Azərbaycan
Lietuva
Malta
ශ්රී ලංකාව
Türkmenistan
Türkiyə
Għar Dalam aːr dalam jinsab f Wied Dalam fil limiti ta Birżebbuġa u jintlaħaq hekk kif wieħed jinżel it triq priniċipali
Għar Dalam
Għar Dalam ([aːr 'dalam]) jinsab f'Wied Dalam, fil-limiti ta’ Birżebbuġa, u jintlaħaq hekk kif wieħed jinżel it-triq priniċipali li tgħaddi mit-Triq tal-Barrani, iż-Żejtun. Dan l-għar tħaffer u tkabbar bl-errużjoni tal-ilma li għal ħafna eluf ta' snin kien jgħaddi minnu u li biż-żmien ħaffer u wessgħu aktar. Fl-istess ħin, xmara li kienet tgħaddi minn Wied Dalam, li kienet taqsam minn fuqu, ippenetrat l-għar minn fuq u qasmitu fi tnejn. B'hekk, parti mill-passaġġ tal-għar jinsab fuq in-naħa l-oħra tal-wied u parti minnu hu l-għar li wieħed jista' jżur u li sar magħruf bħala Għar Dalam. L-għar hu twil mal-144 metru. Hawn instabu fdalijiet tal-għadam ta’ annimali li għexu fuq il-Gżejjer Maltin eluf kbar ta' snin ilu meta Malta kienet għadha magħquda ma' Sqallija kif ukoll għal bosta snin wara meta din inqatgħet u saret arċipelagu fin-Nofs tal-Mediterran. F'dan l-ambjent iżolat u mdawwar bil-baħar dawn l-annimali ċkienu fil-kobor tagħhom u finalment anki spiċċaw biex saru estinti f'perjodi differenti taż-Żmien Glaċjali u Interglaċjali.
F'dak li għandu x'jaqsam mal-preżenza uman f'Malta, l-eqdem fażi tal-preistorja dik taż-Żmien Neolitiku, hi mogħtija l-isem “il-Fażi Għar Dalam” għax l-eqdem fdalijiet ta' fuħħar li qatt instab f'Malta ġew skoperti f'dan l-għar. Il-fdalijiet tal-fuħħar li nstab f'dan l-għar għandhom disinji fuqhom li jixbhu fdalijiet simili tal-kultura ta’ fi Sqallija, ta' daqs 7,000 sena ilu
Fid-depożiti aktar baxxi tal-għar instab għadam tal-iljunfanti nani (l-ispeċijiet estinti Palaeoloxodon falconeri u Palaeoloxodon mnaidriensis), tal- nani (l-ispeċi estinta Hippopotamus melitensis), taċ- ġganti, taċ- u tal-. L-ippopotami nani x'aktarx għebu daqs 10,000 sena ilu,fl-aħħar fażi tal-epoka glaċjali, filwaqt li ċ-ċriev baqgħu jgħixu hawn sa ħafna snin wara, anki sal-miġja tal-ewwel abitanti tal-gżejjer Maltin, daqs 6,000 - 5,000 sena ilu.
L-ewwel 50 metru tal-għar huma aċċessibbli għall-viżitaturi. L-għar jitqies bħala wieħed mill-aktar siti arkeoloġiċi importanti tal-gżejjer Maltin.
L-iskavi tal-għar u l-bini tal-mużew
L-għar ġie investigat għall-ewwel darba fl-1865, mill-paleontologu Taljan . Skavi oħra twettqu fl-1892 minn . Il-qofol tal-materjal tal-iskavi nħażen f’Malta, filwaqt li ġabra komparattiva ntbagħtet lill- f’Londra. Dan il-materjal ġie studjat minn fl-1902, li iżola speċi ġdida ta’ ippopotamu nanu, Hippopotamus melitensis, abbażi ta’ dawn il-fdalijiet.
L-għar ġie inkluż fil-Lista ta’ Antikitajiet fl-1925, iżda ma nfetaħx għall-pubbliku qabel Marzu 1933. Il-kuratur tal- ta’ dak iż-żmien, Joseph Baldacchino, stabbilixxa mużew apposta qrib is-sit arkeoloġiku. Fi żmien sena mill-ħatra tiegħu bħala kuratur fl-1935, Baldacchino ppubblika ktejjeb fuq Għar Dalam, fejn enfasizza l-iskavi u l-investigazzjonijiet prinċipali tal-għar. Bil-mod il-mod, il-mużew ġie mmodernizzat, b’sistema ta’ klassifikazzjoni u separazzjoni tal-fdalijiet.
F'sala minnhom, il-vetrini tal-ħitan huma mimlija bi fdalijiet tal-għadam u snien ta' ippopotami, ċriev u iljunfanti li nstabu fl-għar. Il-vetrini tan-nofs ta' din is-sala fihom skeletri sħaħ biss moderni, għax fl-għar qatt ma nstabu skeletri sħaħ, u għalhekk dawn qed jirrappreżentaw dawk l-ispeċi ta' annimali li nstabu fl-għar. Dawn l-iskeletri moderni huma ta’ ċerva, iljunfant nanu, ippopotamu nanu, ors, volpi u lupu.
Matul it-Tieni Gwerra Dinjija, Għar Dalam intuża bħala fuel depot mill-militar. Fl-1980, kienu nsterqu mill-mużew erba’ nejbiet tal- tal-iljunfanti nani u l- ta’ tifel jew tifla li għexu fi .
Il-mużew, illum sar għandu sala oħra li fiha hemm serje ta' vetrini li jispjegaw fid-dettall l-istorja ta' Żmien is-Silġ fl-Ewropa u kif din wasslet biex dawn l-annimali li nstabu fl-għar ġew Malta. Apparti minn hekk il-vetrini huma mimlija bil-fossili, disinji, ritratti u spjegazzjoni estensiva dwar il-ġeoloġija tal-għar u l-ispeċijiet tal-annimali li nstabu fih. Fost affarijiet oħra hemm ukoll dras tal-bniedem preistoriku li jaħsbu li hu tal-ispeċi
Heritage Malta jieħu ħsieb il-mużew u s-sit ta’ Għar Dalam.
Stratigrafija
L-għar fih sitt saffi: minn fuq għal isfel f'dawn is-saffi nstabu:
- Materjal bħal fuħħar, żbandoli eċċ., li juri li l-bniedem għex hemm minn żmien Puniku sas-seklu għoxrin. Instabu fdalijiet ta' annimali domestiċi (xi 60 cm).
- Materjal bħal fuħħar, żbandoli, ponot ta' vleġeġ magħmula mill-ossidjana, amuleti u oġġetti oħra li juru l-ewwel abitanti ta' Malta kienu jgħixu f'għerien bħal dan. (0.60 - 70 cm).
- Saff ta' materjal stalagmitiku. (1.65 m) Hawn instabu għadam u snin taċ-ċriev (Cervus elaphus), nejbiet tal-iljunfanti u xi ippopotami, għadd żgħir ta’ karnivori, fosthom l- (Ursus arctus), il- u l-, u fdalijiet ta’ ċinji kbar aktar minn dawk tal-lum, kbar u speċi ta’ .
- Tajn ħamrani - ċagħaq - ġebel mikul mill-ilma ġieri - għadam tal-iljunfanti u ippopotami kif ukoll snien u nejbiet tal-istess annimali. (0.45 cm).
- L-akbar kwantità massiċċa ta' għadam tal-ippopotami nstabet f'dan is-saff. (1.20 m.) Daqs 75 % mill-materjal ġie ddepożitat hawn mill-ilmijiet tax-xmara li kienet tgħaddi mill-wied. Hawn hu mifhum li nstabu d-dras hekk msejħa Taurodontiċi li jagħtu wieħed x'jifhem li f'Malta għex il-bniedem fl-istess żmien meta għexu l-annimali l-kbar bħall-iljunfanti u l-ippopotami.
- Saff tat- fin li fih ma nstabet l-ebda għadma (xi 125 cm). Instabu biss xi marki magħmula minn pjanti.
Bibliografija
Adams Leith, On the Osteology of the Maltese Fossil Elephants. Located at Bibliotheca Malta.
Adams Leith, Concluding Report on the Maltese Fossil Elephant. Loc. Bibliotheca, Malta.
Attenborough David, The First Eden - The Mediterranean and Man. Fontana / Collins. 1987.
Cooke J. Har Dalam Cavern. Loc. Bibliotheca Malta. (1982).
Fabri Nadia, Għar Dalam: The Cave, the Museum, and the Garden: Birżebbuġa. Malta: Heritage Books. 2007.
Imrie Palmer J. & K. The Ice Ages.
Issel Arturo, Note Sur Une Caverne a Ossements de Malte.
John Brian S., The Ice Age, Past and Present. (1977).
John Brian S., Winters of the World.
Keith Arthur, Neanderthal Man in Malta.
Kurten Bjorn, The Age of Mammals. (1971).
Morana Martin, Għar Dalam - Cave of Darkness. Printwell. 1987.
Savona Ventura Charles, Ed. Facets of Prehistoric Malta, Prehistoric Society of Malta. 1999.
Trump David, Skorba - Reports of the Research Committee of the Society of Antiquaries of London No. XXII. Excvations carried out on behalf of the National Museum of Malta 1961 - 1963. Oxford University Press. London (1966).
Trump, David, Malta an Archaeological Guide. Faber & Faber, London. 1972.
Trump David, Malta - Prehistory and Temples. Midsea Books Ltd. 2002.
Zammit Maempel George, Għar Dalam Cave and Deposits. 1989.
Museum Annual Reports 1925 & 1935-36.
Nature, Volum II. History of the Mediterreanean Salinity Crisis.
Referenzi
- ^ a b ċ Van der Geer, Alexandra; Lyras, George; de Vos, John; Dermitzakis, Michael (2010). Evolution of island mammals: Adaptation and extinction of placental mammals on islands. Wiley-Blackwell. pp. 92–102. ISBN 9781405190091.
- ^ Nadia, Fabri (2007). Għar Dalam: The Cave, the Museum, and the Garden: Birżebbuġa. Malta: Heritage Books. ISBN 978-9993271444.
- ^ "Ghar Dalam museum". Times of Malta (bl-Ingliż). Miġbur 2021-03-07.
- ^ "PROTECTION OF ANTIQUITIES _g S.L.445.01 1"Arkivjat 20-04-2016.
- ^ a b Sagona, Claudia; Vella Gregory, Isabelle; Bugeja, Anton (2006). Punic Antiquities of Malta and Other Ancient Artefacts Held in Ecclesiastic and Private Collections. 2. Peeters Publishers. pp. 27–28. ISBN 9042917032.
- ^ George Zammit Maempel, 1989. Għar Dalam Cave and Deposits.
Awtur: www.NiNa.Az
Data tal-pubblikazzjoni:
wikipedija, wiki, ktieb, kotba, librerija, artiklu, aqra, niżżel, b'xejn, download b'xejn, mp3, vidjo, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, stampa, mużika, kanzunetta, film, ktieb, logħba, logħob, mobbli, telefon, android, ios, apple, mowbajl, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, kompjuter, Informazzjoni dwar Għar Dalam, X'inhi Għar Dalam? Xi tfisser Għar Dalam?
Għar Dalam aːr dalam jinsab f Wied Dalam fil limiti ta Birzebbuġa u jintlaħaq hekk kif wieħed jinzel it triq priniċipali li tgħaddi mit Triq tal Barrani iz Zejtun Dan l għar tħaffer u tkabbar bl erruzjoni tal ilma li għal ħafna eluf ta snin kien jgħaddi minnu u li biz zmien ħaffer u wessgħu aktar Fl istess ħin xmara li kienet tgħaddi minn Wied Dalam li kienet taqsam minn fuqu ippenetrat l għar minn fuq u qasmitu fi tnejn B hekk parti mill passaġġ tal għar jinsab fuq in naħa l oħra tal wied u parti minnu hu l għar li wieħed jista jzur u li sar magħruf bħala Għar Dalam L għar hu twil mal 144 metru Hawn instabu fdalijiet tal għadam ta annimali li għexu fuq il Gzejjer Maltin eluf kbar ta snin ilu meta Malta kienet għadha magħquda ma Sqallija kif ukoll għal bosta snin wara meta din inqatgħet u saret arċipelagu fin Nofs tal Mediterran F dan l ambjent izolat u mdawwar bil baħar dawn l annimali ċkienu fil kobor tagħhom u finalment anki spiċċaw biex saru estinti f perjodi differenti taz Zmien Glaċjali u Interglaċjali Għar Dalam hu magħmul prinċipalment minn passaġġ ewlieni u wiesa forma ta tubu F dak li għandu x jaqsam mal prezenza uman f Malta l eqdem fazi tal preistorja dik taz Zmien Neolitiku hi mogħtija l isem il Fazi Għar Dalam għax l eqdem fdalijiet ta fuħħar li qatt instab f Malta ġew skoperti f dan l għar Il fdalijiet tal fuħħar li nstab f dan l għar għandhom disinji fuqhom li jixbhu fdalijiet simili tal kultura ta fi Sqallija ta daqs 7 000 sena ilu Fid depoziti aktar baxxi tal għar instab għadam tal iljunfanti nani l ispeċijiet estinti Palaeoloxodon falconeri u Palaeoloxodon mnaidriensis tal nani l ispeċi estinta Hippopotamus melitensis taċ ġganti taċ u tal L ippopotami nani x aktarx għebu daqs 10 000 sena ilu fl aħħar fazi tal epoka glaċjali filwaqt li ċ ċriev baqgħu jgħixu hawn sa ħafna snin wara anki sal miġja tal ewwel abitanti tal gzejjer Maltin daqs 6 000 5 000 sena ilu L ewwel 50 metru tal għar huma aċċessibbli għall vizitaturi L għar jitqies bħala wieħed mill aktar siti arkeoloġiċi importanti tal gzejjer Maltin L iskavi tal għar u l bini tal muzewSkeletru ta iljunfant zgħir modern li jirrapprezenta speċi ta iljunfanti nani li l għadam tagħhom instab f Għar Dalam L għar ġie investigat għall ewwel darba fl 1865 mill paleontologu Taljan Skavi oħra twettqu fl 1892 minn Il qofol tal materjal tal iskavi nħazen f Malta filwaqt li ġabra komparattiva ntbagħtet lill f Londra Dan il materjal ġie studjat minn fl 1902 li izola speċi ġdida ta ippopotamu nanu Hippopotamus melitensis abbazi ta dawn il fdalijiet L għar ġie inkluz fil Lista ta Antikitajiet fl 1925 izda ma nfetaħx għall pubbliku qabel Marzu 1933 Il kuratur tal ta dak iz zmien Joseph Baldacchino stabbilixxa muzew apposta qrib is sit arkeoloġiku Fi zmien sena mill ħatra tiegħu bħala kuratur fl 1935 Baldacchino ppubblika ktejjeb fuq Għar Dalam fejn enfasizza l iskavi u l investigazzjonijiet prinċipali tal għar Bil mod il mod il muzew ġie mmodernizzat b sistema ta klassifikazzjoni u separazzjoni tal fdalijiet F sala minnhom il vetrini tal ħitan huma mimlija bi fdalijiet tal għadam u snien ta ippopotami ċriev u iljunfanti li nstabu fl għar Il vetrini tan nofs ta din is sala fihom skeletri sħaħ biss moderni għax fl għar qatt ma nstabu skeletri sħaħ u għalhekk dawn qed jirrapprezentaw dawk l ispeċi ta annimali li nstabu fl għar Dawn l iskeletri moderni huma ta ċerva iljunfant nanu ippopotamu nanu ors volpi u lupu Matul it Tieni Gwerra Dinjija Għar Dalam intuza bħala fuel depot mill militar Fl 1980 kienu nsterqu mill muzew erba nejbiet tal tal iljunfanti nani u l ta tifel jew tifla li għexu fi Stratigrafija ta Għar Dalam Il muzew illum sar għandu sala oħra li fiha hemm serje ta vetrini li jispjegaw fid dettall l istorja ta Zmien is Silġ fl Ewropa u kif din wasslet biex dawn l annimali li nstabu fl għar ġew Malta Apparti minn hekk il vetrini huma mimlija bil fossili disinji ritratti u spjegazzjoni estensiva dwar il ġeoloġija tal għar u l ispeċijiet tal annimali li nstabu fih Fost affarijiet oħra hemm ukoll dras tal bniedem preistoriku li jaħsbu li hu tal ispeċi Heritage Malta jieħu ħsieb il muzew u s sit ta Għar Dalam StratigrafijaL għar fih sitt saffi minn fuq għal isfel f dawn is saffi nstabu Materjal bħal fuħħar zbandoli eċċ li juri li l bniedem għex hemm minn zmien Puniku sas seklu għoxrin Instabu fdalijiet ta annimali domestiċi xi 60 cm Materjal bħal fuħħar zbandoli ponot ta vleġeġ magħmula mill ossidjana amuleti u oġġetti oħra li juru l ewwel abitanti ta Malta kienu jgħixu f għerien bħal dan 0 60 70 cm Saff ta materjal stalagmitiku 1 65 m Hawn instabu għadam u snin taċ ċriev Cervus elaphus nejbiet tal iljunfanti u xi ippopotami għadd zgħir ta karnivori fosthom l Ursus arctus il u l u fdalijiet ta ċinji kbar aktar minn dawk tal lum kbar u speċi ta Tajn ħamrani ċagħaq ġebel mikul mill ilma ġieri għadam tal iljunfanti u ippopotami kif ukoll snien u nejbiet tal istess annimali 0 45 cm L akbar kwantita massiċċa ta għadam tal ippopotami nstabet f dan is saff 1 20 m Daqs 75 mill materjal ġie ddepozitat hawn mill ilmijiet tax xmara li kienet tgħaddi mill wied Hawn hu mifhum li nstabu d dras hekk msejħa Taurodontiċi li jagħtu wieħed x jifhem li f Malta għex il bniedem fl istess zmien meta għexu l annimali l kbar bħall iljunfanti u l ippopotami Saff tat fin li fih ma nstabet l ebda għadma xi 125 cm Instabu biss xi marki magħmula minn pjanti BibliografijaAdams Leith On the Osteology of the Maltese Fossil Elephants Located at Bibliotheca Malta Adams Leith Concluding Report on the Maltese Fossil Elephant Loc Bibliotheca Malta Attenborough David The First Eden The Mediterranean and Man Fontana Collins 1987 Cooke J Har Dalam Cavern Loc Bibliotheca Malta 1982 Fabri Nadia Għar Dalam The Cave the Museum and the Garden Birzebbuġa Malta Heritage Books 2007 Imrie Palmer J amp K The Ice Ages Issel Arturo Note Sur Une Caverne a Ossements de Malte John Brian S The Ice Age Past and Present 1977 John Brian S Winters of the World Keith Arthur Neanderthal Man in Malta Kurten Bjorn The Age of Mammals 1971 Morana Martin Għar Dalam Cave of Darkness Printwell 1987 Savona Ventura Charles Ed Facets of Prehistoric Malta Prehistoric Society of Malta 1999 Trump David Skorba Reports of the Research Committee of the Society of Antiquaries of London No XXII Excvations carried out on behalf of the National Museum of Malta 1961 1963 Oxford University Press London 1966 Trump David Malta an Archaeological Guide Faber amp Faber London 1972 Trump David Malta Prehistory and Temples Midsea Books Ltd 2002 Zammit Maempel George Għar Dalam Cave and Deposits 1989 Museum Annual Reports 1925 amp 1935 36 Nature Volum II History of the Mediterreanean Salinity Crisis Referenzi a b ċ Van der Geer Alexandra Lyras George de Vos John Dermitzakis Michael 2010 Evolution of island mammals Adaptation and extinction of placental mammals on islands Wiley Blackwell pp 92 102 ISBN 9781405190091 Nadia Fabri 2007 Għar Dalam The Cave the Museum and the Garden Birzebbuġa Malta Heritage Books ISBN 978 9993271444 Ghar Dalam museum Times of Malta bl Ingliz Miġbur 2021 03 07 PROTECTION OF ANTIQUITIES g S L 445 01 1 Arkivjat 20 04 2016 a b Sagona Claudia Vella Gregory Isabelle Bugeja Anton 2006 Punic Antiquities of Malta and Other Ancient Artefacts Held in Ecclesiastic and Private Collections 2 Peeters Publishers pp 27 28 ISBN 9042917032 George Zammit Maempel 1989 Għar Dalam Cave and Deposits