Malala Yousafzai

Malala Yousafzai (Urdu: ملالہ یوسف زئی‎ Malālah Jūsafżaj, Paxtun: ملاله یوسفزۍ‎ [məˈlaːlə jusəf ˈzəj]; imwielda fit-12 ta' Lulju 1997) hija attvista Pakistana għall-edukazzjoni tal-bniet u n-nisa u l-iżgħar rebbieħa tal-Premju Nobel għall-Paċi. It-Taliban sparawlha f'rasha biex iwaqqfu lilha u lil tfajliet oħra milli jmorru l-iskola.

Malala Yousafzai
Ħajja
Twelid	^(en) , 12 Lulju 1997 (27 sena)
Nazzjonalità	Pakistan
Residenza
Familja
Missier
Omm
Konjuga/i	^(en)
Edukazzjoni
Alma mater	Edgbaston High School ^(en) (2013 - 2017) Lady Margaret Hall ^(en) (2017 - 2020) : Filosofija, Politika u Ekonomija
Lingwi	Ingliż Urdu
Okkupazzjoni
Okkupazzjoni	kittieb
Parteċipant World Economic Forum Annual Meeting 2018 ^(en)
Impjegaturi	Malala Fund ^(en)
Premjijiet	List  (2014)  (2013)  (2013)  (2011)  (2013)  (2013)  (2013)  (2014)  (2013)  (2013)  (2013)  (2013)  (2013)  (2013)  (2013)  (2016)  (14 Mejju 2017)  (2021)  (Ottubru 2012)  (April 2013)  (2013)  (2018)  (Marzu 2013)
Nominat għal	uri [[National Malala Peace Prize ^(en) ]] (2011) [[International Children's Peace Prize ^(en) ]] (2011) (2014)
Moviment	^(en)
Psewdonomu	Gulu گل

"Sparawlha f'rasha mill-qrib ħafna, u għamluha aktar b'saħħitha," qalet , attriċi ta' Hollywood, waqt it-tnedija tal-ewwel proġett biex 40 tifla fid-distrett ta' Swat fil-Pakistan jiġu mgħejjuna jmorru l-iskola.

Malala rkuprat mit-tidrib tagħha b'segwitu għal kura estensiva fir-Renju Unit, fejn qed tgħix issa, u ddikjarat li trid li "kull tfajla, kull tifel u tifla, jingħataw edukazzjoni."

Il-ġlieda tagħha bdiet meta, fl-età ta' 11-il sena, kienet tikteb djarju anonimu dwar il-ħajja ta' studenta taħt it-Taliban fil-Wied ta' Swat fil-Pakistan għall-BBC Urdu fuq l-internet. du er rar!

It-Taliban u l-edukazzjoni tal-bniet

Fid-djarju tagħha għall-Erbgħa, 14 ta' Jannar 2009 kitbet, "Jista' jkun li qatt ma nerġa' mmur skola." Is-surmast tal-iskola kien ħabbar il-bidu tal-vaganzi tax-xitwa imma mhux id-data meta l-iskola kellha terġa' tiftaħ. Nhar il-15 ta' Jannar 2009, it-Taliban ħarġu digriet biex jagħlqu l-iskejjel femminili kollha fi Swat. Diġà kienu ġew sploduti aktar minn 150 skola!

Ftit wara, Malala u l-familja tagħha kellhom jaħarbu minn Mingora, il-belt assedjata tagħhom, waqt li t-Taliban u l-armata Pakistana kienu qed jiġġieldu għal kontroll.

L-iskola ta' Malala saret ħerba. Meta marru lura d-dar wara li l-qagħda tassigurtà tjiebet, Malala u missierha Ziauddin, membru liberali tal-Jirga li kien imexxi skola femminili, ġew mhedda. Madankollu, Malala kompliet tiġġieled favur l-edukazzjoni talbniet f'intervisti u dehriet televiżivi żbukkati, waqt li ħadet sehem volontarjament f'żewġ dokumentarji dwar l-edukazzjoni tal-bniet fil-wied ta' Swat bl-isem Class dismissed in Swat Valley u A school girl's odyssey. Użat donazzjoni biex tixtri xarabank għall-iskola, u kien fuq l-istess xarabank fi triqitha lejn id-dar li sparawlha filwaqt li żewġ tfajliet oħra ndarbu f'attakk li l-Partit Tehrik-e-Taleban ddikjara li hu responsabbli għalih.

L-attentat ta' qtil

Fil-ktieb tagħha 'I am Malala' tirrakkonta li fid-9 ta' Ottubru 2012 ix-xarabank bl-istudenti li hi kienet fiha, twaqqfet minn raġel li kellu wiċċu nofsu mgħotti u li tela' fuq ix-xarabank jistaqsi 'Min hi Malala ?'

Il-ħabiba tagħha kienet għadha kif qaltilha li dan x'aktarx kien ġurnalist li jrid jintervistaha minħabba l-kawża li kienet qed tippromwovi favur edukazzjoni għall-bniet fil-Pakistan. Iżda meta dan ir-raġel ħareġ pistola, ħajjitha inbidlet fi ftit sekondi. Tliet tiri wasslu biex Malala ssofri feriti f'rasha minn waħda mill-bullets filwaqt li tnejn l-oħra laqtu żewġ tfajliet oħra f'dirgħajhom u spallejhom.

It-Taliban ried joqtol lil Malala għax kienet qed titkellem favur id-dritt tal-edukazzjoni għall-bniet, imma l-iskop tiegħu falla, hekk kif wara diversi interventi mediċi, Malala irkuprat u kompliet il-kampanja tagħha b'iktar saħħa u b'attenzjoni internazzjonali mill-media.

Hi ħadet il-kura fl-Ingilterra fejn għadha tghix sal-lum. Fil-ktieb tagħha tgħid li tibqa' fiduċjuża li xi darba tkun tista' tirritorna f'pajjiżha, il-Pakistan.

L-attakk kien maħsub biex joqtol lil Malala u "jagħti tagħlima" lil kull min kien assoċjat magħha u mal-ġlieda tagħha għad-dritt tannisa u t-tfajliet fil-Pakistan li jieħdu edukazzjoni, jkunu liberi u jiddeċiedu għalihom infushom. Madankollu, il-ġlieda ta' Malala kompliet.

Dawk kollha involuti fl-attentat fuq Malala huma maħsubin li ħarbu lejn l-Afganistan u s'issa ma nqabdux.

Diskors lin-Nazzjonijiet Magħquda

Nhar it-12 ta' Lulju 2013, fil-ġurnata meta għalqet sittax-il sena, indirizzat lin-Nazzjonijiet Magħquda f'avveniment organizzat fil-Kwartieri Ġenerali mill-Mibgħut Speċjali tan-NM għall-Edukazzjoni Globali, Gordon Brown.

"It-terroristi ħasbu li kienu se jbiddluli l-għanijiet u jtemmuli l-ambizzjonijiet," qalet, "imma xejn ma nbidel f'ħajti, ħlief dan: id-dgħufija, il-biża' u n-nuqqas ta' tama mietu. Is-saħħa, is-setgħa u l-kuraġġ twieldu."

In-NM għażlet it-12 ta' Lulju bħala Jum Malala biex tiffoka l-attenzjoni fuq id-dritt tal-bniet li jmorru l-iskola, u l-Pakistan u l-UNESCO ffurmaw il-Fond Malala għall-edukazzjoni tal-bniet.

L-Ittra ta' Taliban

F'Lulju 2013, Malala rċeviet ittra twila minghand Adnan Rashid; mexxej tat-Taliban fil-Pakistan. F'din l-ittra Rashid jesprimi x-xokk tiegħu għall-attakk fuq il-ħajja tat-tfajla u jistedinha terġa' tmur lura f'pajjiżha.

Fl-ittra Rashid beda biex jghidilha li kien qieghed jiktbilha fil-kapacità personali tieghu, u mhux f'isem il-grupp tat-Taliban li huwa jappartjeni ghalih jew f'isem xi grupp iehor tal-Jihad. Spjegalha li kien sema' biha ghall-ewwel darba permezz tas-servizz BBC Urdu, meta kien ghadu fil-habs.

"Dak iz-zmien xtaqt niktiblek biex naghtik parir li tieqaf mill-attivitajiet kontra t-Talibani li kont involuta fihom. Izda ma stajtx insib l-indirizz tieghek u bdejt nahseb biex navvicinak personalment jew b'isem falz. L-emozzjonijiet tieghi ghalik kienu bhal dawk lejn l-ahwa, ghaliex ahna gejjin mill-istess tribù tal-Yousafzai," jghid Rashid.

Jispjega li fl-istess zmien li kien qed jikkunsidra dawn il-possibbiltajiet, irnexxielu jaħrab mill-habs u kellu jibqa' fil-mohbi. "Meta gejt attakkata, kien xokk ghalija, u xtaqt li kieku qatt ma gara xejn u lhaqt avzajtek qabel." Jghid li dwar jekk l-attakk kienx izlamikament korrett jew le, jew jekk kienx haqqha tmut jew le, ihalli f'idejn ‘Allah' biex jiddeciedi.

Rashid jinsisti li Malala ma gietx attakata ghax mexxiet kampanja favur l-edukazzjoni ghall-bniet u n-nisa. "It-Taliban u l-Mujahideen m'humiex kontra l-edukazzjoni ta' xi ragel, mara jew tifla. It-Taliban jemmnu li int kont qieghda intenzjonalment tikteb kontrihom u tmexxi kampanja biex thammiġhom u timmina l-isforzi taghhom biex jistabbilixxu sistema Izlamika fi Swat."

Jghid ukoll li l-kitbiet taghha kienu provokattivi. Jirreferi ghad-diskors taghha fejn qalet li l-pinna hija iktar b'sahhitha mix-xabla. "Allura huma attakkawk fuq ix-xabla, u mhux fuq il-kotba jew l-iskola". Jirreferi wkoll ghall-mistoqsija taghha dwar ir-raguni li ghaliha t-Talibani qeghdin jisplodu l-iskejjel. Rashid isostni li din jaghmluha biss meta l-Armata Pakisana u l-Konstabulat tal-Fruntiera jkunu qed juzaw l-iskejjel bhala kampijiet ghat-truppi. "Meta xi haga sagra ssir letali, rridu neliminawha; din hija l-politika tat-Taliban."

Biex isostni l-argument tieghu li t-Taliban huma favur l-edukazzjoni, jispjega kif il-kontinent Indjan kien edukat hafna qabel l-invazjoni tal-Inglizi. "L-Indjani kienu jghallmu lis-suldati Inglizi l-Gharbi, l-Hindu u l-Persjan. Kwazi kull Moskea kienet tintuza bhala skola, u l-imperaturi Musulmani kienu jonfqu hafna flus fuq l-edukazzjoni... Ma kienx hemm faqar, krizi u glied fuq civiltà u religjon. Ghax is-sistema edukattiva kienet ibbazata fuq hsibijiet nobbli u kurrikulu nobbli," jishaq Rashid.

Rashid jirreferi ghall-ittra ta' Sir T.B Macaulay li kien baghat lill-Parlament Ingliz fl-1835 dwar l-edukazzjoni li kien hemm bzonn fl-Indja biex tiehu post l-edukazzjoni Musulmana: ‘Fil-prezent ghandna naghmlu l-ahjar li nistghu biex niffurmaw klassi li tista' tkun intermedjarja bejna u bejn il-miljuni li niggvernaw - klassi ta' nies li jkunu Indjani fid-demm u l-kulur, izda Inglizi fil-gosti, fl-opinjonijiet, fil-morali u fl-intellet.'

Rashid jghid li dan huwa l-pjan u l-missjoni ta' din l-hekk imsejjha edukazzjoni li Malala hija lesta li tmut ghaliha, u li ghaliha l-Gnus Maqghuda haduha fl-ufficcju taghhom biex tipproduci iktar Azjatici fid-demm, izda Inglizi fil-gosti, iktar Afrikani fil-kulur izda Inglizi fl-opinjoni, iktar nies mhux Inglizi izda Inglizi fil-moral. "Din hija l-hekk imsejha edukazzjoni ta' Obama, il-qattiel tal-massa," jghid Rashid.

Jghid li dan kollu qed jaghmluh ghaliex iridu iktar Inglizi biex ikunu skjavi tal-Lhud. Jishaq li d-dinja tibza' mill-Quran ghax ma tafx x'hemm fih, u li t-Talibani jridu jimplimentaw dak li hemm fil-ktieb ta' Allah filwaqt li n-Nazzjonijiet Maghquda, trid timplimenta l-kotba tan-nies. "Ahna rridu nghaqqdu d-dinja mal-kreatur taghha permezz tal-ktieb ta' Allah, u l-Gnus Maqghuda jridu jassru d-dinja ghal ftit kreaturi hziena."

Lil Malala jkompli jghidilha li hija qed titkellem fuq il-gustizzja u l-ugwaljanza mill-palk ta' istituzzjoni li hija ingusta, fejn mill-pajjizi kollha prezenti fil-Gnus Maqghuda, hamsa biss ghandhom il-poter tal-veto. Jghid li l-kumplament tal-pajjizi m'ghandhom sahha ta' xejn, u kemm il-darba d-dinja daret kontra l-Izrael, veto wiehed kien bizzejjed biex iwaqqaf il-gustizzja milli ssir.

Jghid li d-dinja miexja lejn ordni gdid, u jistaqsi x'hemm hazin fl-ordni tad-dinja l-antik. "Iridu jistabbilixxu edukazzjoni globali, ekonomija globali, armata globali, negozju globali, Gvern globali u religjon globali. Nixtieq inkun naf jekk hemmx spazju ghall-gwida profetika f'dawn il-pjanijiet kollha? Hemm xi spazju ghal-ligi tax-Xarija jew l-ligi Izlamika li l-Gnus Maqghuda tiddeskriva bhala inumana u barbarika?"

Rashid jesprimi x-xetticizmu tat-Taliban fuq il-vaccinazzjoni. Jikkwota lil Henry Kissinger jghid fl-1973 li jrid inaqqas il-popolazzjoni tal-pajjizi tat-tielet dinja bi 80%. Isostni li ghaddej programm ta' sterilizzazzjoni fuq in-nisa taht l-umbrella tal-Gnus Maqghuda, u li fl-Uzbekistan iktar minn miljun mara gew sterilizzati minghajr il-kunsens taghhom.

Rashid jirreferi ghal dik li l-Gnus Maqghuda semmiet ‘Jum Malala', u jistaqsi ghalfejn jum bhal dan ma nghatax ukoll lill-vittmi innocenti li nqatlu mill-Izraeljani u l-Amerikani, filwaqt li jsemmi kazijiet specifici; bhal dawk tal-attivista Rachel Corrie li nqatlet minn bulldozer Izraeljan, fost ohrajn.

"Ha nistaqsik, u nixtieqek tkun onestà fit-twegiba tieghek; li kieku sparawlek l-Amerikani waqt drone attack, id-dinja kienet tigi mgharrfa bl-istat ta' sahha tieghek? Id-dinja kienet issejjahlek ‘bint in-nazzjon'? Il-medja kienet taghmel ghageb fuqek?" jistaqsiha Rashid.

Izid jghid li iktar minn 300 mara u tfal inqatlu waqt drone attacks, izda hadd ma jinteressah, ghax l-aggressuri huma Amerikani edukati, mhux vjolenti u pacifici.

Finalment Rashid jitlob lil Malala tmur lura d-dar, taddotta l-kultura Izlamika u puxtun, tinghaqad ma' madrassa Izlamika tan-nisa qrib ir-rahal taghha, tistudja il-ktieb ta' Allah, tuza l-pinna ghall-Izlam u l-ghawg tal-komunità Musulmana, u biex "tikxef il-kongura tal-ftit elite li jridu jassru l-umanità kollha ghal agendi ta' hazen f'isem ordni gdid ghad-dinja," itemm jghid Rashid.

Premju Sakharov

F'Novembru 2013, inghatat l-premju Sakharov 2013 tal-UE waqt seduta plenarja specjali tal-Parlament Ewropew fi Strasburgu. Fis-sessjoni tal-Parlament Ewropew, Malala qalet li qed tiddedika dan l-premju ghall-persuni fil-Pakistan li m'ghandhomx vuci u ghal dawk li qed ibatu minn nuqqas ta' protezzjoni tad-drittijiet taghhom.

Hi qalet li tispera li l-Parlament Ewropew ihares lil hinn....lejn tfal li m'ghandhomx x'jieklu u ilma x'jixorbu. Tenniet li dawn it-tfal qed jigu mcahhda ukoll mill-edukazzjoni. Qalet li bhalissa fid-dinja hawn madwar 57 miljun tifel u tifla li m'ghandhomx access ghall-edukazzjoni. Malala qalet li dawn it-tfal qed ibatu imma ghad hawn tama. "Hawn it-tama ghax ahna ghandna nitkellmu biex naghtuhom vuci", tenniet Malala.

Fil-ftuh tac-cerimonja, il-President tal-Parlament Ewropew Martin Schultz qal li l-premju qed jinghata lil tfajla staordinarja u qal li huwa unur ghall-Parlament Ewropew li hi accettat dan il-premju.

Il-Premju Sakharov twaqqaf fl-1988 u u jonora lill-attivist Russu tad-drittijiet tal-bniedem u xjenzat fil-qasam nukleari Andrei Sakharov. Dan il-premju li jinkludi ghotja ta' hamsin elf ewro jinghata kull sena mill-Unjoni Ewropea biex jirrikonoxxi l-kawza ta' persuni li jkunu qed jipprotegu d-drittijiet fundamentali tal-bniedem u tal-liberta' tal-hsieb u tal-espressjoni.

Malala u Malta

Il-President ta’ Malta, Marie Louise Coleiro Preca kellha laqgħa ma’ Malala Yousafzai, fis-17 ta' Settembru 2014, f’Birmingham, l-Ingilterra, fil-post fejn Malala qed issegwi l-istudji tagħha.

Il-President ta’ Malta Marie Louise Coleiro Preca stiednet lil Malala tiġi Malta bil-għan li tħeġġeġ tfal Maltin biex ikomplu jsaħħu l-edukazzjoni tagħhom, bil-possibilità li l-Uffiċċju tal-President ta’ Malta u Malala joħolqu proġett edukattiv bħala parti mill-kampanja internazzjonali favur l-edukazzjoni.

Waqt il-laqgħa Malala spjegat lill-President ta’ Malta li l-edukazzjoni hija l-unika triq li tista’ ġġib il-paċi fid-dinja, għaliex l-edukazzjoni tbiegħed il-ġlied, it-terroriżmu u huwa li għalhekk il-ħolma tagħha hi li l-mijiet ta’ eluf ta’ tfal li huma mċaħħda mill-edukazzjoni, jingħataw il-mezzi biex imorru l-iskola. Malala li għad għandha 17-il sena, hija l-ewwel tifla fil-familja tagħha fil-Pakistan li ħadet l-edukazzjoni bis-serjetà, u hija din l-edukazzjoni li wasslet lil Malala biex tagħmel dan l-impatt dinji.

Malala faħħret lill-President ta’ Malta għall-irwol tagħha bħala mara li qed tagħti tama lil nisa oħra biex jagħmlu kuraġġ u ma jibqgħux lura. Malala qalet li persuni bħall-President huma dawk li jagħmlu d-differenza u huwa għalhekk li tixtieq li tidħol ukoll fil-politika biex tagħmel id-differenza u tagħmel it-tibdiliet li hemm bżonn. Il-President ta’ Malta qalet li l-politika hija għodda ta’ mħabba, għaliex in-nies għandhom bżonn l-imħabba, il-kuraġġ u l-edukazzjoni biex jimxu ‘l quddiem.

Il-President ta’ Malta qalet li temmen li n-nisa, li huma dawk li jagħtu l-ħajja, għandu jkollhom rwol ċentrali, għaliex ċertament kapaċi jagħmlu d-differenza fit-tmexxija tal-pajjiżi.

Waqt il-laqgħa mal-President, Malala kienet akkumpanjata mill-ġenituri tagħha. Missier Malala kien dak li żera’ f’bintu l-għatx għall-edukazzjoni, li permezz tagħha għamlet dan l-impatt dinji.

Fix-xhur ta' wara, Malala iddiskutiet mal-uffiċċju tal-President għal meta se jkun possibbli li żżur Malta biex twassal il-messaġġi influwenti tagħha.

Il-Premju Nobel għall-Paċi

Nhar l-10 ta' Ottubru 2014, tħabbar li Malala kellha tirċievi n-Nobel għall-Paċi tal-2014 għall-ġlieda tagħha kontra l-vjolenza fuq it-tfal u ż-żgħażagħ u għad-dritt tat-tfal kollha għall-edukazzjoni. Billi meta rċevitu kellha biss 17-il sena, hija l-iżgħar rebbieħa tan-Nobel ta' kull żmien. Yousafzai qasmet il-premju ma' Kailash Satyarthi, attivist Indjan għad-drittijiet tat-tfal.