Azərbaycan
Lietuva
Malta
ශ්රී ලංකාව
Türkmenistan
Türkiyə
Украина
Toruń tɒrʊnjə bil Pollakk ˈTɔruj bil Ġermaniż Thorn huwa raħal storiku max xmara fil Polonja Ċentrali u tat Tramuntana u
Toruń
Toruń (/'tɒrʊnjə/, bil-Pollakk: [ˈTɔruj̃]; bil-Ġermaniż: Thorn) huwa raħal storiku max-xmara fil-Polonja Ċentrali u tat-Tramuntana u huwa wkoll Sit ta’ Wirt Dinji tal-UNESCO. Il-popolazzjoni tar-raħal kienet tammonta għal 197,812 abitant f’Diċembru 2021. Preċedentement, kien il-kapitali tad-Distrett ta’ Toruń (1975-1998) u tad-Distrett tal-Pomeranja (1921-1945). Mill-1999, Toruń huwa sede tal-gvern awtonomu tad-Distrett ta’ Kujavja u tal-Pomeranja u huwa wieħed miż-żewġ kapitali tad-distrett, flimkien ma’ . Il-bliet u l-kontej ġirien jiffurmaw iż-żona metropolitana ġemellata ta’ Bydgoszcz–Toruń.
| Toruń | |||
|---|---|---|---|
| Polonja | |||
| | |||
| Amministrazzjoni | |||
| Stat sovran | Polonja | ||
| Vojvodja | Kuyavian-Pomeranian Voivodeship (en) | ||
| Kap tal-Gvern | (en) | ||
| Isem uffiċjali | Toruń Thorn | ||
| Ismijiet oriġinali | Toruń | ||
| Kodiċi postali | 87-100 | ||
| Ġeografija | |||
| Koordinati | 53°01′N 18°37′E / 53.02°N 18.62°EKoordinati: 53°01′N 18°37′E / 53.02°N 18.62°E | ||
| Toruń Toruń (Poland) | |||
| Superfiċjenti | 115.75 kilometru kwadru | ||
| Għoli | 59 m | ||
| Demografija | |||
| Popolazzjoni | 198,273 abitanti (31 Marzu 2021) | ||
| Informazzjoni oħra | |||
| Fondazzjoni | L-ErbgħaambUTCL-Erbgħa | ||
| Kodiċi tat-telefon | 56 | ||
| Żona tal-Ħin | , UTC+1u UTC+2 | ||
| bliet ġemellati | , , (mul) , , (mul) , (en) , (en) , , (en) , (en) , Philadelphia, Kaunas | ||
| torun.pl | |||
Toruń huwa wieħed mill-eqdem irħula fil-Polonja, bl-ewwel insedjament tiegħu jmur lura għas-seklu 8, u wara ġie estiż fl-1233 mill-Kavallieri Tewtoniċi. Tul is-sekli, ir-raħal ospita nies bi sfondi u b’reliġjonijiet differenti. Mill-1264 sal-1411, Toruń kien parti mill-Lega Anseatika u sas-seklu 17 kien wieħed mill-aqwa punti kummerċjali. Dan affettwa bil-kbir l-arkitettura tar-raħal li tvarja mill-istil Gotiku bil-Brikks sal- Manjeriżmu u l-Barokk. Fl-età moderna bikrija, Toruń kien belt rjali tal-Polonja u kien waħda mill-ikbar bliet fil-pajjiż dak iż-żmien. Bid-Diviżjonijiet tal-Polonja fl-aħħar tas-seklu 18, ir-raħal sar parti mill-, u mbagħad mill-Imperu Ġermaniż u wara mit-Tieni Repubblika Pollakka. Matul it-Tieni Gwerra Dinjija, Toruń ħelisha ħafif mill-ibbumbardjar u mill-qerda; iċ-Ċentru Storiku tar-raħal u l-pjazza ċentrali ikonika tas-suq ġew ippreservati kompletament sa żminijietna.
Toruń huwa magħruf għall-Mużew tal-Kejkijiet Imħawra bil-Ġinġer, li t-tradizzjoni tal-ħami tagħhom tmur lura kważi millennju, kif ukoll għall-katidral il-kbir tiegħu. Toruń huwa rinomat għall-istandard għoli ħafna tal-għajxien u għall-kwalità għolja ħafna tal-ħajja. Fl-1997, il-parti Medjevali tar-raħal ġiet iddeżinjata bħala Sit ta’ Wirt Dinji tal-UNESCO. Fl-2007, iċ-Ċentru Storiku ta’ Toruń ġie miżjud fil-lista tas-Seba’ Għeġubijiet tal-Polonja.
Toruń huwa l-post fejn twieled l-astronomu . L-asterojde 12999 Toruń huwa msemmi għar-raħal.
Storja
L-ewwel insedjament fil-viċinanza ta’ Toruń huwa datat mill-arkeoloġi li jmur lura għall-1100 Q.K. (kultura tal-Lusazja). Matul il-perjodu Medjevali bikri, mis-seklu 7 sas-seklu 13, kien hemm insedjament Slavoniku antik, f’parti mix-xatt tax-xmara Vistula. Fis-seklu 10 sar parti mill-istat Pollakk emerġenti mmexxi mid-dinastija Piast.
Fir-rebbiegħa tal-1231, il-Kavallieri Tewtoniċi qasmu x-xmara Vistula fl-inħawi ta’ u stabbilew fortizza. Fit-28 ta’ Diċembru 1233, il-Kavallieri Tewtoniċi u , iffirmaw il-karti meħtieġa biex Toruń (Thorn) u (Kulm) isiru rħula jew bliet. Id-dokument oriġinali ntilef fl-1244. Is-sett ta’ drittijiet inġenerali huwa magħruf bħala l-liġi ta’ Kulm. Fl-1236, minħabba għargħar frekwenti, ir-raħal ġie rilokat fis-sit preżenti taċ-Ċentru Storiku ta’ Toruń. Fl-1239, il-patrijiet Franġiskani stabbilew ruħhom fir-raħal, segwiti fl-1263 mid-Dumnikani. Fl-1264, il-parti l-ġdida lil hinn miċ-Ċentru Storiku ġiet stabbilita prinċipalment biex tilqa’ l-popolazzjoni dejjem tikber ta’ artiġjani u ta’ ħaddiema tas-sengħa f’Torun, li ġew l-iktar minn artijiet fejn kien mitkellem l-iktar il-Ġermaniż. Fl-1280, ir-raħal (jew kif kien dak iż-żmien, iż-żewġt irħula) ingħaqad mal-Lega Anseatika merkantili, u b’hekk sar ċentru kummerċjali Medjevali importanti.
Ir-raħal reġa’ ġie rkuprat mill-Polonja fl-1410 matul il-Gwerra Tewtonika Pollakka-Litwana, madankollu, wara li l-Ewwel Trattat ta’ Paċi ta’ Thorn ġie ffirmata fi Frar 1411, ir-raħal reġa’ lura f’idejn l-Ordni Tewtonika. Fl-1411, ir-raħal ma baqax parti mil-Lega Anseatika. Fis-snin 1420, ir-Re Pollakk bena l-Kastell ta’ , li jinsab fix-xatt tax-xellug ta’ Toruń, li huwa żar bosta drabi. Matul il-Gwerra Tewtonika Pollakka l-kbira ta’ wara, il-Kastell ta’ Dybów ġie okkupat mill-Kavallieri Tewtoniċi mill-1431 sal-1435.
Fl-1440, in-nies nobbli ta’ Thorn stabbilew b’mod konġunt il-Konfederazzjoni Prussjana sabiex tkompli topponi l-politika tal-Kavallieri. Mill-1452, it-taħditiet bejn ir-Re Pollakk u l-membri tal-Konfederazzjoni saru fil-Kastell ta’ Dybów. Il-Konfederazzjoni rribellat kontra l-istat monastiku tal-Kavallieri Tewtoniċi fl-1454 u d-delegazzjoni tagħha ressqet petizzjoni lir-Re Pollakk Casimir IV Jagiellon fejn talbitu jerġa’ jikseb il-poter fuq ir-reġjun bħala l-mexxej leġittimu.
Fis-6 ta’ Marzu 1454 ġie ffirmat att ta’ inkorporazzjoni fi Krakovja, li jirrikonoxxi r-reġjun (inkluż Toruń), bħala parti mir-Renju Pollakk. Dawn l-avvenimenti wasslu għall-. Iċ-ċittadini tar-raħal kienu rrabjati minħabba l-isfruttament bla ħniena tal-Ordni, u kkonkwistaw il-kastell Tewtoniku, u ġarrfu l-fortifikazzjonijiet kollha tal-brikks, ħlief it-torri Gdanisko li ntuża sas-seklu 18 għall-ħżin tal-porvli. Is-sindku lokali wiegħed lealtà lir-Re Pollakk waqt l-inkorporazzjoni f’Marzu 1454 fi Krakovja, u mbagħad f’Mejju 1454 saret ċerimonja uffiċjali f’Toruń, li matulha n-nobbiltà, il-kavallieri, is-sidien tal-art, is-sindki u l-uffiċjali lokali minn Chełmno, inkluż Toruń, għal darb’oħra ddikjaraw lealtà lir-Re Pollakk u lir-Renju tal-Polonja.
Mill-1454, ir-raħal kien awtorizzat mir-Re Casimir IV jizzekka muniti Pollakki. Matul il-gwerra, Casimir IV spiss kien joqgħod fil-Kastell ta’ Dybów u Toruń appoġġa finanzjarjament lill-Armata Pollakka. Il-parti l-antika u l-parti l-ġdida ta’ Toruń ingħaqdu fl-1454. Il-Gwerra ta’ Tlettax-il Sena spiċċat fl-1466, bit-Tieni Trattat ta’ Paċi ta’ Thorn, fejn l-Ordni Tewtonika rrinunzjat kull jedd fir-rigward tar-raħal u rrikonoxxietu bħala parti mill-Polonja. Ir-Re Pollakk ta privileġġi kbar lil Toruń, bħal dawk li kienet tgawdi l-belt ta’ Gdańsk. Fl-1454 ukoll, fil-Kastell ta’ Dybów, ir-Re ħareġ l-Istatuti famużi ta’ Nieszawa, li kienu jkopru sett ta’ privileġġi għan-nobbiltà Pollakka; avveniment li huwa meqjus bħala t-twelid tad-demokrazija nobbli fil-Polonja, li damet sal-1795.
Tul l-istorja, ir-raħal ospita diversi persuni, studjużi u statisti notevoli. Fl-1473 twieled u fl-1501 miet ir-Re Pollakk f’Toruń; qalbu ġiet midfuna fil-Katidral ta’ San Ġwann. Fl-1500, it- Tuba Dei, li kienet l-ikbar qanpiena tal-knisja fil-Polonja dak iż-żmien, tqiegħdet fil-Knisja ta’ San Ġwann il-Battista, u nbena pont li jaqsam ix-xmara Vistula, li kien l-itwal pont tal-injam tal-pajjiż dak iż-żmien. Fl-1506, Toruń sar belt rjali tal-Polonja. Fl-1528, iz-zekka rjali bdiet topera f’Toruń. Fl-1568, twaqqaf liċeo, li wara l-1594 sar wieħed mill-iskejjel ewlenin tat-Tramuntana tal-Polonja għas-sekli ta’ wara. Fl-1594 ukoll, l-ewwel mużew (Musaeum) ta’ Toruń ġie stabbilit fl-iskola, u beda t-tradizzjonijiet mużeali. Toruń kellu ġid u influwenza kbira, u gawda minn drittijiet tal-vot matul il-perjodu tal-elezzjoni rjali. Laqgħat tal-Commonwealth Pollakka-Litwana saru f’Toruń fl-1576 u fl-1626.
Fl-1557, matul ir-Riforma tal-Protestantiżmu, Toruń adotta l-Protestantiżmu. Taħt is-Sindku
(1586-1609), Toruń ġie ċentralizzat. Il-poter amministrattiv għadda f’idejn il-kunsill lokali. Fl-1595, il- waslu biex jippromwovu l-Kontroriforma, u ħadu l-kontroll tal-Knisja ta’ San Ġwann. L-uffiċjali Protestanti ppruvaw jillimitaw il-fluss ta’ Kattoliċi fil-belt, filwaqt li l-Kattoliċi (il-Ġiżwiti u l-patrijiet Dumnikani) diġà kienu jikkontrollaw ħafna mill-knejjes, u ħallew biss il-Knisja ta’ Santa Marija għaċ-ċittadini Protestanti. Fl-1645, fi żmien meta seħħew diversi kunflitti reliġjużi f’ħafna pajjiżi Ewropej oħra u l- Gwerra diżastruża ta’ Tletin Sena ġiet miġġielda fil-Punent tal-Polonja, f’Toruń, fuq inizjattiva tar-Re , sar kungress ta’ tliet xhur tal-Kattoliċi, tal-Luterani u tal-Kalvinisti Ewropej, magħruf bħala Colloquium Charitativum; avveniment tassew importanti fl-istorja tad-djalogu interreliġjuż.
Matul il-Gwerra l-Kbira tat-Tramuntana (1700-1721), ir-raħal ta’ Toruń ġie assedjat mit-truppi Żvediżi. Il-Kżar Russu Pietru l-Kbir ħejja t-Trattat ta’ Thorn fl-1709 sabiex ir-Re tal-Polonja jerġa’ jkun . Fit-tieni nofs tas-seklu 17, it-tensjonijiet bejn il-Kattoliċi u l-Protestanti kibru, b’mod simili għall-gwerer reliġjużi madwar l-Ewropa kollha.
Fil-bidu tas-seklu 18 madwar 50 fil-mija tal-popolazzjoni, speċjalment in-nobbli u l-klassi medja, kienu Protestanti li kienu jitkellmu bil-Ġermaniż, filwaqt li l-50 fil-mija l-oħra kienu Kattoliċi Rumani li kienu jitkellmu bil-Pollakk. L-influwenza Protestanta sussegwentement battiet wara l-Irvell ta’ Thorn tal-1724.
Wara t-Tieni Diviżjoni tal-Polonja fl-1793, Toruń ġie anness mal-Prussja. Ġie rkuprat għal żmien qasir mill-Pollakki bħala parti mid- Dukat ta’ Varsavja fis-snin 1807-1815, u saħansitra kien il-kapitali temporanja f’April u f’Mejju 1809. Fl-1809, Toruń ġie difiż b’suċċess mill-Pollakki kontra l-Awstrijaki. Wara li ġie anness mill-ġdid mal-Prussja fl-1815, Toruń ġie soġġett għal Ġermanizzazzjoni u sar ċentru b’saħħtu tar-reżistenza Pollakka kontra politiki simili. Ġew stabbiliti istituzzjonijiet Pollakki ġodda bħal Towarzystwo Naukowe w Toruniu (is-Soċjetà Xjentifika ta’ Toruń), istituzzjoni Pollakka ewlenija fid-Diviżjoni Prussjana tal-Polonja, li ġiet stabbilita fl-1875. Fl-1976, Toruń ingħata s-Salib tal-Kmandant bl-Istilla tal-Ordni tal-Polonia Restituta, waħda mill-ogħla unuri Pollakki. Wara l-Ewwel Gwerra Dinjija, il-Polonja ddikjarat l-indipendenza u reġgħet ħadet il-kontroll ta’ Toruń. Fil-Polonja ta’ bejn gwerer, Toruń kien il-kapitali tad-Distrett tal-Pomeranja.
It-Tieni Gwerra Dinjija
Matul it-Tieni Gwerra Dinjija, il-Ġermanja okkupat lil Toruń mis-7 ta’ Settembru 1939 sal-1 ta’ Frar 1945. L-
Einsatzkommando 16 daħal Toruń biex jikkommetti diversi reati kontra l-Pollakki. Taħt l-okkupazzjoni Ġermaniża, iċ-ċittadini lokali kienu soġġetti għal arresti, tkeċċijiet, jasar, deportazzjonijiet lejn il-kampijiet ta’ konċentrament Nażisti u ġustizzjar, speċjalment l-elit Pollakk bħala parti mill-Intelligenzaktion.
Grupp ta’ ħaddiema ferrovjarji u pulizija Pollakki minn Toruń inqatlu mill-ġendarmerija Ġermaniża u mill-Wehrmacht f’Gąbin fid-19 u fil-21 ta’ Settembru 1939. Il-Pollakki lokali, fosthom attivisti, għalliema u qassisin, li ġew arrestati f’Toruń u fil-Kontea ta’ Toruń minn Settembru 1939, inizjalment inżammu fil-ħabs ta’ qabel il-gwerra, u wara li kien iffullat wisq, minn Ottubru 1939 il-Ġermaniżi tefgħu lill-Pollakki l-ħabs fil-Forti VII tal-Fortizza ta’ Toruń.
Fis-17 u fid-19 ta’ Ottubru 1939 biss, il-pulizija Ġermaniża u s-Selbstschutz arrestaw 1,200 Pollakk f’Toruń u fil-Kontea. Fil-bidu ta’ Novembru 1939, il-Ġermaniżi wettqu iktar arresti tal-massa ta’ għalliema, bdiewa u qassisin Pollakki f’Toruń u fil-Kontea, li mbagħad intefgħu l-ħabs fil-Forti VII. Il-Pollakki mitfugħa l-ħabs imbagħad ġew deportati lejn il-kampijiet ta’ konċentrament Nażisti jew maqtula fuq il-post.
Fid-distrett attwali ta’ Barbarka, seħħew massakri kbar ta’ iktar minn 1,100 Pollakk minn Toruń u mir-reġjun, fosthom għalliema, prinċipali tal-iskejjel, uffiċjali lokali, ristoraturi, sidien tal-ħwienet, negozjanti, bdiewa, ħaddiema ferrovjarji, pulizija, artiġjani, studenti, qassisin, ħaddiema u tobba. Sitt oqbra tal-massa ġew skoperti wara l-gwerra, u f’ħamsa minnhom il-katavri tal-vittmi nħarqu, peress li l-Ġermaniżi ppruvaw jgħattu dak li wettqu. Għalliema lokali kienu wkoll fost l-għalliema Pollakki li nqatlu fil-kampijiet ta’ konċentrament ta’ , u .
Matul l-okkupazzjoni, il-Ġermanja stabbiliet u operat il-kamp tal-priġunieri tal-gwerra Stalag XX-A f’Toruń, li fih inżammu l-priġunieri tal-gwerra Pollakki, Brittaniċi, Franċiżi u Sovjetiċi. Mill-1940 sal-1943, fil-parti tat-Tramuntana ta’ Toruń kien hemm kamp ta’ tranżitu Ġermaniż, Umsiedlungslager Thorn, għall-Pollakki li tkeċċew minn Toruń u miż-żona tal-madwar, li sar magħruf għal kundizzjonijiet sanitarji diżumani tiegħu. Iktar minn 12,000 Pollakk għaddew mill-kamp, u madwar 1,000 minnhom mietu hemm, fosthom madwar 400 tifel u tifla. Mill-1941 sal-1945, f’Toruń ġie stabbilit kamp Ġermaniż tax-xogħol sfurzat. Fir-rebbiegħa tal-1942, il-Ġermaniżi qatlu 30 scout Pollakk li kellhom bejn 13 u 16-il sena fil-Forti VII.
Filwaqt li l-popolazzjoni ta’ Toruń sofriet minħabba bosta atroċitajiet, ma kien hemm l-ebda battalja jew bumbardament li qerdu l-binjiet. Għalhekk, b’xorti tajba r-raħal ta’ Toruń baqa’ ppreservat minkejja iż-żewġ Gwerer Dinjin, u żammet l-arkitettura storika tagħha li tvarja minn stil Gotiku tal-brikks, għal Rinaxximentali, għal Barokk sa l-istili tas-sekli 19 u 20.
Sit ta’ Wirt Dinji
Ir-Raħal Medjevali ta’ Toruń ġie ddeżinjat bħala Sit ta’ Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1997.
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta’ żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (ii) “Wirja ta’ skambju importanti ta’ valuri umani, tul perjodu ta’ żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ”; u l-kriterju (iv) “Eżempju straordinarju ta’ tip ta’ bini, ta’ grupp ta’ siti jew ta’ pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem”.
Distretti
Toruń huwa maqsum f’24 distrett (dzielnica) jew kwartier, u kollha kemm huma għandhom livell ta’ awtonomija fi ħdan il-gvern muniċipali tar-raħal. Id-distretti jinkludu: Barbarka, Bielany, Bielawy, Bydgoskie Przedmieście, Chełmińskie Przedmieście, Czerniewice, Glinki, Grębocin nad Strugą, Jakubskie Przedmieście, Kaszczorek, Katarzynka, Koniuchy, Mokre, Na Skarpie, Piaski, Podgórz, Rubinkowo, Rudak, Rybaki, Stare Miasto (Ċentru Storiku), Starotoruńskie Przedmieście, Stawki, Winnica, u Wrzosy.
Klima
| Data klimatika għal Toruń (San Ġużepp), elevazzjoni: 69 metru, it-temperaturi normali u estremi fl-1961-1990 | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Xahar | Jan | Frar | Mar | Apr | Mej | Ġun | Lul | Aww | Set | Ott | Nov | Diċ | Sena |
| Temp. mass. rekord °C (°F) | 12.7 (54.9) | 17.1 (62.8) | 23.4 (74.1) | 29.9 (85.8) | 32.3 (90.1) | 34.5 (94.1) | 35.7 (96.3) | 35.6 (96.1) | 32.4 (90.3) | 28.2 (82.8) | 19.9 (67.8) | 15.6 (60.1) | 35.7 (96.3) |
| Temp. mass. medja °C (°F) | −0.1 (31.8) | 1.4 (34.5) | 6.2 (43.2) | 12.7 (54.9) | 18.8 (65.8) | 22.2 (72.0) | 23.5 (74.3) | 23.0 (73.4) | 18.5 (65.3) | 12.8 (55.0) | 5.9 (42.6) | 1.6 (34.9) | 12.2 (54.0) |
| Medja kuljum °C (°F) | −2.8 (27.0) | −1.8 (28.8) | 1.9 (35.4) | 7.1 (44.8) | 13.0 (55.4) | 16.6 (61.9) | 17.8 (64.0) | 17.2 (63.0) | 13.0 (55.4) | 8.3 (46.9) | 3.4 (38.1) | −0.6 (30.9) | 7.8 (46.0) |
| Temp. min. medja °C (°F) | −5.6 (21.9) | −4.7 (23.5) | −1.5 (29.3) | 2.4 (36.3) | 7.3 (45.1) | 10.7 (51.3) | 12.2 (54.0) | 11.7 (53.1) | 8.6 (47.5) | 4.9 (40.8) | 0.9 (33.6) | −3.1 (26.4) | 3.7 (38.6) |
| Temp. min. rekord °C (°F) | −32.2 (−26.0) | −29.3 (−20.7) | −26.5 (−15.7) | −8.3 (17.1) | −4.2 (24.4) | −0.6 (30.9) | 3.1 (37.6) | 1.4 (34.5) | −3.7 (25.3) | −9.6 (14.7) | −22.8 (−9.0) | −24.5 (−12.1) | −32.2 (−26.0) |
| Preċipitazzjoni medja mm (pulzieri) | 27 (1.1) | 23 (0.9) | 26 (1.0) | 30 (1.2) | 56 (2.2) | 78 (3.1) | 77 (3.0) | 60 (2.4) | 45 (1.8) | 39 (1.5) | 40 (1.6) | 35 (1.4) | 536 (21.2) |
| Medja ta’ jiem ta’ preċipitazzjoni (≥ 1.0 mm) | 7.4 | 6.6 | 6.7 | 7.1 | 8.5 | 9.4 | 10.5 | 9.0 | 8.0 | 7.6 | 9.4 | 9.1 | 99.3 |
| Medja ta’ sigħat ta’ xemx fix-xahar | 42.0 | 63.0 | 63.0 | 155.0 | 224.0 | 226.0 | 220.0 | 211.0 | 145.0 | 98.0 | 41.0 | 30.0 | 1,518 |
| Sors: NOAA | |||||||||||||
Edukazzjoni
Iktar minn tletin skola elementari u primarja u iktar minn għaxar skejjel sekondarji jiffurmaw il-bażi edukattiva ta’
Toruń. Minbarra dawn, l-istudenti jistgħu jattendu wkoll għadd żgħir ta’ skejjel privati.
L-ikbar istituzzjoni tal-edukazzjoni għolja f’Toruń, l-Università Nicolaus Copernicus taqdi ’l fuq minn 20,000 student u ġiet stabbilita fl-1945, abbażi tas-Soċjetà Xjentifika ta’ Toruń, l- Università f’, u l-Università f’Lviv. L-eżistenza ta’ università ta’ livell għoli u ta’ profil għoli b’ħafna studenti kellha rwol kbir fil-pożizzjoni u fl-importanza ta’ Toruń inġenerali, kif ukoll fiż-żieda tal-popolazzjoni ta’ żgħażagħ f’Toruń. Dan għadu japplika u għandu wkoll influwenza serja fuq l-ekonomija lokali.
Istituzzjonijiet pubbliċi oħra tal-edukazzjoni għolja:
- Wyższe Seminarium Duchowne (sezzjoni tal-Fakultà Teoloġika tal-Università Nicolaus Copernicus)
- Il-Kulleġġ għat-Taħriġ tal-Għalliema - Nauczycielskie Kolegium Języków Obcych (affiljat mal-Università Nicolaus Copernicus)
- Il-Kulleġġ tal-Moda (Kolegium Mody)
- L-Università ta’ Warmia u Mazury f’Olsztyn - il-Fakultà tal-Ġeodesija u d-Dipartiment tal-Ġestjoni tal-Art f’Toruń
- Il-Kulleġġ tax-Xogħol Soċjali - Kolegium Pracowników Służb Społecznych
- L-Università ta’ Gdańsk - il-Kulleġġ tal-Lingwa
Hemm ukoll għadd ta’ faċilitajiet privati tal-edukazzjoni għolja:
- WSB Universities - WSB University f’Toruń
- L-Università tal-Kultura Soċjali u tal-Midja f’Toruń - Wyższa Szkoła Kultury Społecznej i Medialnej (affiljata mar-Radju Maryja)
- Toruńska Szkoła Wyższa
- Wyższa Szkoła Filologii Hebrajskiej (Skola Postsekondarja tal-Filoloġija Ebrajka)
- L-Iskola tal-Imprenditorija ta’ Toruń - Toruńska Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości
F’Toruń hemm ukoll waħda mill-eqdem skejjel sekondarji fil-Polonja msejħa I Liceum Ogólnokształcące im. Mikołaja Kopernika, li tmur lura għal-liċeo li ġie stabbilit fl-1568.
Kura tas-saħħa
Sitt sptarijiet bi speċjalizzazzjonijiet varji jipprovdu servizz mediku għal Toruń, għaż-żona tal-madwar u għar-reġjun
inġenerali. L-ikbar tnejn minn dawn l-isptarijiet, reċentement immexxija mid-distrett, ittieħdu f’idejn l-Università Nicolaus Copernicus u qed jitmexxew bħala unitajiet kliniċi tagħha. Sptar minnhom bidel l-istatus tiegħu fl-2008.
Barra minn hekk, hemm numru ta’ faċilitajiet oħra tal-kura tas-saħħa f’Toruń.
Mezzi tax-xandir
- Stampa
- ġurnali: Nasz Dziennik, Rzeczpospolita, Gazeta Wyborcza Toruń, Gazeta Pomorska, Nowości, Metro
- Rivisti ta’ kull ġimgħa: Niedziela, City Toruń, Teraz Toruń
- Oħrajn: Undergrunt, Immuniet, Illustratur, Poza Toruń
- Stazzjonijiet tar-radju:
- Polskie Radio Pomorza i Kujaw,
- Radju ESKA – li jdoqq hits internazzjonali, flimkien ma’ mużika Pollakka
- Radju GRA
- Radju ZET Gold
- Radju Sfera
- Radju WAWA
- RMF FM
- Radju Maryja – stazzjon tar-radju li jxandar ċelebrazzjonijiet reliġjużi bħall-quddies u t-talb bil-Pollakk
- Stazzjonijiet tat-televiżjoni:
- TVN/TVN24 – uffiċċju reġjonali
- Informazzjoni TVP – Oddział w Bydgoszczy, Redakcja Terenowa w Toruniu
- Telewizja Trwam
- Podróże TV
- Telewizja Kablowa Toruń
- Telewizja TAT Studio Region
- Telewizja Petrus
Sport
- KS Toruń – tim tas-sewwieqa sportivi tal-muturi, li jikkompetu fit-trakka ta’ Ekstraliga, it-tim rebaħ il-kampjonat Pollakk erba’ darbiet, u jtellqu lokalment fil-MotoArena ta’ Toruń
- KS Toruń HSA – klabb tal-hockey fuq is-silġ tal-ogħla league tal-Polonja, ġie t-tieni fl-1968, u rebaħ it-Tazza Pollakka fl-2005
- Elana Toruń – tim tal-futbol, li jikkompeti fir-raba’ diviżjoni fil-Polonja, u l-grawnd tiegħu huwa l-Grawnd Muniċipali
- Pomorzanin Toruń – hockey fuq l-art (premier league fil-Polonja), futbol (ir-raba’ diviżjoni fil-Polonja), boxing
- Twarde Pierniki Polski Cukier Toruń – klabb tal-basketball li jikkompeti fil-League tal-Basketball Pollakk (l-ogħla diviżjoni tal-irġiel fil-Polonja), ġie t-tieni darbtejn, u jilgħab fl-Arena Toruń
- Energa Katarzynki Toruń – klabb tal-basketball li jikkompeti fil-Basket Liga Kobiet (premier league tan-nisa fil-Polonja), ġie t-tielet fl-2010, fl-2012 u fl-2015, u jilgħab fl-Arena Toruń
- Angels Toruń – futbol Amerikan – l-ewwel diviżjoni Pollakka tal-Futbol Amerikan
- Nestle-Pacyfic – ċikliżmu
- Toruński Klub Bowlingowy – bowling
- Budowlani Toruń – volleyball (premier league tan-nisa fil-Polonja), jilagħbu fl-Arena Toruń
- UKS Budowlanka Toruń – volleyball
- Toruński KS – eks klabb tal-futbol Pollakk, kofundaturi tal-league tal-futbol Pollakk
Residenti notevoli
Fost ir-residenti notevoli ta’ Toruń insibu:
- Nicolaus Copernicus
Relazzjonijiet internazzjonali
Ġemellaġġ
Toruń huwa ġemellat ma’:
|
|
Kultura popolari
- Thorn (Toruń) huwa wieħed mill-ewwel irħula tal-Istat tal-Ordni Tewtonika fil-logħba elettronika ta’ strateġija Medieval II: Total War: Kingdoms.
- Toruń jidher ukoll fl-istorja alternattiva tal-RTS Command and Conquer: Red Alert; fil-kampanja Sovjetika tal-logħba elettronika, fejn min ikun qed jilgħab il-logħba jkollu l-kompitu li jillikwida l-abitanti tar-raħal wara li t-tmexxija Sovjetika tiskopri li l-ġellieda tar-reżistenza kienu għenu biex iħarrbu lis-suġġetti tat-test.
Referenzi
- ^ "TORUŃ | Definition of TORUŃ by Oxford Dictionary on Lexico.com also meaning of TORUŃ". Lexico Dictionaries | English (bl-Ingliż). Arkivjat minn l-oriġinal fl-2021-05-03. Miġbur 2021-05-03.
- ^ Company, Houghton Mifflin Harcourt Publishing. "The American Heritage Dictionary entry: Torun". www.ahdictionary.com. Miġbur 2021-05-03.
- ^ "Toruń definition and meaning | Collins English Dictionary". www.collinsdictionary.com (bl-Ingliż). Miġbur 2021-05-03.
- ^ "Definition of TORUŃ". www.merriam-webster.com (bl-Ingliż). Miġbur 2021-05-03.
- ^ "GUS - Bank Danych Lokalnych". bdl.stat.gov.pl. Miġbur 2021-05-03.
- ^ "History of Toruń | www.torun.pl". www.torun.pl (bl-Ingliż). Miġbur 2021-05-03.
- ^ Maria Bogucka, Miasto i mieszczanin w społeczeństwie Polski nowożytnej XVI-XVIII w., Varsavja, 2009.
- ^ "VisitTorun: Torun Guide - Home". www.visittorun.pl. Miġbur 2021-05-03.
- ^ Wojtowicz, Wojciech (2015-12-02). "Jakość życia w polskich miastach - ranking". Urbnews.pl (bil-Pollakk). Miġbur 2021-05-03.
- ^ "Filme online schauen – dziejba.org" (bil-Ġermaniż). Arkivjat minn l-oriġinal fl-2021-05-03. Miġbur 2021-05-03.
- ^ Encyklopedia Powszechna, PWN, Varsavja, 1976.
- ^ "Toruń - oficjalna strona miejska". web.archive.org. 2011-10-19. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2011-10-19. Miġbur 2021-05-03.
- ^ Max Töppen (1858). Historisch-comparative Geographie von Preussen . J. Perthes.Manutenzjoni CS1: lingwa mhix magħrufa (link)
- ^ Norman Davies (2005). God's Playground A History of Poland Volume 1: The Origins to 1795. Oxford University Press. p. 65.
- ^ a b Grzeszkiewicz-Kotlewska, Lidia (2002). "Zamek Władysława Jagiełły w Dybowie w świetle badań archeologicznych w latach 1998-2001". Rocznik Toruński (in Polish). Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. 29: 19.
- ^ F. Kiryk, J. Ryś, Wielka Historia polski, t. II, 1320–1506, Kraków 1997, pp. 160–161.
- ^ "Ruiny Zamku Krzyżackiego | www.torun.pl". www.torun.pl (bil-Pollakk). Miġbur 2021-05-03.
- ^ Górski, Karol (1949). Związek Pruski i poddanie się Prus Polsce: zbiór tekstów źródłowych (in Polish). Poznań: Instytut Zachodni. pp. 71–72.
- ^ Górski, p. 76-77.
- ^ Górski, p. 63.
- ^ Grzeszkiewicz-Kotlewska, p. 19-20.
- ^ Górski, p. 88.
- ^ "Historia szkoły | I Liceum Ogólnokształcące im. Mikołaja Kopernika w Toruniu". Miġbur 2021-05-03.
- ^ Polska Encyklopedia Szlachecka, t. I, Warsaw 1935, p. 42.
- ^ Konopczyński, Władysław (1948). Chronologia sejmów polskich 1493-1793. Kraków.
- ^ "Colloquium Charitativum - Atrakcje Torunia. Przewodnik po Toruniu". www.turystyka.torun.pl (bil-Pollakk). Miġbur 2021-05-03.
- ^ Bahlcke, Joachim (2008). Daniel Ernst Jablonski; Religion, Wissenschaft und Politik um 1700 (in German). p. 227. ISBN 978-3-447-05793-6.
- ^ a b Parma, Christian (2018). Poland Unesco World Heritage Sites (bl-Ingliż). Parma Press. pp. 84–99. ISBN 978-8377771556.
- ^ "Toruń był stolicą Polski? Tak! Ale tylko przez trzy tygodnie". nowahistoria.interia.pl (bil-Pollakk). Miġbur 2021-05-03.
- ^ Wardzyńska, Maria (2009). Był rok 1939. Operacja niemieckiej policji bezpieczeństwa w Polsce. Intelligenzaktion (bil-Pollakk). Warszawa: IPN. p. 61.
- ^ Wardzyńska, p. 97.
- ^ Wardzyńska, p. 161.
- ^ Wardzyńska, p. 161-163.
- ^ Wardzyńska, p. 162.
- ^ Wardzyńska, p. 180-181.
- ^ "Tomasz Ceran "Piekło w fabryce smalcu"" (PDF).
- ^ "Haftstättenverzeichnis der Stiftung EVZ". www.bundesarchiv.de. Miġbur 2021-05-03.
- ^ Kostkiewicz, Janina (2020). "Niemiecka polityka eksterminacji i germanizacji polskich dzieci w czasie II wojny światowej". In Kostkiewicz, Janina (ed.). Zbrodnia bez kary... Eksterminacja i cierpienie polskich dzieci pod okupacją niemiecką (1939–1945) (in Polish). Kraków: Uniwersytet Jagielloński, Biblioteka Jagiellońska. p. 56.
- ^ a b Centre, UNESCO World Heritage. "Medieval Town of Toruń". UNESCO World Heritage Centre (bl-Ingliż). Miġbur 2021-05-03.
Awtur: www.NiNa.Az
Data tal-pubblikazzjoni:
wikipedija, wiki, ktieb, kotba, librerija, artiklu, aqra, niżżel, b'xejn, download b'xejn, mp3, vidjo, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, stampa, mużika, kanzunetta, film, ktieb, logħba, logħob, mobbli, telefon, android, ios, apple, mowbajl, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, kompjuter, Informazzjoni dwar Toruń, X'inhi Toruń? Xi tfisser Toruń?
Torun tɒrʊnje bil Pollakk ˈTɔruj bil Ġermaniz Thorn huwa raħal storiku max xmara fil Polonja Ċentrali u tat Tramuntana u huwa wkoll Sit ta Wirt Dinji tal UNESCO Il popolazzjoni tar raħal kienet tammonta għal 197 812 abitant f Diċembru 2021 Preċedentement kien il kapitali tad Distrett ta Torun 1975 1998 u tad Distrett tal Pomeranja 1921 1945 Mill 1999 Torun huwa sede tal gvern awtonomu tad Distrett ta Kujavja u tal Pomeranja u huwa wieħed miz zewġ kapitali tad distrett flimkien ma Il bliet u l kontej ġirien jiffurmaw iz zona metropolitana ġemellata ta Bydgoszcz Torun Torun PolonjaAmministrazzjoniStat sovranPolonjaVojvodjaKuyavian Pomeranian Voivodeship en Kap tal Gvern en Isem uffiċjali Torun ThornIsmijiet oriġinali TorunKodiċi postali 87 100ĠeografijaKoordinati 53 01 N 18 37 E 53 02 N 18 62 E 53 02 18 62 Koordinati 53 01 N 18 37 E 53 02 N 18 62 E 53 02 18 62TorunTorun Poland Superfiċjenti 115 75 kilometru kwadruGħoli 59 mDemografijaPopolazzjoni 198 273 abitanti 31 Marzu 2021 Informazzjoni oħraFondazzjoni L ErbgħaambUTCL ErbgħaKodiċi tat telefon 56Zona tal Ħin UTC 1u UTC 2bliet ġemellati mul mul en en en en Philadelphia Kaunastorun pl Torun huwa wieħed mill eqdem irħula fil Polonja bl ewwel insedjament tiegħu jmur lura għas seklu 8 u wara ġie estiz fl 1233 mill Kavallieri Tewtoniċi Tul is sekli ir raħal ospita nies bi sfondi u b reliġjonijiet differenti Mill 1264 sal 1411 Torun kien parti mill Lega Anseatika u sas seklu 17 kien wieħed mill aqwa punti kummerċjali Dan affettwa bil kbir l arkitettura tar raħal li tvarja mill istil Gotiku bil Brikks sal Manjerizmu u l Barokk Fl eta moderna bikrija Torun kien belt rjali tal Polonja u kien waħda mill ikbar bliet fil pajjiz dak iz zmien Bid Divizjonijiet tal Polonja fl aħħar tas seklu 18 ir raħal sar parti mill u mbagħad mill Imperu Ġermaniz u wara mit Tieni Repubblika Pollakka Matul it Tieni Gwerra Dinjija Torun ħelisha ħafif mill ibbumbardjar u mill qerda iċ Ċentru Storiku tar raħal u l pjazza ċentrali ikonika tas suq ġew ippreservati kompletament sa zminijietna Torun huwa magħruf għall Muzew tal Kejkijiet Imħawra bil Ġinġer li t tradizzjoni tal ħami tagħhom tmur lura kwazi millennju kif ukoll għall katidral il kbir tiegħu Torun huwa rinomat għall istandard għoli ħafna tal għajxien u għall kwalita għolja ħafna tal ħajja Fl 1997 il parti Medjevali tar raħal ġiet iddezinjata bħala Sit ta Wirt Dinji tal UNESCO Fl 2007 iċ Ċentru Storiku ta Torun ġie mizjud fil lista tas Seba Għeġubijiet tal Polonja Torun huwa l post fejn twieled l astronomu L asterojde 12999 Torun huwa msemmi għar raħal StorjaL ewwel insedjament fil viċinanza ta Torun huwa datat mill arkeoloġi li jmur lura għall 1100 Q K kultura tal Lusazja Matul il perjodu Medjevali bikri mis seklu 7 sas seklu 13 kien hemm insedjament Slavoniku antik f parti mix xatt tax xmara Vistula Fis seklu 10 sar parti mill istat Pollakk emerġenti mmexxi mid dinastija Piast Fir rebbiegħa tal 1231 il Kavallieri Tewtoniċi qasmu x xmara Vistula fl inħawi ta u stabbilew fortizza Fit 28 ta Diċembru 1233 il Kavallieri Tewtoniċi u iffirmaw il karti meħtieġa biex Torun Thorn u Kulm isiru rħula jew bliet Id dokument oriġinali ntilef fl 1244 Is sett ta drittijiet inġenerali huwa magħruf bħala l liġi ta Kulm Fl 1236 minħabba għargħar frekwenti ir raħal ġie rilokat fis sit prezenti taċ Ċentru Storiku ta Torun Fl 1239 il patrijiet Franġiskani stabbilew ruħhom fir raħal segwiti fl 1263 mid Dumnikani Fl 1264 il parti l ġdida lil hinn miċ Ċentru Storiku ġiet stabbilita prinċipalment biex tilqa l popolazzjoni dejjem tikber ta artiġjani u ta ħaddiema tas sengħa f Torun li ġew l iktar minn artijiet fejn kien mitkellem l iktar il Ġermaniz Fl 1280 ir raħal jew kif kien dak iz zmien iz zewġt irħula ingħaqad mal Lega Anseatika merkantili u b hekk sar ċentru kummerċjali Medjevali importanti Torun fl 1641 Ir raħal reġa ġie rkuprat mill Polonja fl 1410 matul il Gwerra Tewtonika Pollakka Litwana madankollu wara li l Ewwel Trattat ta Paċi ta Thorn ġie ffirmata fi Frar 1411 ir raħal reġa lura f idejn l Ordni Tewtonika Fl 1411 ir raħal ma baqax parti mil Lega Anseatika Fis snin 1420 ir Re Pollakk bena l Kastell ta li jinsab fix xatt tax xellug ta Torun li huwa zar bosta drabi Matul il Gwerra Tewtonika Pollakka l kbira ta wara il Kastell ta Dybow ġie okkupat mill Kavallieri Tewtoniċi mill 1431 sal 1435 Fl 1440 in nies nobbli ta Thorn stabbilew b mod konġunt il Konfederazzjoni Prussjana sabiex tkompli topponi l politika tal Kavallieri Mill 1452 it taħditiet bejn ir Re Pollakk u l membri tal Konfederazzjoni saru fil Kastell ta Dybow Il Konfederazzjoni rribellat kontra l istat monastiku tal Kavallieri Tewtoniċi fl 1454 u d delegazzjoni tagħha ressqet petizzjoni lir Re Pollakk Casimir IV Jagiellon fejn talbitu jerġa jikseb il poter fuq ir reġjun bħala l mexxej leġittimu Fis 6 ta Marzu 1454 ġie ffirmat att ta inkorporazzjoni fi Krakovja li jirrikonoxxi r reġjun inkluz Torun bħala parti mir Renju Pollakk Dawn l avvenimenti wasslu għall Iċ ċittadini tar raħal kienu rrabjati minħabba l isfruttament bla ħniena tal Ordni u kkonkwistaw il kastell Tewtoniku u ġarrfu l fortifikazzjonijiet kollha tal brikks ħlief it torri Gdanisko li ntuza sas seklu 18 għall ħzin tal porvli Is sindku lokali wiegħed lealta lir Re Pollakk waqt l inkorporazzjoni f Marzu 1454 fi Krakovja u mbagħad f Mejju 1454 saret ċerimonja uffiċjali f Torun li matulha n nobbilta il kavallieri is sidien tal art is sindki u l uffiċjali lokali minn Chelmno inkluz Torun għal darb oħra ddikjaraw lealta lir Re Pollakk u lir Renju tal Polonja Mill 1454 ir raħal kien awtorizzat mir Re Casimir IV jizzekka muniti Pollakki Matul il gwerra Casimir IV spiss kien joqgħod fil Kastell ta Dybow u Torun appoġġa finanzjarjament lill Armata Pollakka Il parti l antika u l parti l ġdida ta Torun ingħaqdu fl 1454 Il Gwerra ta Tlettax il Sena spiċċat fl 1466 bit Tieni Trattat ta Paċi ta Thorn fejn l Ordni Tewtonika rrinunzjat kull jedd fir rigward tar raħal u rrikonoxxietu bħala parti mill Polonja Ir Re Pollakk ta privileġġi kbar lil Torun bħal dawk li kienet tgawdi l belt ta Gdansk Fl 1454 ukoll fil Kastell ta Dybow ir Re ħareġ l Istatuti famuzi ta Nieszawa li kienu jkopru sett ta privileġġi għan nobbilta Pollakka avveniment li huwa meqjus bħala t twelid tad demokrazija nobbli fil Polonja li damet sal 1795 Il post fejn twieled u għex l ekonomista u l kittieb Pollakk u l post fejn kien joqgħod il filjozz tiegħu Frederic Chopin fl 1825 Tul l istorja ir raħal ospita diversi persuni studjuzi u statisti notevoli Fl 1473 twieled u fl 1501 miet ir Re Pollakk f Torun qalbu ġiet midfuna fil Katidral ta San Ġwann Fl 1500 it Tuba Dei li kienet l ikbar qanpiena tal knisja fil Polonja dak iz zmien tqiegħdet fil Knisja ta San Ġwann il Battista u nbena pont li jaqsam ix xmara Vistula li kien l itwal pont tal injam tal pajjiz dak iz zmien Fl 1506 Torun sar belt rjali tal Polonja Fl 1528 iz zekka rjali bdiet topera f Torun Fl 1568 twaqqaf liċeo li wara l 1594 sar wieħed mill iskejjel ewlenin tat Tramuntana tal Polonja għas sekli ta wara Fl 1594 ukoll l ewwel muzew Musaeum ta Torun ġie stabbilit fl iskola u beda t tradizzjonijiet muzeali Torun kellu ġid u influwenza kbira u gawda minn drittijiet tal vot matul il perjodu tal elezzjoni rjali Laqgħat tal Commonwealth Pollakka Litwana saru f Torun fl 1576 u fl 1626 Fl 1557 matul ir Riforma tal Protestantizmu Torun adotta l Protestantizmu Taħt is Sindku It Tieni Trattat ta Paċi ta Torun pittura tas seklu 19 mill pittur imwieled f Torun li tinsab fil Muzew Distrettwali lokali 1586 1609 Torun ġie ċentralizzat Il poter amministrattiv għadda f idejn il kunsill lokali Fl 1595 il waslu biex jippromwovu l Kontroriforma u ħadu l kontroll tal Knisja ta San Ġwann L uffiċjali Protestanti ppruvaw jillimitaw il fluss ta Kattoliċi fil belt filwaqt li l Kattoliċi il Ġizwiti u l patrijiet Dumnikani diġa kienu jikkontrollaw ħafna mill knejjes u ħallew biss il Knisja ta Santa Marija għaċ ċittadini Protestanti Fl 1645 fi zmien meta seħħew diversi kunflitti reliġjuzi f ħafna pajjizi Ewropej oħra u l Gwerra dizastruza ta Tletin Sena ġiet miġġielda fil Punent tal Polonja f Torun fuq inizjattiva tar Re sar kungress ta tliet xhur tal Kattoliċi tal Luterani u tal Kalvinisti Ewropej magħruf bħala Colloquium Charitativum avveniment tassew importanti fl istorja tad djalogu interreliġjuz Matul il Gwerra l Kbira tat Tramuntana 1700 1721 ir raħal ta Torun ġie assedjat mit truppi Zvedizi Il Kzar Russu Pietru l Kbir ħejja t Trattat ta Thorn fl 1709 sabiex ir Re tal Polonja jerġa jkun Fit tieni nofs tas seklu 17 it tensjonijiet bejn il Kattoliċi u l Protestanti kibru b mod simili għall gwerer reliġjuzi madwar l Ewropa kollha Id Dar ta Copernicus li attwalment hija muzew Fil bidu tas seklu 18 madwar 50 fil mija tal popolazzjoni speċjalment in nobbli u l klassi medja kienu Protestanti li kienu jitkellmu bil Ġermaniz filwaqt li l 50 fil mija l oħra kienu Kattoliċi Rumani li kienu jitkellmu bil Pollakk L influwenza Protestanta sussegwentement battiet wara l Irvell ta Thorn tal 1724 Wara t Tieni Divizjoni tal Polonja fl 1793 Torun ġie anness mal Prussja Ġie rkuprat għal zmien qasir mill Pollakki bħala parti mid Dukat ta Varsavja fis snin 1807 1815 u saħansitra kien il kapitali temporanja f April u f Mejju 1809 Fl 1809 Torun ġie difiz b suċċess mill Pollakki kontra l Awstrijaki Wara li ġie anness mill ġdid mal Prussja fl 1815 Torun ġie soġġett għal Ġermanizzazzjoni u sar ċentru b saħħtu tar rezistenza Pollakka kontra politiki simili Ġew stabbiliti istituzzjonijiet Pollakki ġodda bħal Towarzystwo Naukowe w Toruniu is Soċjeta Xjentifika ta Torun istituzzjoni Pollakka ewlenija fid Divizjoni Prussjana tal Polonja li ġiet stabbilita fl 1875 Fl 1976 Torun ingħata s Salib tal Kmandant bl Istilla tal Ordni tal Polonia Restituta waħda mill ogħla unuri Pollakki Wara l Ewwel Gwerra Dinjija il Polonja ddikjarat l indipendenza u reġgħet ħadet il kontroll ta Torun Fil Polonja ta bejn gwerer Torun kien il kapitali tad Distrett tal Pomeranja It Tieni Gwerra Dinjija Matul it Tieni Gwerra Dinjija il Ġermanja okkupat lil Torun mis 7 ta Settembru 1939 sal 1 ta Frar 1945 L Gwardji Pollakki u Ġermanizi arrestati fil bieb tal Forti VII fl 1939 Einsatzkommando 16 daħal Torun biex jikkommetti diversi reati kontra l Pollakki Taħt l okkupazzjoni Ġermaniza iċ ċittadini lokali kienu soġġetti għal arresti tkeċċijiet jasar deportazzjonijiet lejn il kampijiet ta konċentrament Nazisti u ġustizzjar speċjalment l elit Pollakk bħala parti mill Intelligenzaktion Grupp ta ħaddiema ferrovjarji u pulizija Pollakki minn Torun inqatlu mill ġendarmerija Ġermaniza u mill Wehrmacht f Gabin fid 19 u fil 21 ta Settembru 1939 Il Pollakki lokali fosthom attivisti għalliema u qassisin li ġew arrestati f Torun u fil Kontea ta Torun minn Settembru 1939 inizjalment inzammu fil ħabs ta qabel il gwerra u wara li kien iffullat wisq minn Ottubru 1939 il Ġermanizi tefgħu lill Pollakki l ħabs fil Forti VII tal Fortizza ta Torun Fis 17 u fid 19 ta Ottubru 1939 biss il pulizija Ġermaniza u s Selbstschutz arrestaw 1 200 Pollakk f Torun u fil Kontea Fil bidu ta Novembru 1939 il Ġermanizi wettqu iktar arresti tal massa ta għalliema bdiewa u qassisin Pollakki f Torun u fil Kontea li mbagħad intefgħu l ħabs fil Forti VII Il Pollakki mitfugħa l ħabs imbagħad ġew deportati lejn il kampijiet ta konċentrament Nazisti jew maqtula fuq il post Fid distrett attwali ta Barbarka seħħew massakri kbar ta iktar minn 1 100 Pollakk minn Torun u mir reġjun fosthom għalliema prinċipali tal iskejjel uffiċjali lokali ristoraturi sidien tal ħwienet negozjanti bdiewa ħaddiema ferrovjarji pulizija artiġjani studenti qassisin ħaddiema u tobba Sitt oqbra tal massa ġew skoperti wara l gwerra u f ħamsa minnhom il katavri tal vittmi nħarqu peress li l Ġermanizi ppruvaw jgħattu dak li wettqu Għalliema lokali kienu wkoll fost l għalliema Pollakki li nqatlu fil kampijiet ta konċentrament ta u Il Muniċipju Gotiku Ratusz Staromiejski fil qalba taċ Ċentru Storiku li jmur lura għas seklu 13 Matul l okkupazzjoni il Ġermanja stabbiliet u operat il kamp tal priġunieri tal gwerra Stalag XX A f Torun li fih inzammu l priġunieri tal gwerra Pollakki Brittaniċi Franċizi u Sovjetiċi Mill 1940 sal 1943 fil parti tat Tramuntana ta Torun kien hemm kamp ta tranzitu Ġermaniz Umsiedlungslager Thorn għall Pollakki li tkeċċew minn Torun u miz zona tal madwar li sar magħruf għal kundizzjonijiet sanitarji dizumani tiegħu Iktar minn 12 000 Pollakk għaddew mill kamp u madwar 1 000 minnhom mietu hemm fosthom madwar 400 tifel u tifla Mill 1941 sal 1945 f Torun ġie stabbilit kamp Ġermaniz tax xogħol sfurzat Fir rebbiegħa tal 1942 il Ġermanizi qatlu 30 scout Pollakk li kellhom bejn 13 u 16 il sena fil Forti VII Filwaqt li l popolazzjoni ta Torun sofriet minħabba bosta atroċitajiet ma kien hemm l ebda battalja jew bumbardament li qerdu l binjiet Għalhekk b xorti tajba r raħal ta Torun baqa ppreservat minkejja iz zewġ Gwerer Dinjin u zammet l arkitettura storika tagħha li tvarja minn stil Gotiku tal brikks għal Rinaxximentali għal Barokk sa l istili tas sekli 19 u 20 Sit ta Wirt DinjiIl Knisja ta Santa Katerina ta Lixandra f Torun ezempju perfett tal arkitettura Neo Gotika ta Torun Ir Raħal Medjevali ta Torun ġie ddezinjat bħala Sit ta Wirt Dinji tal UNESCO fl 1997 Il valur universali straordinarju tas sit ġie rrikonoxxut abbazi ta zewġ kriterji tal għazla tal UNESCO il kriterju ii Wirja ta skambju importanti ta valuri umani tul perjodu ta zmien jew fi ħdan zona kulturali fid dinja dwar l izviluppi fl arkitettura jew it teknoloġija l arti monumentali l ippjanar tal bliet jew id disinn tal pajsaġġ u l kriterju iv Ezempju straordinarju ta tip ta bini ta grupp ta siti jew ta pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid dieher stadju i sinifikanti fl istorja tal bniedem DistrettiTorun huwa maqsum f 24 distrett dzielnica jew kwartier u kollha kemm huma għandhom livell ta awtonomija fi ħdan il gvern muniċipali tar raħal Id distretti jinkludu Barbarka Bielany Bielawy Bydgoskie Przedmiescie Chelminskie Przedmiescie Czerniewice Glinki Grebocin nad Struga Jakubskie Przedmiescie Kaszczorek Katarzynka Koniuchy Mokre Na Skarpie Piaski Podgorz Rubinkowo Rudak Rybaki Stare Miasto Ċentru Storiku Starotorunskie Przedmiescie Stawki Winnica u Wrzosy KlimaData klimatika għal Torun San Ġuzepp elevazzjoni 69 metru it temperaturi normali u estremi fl 1961 1990 Xahar Jan Frar Mar Apr Mej Ġun Lul Aww Set Ott Nov Diċ Sena Temp mass rekord C F 12 7 54 9 17 1 62 8 23 4 74 1 29 9 85 8 32 3 90 1 34 5 94 1 35 7 96 3 35 6 96 1 32 4 90 3 28 2 82 8 19 9 67 8 15 6 60 1 35 7 96 3 Temp mass medja C F 0 1 31 8 1 4 34 5 6 2 43 2 12 7 54 9 18 8 65 8 22 2 72 0 23 5 74 3 23 0 73 4 18 5 65 3 12 8 55 0 5 9 42 6 1 6 34 9 12 2 54 0 Medja kuljum C F 2 8 27 0 1 8 28 8 1 9 35 4 7 1 44 8 13 0 55 4 16 6 61 9 17 8 64 0 17 2 63 0 13 0 55 4 8 3 46 9 3 4 38 1 0 6 30 9 7 8 46 0 Temp min medja C F 5 6 21 9 4 7 23 5 1 5 29 3 2 4 36 3 7 3 45 1 10 7 51 3 12 2 54 0 11 7 53 1 8 6 47 5 4 9 40 8 0 9 33 6 3 1 26 4 3 7 38 6 Temp min rekord C F 32 2 26 0 29 3 20 7 26 5 15 7 8 3 17 1 4 2 24 4 0 6 30 9 3 1 37 6 1 4 34 5 3 7 25 3 9 6 14 7 22 8 9 0 24 5 12 1 32 2 26 0 Preċipitazzjoni medja mm pulzieri 27 1 1 23 0 9 26 1 0 30 1 2 56 2 2 78 3 1 77 3 0 60 2 4 45 1 8 39 1 5 40 1 6 35 1 4 536 21 2 Medja ta jiem ta preċipitazzjoni 1 0 mm 7 4 6 6 6 7 7 1 8 5 9 4 10 5 9 0 8 0 7 6 9 4 9 1 99 3 Medja ta sigħat ta xemx fix xahar 42 0 63 0 63 0 155 0 224 0 226 0 220 0 211 0 145 0 98 0 41 0 30 0 1 518 Sors NOAAEdukazzjoniMiasteczko uniwersyteckie Belt universitarja Iktar minn tletin skola elementari u primarja u iktar minn għaxar skejjel sekondarji jiffurmaw il bazi edukattiva ta Torun Minbarra dawn l istudenti jistgħu jattendu wkoll għadd zgħir ta skejjel privati Collegium Maximum tal Universita Nicolaus Copernicus f Torun L ikbar istituzzjoni tal edukazzjoni għolja f Torun l Universita Nicolaus Copernicus taqdi l fuq minn 20 000 student u ġiet stabbilita fl 1945 abbazi tas Soċjeta Xjentifika ta Torun l Universita f u l Universita f Lviv L ezistenza ta universita ta livell għoli u ta profil għoli b ħafna studenti kellha rwol kbir fil pozizzjoni u fl importanza ta Torun inġenerali kif ukoll fiz zieda tal popolazzjoni ta zgħazagħ f Torun Dan għadu japplika u għandu wkoll influwenza serja fuq l ekonomija lokali Istituzzjonijiet pubbliċi oħra tal edukazzjoni għolja Wyzsze Seminarium Duchowne sezzjoni tal Fakulta Teoloġika tal Universita Nicolaus Copernicus Il Kulleġġ għat Taħriġ tal Għalliema Nauczycielskie Kolegium Jezykow Obcych affiljat mal Universita Nicolaus Copernicus Il Kulleġġ tal Moda Kolegium Mody L Universita ta Warmia u Mazury f Olsztyn il Fakulta tal Ġeodesija u d Dipartiment tal Ġestjoni tal Art f Torun Il Kulleġġ tax Xogħol Soċjali Kolegium Pracownikow Sluzb Spolecznych L Universita ta Gdansk il Kulleġġ tal Lingwa Hemm ukoll għadd ta faċilitajiet privati tal edukazzjoni għolja WSB Universities WSB University f Torun L Universita tal Kultura Soċjali u tal Midja f Torun Wyzsza Szkola Kultury Spolecznej i Medialnej affiljata mar Radju Maryja Torunska Szkola Wyzsza Wyzsza Szkola Filologii Hebrajskiej Skola Postsekondarja tal Filoloġija Ebrajka L Iskola tal Imprenditorija ta Torun Torunska Wyzsza Szkola Przedsiebiorczosci F Torun hemm ukoll waħda mill eqdem skejjel sekondarji fil Polonja msejħa I Liceum Ogolnoksztalcace im Mikolaja Kopernika li tmur lura għal liċeo li ġie stabbilit fl 1568 Sptar muniċipali tat tfalKura tas saħħaSitt sptarijiet bi speċjalizzazzjonijiet varji jipprovdu servizz mediku għal Torun għaz zona tal madwar u għar reġjun inġenerali L ikbar tnejn minn dawn l isptarijiet reċentement immexxija mid distrett ittieħdu f idejn l Universita Nicolaus Copernicus u qed jitmexxew bħala unitajiet kliniċi tagħha Sptar minnhom bidel l istatus tiegħu fl 2008 Barra minn hekk hemm numru ta faċilitajiet oħra tal kura tas saħħa f Torun Mezzi tax xandirStampa ġurnali Nasz Dziennik Rzeczpospolita Gazeta Wyborcza Torun Gazeta Pomorska Nowosci Metro Rivisti ta kull ġimgħa Niedziela City Torun Teraz Torun Oħrajn Undergrunt Immuniet Illustratur Poza Torun Stazzjonijiet tar radju Polskie Radio Pomorza i Kujaw Radju ESKA li jdoqq hits internazzjonali flimkien ma muzika Pollakka Radju GRA Radju ZET Gold Radju Sfera Radju WAWA RMF FM Radju Maryja stazzjon tar radju li jxandar ċelebrazzjonijiet reliġjuzi bħall quddies u t talb bil Pollakk Stazzjonijiet tat televizjoni TVN TVN24 uffiċċju reġjonali Informazzjoni TVP Oddzial w Bydgoszczy Redakcja Terenowa w Toruniu Telewizja Trwam Podroze TV Telewizja Kablowa Torun Telewizja TAT Studio Region Telewizja PetrusSportKS Torun tim tas sewwieqa sportivi tal muturi li jikkompetu fit trakka ta Ekstraliga it tim rebaħ il kampjonat Il MotoArena ta Torun hija waħda mill iġded trakki tal muturi fid dinja u tospita l iSpeedway Grand Prix tal PolonjaPollakk erba darbiet u jtellqu lokalment fil MotoArena ta Torun KS Torun HSA klabb tal hockey fuq is silġ tal ogħla league tal Polonja ġie t tieni fl 1968 u rebaħ it Tazza Pollakka fl 2005 Elana Torun tim tal futbol li jikkompeti fir raba divizjoni fil Polonja u l grawnd tiegħu huwa l Grawnd Muniċipali Pomorzanin Torun hockey fuq l art premier league fil Polonja futbol ir raba divizjoni fil Polonja boxing Twarde Pierniki Polski Cukier Torun klabb tal basketball li jikkompeti fil League tal Basketball Pollakk l ogħla divizjoni tal irġiel fil Polonja ġie t tieni darbtejn u jilgħab fl Arena Torun Energa Katarzynki Torun klabb tal basketball li jikkompeti fil Basket Liga Kobiet premier league tan nisa fil Polonja ġie t tielet fl 2010 fl 2012 u fl 2015 u jilgħab fl Arena Torun Angels Torun futbol Amerikan l ewwel divizjoni Pollakka tal Futbol Amerikan Nestle Pacyfic ċiklizmu Torunski Klub Bowlingowy bowling Budowlani Torun volleyball premier league tan nisa fil Polonja jilagħbu fl Arena Torun UKS Budowlanka Torun volleyball Torunski KS eks klabb tal futbol Pollakk kofundaturi tal league tal futbol PollakkResidenti notevoliFost ir residenti notevoli ta Torun insibu Nicolaus CopernicusRelazzjonijiet internazzjonaliĠemellaġġ Torun huwa ġemellat ma Philadelphia Pennsylvania l Istati Uniti mill 1977 Gottingen Niedersachsen il Ġermanja mill 1978 Leiden in Nofsinhar tal Olanda in Netherlands mill 1988 Hameenlinna il Finlandja mill 1989 Kaliningrad il Federazzjoni Russa mill 1995 Cadca is Slovakkja mill 1996 Swindon Wiltshire l Ingilterra ir Renju Unit mill 2003 Novo Mesto is Slovenja mill 2005 Lutsk l Ukrajna mill 2008 Guilin iċ Ċina mill 2010Kultura popolariThorn Torun huwa wieħed mill ewwel irħula tal Istat tal Ordni Tewtonika fil logħba elettronika ta strateġija Medieval II Total War Kingdoms Torun jidher ukoll fl istorja alternattiva tal RTS Command and Conquer Red Alert fil kampanja Sovjetika tal logħba elettronika fejn min ikun qed jilgħab il logħba jkollu l kompitu li jillikwida l abitanti tar raħal wara li t tmexxija Sovjetika tiskopri li l ġellieda tar rezistenza kienu għenu biex iħarrbu lis suġġetti tat test Referenzi TORUN Definition of TORUN by Oxford Dictionary on Lexico com also meaning of TORUN Lexico Dictionaries English bl Ingliz Arkivjat minn l oriġinal fl 2021 05 03 Miġbur 2021 05 03 Company Houghton Mifflin Harcourt Publishing The American Heritage Dictionary entry Torun www ahdictionary com Miġbur 2021 05 03 Torun definition and meaning Collins English Dictionary www collinsdictionary com bl Ingliz Miġbur 2021 05 03 Definition of TORUN www merriam webster com bl Ingliz Miġbur 2021 05 03 GUS Bank Danych Lokalnych bdl stat gov pl Miġbur 2021 05 03 History of Torun www torun pl www torun pl bl Ingliz Miġbur 2021 05 03 Maria Bogucka Miasto i mieszczanin w spoleczenstwie Polski nowozytnej XVI XVIII w Varsavja 2009 VisitTorun Torun Guide Home www visittorun pl Miġbur 2021 05 03 Wojtowicz Wojciech 2015 12 02 Jakosc zycia w polskich miastach ranking Urbnews pl bil Pollakk Miġbur 2021 05 03 Filme online schauen dziejba org bil Ġermaniz Arkivjat minn l oriġinal fl 2021 05 03 Miġbur 2021 05 03 Encyklopedia Powszechna PWN Varsavja 1976 Torun oficjalna strona miejska web archive org 2011 10 19 Arkivjat minn l oriġinal fl 2011 10 19 Miġbur 2021 05 03 Max Toppen 1858 Historisch comparative Geographie von Preussen J Perthes Manutenzjoni CS1 lingwa mhix magħrufa link Norman Davies 2005 God s Playground A History of Poland Volume 1 The Origins to 1795 Oxford University Press p 65 a b Grzeszkiewicz Kotlewska Lidia 2002 Zamek Wladyslawa Jagielly w Dybowie w swietle badan archeologicznych w latach 1998 2001 Rocznik Torunski in Polish Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikolaja Kopernika 29 19 F Kiryk J Rys Wielka Historia polski t II 1320 1506 Krakow 1997 pp 160 161 Ruiny Zamku Krzyzackiego www torun pl www torun pl bil Pollakk Miġbur 2021 05 03 Gorski Karol 1949 Zwiazek Pruski i poddanie sie Prus Polsce zbior tekstow zrodlowych in Polish Poznan Instytut Zachodni pp 71 72 Gorski p 76 77 Gorski p 63 Grzeszkiewicz Kotlewska p 19 20 Gorski p 88 Historia szkoly I Liceum Ogolnoksztalcace im Mikolaja Kopernika w Toruniu Miġbur 2021 05 03 Polska Encyklopedia Szlachecka t I Warsaw 1935 p 42 Konopczynski Wladyslaw 1948 Chronologia sejmow polskich 1493 1793 Krakow Colloquium Charitativum Atrakcje Torunia Przewodnik po Toruniu www turystyka torun pl bil Pollakk Miġbur 2021 05 03 Bahlcke Joachim 2008 Daniel Ernst Jablonski Religion Wissenschaft und Politik um 1700 in German p 227 ISBN 978 3 447 05793 6 a b Parma Christian 2018 Poland Unesco World Heritage Sites bl Ingliz Parma Press pp 84 99 ISBN 978 8377771556 Torun byl stolica Polski Tak Ale tylko przez trzy tygodnie nowahistoria interia pl bil Pollakk Miġbur 2021 05 03 Wardzynska Maria 2009 Byl rok 1939 Operacja niemieckiej policji bezpieczenstwa w Polsce Intelligenzaktion bil Pollakk Warszawa IPN p 61 Wardzynska p 97 Wardzynska p 161 Wardzynska p 161 163 Wardzynska p 162 Wardzynska p 180 181 Tomasz Ceran Pieklo w fabryce smalcu PDF Haftstattenverzeichnis der Stiftung EVZ www bundesarchiv de Miġbur 2021 05 03 Kostkiewicz Janina 2020 Niemiecka polityka eksterminacji i germanizacji polskich dzieci w czasie II wojny swiatowej In Kostkiewicz Janina ed Zbrodnia bez kary Eksterminacja i cierpienie polskich dzieci pod okupacja niemiecka 1939 1945 in Polish Krakow Uniwersytet Jagiellonski Biblioteka Jagiellonska p 56 a b Centre UNESCO World Heritage Medieval Town of Torun UNESCO World Heritage Centre bl Ingliz Miġbur 2021 05 03