fid-dinja fis-snin tmenin u għandu bajja li tifrex fuq 10km mal-baħar. Il-klima tagħha għandha 340 jum ta’ xemx fis-sena li tippermetti l-għawm is-sena kollha. Ix-xitwa hija sħuna u fis-sajf, iċ-ċpar huwa komuni.

Flimkien ma' Marrakech, Agadir hija ċentru importanti ħafna għat-turiżmu lejn il-Marokk, u l-belt hija l-aktar port tas-sajd importanti fil-pajjiż. In-negozju qed jisplodu wkoll bl-esportazzjoni ta' frott u ħaxix taċ-ċitru prodotti fil-wied fertili ta' Souss.

Fit-12 ta’ Diċembru 2022, terremot ta’ qawwa ta’ 4.5 laqat il-Provinċja ta’ Agadir. It-terremot seħħ f’fond ta’ tliet kilometri taħt l-epiċentru, ‘il barra mill-kosta ta’ Agadir.

Noti

1. ^ L-isem jindika li jista' jkun kien hemm suq nhar ta' Erbgħa - souk el-arba qrib il-fosos.. Chronique de Santa-Cruz du Cap de Gué (in French), Paris, 1934
2. ^ Ighir (pronunzja: irrhir) aktar tard tfisser spalla jew għoli.

Referenzi

1. ^ ^{a b} "Ċensiment Ġenerali tal-popolazzjoni 2004" (PDF). web.archive.org (bil-Franċiż). Arkivjat minn l-oriġinal (PDF) fl-2015-05-01. Miġbur 2023-11-11.
2. ^ "جماعة أكادير تحتفي بحلول السنة الأمازيغية الجديدة2973 ببرنامج ثقافي غني ومتنوع". Agadir.ma. Miġbur 15 April 2023.
3. ^ "Agadir: Lancement de l'appel à candidature au 14è Festival Issni N'Ourgh International du Film Amazigh". Maptourisme.ma. Arkivjat minn l-oriġinal fl-15 April 2023. Miġbur 15 April 2023.
4. ^ "Y a-t-il un « vote tachelhit » ?". Tafra.ma. Miġbur 15 April 2023.
5. ^ "Recensement population (RGPH) 2014". Haut Commissariat au Plan. Arkivjat minn l-oriġinal fl-6 October 2017. Miġbur 15 April 2023.
6. ^ "More than 45,000 People Celebrate the Amazigh Year in Agadir". Mjtnews.com. Miġbur 15 April 2023.
7. ^ "جماعة أكادير تحتفي بحلول السنة الأمازيغية الجديدة2973 ببرنامج ثقافي غني ومتنوع". Agadir.ma. Miġbur 15 April 2023.
8. ^ "Nouvel An amazigh: Une semaine de festivités à Agadir". Aujourdhui.ma. Miġbur 15 April 2023.
9. ^ "كرنفال "بوجلود" بأكادير". Hespress.com. Miġbur 15 April 2023.
10. ^ "Agadir: Lancement de l'appel à candidature au 14è Festival Issni N'Ourgh International du Film Amazigh". Maptourisme.ma. Arkivjat minn l-oriġinal fl-15 April 2023. Miġbur 15 April 2023.
11. ^ See K. Naït-Zerrad, Dictionnaire des racines berbères, Ḍ-G, Louvain: Peeters, 2002, p. 734.
12. ^ ^{a b ċ} Room, Adrian (2008). African placenames : origins and meanings of the names for natural features, towns, cities, provinces, and counties. Jefferson, N.C. : McFarland & Co. pp. 17–18. ISBN 978-0-7864-3546-3. Parametru mhux magħruf |iktar= injorat (għajnuna)
13. ^ Compare Hebrew gādēr 'wall, place fortified with a wall' (see S.P. Tregelles, Gesenius' Hebrew-Chaldee lexicon, Grand Rapids: Eerdmans, 1949, p. 160, which also mentions Classical Arabic jadīr 'a place surrounded by a wall').
14. ^ ^{a b} Camps, G. (1985). "Agadir". Enyclopédie Berbère [En ligne]. Miġbur 3 April 2023.
15. ^ Tourneau, Roger le (1960). Agadir-Ighir (bil-Franċiż).
16. ^ Taquin, Arthur (1902). "Les iles canariens et les parages de pêche canariens". Host Bibliographic Record for Boundwith Item Barcode 30112051992938 and Others (bil-Franċiż). pp. 427–328.
17. ^ "Agadir | Morocco | Britannica". www.britannica.com (bl-Ingliż). Miġbur 2022-12-18.
18. ^ Abun-Nasr, Jamil M. (1987). A History of the Maghrib in the Islamic Period (bl-Ingliż). Cambridge University Press. pp. 207–208. ISBN 978-1-316-58334-0.
19. ^ ^{a b} Newitt, Malyn (2004). A History of Portuguese Overseas Expansion 1400–1668 (bl-Ingliż). Routledge. pp. 35–36, 66. ISBN 978-1-134-55304-4.
20. ^ ^{a b ċ d}
21. ^ Charles-André Julien, History of North Africa, Paris, 1994 (Fr)
22. ^ "Historic Earthquakes". Earthquake.usgs.gov. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2012-05-08. Miġbur 2012-03-14.
23. ^ Maurice Barbier (1982). Le conflit du Sahara occidental (bil-Franċiż). Harmattan. p. 48. ISBN 978-2-85802-197-0.
24. ^ Scheme of the Future City in the magazine La Géographie on Gallica
25. ^ Documentary film, Jacques Bensimon, Once Agadir, , consulted 1 November 2010
26. ^ "Agadir et le tremblement de terre du 29 février 1960". www.agadir1960.com. Miġbur 2023-11-11.
27. ^ Dahmani, Iman; El moumni, Lahbib; Meslil, El mahdi (2019). Modern Casablanca Map. Casablanca: . ISBN 978-9920-9339-0-2.
28. ^ Ina.fr, Institut National de l'Audiovisuel-. "Le Corbusier, urbaniste visionnaire - Archives vidéo et radio Ina.fr". Ina.fr (bil-Franċiż). Miġbur 2020-05-02.
29. ^ Elajmi, Majda. "Earthquake of Magnitude 4.5 Hits Agadir Province". moroccoworldnews (bl-Ingliż). Miġbur 2023-01-27.
30. ^ "Agadir hit by a 4.5 degrees earthquake". HESPRESS English - Morocco News (bl-Ingliż). 2022-12-12. Miġbur 2023-01-27.