Santiago de Compostela

Santiago de Compostela hija l-belt kapitali tal-komunità awtonoma ta’ Galizja, fil-Majjistral ta’ Spanja, b’popolazzjoni ta’ 96,405 abitant. Il-belt oriġinat madwar is-santwarju ta’ San Ġakbu l-Kbir, li issa sar il-Katidral ta’ Santiago de Compostela, bħala d-destinazzjoni tal-Pellegrinaġġ ta’ San Ġakbu, pellegrinaġġ Kattoliku ewlieni li ilu jsir mid-disa’ seklu. Fl-1985, iċ-Ċentru Storiku tal-belt ta’ Santiago de Compostela ġie ddeżinjat Sit ta’ Wirt Dinji tal-UNESCO. Il-Pellegrinaġġ ta’ San Ġakbu nnifsu sar Sit ta’ Wirt Dinji separat fl-1993.

Il-belt għandha klima miti ħafna għal-latitudni tagħha u fix-xitwa tinżel xita qawwija ħafna minħabba l-prossimità relattiva tagħha għall-irjieħ prevalenti mis-sistemi ta’ pressjoni baxxa tal-Atlantiku.

Etimoloġija

Santiago ġejja mill-evoluzzjoni tal-Galizjan lokali tal-Latin Vulgari Sanctus Iacobus, jiġifieri “San Ġakbu”. Skont leġġenda, Compostela ġejja mil-Latin Campus Stellae (jiġifieri “għalqa tal-kewkba"); madankollu, fil-verità jidher li din il-frażi diffiċilment setgħet wasslet għall-kelma Compostela moderna skont l-evoluzzjoni normali mil-Latin għall-Galizjan Medjevali.

Teoriji oħra tal-etimoloġija jgħidu li t-tieni parti ta’ isem il-belt ġejja mil-Latin compositum, li bil-Latin Vulgari lokali kienet Composita Tella, li tfisser “post tad-dfin”, jew sempliċement mil-Latin compositella, li tfisser “komposta tajjeb ħafna” (b’referenza għall-belt). Hemm postijiet oħra fil-Galizja li għandhom din il-kelma bħala parti mit-toponimu tagħhom.

Il-belt

Il-katidral jinsab fuq naħa waħda tal-pjazza ewlenija taċ-ċentru storiku ta’ din il-belt li baqgħat ippreservata tant tajjeb tul is-sekli. Skont leġġenda Medjevali, il-katavru tal-appostlu Ġakbu l-Kbir ġie ttrasportati lejn Galizja għad-dfin fis-sena 813 u l-post tad-dfin instab minn ragħaj li segwa kewkba tiddi fis-sema sa dak il-post. Inizjalment, dak il-post tad-dfin ġie msejjaħ l-Għolja Libredon u t-topografija fiżika tal-post spiss kienet twassal biex l-irjieħ prevalenti mill-baħar ikeċċu s-sħab minn fuq l-għolja u r-ragħaj jibqa’ jagħraf il-post preċiż anke binhar. Ir-ragħaj irrapporta l-iskoperta tiegħu minnufih lill- ta’ . L-isqof iddikjara li l-katavru kien dak tal-appostlu Ġakbu l-Kbir u immedjatament għarraf lir- f’. Sabiex San Ġakbu jingħata ġieħ, il-katidral inbena fuq il-post fejn jintqal li kien instab il-katavru tiegħu. Il-leġġenda, li kienet tinkludi bosta avvenimenti mirakulużi, ippermettiet lill-Kattoliċi jsaħħu l-appoġġ għall-belt tagħhom fit-Tramuntana ta’ Spanja waqt il-Kruċjati Kristjani kontra l-, iżda wasslet ukoll għat-tkabbir u għall-iżvilupp tal-belt.

Fuq in-naħa tal-Punent tal-Praza do Obradoiro hemm il-binja eleganti tas-seklu 18 tal-Pazo de Raxoi (il-Palazz ta’ Raxoi), li issa tintuża bħala l-binja tal-muniċipju, u fuq il-lemin tal-katidral hemm l-Hostal dos Reis Católicos, li twaqqaf fl-1492 mill-Monarki Kattoliċi, Isabella ta’ Kastilja u Ferdinandu II t’Aragona, bħala ospizju tal-pellegrini (illum lukanda lussuża jew Parador). Il-faċċata tal-katidral li tagħti fuq il-Pjazza ta’ Obradoiro, tidher fuq il-muniti tar- ċ-ċenteżmi tal-ewro (€0.01, €0.02, u €0.05).

Santiago de Compostela hija wkoll belt universitarja u l-Università tal-belt ilha li ġiet stabbilita mill-bidu tas-seklu 16. Il-binja ċentrali tal-università tidher l-aħjar mill-alkova fil-park muniċpali l-kbir li jinsab fiċ-ċentru tal-belt.

Fiċ-ċentru storiku tal-belt hemm ħafna toroq dojoq iserrpu li huma mimlijin binjiet storiċi. Il-parti l-ġdida tal-belt mad-dawra kollha taċ-ċentru storiku għandha inqas karattru u hija pjuttost urbana.

Santiago de Compostela tieħu l-ħajja mhux ħażin wara nżul ix-xemx. Kemm fil-parti l-ġdida tal-belt (a zona nova bil-Galizjan, la zona nueva jew ensanche bl-Ispanjol) u fil-parti l-antika (a zona vella bil-Galizjan, la zona vieja jew zona monumental bl-Ispanjol), taħlita tajba ta’ residenti mhux wisq imdaħħlin fiż-żmien u studenti żgħażagħ iżommu l-belt ħajja sas-sigħat bikrin ta’ filgħodu speċjalment fi tmiem il-ġimgħa. Wieħed mill-ikbar parks tal-belt, Parque da Alameda, jinsab fil-parti l-ġdida ta’ Santiago de Compostela.

Il-belt issellef isimha wkoll lil wieħed mill-Ordnijiet militari ta’ Spanja: Santiago, , Alcántara u Montesa.

Santiago de Compostela hija waħda mill-iktar ċentri ekonomiċi importanti tal-Galizja u hija wkoll is-sede ta’ organizzazzjonijiet bħall-Assoċjazzjoni għall-Kummerċ Ugwali u Ġust, Pangaea.

Klima

Skont il-klassifikazzjoni klimatika ta’ Köppen, Santiago de Compostela għandha klima oċeanika miti, bi sjuf normali sa sħan bi ftit xita, u bi xtiewi mhux kiefra imma b’ħafna xita. L-irjieħ prevalenti mill-Atlantiku flimkien mal-muntanji tal-madwar, iwasslu biex Santiago de Compostela jkollha wieħed mill-ogħla ammonti ta’ xita fi Spanja kollha, bħala medja: xi 1,550 millimetru fis-sena. Ix-xtiewi ma jkunux kiefra, minkejja l-belt tinsab pjuttost ’il ġewwa mill-baħar u f’altitudni ta’ 370 metru. Il-ġlata tifforma biss minn Diċembru sa Frar, b’medja ta’ 13-il jum biss fis-sena. Il-borra rari tinżel, b’massimu ta’ xi jumejn jew tlieta bħala medja fis-sena. It-temperatura qajla titla’ iktar minn 35 °C (95 °F).

Data klimatika għall-Ajruport tal-belt (1981-2010) f’altitudni ta’ 370 metru mil-livell tal-baħar
Xahar	Jan	Frar	Mar	Apr	Mej	Ġun	Lul	Aww	Sett	Ott	Nov	Diċ	Sena
Temp. mass. °C (°F)	20.3 (68.5)	23.2 (73.8)	27.6 (81.7)	30.2 (86.4)	34.0 (93.2)	37.8 (100.0)	39.4 (102.9)	39.0 (102.2)	39.0 (102.2)	30.4 (86.7)	24.2 (75.6)	23.4 (74.1)	39.4 (102.9)
Temp. mass. medja °C (°F)	11.2 (52.2)	12.5 (54.5)	15.0 (59.0)	16.1 (61.0)	18.6 (65.5)	22.2 (72.0)	24.3 (75.7)	24.7 (76.5)	22.8 (73.0)	18.1 (64.6)	14.1 (57.4)	11.9 (53.4)	17.6 (63.7)
Medja ta’ kuljum °C (°F)	7.7 (45.9)	8.3 (46.9)	10.2 (50.4)	11.2 (52.2)	13.6 (56.5)	16.8 (62.2)	18.6 (65.5)	19.0 (66.2)	17.4 (63.3)	13.8 (56.8)	10.4 (50.7)	8.5 (47.3)	13.0 (55.4)
Temp. min. medja °C (°F)	4.1 (39.4)	4.1 (39.4)	5.4 (41.7)	6.2 (43.2)	8.5 (47.3)	11.3 (52.3)	13.0 (55.4)	13.3 (55.9)	11.9 (53.4)	9.5 (49.1)	6.7 (44.1)	5.0 (41.0)	8.3 (46.9)
Temp. min. °C (°F)	−7.0 (19.4)	−9.0 (15.8)	−5.6 (21.9)	−3.0 (26.6)	−2.0 (28.4)	3.4 (38.1)	3.4 (38.1)	1.0 (33.8)	3.0 (37.4)	−1.6 (29.1)	−3.2 (26.2)	−6.5 (20.3)	−9.0 (15.8)
Xita medja mm (pulzier)	210 (8.3)	167 (6.6)	146 (5.7)	146 (5.7)	135 (5.3)	72 (2.8)	43 (1.7)	57 (2.2)	107 (4.2)	226 (8.9)	217 (8.5)	261 (10.3)	1,787 (70.4)
Preċ. medja jiem (≥ 1 mm)	15.2	12.6	12.8	14.4	12.7	7.6	5.7	5.5	8.4	14.0	14.9	15.9	139.5
Medja jiem bil-borra	1.0	0.7	0.2	0.3	0	0	0	0	0	0	0.1	0.3	2.7
Umdità relattiva medja (%)	84	79	75	76	76	74	74	74	75	82	86	85	78
Medja tas-sigħat ta’ xemx fix-xahar	93	114	151	165	187	225	243	237	184	132	95	85	1,911

Storja

Iż-żona fejn tinsab il-belt ta’ Santiago de Compostela kienet Ruman sar-raba’ seklu u kienet okkupata mill- sal-bidu tal-ħames seklu, meta insedjaw il-Galizja u l-Portugall matul il-waqgħa inizjali tal-Imperu Ruman. Iktar ’il quddiem, iż-żona ġiet attribwita lill-Isqof ta’ Iria Flavia (fis-sitt seklu), fil-partizzjoni magħrufa iktar bħala Parochiale Suevorum, li ġiet ordnata mir-. Fil-585, l-insedjament ġie anness mal-kumplament tar- minn bħala s-sitt provinċja tar-.

Wara li x’aktarx ġiet invaża mill-Għarab bejn is-sena 711 sas-sena 739, il-belt ġiet inkorporata fir- lejn is-sena 750. Xi mkien bejn is-sena 818 u s-sena 842, matul ir-renju ta’ Alfonsu II tal-Asturji, l-isqof Teodoru ta’ Iria stqarr li sab il-katavru (jew il-fdalijiet tiegħu) li seta’ jiġi attribwit lil San Ġakbu l-Kbir. Din l-iskopertà ġiet aċċettata parzjalment għaliex u —li miet fis-sena 814—kienu rrikonoxxew l-Asturji bħala renju u lil Alfonsu II bħala re, u kien irnexxielhom jistabbilixxu rabtiet politiċi u ekkleżjastiċi mill-qrib. Viċin il-post tal-iskopertà, ġew stabbiliti insedjament ġdid u ċentru ta’ pellegrinaġġ, skont kif iddokumenta l-awtur Uswardu fis-sena 865, u li sas-seklu 10 ingħata l-isem ta’ Compostella.

Il- ta’ San Ġakbu ta’ Compostela kien wieħed minn ħafna li emerġew fit-Tramuntana tal- matul is-sekli 10 u 11, peress li l-ħakkiema ta’ dawk iż-żminijiet kienu jħeġġu l-kulti tagħhom stess li kienu jkunu speċifiċi għar-reġjun, bħal ta’ f’ u f’Kastilja. Wara li ċ-ċentru tal-poter politiku tal-Asturji mexa minn Oviedo għal fis-sena 910, il-belt saret iktar rilevanti politikament, u diversi rejiet tal-Galizja u ta’ León ġew akklamati mil-familji nobbli tal-Galizja u inkurunati u kkonsagrati mill-isqof lokali fil-katidral, fosthom fis-sena 958, fis-sena 982, u fl-1111, filwaqt li l-belt saret il-belt kapitali tar-Renju tal-Galizja. Iktar ’il quddiem, ir-rejiet tas-seklu 12 ġew midfuna wkoll fil-katidral, fosthom u , l-aħħar Rejiet ta’ León u ta’ Galizja qabel ma ngħaqdu f’renju wieħed, jiġifieri r-Renju ta’ Kastilja.

Matul is-seklu 10 u fl-ewwel snin tas-seklu 11, il-Vikingi ppruvaw jassaltaw il-belt—fil-fatt il-Galizja fis-sagi Nordiċi hija magħrufa bħala Jackobsland jew Gallizaland—u l-isqof , li nqatel f’battalja kontrihom fis-sena 968, ordna l-kostruzzjoni ta’ fortizza bis-swar biex il-belt sagra tiġi protetta. Fis-sena 997, il-belt ġiet assaltata u parzjalment meqruda minn (magħruf bħala ), il-mexxej tal-Andalusija li kien akkumpanjat minn esponenti Kristjani għoljin, li kienu xxaħħmu biex jingħataw sehem mir-rikkezzi tal-belt. Madankollu, il-kmandant tal-Andalusija ma wera l-ebda interess fir-relikwi li allegatament huma ta’ San Ġakbu. Bħala tweġiba għal dawn l-isfidi, l-isqof , f’nofs is-seklu 11, iffortifika l-belt kollha, u bena swar u torrijiet difensivi.

Skont xi awturi, sa nofs is-seklu 11, il-belt kienet diġà saret post ta’ pellegrinaġġ pan-Ewropew, filwaqt li oħrajn isostnu li l-kult ta’ San Ġakbu, sas-sekli 11-12s, kien kult tal-Galizja biss, appoġġat mir-rejiet tal-Asturji u ta’ León biex jintogħġbu mal-Galizja. Fis-seklu ta’ wara, Santiago de Compostela saret santwarju Kattoliku ewlieni, wara biss dawk ta’ Ruma u ta’ Ġerusalemm. Fis-seklu 12, taħt l-isqof , il-belt saret djoċesi moqdija minn arċisqof, u b’hekk attirat popolazzjoni kbira u multinazzjonali. Taħt it-tmexxija ta’ dan il-prelat, iċ-ċittadini rribellaw, immexxija mill-kunsill lokali, u taw bidu għal tradizzjoni lajka ta’ konfrontazzjoni maċ-ċittadini—li ssieltu għall-awtogovernanza—kontra l-isqof lokali, il-mexxejja lajċi u ġurisdizzjonali tal-belt u tat-territorju fewdali semiindependenti tat-Terra de Santiago (“l-art ta’ San Ġakbu”). Il-qofol f’din il-konfrontazzjoni ntlaħaq fis-seklu 14, meta l-prelat il-ġdid, il-Franċiż , ordni l-iġġustizzjar tal-kunsilliera tal-belt fil-kastell tiegħu ta’ A Rocha Forte, wara li kien stedinhom għal taħditiet.

Santiago de Compostela nħakmet mill-Franċiżi fil-Gwerer ta’ Napuljun u nsterqulha ħafna mir-rikkezzi tagħha; b’riżultat ta’ dan, il-fdalijiet li kienu ġew attribwiti lill-appostlu ntilfu għal kważi seklu, u baqgħu moħbija fil-kripta tal-katidral.

Fl-iskavi li twettqu fil-katidral matul is-sekli 19 u 20, ġiet skoperta cella memoriae jew martyrium Rumana, u madwarha fi żmien ir-Rumani u l-Iżvevi kien hemm ċimiterju żgħir li mbagħad ġie abbandunat. Din il-martyrium, li hija evidenza tal-eżistenza ta’ post Kristjan sagru antik, xi kultant ġiet attribwita lil , għalkemm mingħajr provi ulterjuri.

Sit ta’ Wirt Dinji

Prattikament, fil-belt ta’ Santiago de Compostela hemm żewġ Siti ta’ Wirt Dinji tal-UNESCO: iċ-Ċentru Storiku tal-belt li ġie ddeżinjat fl-1985 u r-rotot tal-Pellegrinaġġ ta’ San Ġakbu fi Spanja li fl-1993 iddaħħlu fil-lista tal-UNESCO u fl-2015 ġew inklużi rotot oħra fl-istess sit.

L-UNESCO rrikonoxxiet il-valur universali straordinarju taċ-ċentru storiku ta’ Santiago de Compostela abbażi ta’ tliet kriterji tal-għażla li huma: il-kriterju (i) “Rappreżentazzjoni ta’ kapulavur frott il-kreattività tal-bniedem”; il-kriterju (ii) “Wirja ta’ skambju importanti ta’ valuri umani, tul perjodu ta’ żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ”; u l-kriterju (vi) “Assoċjazzjoni diretta jew tanġibbli ma’ avvenimenti jew ma’ tradizzjonijiet ħajjin, ma’ ideat jew ma’ twemmin, jew ma’ xogħlijiet artistiċi jew letterarji ta’ valur universali straordinarju”.

Referenzi

1. ^ Ir-reġistru muniċipali ta’ Spanja tal-2018. L-Istitut Nazzjonali tal-Istatistika.
2. ^ Encyclopaedia Britannica; Or A Dictionary of Arts, Sciences, and Miscellaneous Literature. Archibald Constable. 1823. p. 500.
3. ^ "Santiago de Compostela (Old Town)" (bl-Ingliż). Parametru mhux magħruf |opra= injorat (għajnuna); Parametru mhux magħruf |aċċess= injorat (forsi ridt tuża |data-aċċess= minflok) (għajnuna); |isem= nieqes |isem= (għajnuna)
4. ^ Marilyn Stokstad,Santiago de Compostela in the Age of the Great Pilgrimages.(Norman: University of Oklahoma Press, 1978), 7.
5. ^ "THE WAY | Fundación Arousa. Foundation Arousa. Año Santo Compostelano. Año Jacobeo. Xacobeo 2021. The Route of the sea of Arousa and river Ulla" (bl-Ispanjol). Parametru mhux magħruf |aċċess= injorat (forsi ridt tuża |data-aċċess= minflok) (għajnuna)
6. ^ Stokstad, Santiago de Compostela, 8.
7. ^ Stokstad, Santiago de Compostela, 6.
8. ^ "Spain" (bl-Ingliż). 2015-06-25. Parametru mhux magħruf |opra= injorat (għajnuna); Parametru mhux magħruf |aċċess= injorat (forsi ridt tuża |data-aċċess= minflok) (għajnuna); |isem= nieqes |isem= (għajnuna)
9. ^ "Santiago de Compostela Aeropuerto: Santiago de Compostela Aeropuerto - State Meteorological Agency - AEMET - Spanish Government" (bl-Ingliż). Parametru mhux magħruf |opra= injorat (għajnuna); Parametru mhux magħruf |aċċess= injorat (forsi ridt tuża |data-aċċess= minflok) (għajnuna); |isem= nieqes |isem= (għajnuna)
10. ^ Fletcher, R. A. (1984). Saint James's catapult: the life and times of Diego Gelmírez of Santiago de Compostela. Oxford [Oxfordshire]: Clarendon Press. pp. 57–59. ISBN 978-0-19-822581-2.
11. ^ Atlas of Medieval History Colin Mc Evedy ( Penguin Books) [ 1961]. pp. 46.
12. ^ Almanach de Gotha. Getty Research Institute. Gotha : J. Perthes. 1764. pp. 28–29. OCLC 600124268.
13. ^ Gallichan, Catherine Gasquoine (1912). The story of Santiago de Compostela;. Robarts – University of Toronto. London, Dent. pp. 24-25.
14. ^ Collins, Roger (1983). Early Medieval Spain. New York: St. Martin's Press. p. 232. ISBN 0-312-22464-8.
15. ^ Fletcher, R. A. (1984). Saint James's catapult: the life and times of Diego Gelmírez of Santiago de Compostela. Oxford [Oxfordshire]: Clarendon Press. p. 56. ISBN 978-0-19-822581-2.
16. ^ Collins, Roger (1983). Early Medieval Spain. New York: St. Martin's Press. p. 238. ISBN 0-312-22464-8.
17. ^ Portela Silva, Ermelindo (2001). García II de Galicia, el rey y el reino (1065–1090). Burgos: La Olmeda. p. 165. ISBN 84-89915-16-4.
18. ^ Fletcher, R. A. (1984). Saint James's catapult : the life and times of Diego Gelmírez of Santiago de Compostela. Oxford: Clarendon Press. p. 23. ISBN 978-0-19-822581-2.
19. ^ Morales Romero, Eduardo (1997). Os viquingos en Galicia. Santiago de Compostela: USC. p. 125. ISBN 84-8121-661-5.
20. ^ Collins, Roger (1983). Early Medieval Spain. New York: St. Martin's Press. p. 199. ISBN 0-312-22464-8.
21. ^ Fletcher, R. A. (1984). Saint James's catapult : the life and times of Diego Gelmírez of Santiago de Compostela. Oxford [Oxfordshire]: Clarendon Press. p. 53. ISBN 978-0-19-822581-2.
22. ^ Collins, Roger (1983). Early Medieval Spain. New York: St. Martin's Press. p. 238. ISBN 0-312-22464-8.
23. ^ Fletcher, R. A. (1984). Saint James's catapult: the life and times of Diego Gelmírez of Santiago de Compostela. Oxford [Oxfordshire]: Clarendon Press. pp. 59–60. ISBN 978-0-19-822581-2.