Azərbaycan
Lietuva
Malta
ශ්රී ලංකාව
Türkmenistan
Türkiyə
Украина
Il Butan འབ ག ཡ ལ trażlitterazzjoni tal Wylie Brug Yul Druk Yul uffiċjalment ir Renju tal Butan hu stat interkjuż fl fit
Butan
Il-Butan (: འབྲུག་ཡུལ་; trażlitterazzjoni tal-Wylie: Brug-Yul "Druk Yul"), uffiċjalment ir-Renju tal-Butan, hu stat interkjuż fl- fit-tarf tal-lvant tal-Himalayas. Hu mdawwar fit-tramuntana miċ-Ċina u fin-nofsinhar, il-lvant u l-punent mir-Repubblika tal-Indja. Iżjed lejn il-punent, hu separat minn-Nepal permezz tal-istat Indjan ta Sikkim, filwaqt aktar lejn in-nofsinhar hu mifrud mill-Bangladexx permezz tal-istati Indjani ta' Assam u Bengal tal-Punent. Il-belt kapitali u l-akbar belt tal-Butan hi .
| Renju tal-Butan འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Innu nazzjonali: "Ir-Renju tad-Dragun tar-Ragħad" | ||||||
| Belt kapitali | Thimphu 27°28.0′N 89°38.5′E / 27.4667°N 89.6417°E
| |||||
| Lingwi uffiċjali | ||||||
| Gvern | ||||||
| - | Jigme Khesar Namgyel Wangchuck | |||||
| - | ||||||
| - | 17 ta Diċembru, 1907 | |||||
| - | 2007 | |||||
| Erja | ||||||
| - | Total | 38,394 km2 (135) 14,824 mil kwadru | ||||
| - | Ilma () | 1.1 | ||||
| Popolazzjoni | ||||||
| - | stima tal-2016 | 797,765 (165) | ||||
| - | ċensiment tal-2005 | 634,982 | ||||
| - | Densità | 18.0/km2 (154) 46.6/mili kwadri | ||||
| () | stima tal-2011 | |||||
| - | Total | $4.287 biljun | ||||
| - | $6,112 | |||||
| (nominali) | stima tal-2011 | |||||
| - | Total | $1.488 biljun | ||||
| - | $2,121 | |||||
| (2007) | ▲0.619 (medju) () | |||||
( | ||||||
| Żona tal-ħin | (+6) | |||||
| Kodiċi telefoniku | 975 | |||||
| Il-popolazzjoni tal-Butan ġie stmata abbażi tal-figura rappurtata ta' madwar miljun fl-1970 meta l-pajjiż issieħeb fil-Ġnus Magħquda u m'hemmx statistika preċiża. | ||||||
Fruntieri tal-Bhutan totali: 1,136 km, pajjiżi tal-fruntiera (2): iċ-Ċina 477 km; Indja 659 km.
Storja
Għodda magħmula minn diversi materjali, armi, avorju, għadam tal-iljunfanti, u fdalijiet ta’ bini tal-ġebel kollha jagħtu xhieda tal-preżenza umana madwar is-sena 2000 QK, iżda m'hemm l-ebda dokumenti bil-miktub.
Huwa maħsub li l-Butan kien popolat bejn il-500 u s-600 QK mill-grupp etniku Monba, li jipprattika t-tradizzjoni animista ta’ Bon. Din il-kultura hija maħsuba li eżistiet fl-istat ta’ Lho Mon ("artijiet mudlama tan-nofsinhar") jew Mon Yul ("artijiet mudlama").
Il-Buddiżmu ħa l-għeruq hemmhekk fis-7 seklu WK. Ir-re Tibetan Songtsen Gampo (li rrenja bejn is-627 u s-649) ikkonverta għall-Buddiżmu u espanda l-imperu Tibetan f’Sikkim u l-Butan. Huwa ordna l-bini ta’ żewġ tempji Buddisti, wieħed f’Jakar u l-ieħor f’Kyichu (ħdejn Paro, fil-Wied ta’
Paro). Il-Buddiżmu verament infirex sa mis-sena 746, taħt ir-Re Sindhu Raja (magħruf ukoll bħala Künjom, Sendha Gyab, jew Chakhar Gyalpo), re Indjan eżiljat. Huwa stabbilixxa gvern fil-Palazz Chakhar Gutho fid-distrett ta' Bumthang. Il-kaptan Indjan u l-qaddis Padmasambhava (magħruf ukoll bħala Guru Rinpoche) wasal fis-sena 747.
Fis-seklu 10, l-iżvilupp politiku tal-Butan kien influwenzat ħafna mir-reliġjon. Hemmhekk ħarġu diversi varjanti tal-Buddiżmu, appoġġjati minn diversi kmandanti tal-gwerra Mongoli. Wara t-tnaqqis tad-dinastija Yuan fis-seklu 14, dawn l-ordnijiet reliġjużi tħabtu bejniethom għad-dominanza politika u reliġjuża fir-reġjun. Dan wassal għar-rebħa tal-ordni Drukpa fis-seklu 16.
Fis-seklu 11, it-territorju kien okkupat mill-forzi militari Tibetani-Mongoli. Sal-bidu tas-seklu 17, kien taħlita ta’ fiefdoms żgħar tal-gwerra, li l-lama Tibetan Shabdrung Ngawang Namgyal għaqqad billi ħoloq netwerk ta’ fortizzi (dzong) bi tmexxija amministrattiva konġunta (penlop) u spiritwali (lama). Huwa ppromulga t-Tsa Yig, kodiċi leġiżlattiv li għen biex jgħaqqad il-mexxejja lokali. Ħafna minn dawn id-dzong għadhom jeżistu u jkomplu għandhom rwol spiritwali u amministrattiv. Il-Ġiżwiti Portugiżi Estêvão Cacella u João Cabral kienu l-ewwel Ewropej irreġistrati fil-Butan. Huma għaddew minn hemm fi triqthom lejn Shigatse, it-Tibet. Intlaqgħu b’kortesija kbira. Wara kważi tmien xhur fir-reġjun, Cacella kiteb ittra twila li tiddeskrivi l-vjaġġi tiegħu. Fiha waħda mill-ftit referenzi kontemporanji għax-Shabdrung. Il-mewt ta’ Ngawang Namgyal fl-1592 baqgħet sigrieta għal 54 sena. Wara perjodu ta’ konsolidazzjoni, il-Butan reġa’ kien ix-xena ta’ kunflitt armat intern. Fl-1711, bdiet gwerra kontra l-Imperu Mughal u s-subedars tiegħu, li rrestawraw lil Cooch Behar fin-nofsinhar. Fil-kaos li segwa, it-Tibetani ppruvaw jerġgħu jieħdu l-Butan fl-1714, mingħajr suċċess.
Fis-seklu 18, il-Butaniżi invadew u okkupaw ir-renju tan-nofsinhar ta’ Cooch Behar. Fl-1772, Cooch Behar appella lill-Kumpanija Brittanika tal-Indja tal-Lvant, li għenet biex tkeċċi lill-Butaniżi u attakkat lill-Butan innifsu fl-1774. Ġie ffirmat trattat ta’ paċi, u l-Butan irtira lejn il-fruntieri tiegħu tal-1730. Il-paċi kienet fraġli: il-ġlied mal-Ingliżi kompla għal seklu ieħor. Dan il-ġlied wassal għall-Gwerra Butaniża (1864-1865) għall-kontroll tad-Duars. Wara t-telfa tiegħu, il-Butan iffirma t-Trattat ta’ Sinchula mal-Indja Brittanika. L-indennizz tal-gwerra kien jinkludi ċ-ċessjoni tad-Duars lir-Renju Unit bi skambju għal annwità ta’ 50,000 rupee.
Fis-snin sebgħin tas-seklu dsatax, gwerra ċivili bejn il-gvernaturi (penlop) tal-widien rivali ta' Paro u Tongsa rriżultat fir-rebħa ta' Ugyen Wangchuck, li, bl-appoġġ Brittaniku, stabbilixxa d-dinastija rjali ta' Wangchuck fl-1907. Mill-bażi tiegħu fiċ-ċentru tal-Butan, Ugyen Wangchuck għeleb lir-rivali politiċi tiegħu u għaqqad il-pajjiż wara diversi gwerer ċivili u ribelljonijiet mill-1882 sal-1885.
Fis-17 ta' Diċembru 1907 (il-festa nazzjonali tfakkar dan l-avveniment), Ugyen Wangchuck ġie elett unanimament bħala r-re ereditarju tal-pajjiż minn assemblea ta' lamas, penlops, u kapijiet tal-klannijiet (nobbli). Il-gvern Brittaniku immedjatament irrikonoxxa l-monarkija. Fl-1910, il-Butan iffirma t-Trattat ta' Punakha, li poġġieh taħt il-protezzjoni Brittanika. Il-Brittaniċi ħadu ħsieb ir-relazzjonijiet internazzjonali iżda astjenew milli jindaħlu fl-affarijiet interni tal-Butan. Dan it-trattat ma affettwax ir-relazzjonijiet tal-Butan mat-Tibet, li kien de facto indipendenti dak iż-żmien. Mal-indipendenza tal-Indja fil-15 ta' Awwissu 1947, il-Butan sar wieħed mill-ewwel pajjiżi li rrikonoxxa l-pajjiż il-ġdid. Fit-8 ta' Awwissu 1949, ġie ffirmat trattat simili għal dak tal-1910 mal-Indja.
Ir-Re l-ġdid, Jigme Dorji Wangchuck, kellu l-ħsieb li jirriforma u jimmodernizza l-pajjiż. Fl-1953, huwa waqqaf il-leġiżlatura tal-pajjiż (assemblea nazzjonali ta' 130 membru, imsejħa t-Tshogdu) biex jippromwovi sistema ta' gvern inqas awtokratika. Fl-1956, huwa abolixxa s-servitù u l-iskjavitù u implimenta riforma tal-art. Fl-1965, huwa waqqaf il-Kunsill Konsultattiv Irjali, u fl-1968, il-Kunsill tal-Ministri. Il-Butan sar membru tan-Nazzjonijiet Uniti fl-1971 wara li serva bħala osservatur għal tliet snin.
L-inkurunazzjoni tar-raba’ re, , fl-1974, ipprovdiet opportunità għar-renju biex jiftaħ aktar għad-dinja. Huwa introduċa riformi politiċi ġodda sinifikanti. Huwa ttrasferixxa l-biċċa l-kbira tas-setgħat amministrattivi tiegħu lill-Kunsill tal-Ministri u ppermetta vot ta’ sfiduċja fir-re b’maġġoranza ta’ żewġ terzi tal-Assemblea Nazzjonali. Iżda huwa fittex ukoll li jgħaqqad il-pajjiż billi impona l-lingwa Dzongkha tal-Butan u l-kultura tal-Butan fuq l-abitanti kollha, u b’hekk assimilat bil-forza l-minoranzi immigranti. Fl-1985, liġi neħħiet iċ-ċittadinanza tal-Lhotshampas, popolazzjoni ta’ oriġini Nepaliża li tgħix fil-pjanuri tan-nofsinhar; il-lingwa tagħhom ġiet ipprojbita, u kienu obbligati jilbsu lbies Drukpa. F’Settembru 1990, ġew soppressi dimostrazzjonijiet kontra l-politika tal-gvern li jeqred il-kulturi, il-lingwi, ir-reliġjonijiet u l-ilbies mhux Drukpa, u dan irriżulta f’400 mewta. Il-vjolenza (serqa, aggressjoni, stupru, u qtil) immirata lejn ċittadini Butaniżi ta’ oriġini Nepaliża xerrdet klima ta’ biża’ u nuqqas ta’ sigurtà li, mill-1992, wasslet għal eżodu ta’ nies Lhotshampa lejn Assam jew West Bengal fl-Indja u lejn in-Nepal. 100,000 minnhom ħarbu mir-repressjoni.
Madankollu, skont Françoise Pommaret, direttur tar-riċerka speċjalizzat fil-Butan, filwaqt li xi wħud minn dawk imkeċċija kienu illeġittimi, il-maġġoranza tagħhom ma kinux oriġinarjament mill-Butan, fejn kienu waslu fl-aħħar deċennji jfittxu art u servizzi soċjali ineżistenti fin-Nepal. Minħabba t-tradizzjonijiet tal-kasti tagħhom, kienu jħarsu lejn komunitajiet oħra b’disprezz, u l-biċċa l-kbira rrifjutaw li jitkellmu bid-Dzongkha, li ma kienx aċċettat mill-gruppi etniċi Buddisti. Filwaqt li jikkontestaw iċ-ċifri, l-awtoritajiet Butaniżi jsostnu li ħafna mir-refuġjati li ngħaqdu mal-kampijiet ma jiġux mill-Butan, iżda mill-Indja jew min-Nepal, biex jibbenefikaw minn għajnuna internazzjonali.
Fl-1999, il-gvern neħħa l-projbizzjoni fuq it-televiżjoni u l-internet. B'hekk, il-Butan sar wieħed mill-aħħar pajjiżi fid-dinja li kellu aċċess għat-televiżjoni. F'diskors, ir-re ħabbar li t-televiżjoni kienet pass kritiku 'l quddiem fil-modernizzazzjoni tal-Butan u li kienet se tikkontribwixxi għall-Ferħ Gross Nazzjonali. Madankollu, wissa kontra l-"użu abbużiv" tat-televiżjoni, li jista' jħassar xi valuri tradizzjonali tal-Butan.
Kostituzzjoni ġdida ġiet ippreżentata fl-2005. Il-Butan ingħaqad mal-Interpol fid-19 ta' Settembru ta' dik is-sena. Fl-14 ta' Diċembru 2006, Jigme Singye Wangchuck abdika favur ibnu l-kbir, Jigme Khesar Wangchuck. Huwa ġie nkurunat fis-6 ta' Novembru 2008.
L-ewwel elezzjonijiet parlamentari saru f'Diċembru 2007 u Marzu 2008.
Ġeografija
Il-Butan jinsab fuq l-għoljiet tan-nofsinhar tal-Ħimalaja tal-Lvant, mingħajr kosta bejn ir-Reġjun Awtonomu tat-Tibet taċ-Ċina fit-tramuntana u l-istati Indjani ta’ Sikkim, West Bengal, Assam fil-punent u fin-nofsinhar, u l-istat Indjan ta’ Arunachal Pradesh fil-lvant. L-art tikkonsisti l-aktar minn muntanji weqfin u għoljin maqsuma minn netwerk ta’ xmajjar mgħaġġla li jiffurmaw widien fondi qabel ma jispiċċaw fil-pjanuri Indjani. Fil-fatt, 98.8% tal-Butan huwa mgħotti bil-muntanji, u dan jagħmilha l-aktar pajjiż muntanjuż fid-dinja. L-elevazzjoni titla’ minn 200 m fl-għoljiet tan-nofsinhar għal aktar minn 7,000 m. Din id-diversità ġeografika kbira flimkien ma’ kundizzjonijiet klimatiċi daqstant diversi jikkontribwixxu għall-firxa eċċellenti ta’ bijodiversità u ekosistemi tal-Butan.
Il-Muntanji s-Sewda fir-reġjun ċentrali tal-Butan jiffurmaw diviżjoni tal-ilma bejn żewġ sistemi ewlenin tax-xmajjar: il-Mo Chhu u d-Drangme Chhu. Il-qċaċet fil-Muntanji s-Sewda jvarjaw bejn 1,500 u 4,925 m 'il fuq mil-livell tal-baħar, u xmajjar b'fluss mgħaġġel ħaffru widien fondi fiż-żoni muntanjużi aktar baxxi. Il-foresti tal-muntanji ċentrali tal-Butan jikkonsistu minn foresti koniferi subalpini tal-Ħimalaja tal-Lvant f'elevazzjonijiet ogħla u foresti b'weraq wiesa' tal-Ħimalaja tal-Lvant f'elevazzjonijiet aktar baxxi. L-Artijiet tal-Bosk tar-reġjun ċentrali jipprovdu l-biċċa l-kbira tal-produzzjoni forestali tal-Butan. It-Torsa, ir-Raidāk, is-Sankosh, u l-Manas huma x-xmajjar ewlenin tal-Butan, li jgħaddu minn dan ir-reġjun. Il-biċċa l-kbira tal-popolazzjoni tgħix fl-artijiet għoljin ċentrali.
Organizzazzjoni territorjali
Il-Butan huwa maqsum f'4 żoni amministrattivi kbar (dzongdey). Waħda ċentrali (kapitali Damphu, b'11,023 km²), dik tal-Lvant (kapitali Mongar, b'10,949 km²), dik tan-Nofsinhar (kapitali Geylegphug, b'8,499 km²), u tal-punent (kapitali Thimphu, b'8,345 km²).
Lingwi
Il-lingwa uffiċjali tal-Bhutan hija , djalett tat-Tibetan. Lingwi oħra mitkellma komunement huma Tshangla u Nepaliż.
Reliġjonijiet
Ir-reliġjon ewlenija tal-pajjiż (u r-reliġjon tal-istat) hija l-Buddiżmu Vajrayana, il-Buddiżmu Tibetan fil-forma Tantrika tiegħu, magħruf ukoll bħala Lamaiżmu, ipprattikat minn 75% tal-popolazzjoni. Il-Butan bħalissa huwa l-uniku renju fid-dinja fejn il-Buddiżmu Tantriku huwa r-reliġjon tal-istat. Il-25% li jifdal tal-popolazzjoni jsegwu l-Induiżmu Indjan (b'influwenza Nepaliża).
Skont l-NGOs Kristjani, l-għadd ta' Kristjani fir-renju huwa żgħir minħabba r-restrizzjonijiet fuq il-fidi Kristjana. Skont il-websajt tal-Aid to the Church in Need, fl-2009, kien hemm 12,255 Kristjan, inklużi 1,000 Kattoliku mgħammdin. Huma jirrappreżentaw biss 0.9% tal-popolazzjoni meta mqabbla ma' 84% għall-Buddisti, 11.4% għall-Induisti, 3.4% għall-animisti u 0.3% għal dawk li ma jaqgħux f'dawn il-kategoriji.
Trasport
Il-pajjiż għandu erba' ajruporti: L-Ajruport Internazzjonali ta' Paro, li huwa l-ajruport ewlieni tal-pajjiż, u tliet ajruporti reġjonali: Bathpalathang, Gelephu, u Yongphulla. Il-linja tal-ajru nazzjonali tal-Butan, Druk Air, topera ajruplan Airbus 319-115 u tuża l-Ajruport ta' Paro bħala ċentru ta' konnessjoni. Hemm ukoll linja tal-ajru privata oħra, .
In-netwerk tat-toroq, li huwa skars ħafna, isegwi rotot antiki tal-karavans. Hemm ftit pontijiet jew mini. L-ivvjaġġar ta' 200 kilometru bil-karozza huwa n-norma minħabba d-djuq tat-toroq, li huma diffiċli biex jinżammu.
M'hemm l-ebda netwerk ferrovjarju. Qed isir studju biex Kokrajhar f'Assam (l-Indja) jingħaqad ma' Gelephu fil-Butan bil-ferrovija.
Fl-2014, il-Butan iffirma ftehim ma' Renault-Nissan għax-xiri ta' madwar 100 karozza elettrika. L-għan stabbilit mill-Prim Ministru Tshering Tobgay huwa li eventwalment jinkisbu "żero emissjonijiet".
Turiżmu
It-turiżmu huwa limitat apposta sabiex jippreserva l-ambjent u l-kultura tal-pajjiż. Il-Butan primarjament jilqa' turisti lussużi. Madankollu, l-aċċess sar aktar faċli minn mindu ġiet privatizzata l-industrija fl-1991. Il-biċċa l-kbira tad-dzongs, li għadhom fihom kemm is-servizzi amministrattivi tar-reġjun kif ukoll il-bini reliġjuż, huma miftuħa għall-barranin.
L-Ingliż jiġi mgħallem fl-iskejjel, u kważi d-dokumenti uffiċjali kollha (inklużi l-posters elettorali) jiġu ppubblikati wkoll bl-Ingliż.
Fl-2005, madwar 7,000 turist (inklużi negozjanti) żaru l-Butan. Huwa stmat li 24% ta' dawn it-turisti ġejjin mill-Istati Uniti, 17% mill-Ġappun, 11% mir-Renju Unit, u 48% minn pajjiżi oħra. Kull turist irid iħallas rata fissa ta' $250 kuljum, li tinkludi lukanda, ikliet, karozza b'xufier, u gwida.
Referenzi
- ^ https://abovethehimalaya.com/mt/blog/festivals-fil-Butan.html.
|title=nieqes jew vojt (għajnuna) - ^ "Il-Butan | Kenzly" (bil-Malti). Miġbur 2025-06-09.
- ^ "Bhutan Siti Naturali Sagri u Bijodiversità" (bil-Malti). 2024-04-14. Miġbur 2025-06-09.
- ^ https://abovethehimalaya.com/mt/blog/monasteru-tal-bejta-tat-tiger.html.
|title=nieqes jew vojt (għajnuna) - ^ https://abovethehimalaya.com/mt/blog/monasteri-fil-bhutan.html.
|title=nieqes jew vojt (għajnuna) - ^ https://mt.eturbonews.com/titjiriet-%C4%A1odda-ta%27-dubai-lejn-paro-fuq-drukair-royal-bhutan-airlines/.
|title=nieqes jew vojt (għajnuna) - ^ Penjor, Ugyen (2016-05-31). "International tourists bemoan bad road conditions in Bhutan" (bl-Ingliż). Arkivjat minn l-oriġinal fl-2016-07-08. Miġbur 2025-06-09.
- ^ "Bhutan Siti Naturali Sagri u Bijodiversità" (bil-Malti). 2024-04-14. Miġbur 2025-06-09.
Awtur: www.NiNa.Az
Data tal-pubblikazzjoni:
wikipedija, wiki, ktieb, kotba, librerija, artiklu, aqra, niżżel, b'xejn, download b'xejn, mp3, vidjo, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, stampa, mużika, kanzunetta, film, ktieb, logħba, logħob, mobbli, telefon, android, ios, apple, mowbajl, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, kompjuter, Informazzjoni dwar Butan, X'inhi Butan? Xi tfisser Butan?
Il Butan འབ ག ཡ ལ trazlitterazzjoni tal Wylie Brug Yul Druk Yul uffiċjalment ir Renju tal Butan hu stat interkjuz fl fit tarf tal lvant tal Himalayas Hu mdawwar fit tramuntana miċ Ċina u fin nofsinhar il lvant u l punent mir Repubblika tal Indja Izjed lejn il punent hu separat minn Nepal permezz tal istat Indjan ta Sikkim filwaqt aktar lejn in nofsinhar hu mifrud mill Bangladexx permezz tal istati Indjani ta Assam u Bengal tal Punent Il belt kapitali u l akbar belt tal Butan hi Renju tal Butanའབ ག ར ལ ཁབ Innu nazzjonali Ir Renju tad Dragun tar Ragħad Belt kapitaliThimphu 27 28 0 N 89 38 5 E 27 4667 N 89 6417 E 27 4667 89 6417Lingwi uffiċjaliGvern Jigme Khesar Namgyel Wangchuck 17 ta Diċembru 1907 2007 Erja Total 38 394 km2 135 14 824 mil kwadru Ilma 1 1Popolazzjoni stima tal 2016 797 765 165 ċensiment tal 2005 634 982 Densita 18 0 km2 154 46 6 mili kwadri stima tal 2011 Total 4 287 biljun 6 112 nominali stima tal 2011 Total 1 488 biljun 2 121 2007 0 619 medju Zona tal ħin 6 Kodiċi telefoniku 975Il popolazzjoni tal Butan ġie stmata abbazi tal figura rappurtata ta madwar miljun fl 1970 meta l pajjiz issieħeb fil Ġnus Magħquda u m hemmx statistika preċiza Gangkhar Puensum 7 570 m prinċipali L ogħla muntanja fil Bhutan li isimha jfisser il quċċata bajda tat tliet aħwa spiritwali tokkupa l ewwel pozizzjoni f din il lista u l 40 pozizzjoni fost l ogħla qċaċet fid dinja Il muntanja tidher mill pass Gophu La Veduta tal Gangkhar Puensum meħuda mit triq bejn Jakar u Ura Fruntieri tal Bhutan totali 1 136 km pajjizi tal fruntiera 2 iċ Ċina 477 km Indja 659 km StorjaGħodda magħmula minn diversi materjali armi avorju għadam tal iljunfanti u fdalijiet ta bini tal ġebel kollha jagħtu xhieda tal prezenza umana madwar is sena 2000 QK izda m hemm l ebda dokumenti bil miktub Rota tat talb fil Butan Huwa maħsub li l Butan kien popolat bejn il 500 u s 600 QK mill grupp etniku Monba li jipprattika t tradizzjoni animista ta Bon Din il kultura hija maħsuba li ezistiet fl istat ta Lho Mon artijiet mudlama tan nofsinhar jew Mon Yul artijiet mudlama Il Buddizmu ħa l għeruq hemmhekk fis 7 seklu WK Ir re Tibetan Songtsen Gampo li rrenja bejn is 627 u s 649 ikkonverta għall Buddizmu u espanda l imperu Tibetan f Sikkim u l Butan Huwa ordna l bini ta zewġ tempji Buddisti wieħed f Jakar u l ieħor f Kyichu ħdejn Paro fil Wied ta Paro Il Buddizmu verament infirex sa mis sena 746 taħt ir Re Sindhu Raja magħruf ukoll bħala Kunjom Sendha Gyab jew Chakhar Gyalpo re Indjan eziljat Huwa stabbilixxa gvern fil Palazz Chakhar Gutho fid distrett ta Bumthang Il kaptan Indjan u l qaddis Padmasambhava magħruf ukoll bħala Guru Rinpoche wasal fis sena 747 Fis seklu 10 l izvilupp politiku tal Butan kien influwenzat ħafna mir reliġjon Hemmhekk ħarġu diversi varjanti tal Buddizmu appoġġjati minn diversi kmandanti tal gwerra Mongoli Wara t tnaqqis tad dinastija Yuan fis seklu 14 dawn l ordnijiet reliġjuzi tħabtu bejniethom għad dominanza politika u reliġjuza fir reġjun Dan wassal għar rebħa tal ordni Drukpa fis seklu 16 Fis seklu 11 it territorju kien okkupat mill forzi militari Tibetani Mongoli Sal bidu tas seklu 17 kien taħlita ta fiefdoms zgħar tal gwerra li l lama Tibetan Shabdrung Ngawang Namgyal għaqqad billi ħoloq netwerk ta fortizzi dzong bi tmexxija amministrattiva konġunta penlop u spiritwali lama Huwa ppromulga t Tsa Yig kodiċi leġizlattiv li għen biex jgħaqqad il mexxejja lokali Ħafna minn dawn id dzong għadhom jezistu u jkomplu għandhom rwol spiritwali u amministrattiv Il Ġizwiti Portugizi Estevao Cacella u Joao Cabral kienu l ewwel Ewropej irreġistrati fil Butan Huma għaddew minn hemm fi triqthom lejn Shigatse it Tibet Intlaqgħu b kortesija kbira Wara kwazi tmien xhur fir reġjun Cacella kiteb ittra twila li tiddeskrivi l vjaġġi tiegħu Fiha waħda mill ftit referenzi kontemporanji għax Shabdrung Il mewt ta Ngawang Namgyal fl 1592 baqgħet sigrieta għal 54 sena Wara perjodu ta konsolidazzjoni il Butan reġa kien ix xena ta kunflitt armat intern Fl 1711 bdiet gwerra kontra l Imperu Mughal u s subedars tiegħu li rrestawraw lil Cooch Behar fin nofsinhar Fil kaos li segwa it Tibetani ppruvaw jerġgħu jieħdu l Butan fl 1714 mingħajr suċċess Fis seklu 18 il Butanizi invadew u okkupaw ir renju tan nofsinhar ta Cooch Behar Fl 1772 Cooch Behar appella lill Kumpanija Brittanika tal Indja tal Lvant li għenet biex tkeċċi lill Butanizi u attakkat lill Butan innifsu fl 1774 Ġie ffirmat trattat ta paċi u l Butan irtira lejn il fruntieri tiegħu tal 1730 Il paċi kienet fraġli il ġlied mal Inglizi kompla għal seklu ieħor Dan il ġlied wassal għall Gwerra Butaniza 1864 1865 għall kontroll tad Duars Wara t telfa tiegħu il Butan iffirma t Trattat ta Sinchula mal Indja Brittanika L indennizz tal gwerra kien jinkludi ċ ċessjoni tad Duars lir Renju Unit bi skambju għal annwita ta 50 000 rupee Fis snin sebgħin tas seklu dsatax gwerra ċivili bejn il gvernaturi penlop tal widien rivali ta Paro u Tongsa rrizultat fir rebħa ta Ugyen Wangchuck li bl appoġġ Brittaniku stabbilixxa d dinastija rjali ta Wangchuck fl 1907 Mill bazi tiegħu fiċ ċentru tal Butan Ugyen Wangchuck għeleb lir rivali politiċi tiegħu u għaqqad il pajjiz wara diversi gwerer ċivili u ribelljonijiet mill 1882 sal 1885 Fis 17 ta Diċembru 1907 il festa nazzjonali tfakkar dan l avveniment Ugyen Wangchuck ġie elett unanimament bħala r re ereditarju tal pajjiz minn assemblea ta lamas penlops u kapijiet tal klannijiet nobbli Il gvern Brittaniku immedjatament irrikonoxxa l monarkija Fl 1910 il Butan iffirma t Trattat ta Punakha li poġġieh taħt il protezzjoni Brittanika Il Brittaniċi ħadu ħsieb ir relazzjonijiet internazzjonali izda astjenew milli jindaħlu fl affarijiet interni tal Butan Dan it trattat ma affettwax ir relazzjonijiet tal Butan mat Tibet li kien de facto indipendenti dak iz zmien Mal indipendenza tal Indja fil 15 ta Awwissu 1947 il Butan sar wieħed mill ewwel pajjizi li rrikonoxxa l pajjiz il ġdid Fit 8 ta Awwissu 1949 ġie ffirmat trattat simili għal dak tal 1910 mal Indja Ir Re l ġdid Jigme Dorji Wangchuck kellu l ħsieb li jirriforma u jimmodernizza l pajjiz Fl 1953 huwa waqqaf il leġizlatura tal pajjiz assemblea nazzjonali ta 130 membru imsejħa t Tshogdu biex jippromwovi sistema ta gvern inqas awtokratika Fl 1956 huwa abolixxa s servitu u l iskjavitu u implimenta riforma tal art Fl 1965 huwa waqqaf il Kunsill Konsultattiv Irjali u fl 1968 il Kunsill tal Ministri Il Butan sar membru tan Nazzjonijiet Uniti fl 1971 wara li serva bħala osservatur għal tliet snin L inkurunazzjoni tar raba re fl 1974 ipprovdiet opportunita għar renju biex jiftaħ aktar għad dinja Huwa introduċa riformi politiċi ġodda sinifikanti Huwa ttrasferixxa l biċċa l kbira tas setgħat amministrattivi tiegħu lill Kunsill tal Ministri u ppermetta vot ta sfiduċja fir re b maġġoranza ta zewġ terzi tal Assemblea Nazzjonali Izda huwa fittex ukoll li jgħaqqad il pajjiz billi impona l lingwa Dzongkha tal Butan u l kultura tal Butan fuq l abitanti kollha u b hekk assimilat bil forza l minoranzi immigranti Fl 1985 liġi neħħiet iċ ċittadinanza tal Lhotshampas popolazzjoni ta oriġini Nepaliza li tgħix fil pjanuri tan nofsinhar il lingwa tagħhom ġiet ipprojbita u kienu obbligati jilbsu lbies Drukpa F Settembru 1990 ġew soppressi dimostrazzjonijiet kontra l politika tal gvern li jeqred il kulturi il lingwi ir reliġjonijiet u l ilbies mhux Drukpa u dan irrizulta f 400 mewta Il vjolenza serqa aggressjoni stupru u qtil immirata lejn ċittadini Butanizi ta oriġini Nepaliza xerrdet klima ta biza u nuqqas ta sigurta li mill 1992 wasslet għal ezodu ta nies Lhotshampa lejn Assam jew West Bengal fl Indja u lejn in Nepal 100 000 minnhom ħarbu mir repressjoni Madankollu skont Francoise Pommaret direttur tar riċerka speċjalizzat fil Butan filwaqt li xi wħud minn dawk imkeċċija kienu illeġittimi il maġġoranza tagħhom ma kinux oriġinarjament mill Butan fejn kienu waslu fl aħħar deċennji jfittxu art u servizzi soċjali inezistenti fin Nepal Minħabba t tradizzjonijiet tal kasti tagħhom kienu jħarsu lejn komunitajiet oħra b disprezz u l biċċa l kbira rrifjutaw li jitkellmu bid Dzongkha li ma kienx aċċettat mill gruppi etniċi Buddisti Filwaqt li jikkontestaw iċ ċifri l awtoritajiet Butanizi jsostnu li ħafna mir refuġjati li ngħaqdu mal kampijiet ma jiġux mill Butan izda mill Indja jew min Nepal biex jibbenefikaw minn għajnuna internazzjonali Fl 1999 il gvern neħħa l projbizzjoni fuq it televizjoni u l internet B hekk il Butan sar wieħed mill aħħar pajjizi fid dinja li kellu aċċess għat televizjoni F diskors ir re ħabbar li t televizjoni kienet pass kritiku l quddiem fil modernizzazzjoni tal Butan u li kienet se tikkontribwixxi għall Ferħ Gross Nazzjonali Madankollu wissa kontra l uzu abbuziv tat televizjoni li jista jħassar xi valuri tradizzjonali tal Butan Kostituzzjoni ġdida ġiet ipprezentata fl 2005 Il Butan ingħaqad mal Interpol fid 19 ta Settembru ta dik is sena Fl 14 ta Diċembru 2006 Jigme Singye Wangchuck abdika favur ibnu l kbir Jigme Khesar Wangchuck Huwa ġie nkurunat fis 6 ta Novembru 2008 L ewwel elezzjonijiet parlamentari saru f Diċembru 2007 u Marzu 2008 ĠeografijaIl Butan jinsab fuq l għoljiet tan nofsinhar tal Ħimalaja tal Lvant mingħajr kosta bejn ir Reġjun Awtonomu tat Tibet taċ Ċina fit tramuntana u l istati Indjani ta Sikkim West Bengal Assam fil punent u fin nofsinhar u l istat Indjan ta Arunachal Pradesh fil lvant L art tikkonsisti l aktar minn muntanji weqfin u għoljin maqsuma minn netwerk ta xmajjar mgħaġġla li jiffurmaw widien fondi qabel ma jispiċċaw fil pjanuri Indjani Fil fatt 98 8 tal Butan huwa mgħotti bil muntanji u dan jagħmilha l aktar pajjiz muntanjuz fid dinja L elevazzjoni titla minn 200 m fl għoljiet tan nofsinhar għal aktar minn 7 000 m Din id diversita ġeografika kbira flimkien ma kundizzjonijiet klimatiċi daqstant diversi jikkontribwixxu għall firxa eċċellenti ta bijodiversita u ekosistemi tal Butan Mappa Topografika tal Butan Il Muntanji s Sewda fir reġjun ċentrali tal Butan jiffurmaw divizjoni tal ilma bejn zewġ sistemi ewlenin tax xmajjar il Mo Chhu u d Drangme Chhu Il qċaċet fil Muntanji s Sewda jvarjaw bejn 1 500 u 4 925 m il fuq mil livell tal baħar u xmajjar b fluss mgħaġġel ħaffru widien fondi fiz zoni muntanjuzi aktar baxxi Il foresti tal muntanji ċentrali tal Butan jikkonsistu minn foresti koniferi subalpini tal Ħimalaja tal Lvant f elevazzjonijiet ogħla u foresti b weraq wiesa tal Ħimalaja tal Lvant f elevazzjonijiet aktar baxxi L Artijiet tal Bosk tar reġjun ċentrali jipprovdu l biċċa l kbira tal produzzjoni forestali tal Butan It Torsa ir Raidak is Sankosh u l Manas huma x xmajjar ewlenin tal Butan li jgħaddu minn dan ir reġjun Il biċċa l kbira tal popolazzjoni tgħix fl artijiet għoljin ċentrali Organizzazzjoni territorjaliOrganizzazzjoni territorjali Il Butan huwa maqsum f 4 zoni amministrattivi kbar dzongdey Waħda ċentrali kapitali Damphu b 11 023 km dik tal Lvant kapitali Mongar b 10 949 km dik tan Nofsinhar kapitali Geylegphug b 8 499 km u tal punent kapitali Thimphu b 8 345 km LingwiIl lingwa uffiċjali tal Bhutan hija djalett tat Tibetan Lingwi oħra mitkellma komunement huma Tshangla u Nepaliz ReliġjonijietTempju ta Gom Kora Ir reliġjon ewlenija tal pajjiz u r reliġjon tal istat hija l Buddizmu Vajrayana il Buddizmu Tibetan fil forma Tantrika tiegħu magħruf ukoll bħala Lamaizmu ipprattikat minn 75 tal popolazzjoni Il Butan bħalissa huwa l uniku renju fid dinja fejn il Buddizmu Tantriku huwa r reliġjon tal istat Il 25 li jifdal tal popolazzjoni jsegwu l Induizmu Indjan b influwenza Nepaliza Skont l NGOs Kristjani l għadd ta Kristjani fir renju huwa zgħir minħabba r restrizzjonijiet fuq il fidi Kristjana Skont il websajt tal Aid to the Church in Need fl 2009 kien hemm 12 255 Kristjan inkluzi 1 000 Kattoliku mgħammdin Huma jirrapprezentaw biss 0 9 tal popolazzjoni meta mqabbla ma 84 għall Buddisti 11 4 għall Induisti 3 4 għall animisti u 0 3 għal dawk li ma jaqgħux f dawn il kategoriji Patrijiet ButaniziTrasportIl pajjiz għandu erba ajruporti L Ajruport Internazzjonali ta Paro li huwa l ajruport ewlieni tal pajjiz u tliet ajruporti reġjonali Bathpalathang Gelephu u Yongphulla Il linja tal ajru nazzjonali tal Butan Druk Air topera ajruplan Airbus 319 115 u tuza l Ajruport ta Paro bħala ċentru ta konnessjoni Hemm ukoll linja tal ajru privata oħra In netwerk tat toroq li huwa skars ħafna isegwi rotot antiki tal karavans Hemm ftit pontijiet jew mini L ivvjaġġar ta 200 kilometru bil karozza huwa n norma minħabba d djuq tat toroq li huma diffiċli biex jinzammu M hemm l ebda netwerk ferrovjarju Qed isir studju biex Kokrajhar f Assam l Indja jingħaqad ma Gelephu fil Butan bil ferrovija Fl 2014 il Butan iffirma ftehim ma Renault Nissan għax xiri ta madwar 100 karozza elettrika L għan stabbilit mill Prim Ministru Tshering Tobgay huwa li eventwalment jinkisbu zero emissjonijiet TurizmuIt turizmu huwa limitat apposta sabiex jippreserva l ambjent u l kultura tal pajjiz Il Butan primarjament jilqa turisti lussuzi Madankollu l aċċess sar aktar faċli minn mindu ġiet privatizzata l industrija fl 1991 Il biċċa l kbira tad dzongs li għadhom fihom kemm is servizzi amministrattivi tar reġjun kif ukoll il bini reliġjuz huma miftuħa għall barranin L Ingliz jiġi mgħallem fl iskejjel u kwazi d dokumenti uffiċjali kollha inkluzi l posters elettorali jiġu ppubblikati wkoll bl Ingliz Fl 2005 madwar 7 000 turist inkluzi negozjanti zaru l Butan Huwa stmat li 24 ta dawn it turisti ġejjin mill Istati Uniti 17 mill Ġappun 11 mir Renju Unit u 48 minn pajjizi oħra Kull turist irid iħallas rata fissa ta 250 kuljum li tinkludi lukanda ikliet karozza b xufier u gwida Referenzi https abovethehimalaya com mt blog festivals fil Butan html title nieqes jew vojt għajnuna Il Butan Kenzly bil Malti Miġbur 2025 06 09 Bhutan Siti Naturali Sagri u Bijodiversita bil Malti 2024 04 14 Miġbur 2025 06 09 https abovethehimalaya com mt blog monasteru tal bejta tat tiger html title nieqes jew vojt għajnuna https abovethehimalaya com mt blog monasteri fil bhutan html title nieqes jew vojt għajnuna https mt eturbonews com titjiriet C4 A1odda ta 27 dubai lejn paro fuq drukair royal bhutan airlines title nieqes jew vojt għajnuna Penjor Ugyen 2016 05 31 International tourists bemoan bad road conditions in Bhutan bl Ingliz Arkivjat minn l oriġinal fl 2016 07 08 Miġbur 2025 06 09 Bhutan Siti Naturali Sagri u Bijodiversita bil Malti 2024 04 14 Miġbur 2025 06 09