Ungerija

L-Ungerija (: Magyarország) hija pajjiż interkjuż fl-Ewropa Ċentrali. Il-pajjiż jinsab fil- u huwa mdawwar mis-Slovakkja lejn it-tramuntana, l-Ukraina u r-Rumanija lejn il-lvant, is-Serbja u l-Kroazja lejn in-nofsinhar, is-Slovenja lejn il-lbiċ u l-Awstrija lejn il-punent. Il-belt kapitali u l-akbar belt hija Budapest. L-Ungerija hija membru tal-Unjoni Ewropea, tan-NATO, tal-, tal-, u tal-. Il-lingwa uffiċjali hija l-, magħrufa ukoll bħala Magyar, li hija parti mill- u hija l-aktar lingwa mhux Indo-Ewropea mitkellma fl-Ewropa.

Ungerija Magyarország
Innu nazzjonali:  Innu
Belt kapitali		Budapest 47°26′N 19°15′E / 47.433°N 19.25°E / 47.433; 19.25
Lingwi uffiċjali
Gvern		awtoritarju
-
-
-
-		895
-		1000
-	Seċessjoni mill-	1918
-	Repubblika kurrenti	23 ta' Ottubru 1989
Erja
-	Total	93,030 km^2 (109) 35,919 mil kwadru
-	Ilma ()	0.74%
Popolazzjoni
-	stima tal-2012	9,942,000 (84)
-	ċensiment tal-2011	9,937,628
-	Densità	107.2/km^2 (94) 279.0/mili kwadri
()		stima tal-2012
-	Total	$195.630 biljun
-		$19,637
(nominali)		stima tal-2012
-	Total	$126.873 biljun
-		$12,735
(2013)		0.831 (għoli ħafna) ()
		()
Żona tal-ħin		(+1)
Kodiċi telefoniku		+36
		^1
^1	Ukoll , li hi maqsuma flimkien mal-istati membri l-oħra tal-Unjoni Ewropea.

Etimoloġija

L-"H" f'isem l-Ungerija probabbilment ġej minn assoċjazzjonijiet storiċi mal-Huns, li kienu stabbilixxew fl-Ungerija qabel l-Avari Il-bqija tal-kelma ġejja mill-forma Latinizzata tal-Grieg Biżantin Oungroi (Οὔγγροι). L-isem Grieg jista' jittieħed mill-Islavo Qadim ągrinŭ, imbagħad meħud mill-Ogur-Turk Onogur ('għaxar [tribujiet tal-] Ogurians'). Onogur kien l-isem kollettiv tat-tribujiet li aktar tard ingħaqdu mal-konfederazzjoni tribali Bulgara li ħakmet il-partijiet tal-Lvant tal-Ungerija wara l-Avari. Peter B. Golden jikkunsidra wkoll is-suġġeriment ta' Árpád Berta li l-isem ġej minn ongar Tork Khazarian (oŋ "dritt", oŋar- "biex tagħmel xi ħaġa aħjar, poġġiha (fl-ordni), oŋgar- "biex tagħmel xi ħaġa aħjar, poġġiha (fi ordni) ), oŋaru "lejn il-lemin") "ġwienaħ tal-lemin". Dan jindika l-idea li l-Unjoni Magyar qabel il-Konkwista ffurmat il-“ġwienaħ tal-lemin” (= ġwienaħ tal-punent) tal-forzi militari Khazarian.

L-endonimu Ungeriż huwa Magyarország, magħmul minn magyar ('Ungeriż') u ország ('pajjiż'). L-isem "Magyar", li jirreferi għan-nies tal-pajjiż, jirrifletti b'mod aktar preċiż l-isem tal-pajjiż f'xi lingwi oħra bħat-Tork, il-Persjan u lingwi oħra bħal Magyaristan jew Land of Magyars jew simili. Il-kelma Magyar hija meħuda mill-isem ta' wieħed mis-seba' tribujiet semi-nomadiċi Ungeriżi ewlenin, Magyeri. L-ewwel element maġi probabbilment ġej mill-Proto-Ugriku *mäńć- 'bniedem, persuna', li jinsab ukoll f'isem il-poplu Mansi (mäńćī, mańśi, måńś). It-tieni element eri, 'raġel, irġiel, nisel', jibqa' ħaj bl-Ungeriż ferj 'raġel', u huwa imqabbad ma' Mari erge 'iben', Finlandiż Arkajku yrkä 'żagħżugħ'.

Storja

Qabel 895

L-Imperu Ruman rebaħ it-territorju bejn l-Alpi u ż-żona fil-punent tax-Xmara Danubju bejn is-16 u l-15 QK, bid-Danubju jkun il-fruntiera tal-imperu. Fl-14 QK Fis-sena 30 QK, Pannonia, il-parti tal-punent tal-Baċir tal-Karpazji, li tinkludi l-Ungerija tal-punent tal-lum, ġiet rikonoxxuta mill-Imperatur Awgustu fir-Res Gestae Divi Augusti bħala parti mill-Imperu Ruman. Iż-żona tax-Xlokk ta' Pannonia kienet organizzata bħala l-provinċja Rumana ta' Moesia fis-sena 6 QK. Żona fil-lvant tax-Xmara Tisza saret il-provinċja Rumana tad-Dacia fl-106 AD, li kien jinkludi l-Ungerija tal-Lvant tal-lum. Baqgħet taħt il-ħakma Rumana sa 271. Minn 235, l-Imperu Ruman għadda minn żminijiet ta' turbulenza, ikkawżati minn rivolti, rivalitajiet, u suċċessjoni mgħaġġla ta' imperaturi. L-Imperu Ruman tal-Punent waqa' fis-seklu 5 taħt l-istress ta' tribujiet Ġermaniċi li jemigraw u l-pressjoni mill-Karpjani.

Dan il-perjodu ġab ħafna invażuri fl-Ewropa Ċentrali, ibda mill-Imperu Hunnic (c. 370-469). L-iktar ħakkiem qawwi tal-Imperu Huniku kien Attila l-Hun (434-453), li aktar tard sar figura ċentrali fil-mitoloġija Ungeriża. Wara d-diżintegrazzjoni tal-Imperu Huniku, il-Ġepidi, tribù Ġermaniku tal-Lvant, li kienu vassalli tal-Huni, stabbilixxew is-saltna tagħhom stess fil-Baċir tal-Karpazji. Gruppi oħra li waslu fil-Baċir tal-Karpazji matul il-Perjodu tal-Migrazzjoni kienu l-Goti, Vandali, Lombardi, u Slavi.

Fis-snin 560, l-Avars waqqfu l-Avar Khanate, stat li żamm is-supremazija fir-reġjun għal aktar minn żewġ sekli. Il-Franki taħt Karlu Manju għelbu lill-Avari f'serje ta' kampanji matul is-snin 790. Bejn l-804 u l-829, l-Ewwel Imperu Bulgaru rebaħ l-artijiet fil-Lvant tad-Danubju u ħa f'idejh il-ħakma tat-tribujiet Slavi lokali u l-fdalijiet tal-avari. F'nofs is-seklu 9, il-Prinċipat ta' Balaton, magħruf ukoll bħala Lower Pannonian, ġie stabbilit fil-punent tad-Danubju bħala parti mill-Marċ Franki ta' Pannonian.

Medju Evu (895-1526)

It-twaqqif tal-Istat Ungeriż huwa relatat mal-conquerors Ungeriżi, li waslu mill-steppa Pontiku-Kaspju bħala konfederazzjoni ta' seba 'tribujiet. L-evidenza ġenetika u lingwistika tissuġġerixxi li l-Ungeriżi oriġinaw fil-lvant tal-Urali tan-Nofsinhar, fil-punent tas-Siberja. Iktar tard emigraw lejn il-punent u abitaw iż-żona tal-foresti bejn ix-Xmara Volga u l-Muntanji Urali, fejn ħalltu ma' tribujiet Torok u Iranjani. L-Ungeriżi waslu fil-Baċir tal-Karpazji bħala qafas ta' imperu steppa ċentralizzat b'saħħtu taħt it-tmexxija tal-Gran Prinċep Álmos u ibnu Árpád: fundaturi tad-dinastija Árpád, id-dinastija governattiva Ungeriża u l-istat Ungeriż. Id-dinastija Árpád sostniet dixxendenza diretta minn Attila l-Hun. L-Ungeriżi ħadu l-pussess taż-żona b'mod ippjanat, b'perjodu twil ta' okkupazzjoni bejn 862 u 895.

Il-Prinċipat tal-Ungerija li qed jikber ("il-Punent tat-Turkija" f'sorsi Griegi medjevali) wettaq kampanji u rejds ta' suċċess u ħarxa, minn Kostantinopli sa Spanja tal-lum. L-Ungeriżi għelbu tliet armati imperjali ewlenin Franki tal-Lvant bejn 907 u 910. Telfa fil-Battalja ta 'Lechfeld fl-955 mmarkat tmiem proviżorju għall-biċċa l-kbira tal-kampanji f'territorji barranin, għall-inqas lejn il-punent.

L-era tar-rejiet ta' Árpádia

Fl-972, il-prinċep ħakkiem (Ungeriż: fejedelem) Géza tad-dinastija Árpád beda uffiċjalment jintegra l-Ungerija fl-Ewropa tal-Punent Kristjana. Ibnu, San Stiefnu I, sar l-ewwel re tal-Ungerija wara li għeleb lil ziju pagan Koppány. Taħt il-ħakma ta' Stiefnu, l-Ungerija kienet rikonoxxuta bħala Saltna Appostolika Kattolika. Fuq talba tal-Papa Silvestru II, Stiefnu rċieva l-insinji tar-royalties (inkluż probabbilment porzjon tal-Kuruna Mqaddsa tal-Ungerija) tal-papat.

Fl-1006, Stiefnu kkonsolida s-setgħa tiegħu u beda riformi radikali biex jibdel lill-Ungerija fi stat feudali tal-punent. Il-pajjiż beda juża l-Latin għal skopijiet amministrattivi u, sal-1844, il-Latin baqa’ l-lingwa uffiċjali tal-amministrazzjoni. Ir-Re San Ladislaw temm ix-xogħol tar-Re San Stiefnu, ikkonsolida l-qawwa tal-istat Ungeriż u saħħaħ il-Kristjaneżmu. Il-personalità kariżmatika, it-tmexxija strateġika, u t-talenti militari tiegħu rriżultaw fit-tmiem ta' ġlidiet interni għall-poter u theddid militari barrani. Il-mara tar-re Kroat Demetrius Zvonimir kienet oħt Władysław. Fuq talba ta' Helen, Władysław intervjena fil-kunflitt u invada l-Kroazja fl-1091. Ir-Renju tal-Kroazja daħal f'unjoni personali mar-Renju tal-Ungerija fl-1102 bl-inkurunazzjoni tar-Re Coloman bħala “re tal-Kroazja u tad-Dalmazja” fl-1102 fl- Bijograd .

L-aktar re b'saħħtu u sinjur tad-dinastija Árpád kien Béla III, li kellu l-ekwivalenti ta' 23 tunnellata ta' fidda fis-sena, skont rekord tad-dħul kontemporanju. Dan qabeż id-dħul tar-re Franċiż (stmat għal 17-il tunnellata) u kien id-doppju tad-dħul tal-Kuruna Ingliża.] Andrew II ħareġ id-Diploma Andreanum li assigura l-privileġġi speċjali tas-Sassoni Transilvanjani u hija meqjusa bħala l-ewwel liġi tal-istat domestiku ta' id-dinja. Mexxa l-Ħames Kruċjata lejn l-Art Imqaddsa fl-1217, u stabbilixxa l-akbar armata rjali fl-istorja tal-Kruċjati. Il-Bolla tad-Deheb tiegħu tal-1222 kienet l-ewwel kostituzzjoni fl-Ewropa kontinentali. Nobbli iżgħar bdew jilmentaw ukoll ma’ Andrew, prattika li evolviet fl-istituzzjoni tal-parlament (parlamentum publicum).

Fl-1241-1242, is-saltna ngħatat daqqa qawwija mill-invażjoni Mongola (Tatar). Sa nofs il-popolazzjoni tal-Ungerija ta' 2 miljuni sfaw vittma tal-invażjoni. Ir-Re Béla IV ħalla l-Cumani u l-Ġassins, li kienu qed jaħarbu mill-Mongols, fil-pajjiż. Hekk kif għaddew is-sekli, saru kompletament assimilati. Wara li l-Mongols irtiraw, ir-Re Béla ordna l-kostruzzjoni ta' mijiet ta' kastelli u fortifikazzjonijiet tal-ġebel biex jiddefendu kontra t-tieni invażjoni Mongola possibbli. Il-Mongoli rritornaw lejn l-Ungerija fl-1285, iżda twaqqfu minn sistemi ġodda ta' kastell tal-ġebel u tattiċi ġodda (bl-użu ta' proporzjon akbar ta' kavallieri armati ħafna). Il-forza tal-invażjoni Mongola ġiet megħluba qrib Pest mill-armata rjali tar-Re Władysław IV. Bħal invażjonijiet aktar tard, kien faċilment imwarrab, u l-Mongols tilfu ħafna mill-forza ta' invażjoni tagħhom.

Età tar-rejiet eletti

Ir-Renju tal-Ungerija kiseb waħda mill-akbar kisbiet tiegħu matul ir-rejiet Árpád, iżda l-qawwa rjali ddgħajjef fi tmiem il-ħakma tagħhom fl-1301. dixxendent bilineali tad-dinastija Árpád, irrestawra b'suċċess il-poter rjali u għeleb lill-oligarki rivali tiegħu, l-hekk imsejħa "rejiet żgħar". It-tieni re Angevin Ungeriż, Louis il-Kbir (1342-1382), mexxa bosta kampanji militari ta' suċċess mil-Litwanja lejn in-Nofsinhar tal-Italja (ir-Renju ta' Napli) u kien ukoll sultan tal-Polonja mill-1370. Wara li r-Re Louis miet mingħajr werriet maskili, il-pajjiż ġie stabbilizzat biss meta t-tron sar minn Siġimund tal-Lussemburgu (1387–1437), li fl-1433 sar ukoll Imperatur tas-Santu Ruman. L-ewwel traduzzjoni tal-Bibbja għall-Ungeriż tlestiet fl-1439. Għal nofs sena fl-1437, kien hemm rewwixta tal-bdiewa antifewdali u antiklerikali fit-Transilvanja, li kienet influwenzata ħafna mill-ideat Hussiti. Minn familja nobbli żgħira fit-Transilvania, Juan Hunyadi sar wieħed mill-aktar Mulej qawwija fil-pajjiż, grazzi għall-ħiliet tiegħu bħala kmandant merċenarju. Ġie elett gvernatur u mbagħad reġent. Kien kruċjat ta' suċċess kontra t-Torok Ottomani, waħda mill-akbar rebħiet tiegħu kienet l-assedju ta' Belgrad fl-1456.

L-aħħar re qawwi tal-Ungerija medjevali kien ir-re tar-Rinaxximent Matthias Corvino (1458-1490), iben John Hunyadi. L-elezzjoni tiegħu kienet l-ewwel darba li membru tan-nobbli tela' fuq it-tron irjali Ungeriż mingħajr sfond dinastiku. Huwa kien mexxej militari ta' suċċess u patrun imdawwal tal-arti u t-tagħlim. Il-librerija tagħha, il-Bibliotheca Corviniana, kienet l-akbar ġabra ta' kronaki storiċi, xogħlijiet filosofiċi u xjentifiċi fl-Ewropa fis-seklu 15, u t-tieni l-akbar wara l-Librerija tal-Vatikan. L-oġġetti mill-Bibliotheca Corviniana ġew iskritti fir-Reġistru tal-Memorja tad-Dinja tal-UNESCO fl-2005. Serfs u nies komuni kkunsidrawh bħala ħakkiem ġust għax ipproteġihom minn talbiet eċċessivi u abbużi oħra mill-magnati. Taħt il-ħakma tiegħu, fl-1479, l-armata Ungeriża qerdet it-truppi Ottomani u Wallachi fil-Battalja tal-Qasam tal-Ħobż. Barra minn Malta għeleb lill-armati imperjali Pollakki u Ġermaniżi ta' Frederick fi Wroclaw (Wroclaw). L-armata permanenti merċenarja ta' Matthias, l-Armata l-Iswed tal-Ungerija, kienet armata kbira mhux tas-soltu għal żmienha u rebħet Vjenna, kif ukoll partijiet mill-Awstrija u l-Boemja.

Ir-Re Matthias miet mingħajr tfal leġittimi, u l-magnati Ungeriżi fittxew is-sħubija fit-tron tal-Pollakk Władysław II (1490-1516), allegatament minħabba l-influwenza dgħajfa tiegħu fuq l-aristokrazija Ungeriża. Ir-rwol internazzjonali tal-Ungerija naqas, l-istabbiltà politika tagħha batt, u l-progress soċjali staġna. Fl-1514, ir-Re Władysław II imdgħajjef u anzjan iffaċċja ribelljoni tal-bdiewa maġġuri mmexxija minn György Dózsa, li tgħaffeġ bla ħniena min-nobbli, immexxija minn John Zápolya. Id-degradazzjoni li tirriżulta fl-ordni witta t-triq għall-preeminenza Ottomana. Fl-1521, l-aktar fortizza Ungeriża b’saħħitha fin-nofsinhar, Nándorfehérvár (illum Belgrad, is-Serbja), waqgħet f'idejn l-Ottomani. It-tfaċċar bikri tal-Protestantiżmu kompliet għall-agħar ir-relazzjonijiet interni fil-pajjiż.

Gwerer Ottomani (1526-1699)

Wara xi 150 sena ta' gwerer mal-Ungeriżi u stati oħra, l-Ottomani rebħu rebħa deċiżiva fuq l-armata Ungeriża fil-Battalja ta' Mohács fl-1526, fejn inqatel ir-Re Louis II waqt li kien qed jaħrab. Fost kaos politiku, in-nobbiltà Ungeriża maqsuma eleġġet żewġ rejiet fl-istess ħin, John Zápolya u Ferdinand I tad-dinastija tal-Habsburg. Bil-konkwista ta' Buda mit-Torok fl-1541, l-Ungerija kienet maqsuma fi tliet partijiet u baqgħet hekk sa tmiem is-seklu 17. Il-parti tal-majjistral, imsejħa Ungerija Rjali, ġiet annessa mill-Habsburgs li ħakmu bħala rejiet tal-Ungerija. Il-parti tal-lvant tar-renju saret indipendenti bħala l-Prinċipat tat-Transilvanja, taħt is-suzeranità Ottomana (u aktar tard Habsburg). Iż-żona ċentrali li fadal, inkluża l-kapitali Buda, kienet magħrufa bħala l-Pashalik ta' Buda.

Fl-1686, l-armata tal-Lega Mqaddsa, li kienet tinkludi aktar minn 74,000 raġel minn diversi nazzjonijiet, reġgħet ħadet lil Buda mingħand l-Ottomani. Wara ftit telfiet oħra mgħaffġa mill-Ottomani fis-snin ta' wara, ir-Renju kollu tal-Ungerija ttieħed mill-ħakma Ottomana fl-1718. L-aħħar inkursjoni fl-Ungerija mill-vassalli Ottomani, it-Tatari tal-Krimea, saret fl-1717. Limited Habsburg Counter- L-isforzi tar-riforma fis-seklu 17 ikkonvertiw il-biċċa l-kbira tar-renju għall-Kattoliċiżmu. Il-kompożizzjoni etnika tal-Ungerija inbidlet fundamentalment bħala riżultat tal-gwerra fit-tul mat-Torok. Ħafna mill-pajjiż kien meqrud, it-tkabbir tal-popolazzjoni kien iżżejjed, u ħafna insedjamenti iżgħar tilfu. Il-gvern Awstro-Hapsburg stabbilixxa gruppi kbar ta' Serbi u Slavi oħra fin-Nofsinhar depopolat, u stabbilixxa Ġermaniżi (imsejħin Swabians tad-Danubju) f’diversi żoni, iżda l-Ungeriżi ma tħallewx joqgħodu jew jirrisistemaw fin-nofsinhar tal-baċin tal-Karpazji.

Mis-seklu 18 sal-Ewwel Gwerra Dinjija (1699-1918)

Bejn l-1703 u l-1711, seħħet gwerra ta' indipendenza fuq skala kbira mmexxija minn Franġisku II Rákóczi, li wara d-detronizzazzjoni tal-Habsburgi fl-1707 fid-Dieta ta' Ónod, ħa l-poter proviżorjament bħala prinċep li jmexxi matul il-perjodu tal-gwerra, iżda rrifjuta l-kuruna Ungeriża. u t-titolu ta' "king." Ir-rewwixti damu s-snin. L-armata Ungeriża ta' Kuruc, għalkemm ħadet il-biċċa l-kbira tal-pajjiż, tilfet il-battalja ewlenija f'Trencsén (1708). Tliet snin wara, minħabba ż-żieda fid-deżert, id-disfattiżmu u l-moral baxx, il-forzi ta' Kuruc ċedew.

Matul il-Gwerer Napoleoniċi u wara, id-Dieta Ungeriża kienet ilha ma tiltaqaʼ għal għexieren ta' snin. Fl-1820, l-imperatur kien sfurzat isejjaħ id-Dieta, li wasslet għal perjodu ta' riformi (1825–1848, Ungeriż: reformkor). Il-Parlament Ungeriż reġa' ltaqa' fl-1825 biex jieħu ħsieb il-ħtiġijiet finanzjarji. Ħareġ partit liberali li ffoka fuq l-għoti ta' servizzi lill-bdiewa. Lajos Kossuth ħareġ bħala mexxej tan-nobbli t'isfel fil-Parlament. Beda żieda qawwija notevoli hekk kif in-nazzjon ikkonċentra l-forzi tiegħu fuq il-modernizzazzjoni minkejja li l-monarki tal-Habsburg jostakolaw il-liġijiet liberali importanti kollha relatati mad-drittijiet ċivili u politiċi u r-riformi ekonomiċi. Ħafna riformisti (Lajos Kossuth, Mihály Táncsics) intbagħtu l-ħabs mill-awtoritajiet.

Fil-15 ta' Marzu, 1848, dimostrazzjonijiet tal-massa f'Pest u Buda ppermettew lir-riformisti Ungeriżi jimbuttaw lista ta' 12-il talba. Taħt il-Gvernatur u President Lajos Kossuth u l-Prim Ministru Lajos Batthyány, id-Dar tal-Habsburg ġiet detronizzata. Il-ħakkiem tal-Habsburg u l-konsulenti tiegħu mmanipulaw bis-sengħa lill-bdiewa Kroati, Serbi u Rumeni, immexxija minn qassisin u uffiċjali leali bis-sħiħ lejn l-Habsburgi, biex jirribellaw kontra l-gvern Ungeriż, għalkemm l-Ungeriżi kienu appoġġjati mill-maġġoranza l-kbira tas-Slovakk, Ġermaniż u Russino. u mil-Lhud kollha tas-saltna, kif ukoll minn għadd kbir ta' voluntiera Pollakki, Awstrijaċi u Taljani. F'Lulju 1849, il-Parlament Ungeriż ipproklama u ppromulga l-ewwel liġijiet fid-dinja dwar id-drittijiet etniċi u tal-minoranzi. Ħafna membri tan-nazzjonalitajiet kisbu l-ogħla pożizzjonijiet mixtieqa fi ħdan il-militar Ungeriż, bħal János Damjanich u Józef Bem. Il-forzi Ungeriżi (Honvédség) għelbu lill-armati Awstrijaċi. Biex jikkumbattu s-suċċessi tal-armata rivoluzzjonarja Ungeriża, l-Imperatur tal-Habsburg Franz Joseph I talab għajnuna mingħand il-“ġendarmi tal-Ewropa”, it-Tsar Nikola I, li l-armati zaristi russi tiegħu invadew l-Ungerija. Dan wassal biex Artúr Görgey jċedi f'Awwissu 1849. Il-mexxej tal-armata Awstrijaka, Julius Jacob von Haynau, sar gvernatur tal-Ungerija għal ftit xhur u ordna l-eżekuzzjoni tat-13-il Martri ta' Arad, mexxejja tal-armata Ungeriża, u tal- Il-Prim Ministru Batthyány f'Ottubru 1849. Kossuth ħarab fl-eżilju. Wara l-gwerra tal-1848-1849, il-pajjiż kollu kien f'"reżistenza passiva."

Minħabba problemi esterni u interni, ir-riformi dehru inevitabbli, u t-telfiet militari ewlenin tal-Awstrija ġiegħlu lill-Habsburgi jinnegozjaw il-Kompromess Awstro-Ungeriż tal-1867, li bih ġiet iffurmata l-monarkija doppja tal-Awstrija-Ungerija. Dan l-imperu kellu t-tieni l-akbar żona fl-Ewropa (wara r-Russja Tsarista), u kien it-tielet l-aktar popolat (wara r-Russja u l-Imperu Ġermaniż). Iż-żewġ renji kienu mmexxija separatament minn żewġ parlamenti minn żewġ bliet kapitali, b'monarka komuni u politiki esterni u militari komuni. Ekonomikament, l-imperu kien unjoni doganali. Il-Kostituzzjoni l-antika Ungeriża ġiet restawrata u Franġisku Ġużepp I ġie inkurunat Re tal-Ungerija. L-era rat żvilupp ekonomiku impressjonanti. L-ekonomija Ungeriża li qabel kienet lura saret relattivament moderna u industrijalizzata fil-bidu tas-seklu 20, għalkemm l-agrikoltura baqgħet dominanti sal-1890. Fl-1873, l-eks kapitali Buda u Óbuda ġew magħquda uffiċjalment ma 'Pest, u ħolqu l-metropoli l-ġdida ta' Budapest. Ħafna mill-istituzzjonijiet statali tal-Ungerija u s-sistema amministrattiva moderna ġew stabbiliti matul dan il-perjodu.

Wara l-qtil tal-Arċiduka Franz Ferdinand f'Sarajevo, il-Prim Ministru István Tisza u l-kabinett tiegħu ppruvaw jipprevjenu t-tifqigħa u l-eskalazzjoni ta' gwerra fl-Ewropa, iżda l-isforzi diplomatiċi tagħhom ma rnexxewx. L-Awstrija-Ungerija rreklutat aktar minn 4 miljun suldat mir-Renju tal-Ungerija għan-naħa tal-Ġermanja, il-Bulgarija u l-Imperu Ottoman. Truppi reklutati fir-Renju tal-Ungerija qattgħu ftit ħin jiddefendu t-territorju Ungeriż attwali, bl-eċċezzjonijiet tal-Offensiva ta' Brusilov f'Ġunju 1916 u ftit xhur wara meta' l-armata Rumena għamlet attakk fuq it-Transilvanja, it-tnejn li huma ġew imwarrba. Il-Poteri Ċentrali rebħu s-Serbja. Ir-Rumanija ddikjarat gwerra. Il-Poteri Ċentrali rebħu n-Nofsinhar tar-Rumanija u l-kapitali Rumena Bukarest. Fl-1916 miet Franz Joseph u l-monarka l-ġdid Karlu IV kien jissimpatizza mal-paċifisti. B’diffikultà kbira, il-Poteri Ċentrali waqfu u rripellaw l-attakki tar-Russja Tsarista.

Il-Front tal-Lvant tal-Poteri Alleati (Entente) waqa' għal kollox. L-Imperu Awstro-Ungeriż irtira mill-pajjiżi kollha megħluba. Minkejja suċċess kbir fuq il-Front tal-Lvant, il-Ġermanja sofriet telfa sħiħa fuq il-Front tal-Punent. Sal-1918, is-sitwazzjoni ekonomika kienet marret għall-agħar (movimenti tax-xellug u kontra l-gwerra organizzaw strajks fil-fabbriki) u rewwixti fl-armata saru komuni. Fil-kapitali, il-movimenti liberali tax-xellug Awstrijaċi u Ungeriżi u l-mexxejja tagħhom appoġġaw is-separatiżmu tal-minoranzi etniċi. L-Awstrija-Ungerija ffirmat armistizju ġenerali f'Padova fit-3 ta' Novembru, 1918. F'Ottubru 1918, l-unjoni tal-Ungerija mal-Awstrija ġiet xolta.

Bejn il-gwerer dinjija (1918-1941)

Wara l-Ewwel Gwerra Dinjija, l-Ungerija għaddiet minn perjodu ta' taqlib politiku profond, li beda bir-Rivoluzzjoni tal-Aster fl-1918, li ġabet il-poter lis-soċjal-demokratiku Mihály Károlyi bħala Prim Ministru. L-Armata Rjali Ungeriża ta' Honvéd għad kellha aktar minn 1,400,000 suldat meta Károlyi ġie installat. Károlyi ċeda għat-talba tal-President Amerikan Woodrow Wilson għall-paċifismu billi ordna d-diżarm tal-armata Ungeriża. Id-diżarm kien ifisser li l-Ungerija tibqa' mingħajr difiża nazzjonali fi żmien ta' vulnerabbiltà partikolari. Matul il-ħakma tal-kabinett paċifista ta 'Károlyi, l-Ungerija tilfet il-kontroll fuq madwar 75% tat-territorji tagħha ta' qabel il-gwerra (325,411 kilometru kwadru (125,642 sq mi)) mingħajr ġlied u kienet soġġetta għal okkupazzjoni barranija. Il-Little Entente, meta ħassu opportunità, invadiet il-pajjiż minn tliet naħat: ir-Rumanija invadiet it-Transilvanja, iċ-Ċekoslovakkja annesset l-Ungerija ta' Fuq (is-Slovakkja tal-lum), u koalizzjoni konġunta Serba-Franċiża annesset Vojvodina u reġjuni oħra tan-Nofsinhar. F'Marzu 1919, komunisti mmexxija minn Béla Kun waqqgħu l-gvern ta' Károlyi u pproklamaw ir-Repubblika Sovjetika Ungeriża (Tanácsköztársaság), segwita minn kampanja eżawrjenti ta' Terrur Aħmar. Minkejja xi suċċessi fuq il-front Ċekoslovakk, il-forzi ta’ Kun fl-aħħar mill-aħħar ma setgħux jirreżistu l-invażjoni Rumena; F'Awwissu 1919, truppi Rumeni okkupaw Budapest u keċċew lil Kun.

F'Novembru 1919, forzi tal-lemin immexxija mill-ex ammirall Awstro-Ungeriż Miklós Horthy daħlu f'Budapest; Eżawriti mill-gwerra u l-konsegwenzi tagħha, il-popolazzjoni aċċettat it-tmexxija ta' Horthy. F'Jannar 1920, saru l-elezzjonijiet parlamentari u Horthy ġie pproklamat reġent tar-Renju tal-Ungerija stabbilit mill-ġdid, li inawgura l-hekk imsejħa "era Horthy" (Horthy-kor). Il-gvern il-ġdid ħadem malajr biex jinnormalizza r-relazzjonijiet barranin; Il-qtil extraġudizzjarju ta' komunisti u Lhud suspettati dam tajjeb fl-1920. Fl-4 ta' Ġunju, 1920, it-Trattat ta' Trianon stabbilixxa fruntieri ġodda għall-Ungerija. Il-pajjiż tilef 71% tat-territorju tiegħu u 66% tal-popolazzjoni tiegħu ta' qabel il-gwerra, kif ukoll ħafna sorsi ta' materja prima u l-uniku port tiegħu f'Fiume. Għalkemm ir-reviżjoni tat-trattat malajr żdiedet fil-quċċata tal-aġenda politika nazzjonali, il-gvern ta' Horthy ma' kienx lest li jirrikorri għal intervent militari biex jagħmel dan.

L-ewwel snin tar-reġim ta' Horthy kienu kkaratterizzati minn attentati ta' kolp ta' stat minn Karlu IV, ir-rikorrent Awstro-Ungeriż; ir-repressjoni kontinwa tal-komunisti; u kriżi tal-migrazzjoni skattata mill-bidliet territorjali ta' Trianon. L-azzjonijiet tal-gvern komplew jiċċaqilqu lejn il-lemin bil-mogħdija ta' liġijiet anti-Semitiċi u, minħabba l-iżolament kontinwu tal-Little Entente, il-gravità ekonomika u politika lejn l-Italja u l-Ġermanja. Id-Depressjoni l-Kbira kompliet taggrava s-sitwazzjoni u żiedet il-popolarità tal-politiċi faxxisti, bħal Gyula Gömbös u Ferenc Szálasi, li wiegħdu rkupru ekonomiku u soċjali. L-aġenda nazzjonalista ta' Horthy laħqet il-quċċata tagħha fl-1938 u fl-1940, meta n-Nażisti ppremjaw il-politika barranija ferm favur il-Ġermanja tal-Ungerija fl-Ewwel u t-Tieni Vienna Awards, u b'mod paċifiku rrestawraw iż-żoni ta' maġġoranza etnika Ungeriża mitlufa wara Trianon. Fl-1939, l-Ungerija rkuprat aktar territorju miċ-Ċekoslovakkja bil-forza. L-Ungerija ingħaqdet formalment mal-Poteri tal-Assi fl-20 ta' Novembru 1940 u fl-1941 ipparteċipat fl-invażjoni tal-Jugoslavja, u rkuprat xi wħud mit-territorji preċedenti tagħha fin-nofsinhar.

Tieni Gwerra Dinjija (1941-1945)

L-Ungerija daħlet formalment fit-Tieni Gwerra Dinjija bħala qawwa tal-Assi fis-26 ta' Ġunju, 1941, u ddikjarat gwerra lill-Unjoni Sovjetika wara li ajruplani mhux identifikati bbumbardjaw Kassa, Munkács u Rahó. Truppi Ungeriżi ġġieldu fuq il-Front tal-Lvant għal sentejn. Minkejja s-suċċess bikri fil-Battalja ta' Uman, il-gvern beda jfittex patt ta' paċi sigriet mal-Alleati wara li t-Tieni Armata sofriet telf katastrofiku fix-Xmara Don f'Jannar 1943. Malli saru jafu dwar id-deżert ippjanat, it-truppi Ġermaniżi okkupaw l-Ungerija fid-19 ta' Marzu. , 1944 biex tiġi żgurata l-konformità ma' Horthy. F'Ottubru, hekk kif il-front Sovjetiku resaq u l-gvern għamel aktar sforzi biex jinżel mill-gwerra, it-truppi Ġermaniżi keċċew lil Horthy u installaw gvern pupazzi taħt il-Partit Faxxista Arrow Cross ta' Szálasi. Szálasi wiegħed il-kapaċitajiet kollha tal-pajjiż għas-servizz tal-magna tal-gwerra Ġermaniża. Sa Ottubru 1944, is-Sovjetiċi kienu laħqu x-Xmara Tisza u, minkejja xi telf, irnexxielhom jdawru u jassedjaw Budapest f'Diċembru.

Fit-13 ta' Frar, 1945, Budapest ċediet; F'April, it-truppi Ġermaniżi ħallew il-pajjiż taħt okkupazzjoni militari Sovjetika. 200,000 Ungeriż tkeċċew miċ-Ċekoslovakkja bi skambju għal 70,000 Slovakk li jgħixu fl-Ungerija. 202,000 Ġermaniż etniku tkeċċew lejn il-Ġermanja, u permezz tat-Trattati ta' Paċi ta' Pariġi tal-1947, l-Ungerija reġgħet ġiet ridotta għall-fruntieri immedjati tagħha ta' wara Trianon.

Il-gwerra ħalliet lill-Ungerija meqruda, qerdet aktar minn 60% tal-ekonomija u kkawżat telf sinifikanti ta' ħajjiet. Minbarra l-aktar minn 600,000 Lhudi Ungeriż maqtula, 280,000 Ungeriż ieħor ġew stuprati, maqtula, u eżegwiti jew deportati għal xogħol furzat Wara l-okkupazzjoni Ġermaniża, l-Ungerija pparteċipat fl-Olokawst, u ddeportat kważi 440,000 Lhudi, l-aktar lejn Auschwitz. Kważi kollha nqatlu. Il-kompliċità tal-gvern ta' Horthy fl-Olokawst tibqa' punt ta' kontroversja u kontroversja.

Dittatorjat Komunista

Wara t-telfa tal-Ġermanja Nażista, l-Ungerija saret stat satellita tal-Unjoni Sovjetika. It-tmexxija Sovjetika għażlet lil Mátyás Rákosi biex imexxi l-Istalinizzazzjoni tal-pajjiż, u Rákosi de facto ħakmet l-Ungerija mill-1949 sal-1956. Il-politika tal-militarizzazzjoni, l-industrijalizzazzjoni, il-kollettivizzazzjoni u l-kumpens tal-gwerra tal-gvern tiegħu wasslu għal tnaqqis serju fl-istandards tal-għajxien. B'imitazzjoni tal-KGB ta' Stalin, il-gvern ta' Rákosi stabbilixxa pulizija politika sigrieta, l-ÁVH, biex jinforza r-reġim; Madwar 350,000 uffiċjal u intellettwali ġew il-ħabs jew eżegwiti bejn l-1948 u l-1956. Ħafna nies li jaħsbu, demokratiċi, u dinjitarji tal-era ta' Horthy ġew arrestati b'mod sigriet u internati extraġudizzjarjament f'gulags domestiċi u barranin. Madwar 600,000 Ungeriż ġew deportati lejn kampijiet tax-xogħol Sovjetiċi, fejn mill-inqas 200,000 mietu.

Wara l-mewt ta' Stalin fl-1953, l-Unjoni Sovjetika wettqet programm ta' de-Stalinizzazzjoni li kien kontra Rákosi u wassal għat-tkeċċija tiegħu. It-tkessiħ politiku li segwa ra ż-żieda ta' Imre Nagy fil-pożizzjoni ta' Prim Ministru. Nagy wiegħed il-liberalizzazzjoni tas-suq u l-ftuħ politiku. Rákosi eventwalment irnexxielu jiskredita lil Nagy u minfloku ma' Ernő Gerő aktar iebsa. L-Ungerija ngħaqdet mal-Patt ta' Varsavja f'Mejju 1955, hekk kif żdiedet is-skuntentizza soċjali mar-reġim. Wara l-isparar ta' dimostrazzjonijiet paċifiċi minn suldati Sovjetiċi u pulizija sigrieta, u dimostrazzjonijiet madwar il-pajjiż kollu fit-23 ta' Ottubru, 1956, id-dimostranti niżlu fit-toroq ta' Budapest, u bdew ir-Rivoluzzjoni tal-1956.

Fi sforz biex irażżan il-kaos, Nagy irritorna bħala Prim Ministru, wiegħed elezzjonijiet ħielsa, u ħarġet lill-Ungerija mill-Patt ta' Varsavja. Madankollu, il-vjolenza kompliet hekk kif ħarġu milizzji rivoluzzjonarji kontra l-armata Sovjetika u l-ÁVH; Ir-reżistenza, ta' madwar 3,000 b’saħħitha, ġġieldet kontra t-tankijiet Sovjetiċi bl-użu ta' cocktails Molotov u machine guns. Għalkemm il-preponderanza Sovjetika kienet immensa, huma sofrew telf kbir, u sat-30 ta' Ottubru, 1956, il-biċċa l-kbira tat-truppi Sovjetiċi kienu rtiraw minn Budapest biex jgħammru l-kampanja. Għal xi żmien, it-tmexxija Sovjetika ma kinitx ċerta kif tirreaġixxi, iżda eventwalment iddeċidiet li tintervjeni biex tevita d-destabilizzazzjoni tal-blokk Sovjetiku. Fl-4 ta' Novembru, rinforzi ta' aktar minn 150,000 suldat u 2,500 tank daħlu fil-pajjiż mill-Unjoni Sovjetika. Kważi 20,000 Ungeriż mietu jirreżistu l-intervent, filwaqt li 21,600 oħra wara ġew il-ħabs għal raġunijiet politiċi. Madwar 13,000 persuna ġew internati u 230 tqiegħdu taħt proċess u eżegwiti. Nagy ġie pproċessat bil-moħbi, misjub ħati, ikkundannat għall-mewt, u eżegwit bi mdendla f'Ġunju 1958. Hekk kif il-fruntieri nfetħu fil-qosor, kważi kwart ta' miljun ruħ ħarbu mill-pajjiż hekk kif ir-rivoluzzjoni ġiet imrażżna.

Wara t-tieni perjodu iqsar ta' okkupazzjoni militari Sovjetika, János Kádár, l-eks Ministru tal-Istat ta' Nagy, intgħażel mit-tmexxija Sovjetika biex imexxi l-gvern il-ġdid u jippresiedi l-Partit il-ġdid tal-Ħaddiema Soċjalisti Russu. Kádár malajr innormalizza s-sitwazzjoni.

Fis-snin tmenin, il-livelli tal-għajxien reġgħu waqgħu drastikament minħabba riċessjoni globali li l-komuniżmu ma setax iwieġeb għaliha. Meta Kádár miet fl-1989, l-Unjoni Sovjetika kienet fi tnaqqis qawwi u ġenerazzjoni żagħżugħa ta’ riformaturi rat il-liberalizzazzjoni bħala s-soluzzjoni għall-problemi ekonomiċi u soċjali.

Tielet Repubblika (1989-preżent)

It-tranżizzjoni tal-Ungerija mill-komuniżmu għall-kapitaliżmu (rendszerváltás, "bidla fir-reġim") kienet paċifika u mmexxija minn staġnar ekonomiku, pressjoni politika domestika, u relazzjonijiet li jinbidlu ma' pajjiżi oħra tal-Patt ta' Varsavja. Għalkemm il-Partit tal-Ħaddiema Soċjalisti Ungeriżi beda taħditiet roundtable ma' diversi gruppi tal-oppożizzjoni f'Marzu 1989, id-difna ta' Imre Nagy bħala martri rivoluzzjonarju f'Ġunju ta' dik is-sena hija meqjusa b’mod wiesa’ bħala t-tmiem simboliku tal-komuniżmu fl-Ungerija. F'Mejju 1990 saru elezzjonijiet ħielsa u l-Forum Demokratiku Ungeriż, grupp ta' oppożizzjoni konservattiv ewlieni, ġie elett kap ta' gvern ta' koalizzjoni. József Antall sar l-ewwel Prim Ministru elett demokratikament mit-Tieni Gwerra Dinjija.

L-aħħar truppi Sovjetiċi telqu mill-pajjiż fid-19 ta' Ġunju 1991, u temmew l-okkupazzjoni Sovjetika tal-Ungerija mill-1956.

Fl-1991, l-Ungerija sofriet riċessjoni ekonomika wara l-eliminazzjoni tas-sussidji statali u l-privatizzazzjoni rapida. Il-miżuri ta' awsterità tal-gvern ta' Antall ma' kinux popolari u l-eredi legali u politiku tal-Partit Komunista, il-Partit Soċjalista, rebaħ l-elezzjonijiet tal-1994. F'kull ċiklu elettorali, il-partit fil-gvern ġie mwaqqa' u l-oppożizzjoni ġiet eletta. Madankollu, bħall-biċċa l-kbira tal-istati Ewropej post-komunisti oħra, l-Ungerija b'mod ġenerali segwiet aġenda integrazzjonista, ingħaqdet man-NATO fl-1999 u mal-Unjoni Ewropea fl-2004. Bħala membru tan-NATO, l-Ungerija pparteċipat fil-Gwerer Jugoslavi.

Il-Prim Ministru Ungeriż Viktor Orbán ilu fil-poter għal 14-il sena mingħajr interruzzjoni u b'kontroversja konsiderevoli. Huwa l-ħames mandat tiegħu, ir-raba’ konsekuttiv.

Il-partit tiegħu Fidesz irnexxielu jittrasforma l-Ungerija permezz ta' bidliet fil-Kostituzzjoni u s-sistema elettorali. B'differenza għal formazzjonijiet politiċi oħra tal-lemin estrem, li diġà twieldu b'din l-ideoloġija estrema, Orbán sar radikalizzat maż-żmien.

Ir-Reġim Orbán ġie definit, b'mod aktar sottili, bħala "demokrazija illiberali." Oħrajn tkellmu dwar “demokratiku” biex jispjegaw it-taħlita bejn id-demokrazija formali u d-dittatorjat.

Is-sistema mibnija minn Orbán u l-partit tiegħu, Fidesz, li ilu jiggverna b'maġġoranza assoluta, għal aktar minn għaxar snin.

Is-sistema politika

L-Ungerija hija b’kap tal-gvern - il- - li jeżerċita s- u - il- - li r-responsabbiltajiet primarji tiegħu huma rappreżentattivi. L-Ungerija hija maqsuma fi 19-il , Budapest, u 23 b’awtorità fil-livell tal-.

Il-kummerċ u l-ekonomija

L-aktar setturi importanti tal-ekonomija tal-Ungerija fl-2018 kienu l- (25.9%), il-kummerċ bl-ingrossa u bl-imnut, it-, l-akkomodazzjoni u s- tal-ikel (18.5%), l-amministrazzjoni pubblika, id-difiża, l-edukazzjoni, is-saħħa tal-bniedem u l-attivitajiet ta’ xogħol soċjali (16.8%).

Il-kummerċ fi ħdan l-UE jammonta għal 82% tal-esportazzjonijiet tal-Ungerija (il-Ġermanja 27%, ir-Rumanija, is-Slovakkja, l-Awstrija u l-Italja 5% kull wieħed), filwaqt li barra mill-UE 2% jmorru kemm fl- u kif ukoll fl-Ukrajna.

F’termini ta' importazzjonijiet, 75% jiġu minn Stati Membri tal-UE (il-Ġermanja 25%, l-Awstrija 6% u l-Polonja u n-Pajjiżi l-Baxxi 5%), filwaqt li barra mill-UE 6% jiġu miċ-Ċina u 5% mir-Russja.

L-Ungerija fl-UE

Hemm 21 membru fil-Parlament Ewropew mill-Ungerija.

Fil-Kunsill tal-UE, il-ministri nazzjonali jiltaqgħu b'mod regolari biex jadottaw il-liġijiet tal-UE u jikkoordinaw il-politiki. Il-laqgħat tal-Kunsill jattendu għalihom regolarment rappreżentanti tal-gvern Ungeriż, skont il-qasam tal-politika li jkun qed jiġi indirizzat. Il-Kunsill tal-UE m’għandux persuna waħda permanenti bħala president (bħal pereżempju, il-Kummissjoni jew il-Parlament). Minflok, ix-xogħol jitmexxa mill-pajjiż li jkollu l-Presidenza tal-Kunsill, li jinbidel kull sitt xhur. Matul dawn is-6 xhur, il-ministri mill-gvern ta’ dak il-pajjiż jippresiedu u jgħinu jiddeterminaw l-aġenda tal-laqgħat tal-Kunsill f’kull qasam ta’ politika, u jiffaċilitaw id-djalogu ma’ istituzzjonijiet oħra tal-UE. Dati tal-presidenzi Ungeriżi: Jan-Ġun 2011

Il-Kummissarju nominat mill-Ungerija għall-Kummissjoni Ewropea hu , li hu responsabbli għall-Viċinat u n-.

Il-Kummissjoni hija rrappreżentata f’kull pajjiż tal-UE minn uffiċċju lokali, imsejjaħ “rappreżentanza”.

L-Ungerija għandha 12-il rappreżentant fil-Kumitat Ekonomiku u Soċjali Ewropew. Dan il-korp konsultattiv – li jirrappreżenta lil dawk li jħaddmu, il-ħaddiema u gruppi oħra ta’ interess – huwa kkonsultat dwar il-liġijiet proposti, biex ikun hemm idea aħjar tal-bidliet possibbli tas-sitwazzjonijiet soċjali u tax-xogħol fil-pajjiżi membri.

L-Ungerija għandha 12-il rappreżentant fil-Kumitat Ewropew tar-Reġjuni, l-assemblea tar-rappreżentanti reġjonali u lokali tal-UE. Dan il-korp konsultattiv jiġi kkonsultat dwar il-liġijiet proposti, biex jiżgura li dawn il-liġijiet iqisu l-perspettiva minn kull reġjun tal-UE.

L-Ungerija tikkomunika wkoll mal-istituzzjonijiet tal-UE permezz tar-rappreżentanza permanenti tagħha fi Brussell. Bħala l-“ambaxxata għall-UE” tal-Ungerija, il-kompitu ewlieni tagħha hu li tiżgura li l-interessi u l-politiki tal-pajjiż huma segwiti b’mod effettiv kemm jista’ jkun fl-UE.

Il-Baġits u l-Finanzjament

L-ammont li jħallas kull pajjiż tal-UE fil-baġit tal-UE huwa kkalkulat b’mod ġust, skont il-mezzi. Aktar ma tkun kbira l-ekonomija tal-pajjiż, aktar iħallas – u viċi versa. L-għan tal-baġit tal-UE mhuwiex li jipprova jqassam mill-ġdid il-ġid, iżda pjuttost jiffoka fuq il-ħtiġijiet tal-Ewropej b’mod ġenerali.

Ċifri tal-2018 għall-Ungerija:

• Nefqa totali tal-UE fl-Ungerija – € 6.298 biljun (ekwivalenti għal 4.97% tal-ekonomija Ungeriża)
• Kontribuzzjoni totali għall-baġit tal-UE – € 1.076 biljun (ekwivalenti għal 0.85% tal-ekonomija Ungeriża)

Il-flus imħallsa fil-baġit tal-UE mill-Ungerija jgħinu biex jiġu ffinanzjati programmi u proġetti fil-pajjiżi kollha tal-UE – bħall-bini ta' toroq, is-sussidjar ta' riċerkaturi u l-ħarsien tal-ambjent.

Organizzazzjoni territorjali

L-Ungerija huwa maqsum f'7 reġjuni li mbagħad hija suddiviża amministrattivament f'għoxrin reġjun, li minnhom dsatax huma kontej ("megyék", singular: "megye") u l-oħra hija l-belt kapitali ("főváros"): Budapest.

Ġeografija

L-Ungerija hija pajjiż mingħajr kosta. Il-ġeografija tagħha tradizzjonalment ġiet definita miż-żewġ passaġġi tal-ilma prinċipali tagħha, ix-xmajjar Danubju u Tisza. Id-diviżjoni tripartitika komuni—Dunántúl (“lil hinn mid-Danubju”, Transdanubia), Tiszántúl (“lil hinn mit-Tisza”) u Duna–Tisza köze (“bejn id-Danubju u t-Tisza”)—hija riflessjoni ta' dan. Id-Danubju jgħaddi mit-tramuntana għan-nofsinhar miċ-ċentru tal-Ungerija tal-lum, u l-pajjiż kollu jinsab fi ħdan il-konfini tiegħu.

Transdanubia, li tiġġebbed miċ-ċentru tal-pajjiż lejn l-Awstrija, hija reġjun primarjament muntanjuż b'terren varjat minn muntanji baxxi. Dawn jinkludu l-aktar medda tal-Lvant tal-Alpi, Alpokalja, fil-punent tal-pajjiż, il-Muntanji Transdanubia fir-reġjun ċentrali tat-Transdanubia, u l-muntanji Mecsek u Villány fin-nofsinhar. L-ogħla punt fiż-żona huwa Írott-kő fl-Alpi, f'882 metru (2,894 pied). Il-Pjanura Żgħira Ungeriża (Kisalföld) tinsab fit-Tramuntana ta' Transdanubia. Il-Lag Balaton u l-Lag Hévíz, l-akbar lag fl-Ewropa Ċentrali u l-akbar lag termali fid-dinja rispettivament, jinsabu wkoll fit-Transdanubia.

Iż-żoni Duna–Tisza köze u Tiszántúl huma prinċipalment ikkaratterizzati mill-Pjanura l-Kbira Ungeriża (Alföld), li testendi tul il-biċċa l-kbira tal-partijiet tal-Lvant u tax-Xlokk tal-pajjiż. Fit-tramuntana tal-pjanura jinsabu l-għoljiet tal-Karpazji fi strixxa wiesgħa qrib il-fruntiera mas-Slovakkja. Il-muntanja Kékes, f'1,014 m (3,327 pied), hija l-ogħla muntanja fl-Ungerija u tinsab hemmhekk.

Fitoġeografikament, l-Ungerija tappartjeni għall-provinċja tal-Ewropa Ċentrali tar-Reġjun Ċirkumboreal fi ħdan ir-Renju Boreali. Skont il-WWF, it-territorju tal-Ungerija jappartjeni għall-ekoreġjun terrestri tal-Foresti Imħallta Pannoniċi. Huwa kiseb punteġġ medju tal-Indiċi tal-Integrità tal-Pajsaġġ tal-Foresti tal-2019 ta' 2.25/10, u kklassifikah fil-156 post globalment minn 172 pajjiż.

L-Ungerija għandha 10 parks nazzjonali, 145 riżerva naturali minuri u 35 żona ta' protezzjoni tal-pajsaġġ.

Fruntiera

L-Ungerija fruntieri totali: 2,106 km, pajjiżi tal-fruntiera (7): Awstrija 321 km; Kroazja 348 km; Rumanija 424 km; Serbja 164 km; Slovakkja 627 km; Slovenja 94 km; Ukraina 128 km.

Klima

L-Ungerija għandha klima moderata staġjonali, bi sjuf ġeneralment sħan b'livelli baxxi ta' umdità ġenerali iżda xita frekwenti u xtiewi kesħin bil-borra. It-temperatura medja annwali hija 9.7 °C (49.5 °F). Temperaturi estremi huma 41.9 °C (107.4 °F) fl-20 ta' Lulju 2007 f'Kiskunhalas fis-sajf u -35 °C (−31.0 °F) fis-16 ta' Frar 1940 f'Miskolc fix-xitwa. It-temperatura għolja medja fis-sajf hija minn 23 sa 28 °C (73 sa 82 °F) u t-temperatura medja baxxa fix-xitwa hija minn -3 sa -7 °C (27 sa 19 °F). Il-medja annwali tax-xita hija madwar 600 mm (23.6 in).

L-Ungerija tinsab fis-sitt post fl-indiċi tal-protezzjoni ambjentali GW/CAN.

Demografija

Il-popolazzjoni tal-Ungerija kienet 9,689,000 mill-2021, skont l-Uffiċċju Ċentrali tal-Istatistika Ungeriż, li jagħmilha l-ħames l-iktar pajjiż popolat fl-Ewropa Ċentrali u tal-Lvant, u stat membru ta' daqs medju tal-Unjoni Ewropea. Bħal f’pajjiżi oħra tal-eks blokk tal-Lvant. Id-densità tal-popolazzjoni hija ta' 107 abitant għal kull kilometru kwadru, li hija madwar darbtejn ogħla mill-medja dinjija. Madwar 70% tal-popolazzjoni tgħix fi bliet u rħula b'mod ġenerali, li hija ferm ogħla mir-rata globali ta' 56%, iżda taħt il-biċċa l-kbira tal-pajjiżi żviluppati; kwart tal-Ungeriżi jgħixu fiż-żona metropolitana ta' Budapest, fir-reġjun taċ-ċentru tat-tramuntana.

Bħal ħafna mill-pajjiżi Ewropej, l-Ungerija qed tesperjenza fertilità taħt is-sostituzzjoni; ir-rata ta' fertilità totali stmata tagħha ta' 1.43 tifel/tifla għal kull mara hija ferm taħt ir-rata ta' sostituzzjoni ta' 2.1. Konsegwentement, il-popolazzjoni tagħha kienet qed tonqos gradwalment u qed tixjieħ malajr; L-età medja hija 42.7 sena, waħda mill-ogħla fid-dinja. Din ix-xejra ġiet aggravata minn rata għolja ta' emigrazzjoni, b'mod partikolari fost l-adulti żgħażagħ, u politiki kontra l-immigrazzjoni, li aċċelleraw fis-snin disgħin iżda minn dak iż-żmien naqsu xi ftit.

L-Ungerija tirrikonoxxi żewġ gruppi ta' minoranzi ewlenin, imsejħa “minoranzi nazzjonali” minħabba li l-antenati tagħhom għexu fir-reġjuni rispettivi tagħhom għal sekli sħaħ: komunità Ġermaniża ta' madwar 130,000 ruħ li tgħix madwar il-pajjiż kollu u minoranza Romani ta' madwar 300,000 persuna residenti primarjament fil-parti tat-Tramuntana tal-pajjiż. il-pajjiż. Xi studji jindikaw li n-numru ta'Roma fl-Ungerija huwa konsiderevolment ogħla (876,000 ruħ, madwar 9 % tal-popolazzjoni). Skont iċ-ċensiment tal-2011, kien hemm 8,314,029 (83,7 %) Ungeriżi etniċi, 308,957 (3,1 %) Roma, 131,951 (1,3 %) Ġermaniżi, 29,647 (0,3 %) Slovakki, 5 (20,3 %) Slovakki, 203 % Rumeni, 203 %. 23,561 (0.2%) Kroat fl-Ungerija; 1,455,883 persuna (14.7% tal-popolazzjoni totali) ma ddikjarawx l-etniċità tagħhom. L-Ungeriżi għalhekk kienu jiffurmaw aktar minn 90% tan-nies li ddikjaraw l-etniċità tagħhom. Fl-Ungerija, in-nies jistgħu jiddikjaraw aktar minn etniċità waħda, għalhekk is-somma tal-etniċità hija akbar mill-popolazzjoni totali.

Lingwi

L-Ungeriż huwa l-lingwa mitkellma uffiċjali u predominanti. L-Ungeriż huwa t-13-il lingwa materna l-aktar mitkellma fl-Ewropa b'madwar 13-il miljun kelliema nattivi u hija waħda mill-24 lingwa uffiċjali u ta' ħidma tal-Unjoni Ewropea. Barra mill-Ungerija, titkellem ukoll f'pajjiżi ġirien u minn komunitajiet tad-dijaspora Ungeriża madwar id-dinja. Skont iċ-ċensiment tal-2011, 9,896,333 persuna (99.6%) jitkellmu bl-Ungeriż fl-Ungerija, li minnhom 9,827,875 persuna (99%) jitkellmuha bħala l-ewwel lingwa tagħhom, filwaqt li 68,458 persuna (0.7%) jitkellmuha bħala t-tieni lingwa. L-Ingliż (1,589,180 kelliem, 16.0%) u l-Ġermaniż (1,111,997 kelliem, 11.2%) huma l-aktar lingwi barranin mitkellma, filwaqt li hemm diversi lingwi minoritarji rikonoxxuti fl-Ungerija (l-Armenjan, il-Bulgaru, il-Kroat, il-Ġermaniż, il-Grieg, ir-Rumen, ir-Roman), Russu, Serb, Slovakk, Sloven u Ukrajn).

L-Ungeriż huwa lingwa tal-familja tal-lingwa Uralika, mhux relatata ma' kwalunkwe lingwa ġar u relatata mill-bogħod mal-Finlandiż u l-Estonjan. Hija l-aktar waħda numeruża mil-lingwi Uraliċi f'termini ta' numru ta' kelliema u l-unika waħda mitkellma fl-Ewropa ċentrali. L-Ungeriż Standard huwa bbażat fuq il-varjetà mitkellma f'Budapest. Għalkemm japplika l-użu tad-djalett standard, l-Ungeriż għandu diversi djaletti urbani u rurali.

Reliġjon

L-Ungerija hija pajjiż storikament Kristjan. L-istorjografija Ungeriża tidentifika t-twaqqif tal-Istat Ungeriż bil-magħmudija u l-inkurunazzjoni ta' Stiefnu I bil-Kuruna Mqaddsa fis-sena 1000 AD. C. Stephen ippromulga l-Kattoliċiżmu bħala r-reliġjon tal-istat u s-suċċessuri tiegħu kienu tradizzjonalment magħrufa bħala r-Rejiet Appostoliċi. Il-Knisja Kattolika fl-Ungerija baqgħet b'saħħitha matul is-sekli u l-Arċisqof ta' Esztergom ingħata privileġġi temporanji straordinarji bħala Prinċep Primat (hercegprímás) tal-Ungerija.

Għalkemm l-Ungerija kontemporanja m'għandha l-ebda reliġjon uffiċjali u tirrikonoxxi l-libertà tar-reliġjon bħala dritt fundamentali, il-kostituzzjoni "tirrikonoxxi r-rwol tal-Kristjaneżmu fil-bini tan-nazzjon" fil-preambolu tagħha u fl-Artikolu VII jgħid li "l-Istat jista' jikkoopera mal-knejjes għal għanijiet komunitarji. Iċ-ċensiment tal-2022 wera li 42.5% tal-Ungeriżi kienu Insara, li l-maġġoranza tagħhom kienu Kattoliċi Rumani (római katolikusok) (27.5%) u Kalvinisti Riformati Ungeriżi (formatusok) (9.8%), flimkien ma’ Luterani (evangélikusok) (1.8%), Kattoliċi Griegi (1.7%) u Insara oħra (1.7%). Il-komunitajiet Lhudija (0.1%), Buddisti (0.1%) u Iżlamiċi (0.1%) huma minoranzi żgħar. 40.1% tal-popolazzjoni ma ddikjarawx affiljazzjoni reliġjuża, filwaqt li 16.1% iddikjaraw lilhom infushom b'mod espliċitu irreliġjużi.

Matul l-istadji inizjali tar-Riforma Protestanta, ħafna mill-Ungeriżi adottaw l-ewwel Luteraniżmu u mbagħad il-Kalviniżmu fil-forma tal-Knisja Riformata Ungeriża. Fit-tieni nofs tas-seklu 16, il-Ġiżwiti mexxew kampanja ta' Kontra-Riforma u l-popolazzjoni għal darb'oħra saret predominantement Kattolika. Madankollu, din il-kampanja kienet biss parzjalment ta' suċċess u n-nobbli Ungeriż (prinċipalment Riformat) setgħet tiżgura l-libertà tal-qima għall-Protestanti. Fil-prattika, dan kien ifisser cuius regio, eius religio; għalhekk, il-biċċa l-kbira tal-lokalitajiet individwali fl-Ungerija xorta jistgħu jiġu identifikati bħala storikament Kattoliċi, Luterani, jew Riformati. Ir-reġjuni tal-Lvant tal-pajjiż, speċjalment madwar Debrecen ("Ruma Kalvinista"), għadhom kważi kompletament Riformati, karatteristika li jaqsmu mar-reġjuni storikament kontigwi etnikament Ungeriżi madwar il-fruntiera Rumena. Il-Kristjaneżmu Ortodoss fl-Ungerija huwa assoċjat mal-minoranzi etniċi tal-pajjiż: Armeni, Bulgari, Griegi, Rumeni, Russi, Ukraini u Serbi.

Storikament, l-Ungerija kienet dar għal komunità Lhudija sinifikanti, b'popolazzjoni ta' qabel it-Tieni Gwerra Dinjija ta' aktar minn 800,000; Madankollu, huwa stmat li ftit aktar minn 564,000 Lhudi Ungeriż inqatlu bejn l-1941 u l-1945 waqt l-Olokawst fl-Ungerija. Bejn il-15 ta' Mejju u d-9 ta' Lulju, 1944 biss, ġew deportati aktar minn 434,000 Lhudi. Mill-aktar minn 800,000 Lhudi li għexu fil-fruntieri tal-Ungerija bejn l-1941 u l-1944, xi 255,500 huwa maħsub li baqgħu ħajjin. Bħalissa hemm madwar 120,000 Lhudi fl-Ungerija.

Edukazzjoni

L-edukazzjoni hija prinċipalment pubblika, ġestita mill-Ministeru tal-Edukazzjoni. L-edukazzjoni ta' qabel l-iskola u ta' qabel l-iskola hija obbligatorja u tingħata lit-tfal kollha ta' bejn tlieta u sitt snin, u wara l-attendenza tal-iskola hija obbligatorja wkoll sal-età ta' sittax-il sena. L-edukazzjoni primarja normalment iddum tmien snin. L-edukazzjoni sekondarja tinkludi tliet tipi tradizzjonali ta' skejjel iffukati fuq livelli akkademiċi differenti: il-Gymnasium jirreġistra l-aktar tfal talent u jipprepara studenti għal studji universitarji; L-iskejjel sekondarji vokazzjonali għal studenti intermedji jdumu erba' snin, u l-iskola teknika tipprepara lill-istudenti għal edukazzjoni u xogħol vokazzjonali. Is-sistema hija parzjalment flessibbli u hemm pontijiet. L-Istudju Internazzjonali dwar ix-Xejriet tal-Matematika u x-Xjenza kklassifika lill-istudenti ta' bejn it-13 u l-14-il sena fl-Ungerija fost l-aqwa fid-dinja fil-matematika u x-xjenza.

• L-Università ta' Debrecen hija l-eqdem istituzzjoni ta' edukazzjoni għolja li ilha taħdem kontinwament fl-Ungerija mill-1538.
• Budapest Business School, l-ewwel skola pubblika tan-negozju fid-dinja, imwaqqfa fl-1857
• L-Università ta' Pécs hija l-eqdem università fl-Ungerija. Din twaqqfet fl-1367 mir-Re Louis il-Kbir.
• L-Università Eötvös Loránd hija waħda mill-akbar u l-aktar istituzzjonijiet prestiġjużi.

Ħafna mill-universitajiet huma istituzzjonijiet pubbliċi u l-istudenti tradizzjonalment jistudjaw mingħajr ma jħallsu miżati. Ir-rekwiżit ġenerali għall-università huwa l-Matura. Is-sistema pubblika ta' edukazzjoni għolja Ungeriża tinkludi universitajiet u istituti oħra ta' edukazzjoni għolja li joffru kemm kurrikuli kif ukoll lawrji relatati sad-dottorat u jikkontribwixxu wkoll għal attivitajiet ta' riċerka. L-assigurazzjoni tas-saħħa għall-istudenti hija b'xejn sa tmiem l-istudji tagħhom. L-Ingliż u l-Ġermaniż huma lingwi importanti fl-edukazzjoni għolja Ungeriża; Hemm għadd ta' programmi ta' lawrja mgħallma f'dawn il-lingwi, li jattiraw eluf ta' studenti ta' skambju kull sena. L-edukazzjoni għolja u t-taħriġ tal-Ungerija ġew ikklassifikati fl-44 post minn 148 pajjiż fir-Rapport Globali tal-Kompetittività tal-2014.

L-Ungerija għandha tradizzjoni twila ta' edukazzjoni ogħla u ekonomija stabbilita tal-għarfien. Diversi universitajiet huma fost l-eqdem universitajiet li joperaw kontinwament fid-dinja, inklużi l-Università ta' Pécs (imwaqqfa fl-1367), l-Università ta' Óbuda (1395) u l-Universitas Istropolitana (1465). L-Università ta' Nagyszombat twaqqfet fl-1635 u marret f'Buda fl-1777, u bħalissa tissejjaħ Eötvös Loránd University. L-ewwel istitut tat-teknoloġija fid-dinja twaqqaf f'Selmecbánya fl-1735; is-suċċessur legali tagħha hija l-Università ta' Miskolc. L-Università tat-Teknoloġija u l-Ekonomija ta' Budapest hija meqjusa bħala l-eqdem istitut tat-teknoloġija fid-dinja b'grad u struttura universitarja, il-predeċessur legali tagħha, l-Institutum Geometrico-Hydrotechnicum, twaqqfet fl-1782 mill-Imperatur Joseph II.

L-Ungerija tinsab fir-raba' post (fuq il-ġar ir-Rumanija u wara l-Istati Uniti) fl-għadd ta' midalji ta' kull żmien fl-Olimpjadi Internazzjonali tal-Matematika, b'total ta' 336 midalja.

Fl-Ungerija hemm 64 istituzzjoni ta' edukazzjoni għolja akkreditati u 4 istituzzjonijiet ta' edukazzjoni għolja barranin.

F'Budapest hemm aktar minn 40 università u fakultà, fosthom jispikkaw l-Università Eötvös Loránd, l-Università tal-Ewropa Ċentrali u l-Università tat-Teknoloġija u l-Ekonomija ta' Budapest.

Saħħa

L-Ungerija żżomm sistema tal-kura tas-saħħa universali ffinanzjata fil-biċċa l-kbira mill-assigurazzjoni tas-saħħa nazzjonali tal-gvern. Skont l-OECD, 100% tal-popolazzjoni hija koperta minn assigurazzjoni tas-saħħa universali, li hija b'xejn għat-tfal, studenti, irtirati, nies bi dħul baxx, persuni b'diżabilità, u impjegati tal-knisja. L-Ungerija tonfoq 7.2% tal-PGD fuq il-kura tas-saħħa, tonfoq $2,045 per capita, li minnhom $1,365 huma pprovduti mill-gvern.

L-Ungerija hija waħda mid-destinazzjonijiet ewlenin għat-turiżmu mediku fl-Ewropa, partikolarment fis-settur tas-snien, li fih is-sehem tagħha huwa ta' 42% fl-Ewropa u 21% madwar id-dinja. Il-kirurġija plastika hija wkoll settur ewlieni, bi 30% tal-klijenti ġejjin minn barra. L-Ungerija hija magħrufa għall-kultura spa tagħha u hija dar għal bosta spas mediċinali, li jattiraw "turiżmu spa".

Bħal fil-pajjiżi żviluppati, il-mard kardjovaskulari huwa kawża ewlenija ta' mortalità, li jammonta għal 49.4% (62,979) tal-imwiet kollha fl-2013. Madankollu, dan in-numru laħaq il-quċċata fl-1985 b'79,355 mewt, u ilu jonqos kontinwament mill-waqgħa tal-komuniżmu. It-tieni kawża ewlenija tal-mewt hija l-kanċer għal 33,274 (26.2%), li l-imwiet minn inċidenti niżlu minn 8,760 fl-1990 għal 3,654 fl-2013; In-numru ta' suwiċidji naqas b’mod preċipitat minn 4,911 fl-1983 għal 2,093 fl-2013 (21.1 għal kull 100,000 ruħ), l-inqas mill-1956. Hemm disparitajiet konsiderevoli fis-saħħa bejn il-partijiet tal-punent u tal-Lvant tal-Ungerija; Mard tal-qalb, pressjoni għolja, puplesija, u suwiċidju huma komuni fir-reġjun tal-Gran Plain, fil-biċċa l-kbira agrikolu, bi dħul baxx, fil-Lvant, iżda rari fiż-żoni tal-klassi tan-nofs u bi dħul għoli tal-Punent tat-Transdanubia u l-Ungerija Ċentrali.

L-Ungerija tinsab fis-17-il post fost l-aktar pajjiżi sikuri fid-dinja, b'rata ta' omiċidju ta’ 1.3 għal kull 100,000 ruħ.

Kultura

Arkitettura

L-Ungerija hija d-dar tal-akbar sinagoga fl-Ewropa, mibnija fl-1859 fi stil neo-Moorish b'kapaċità għal 3,000 ruħ; l-akbar banju mediċinali fl-Ewropa, tlesta fl-1913 fi stil Rinaxximent modern u li jinsab fil-Park tal-Belt ta' Budapest; waħda mill-akbar bażiliki fl-Ewropa; it-tieni l-akbar abbey territorjali fid-dinja; u l-akbar nekropoli Kristjana bikrija barra l-Italja. Stili arkitettoniċi notevoli jinkludu storiciżmu u varjanti ta' art nouveau. B'kuntrast mal-istoriċiżmu, l-art nouveau Ungeriż huwa bbażat fuq karatteristiċi arkitettoniċi nazzjonali. Meta wieħed iqis l-oriġini tal-Lvant tal-Ungeriżi, Ödön Lechner, l-iktar figura importanti tal-art nouveau Ungeriż, inizjalment kien ispirat mill-arkitettura Indjana u Sirjana u aktar tard minn disinji dekorattivi tradizzjonali Ungeriżi. B'dan il-mod, huwa ħoloq sinteżi oriġinali ta' stili arkitettoniċi. Billi applikahom għal elementi arkitettoniċi tridimensjonali, ipproduċa verżjoni tal-art nouveau li kienet speċifika għall-Ungerija. Li jitbiegħed mill-istil ta 'Lechner, iżda ispirat mill-approċċ tiegħu, il-grupp ta' "Żgħażagħ" (Fiatalok), li kien jinkludi Károly Kós u Dezsö Zrumeczky, uża l-istrutturi karatteristiċi u l-forom tal-arkitettura tradizzjonali Ungeriża biex jintlaħaq l-istess għan.

Minbarra ż-żewġ stili ewlenin, f'Budapest tista' tara wkoll verżjonijiet lokali ta' tendenzi minn pajjiżi Ewropej oħra. Is-Sezession ta' Vjenna, il-Jugendstil Ġermaniż, l-Art Nouveau tal-Belġju u Franza, u l-influwenza tal-arkitettura Ingliża u Finlandiża huma riflessi f'bini mibni fil-bidu tas-seklu 20. Béla Lajta inizjalment adotta l-istil ta' Lechner, aktar tard ispirat mix-xejriet Ingliżi u Finlandiżi; Wara li sar interessat fl-istil Eġizzjan, fl-aħħar wasal għall-arkitettura moderna. Aladár Árkay segwa prattikament l-istess triq. István Medgyaszay żviluppa l-istil tiegħu stess, li kien differenti minn dak ta' Lechner, billi juża motivi tradizzjonali stilizzati biex joħloq disinji dekorattivi fil-konkrit. Fil-qasam tal-arti applikata, dawk l-aktar responsabbli għall-promozzjoni tat-tixrid tal-Art Nouveau kienu l-Iskola u l-Mużew tal-Arti Dekorattiva, inawgurati fl-1896.

Fiċ-ċentru ta' Budapest kważi l-binjiet kollha għandhom madwar mitt sena, b’ħitan ħoxnin, soqfa għoljin u motivi fuq il-ħitan ta' quddiem.

Mużika

Il-mużika Ungeriża tikkonsisti prinċipalment minn mużika folkloristika tradizzjonali Ungeriża u kompożituri notevoli bħal Franz Liszt u Béla Bartók, meqjusa fost l-akbar kompożituri Ungeriżi. Kompożituri rinomati oħra jinkludu Ernst von Dohnányi, Franz Schmidt, Zoltán Kodály, Gabriel von Wayditch, Rudolf Wagner-Régeny, László Lajtha, Franz Lehár, Imre Kálmán, Sándor Veress u Miklós Rózsa. Il-mużika tradizzjonali Ungeriża għandha tendenza li jkollha ritmu daktiliku qawwi, peress li l-lingwa dejjem tisħaq fuq l-ewwel sillaba ta' kull kelma.

L-Ungerija għandha kompożituri rinomati tal-mużika klassika kontemporanja, inklużi György Ligeti, György Kurtág, Péter Eötvös, Zoltán Kodály u Zoltán Jeney. Bartók kien wieħed mill-aktar mużiċisti importanti tas-seklu 20. Il-mużika tiegħu ġiet rivitalizzata mit-temi, il-modi u l-mudelli ritmiċi tat-tradizzjonijiet mużikali folkloristiċi Ungeriżi u ġirien li studja, li huwa sintetizza b'influwenzi minn kontemporanji tiegħu fl-istil distintiv tiegħu stess. Il-mużika folk hija parti prominenti mill-identità nazzjonali u kienet sinifikanti f’żoni rurali preċedenti li jappartjenu, sa mit-Trattat ta' Trianon tal-1920, għal pajjiżi ġirien bħar-Rumanija, is-Slovakkja, il-Polonja u speċjalment fin-Nofsinhar tas-Slovakkja u t-Transilvanja. Wara t-twaqqif ta' akkademja tal-mużika mmexxija minn Liszt u Ferenc Erkel, l-Ungerija pproduċiet numru sinifikanti ta' mużiċisti tal-arti:

• Pjanisti: Ernő von Dohnányi, Ervin Nyiregyházi, Andor Földes, Tamás Vásáry, György Sándor, Géza Anda, Annie Fischer, György Cziffra, Edward Kilényi, Bálint Vázsonyi, András Schiff, Zoltán Kocsis, Dezőán Rdó u oħrajn.
• Vjolinisti: Joseph Joachim, Leopold Auer, Jenő Hubay, Jelly d'Arányi, Joseph Szigeti, Sándor Végh, Emil Telmanyi, Ede Zathurecky, Zsigmondy, Franz von Vecsey, Zoltán Székely, Tibor Varga u l-ġodda Antal Szalai, Kristó Szabaditi, Vilmos Szabadi et al.

Kantanti tal-opra: Astrid Varnay, József Simándy, Júlia Várady, Júlia Hamari, Kolos Kováts (Bluebeard in Bartók's Bluebeard)

• Diretturi: Eugene Ormandy, George Szell, Antal Doráti, János Ferencsik, Fritz Reiner, Sir Georg Solti, István Kertész, Ferenc Fricsay, Zoltán Rozsnyai, Sándor Végh, Árpád Joó, Ádám Fischer, Iván Fischer, Péter Eötvöcs, Zomátvösis Vásáry, Gilbert Varga u oħrajn
• String Quartet: Budapest Quartet, Hungarian Quartet, Végh Quartet, Takács Quartet, Kodály Quartet, Éder Quartet, Festetics Quartet,

Broughton isostni li "l-ħoss infettiv tal-Ungerija kien sorprendentement influwenti f'pajjiżi ġirien (forsi grazzi għal storja komuni Awstro-Ungeriża) u mhux rari li tisma' melodiji li jdoqqu Ungeriż fir-Rumanija, is-Slovakkja u l-Polonja." Huwa b'saħħtu wkoll fiż-żona ta' Szabolcs-Szatmár u fil-parti tal-Lbiċ ta' Transdanubia, ħdejn il-fruntiera mal-Kroazja. Il-Karnival ta' Busójárás f'Mohács huwa avveniment ewlieni tal-mużika folkloristika Ungeriża, li qabel kien fih l-Orkestra Bogyiszló li ilha stabbilita u meqjusa ħafna.

Il-mużika klassika Ungeriża ilha "esperiment, magħmul minn sfond Ungeriż u fuq ħamrija Ungeriża, biex tinħoloq kultura mużikali konxja [bl-użu] tad-dinja mużikali tal-kanzunetta folkloristika." Għalkemm il-klassi għolja Ungeriża ilha għal żmien twil kellha konnessjonijiet kulturali u politiċi mal-bqija tal-Ewropa, li wasslu għal influss ta' ideat mużikali Ewropej, il-bdiewa rurali żammew it-tradizzjonijiet tagħhom stess b’tali mod li sal-aħħar tas-seklu 19 il-kompożituri Ungeriżi kienu kapaċi jieħdu ħsiebhom. mużika rurali tal-bdiewa biex (mill-ġdid) toħloq stil klassiku Ungeriż. Pereżempju, Bartók ġabar kanzunetti folkloristiċi minn madwar l-Ewropa ċentrali u tal-Lvant, inklużi r-Rumanija u s-Slovakkja, filwaqt li Kodály kien aktar interessat li joħloq stil mużikali distintiv Ungeriż.

Matul l-era tal-ħakma komunista fl-Ungerija, Kumitat tal-Kanzunetta eżamina u ċensura l-mużika popolari għal traċċi ta' sovverżjoni u impurità ideoloġika. Madankollu, minn dakinhar, l-industrija tal-mużika Ungeriża bdiet tirkupra, u pproduċiet artisti ta' suċċess fl-oqsma tal-jazz bħat-trumpeter Rudolf Tomsits, il-pjanista u kompożitur Károly Binder u, f'forma modernizzata ta' folk Ungeriż, Ferenc Sebő u Márta Sebestyén. . It-tliet ġganti tal-blat Ungeriż, Illés, Metró u Omega, jibqgħu popolari ħafna, speċjalment Omega, li għandu fannijiet fil-Ġermanja u lil hinn, kif ukoll fl-Ungerija. Baned underground anzjani bħal Beatrice, mis-snin tmenin, jibqgħu popolari wkoll.

Letteratura

Fi żminijiet bikrija, l-Ungeriż kien miktub b'kitba bħal runiku (għalkemm ma kienx użat għal skopijiet letterarji f'interpretazzjoni moderna). Il-pajjiż qaleb għall-alfabett Latin wara li ġie Kristjanizzat taħt ir-renju ta’ Stiefnu I tal-Ungerija fis-seklu 11. L-eqdem rekord miktub bl-Ungeriż li baqa' ħaj huwa framment tal-Karta Fundattiva tal-Abbazia ta’ Tihany (1055) li fih diversi termini Ungeriżi, fosthom il-kliem feheruuaru rea meneh hodu utu rea, “mit-triq militari ta’ Fehérvár”. Il-kumplament tad-dokument kien miktub bil-Latin.

L-eqdem test sħiħ li baqa' ħaj bl-Ungeriż huwa l-Priedka tal-Funeral u t-Talb ( Halotti beszéd és könyörgés) (1192-1195), traduzzjoni ta’ priedka bil-Latin. L-eqdem poeżija bl-Ungeriż li baqgħu ħajjin hija l-Lamentazzjonijiet Qadim Ungeriżi ta' Marija (Ómagyar Mária-siralom), traduzzjoni wkoll (mhux stretta ħafna) mil-Latin, mis-seklu 13. Hija wkoll l-eqdem poeżija Uralika li baqgħu ħajjin. Fost l-ewwel kronaki dwar l-istorja Ungeriża hemm Gesta Hungarorum (Exploits of the Hungarians) mill-awtur mhux magħruf normalment imsejjaħ Anonymus, u Gesta Hunnorum et Hungarorum (Exploits of the Huns and Hungarians) ta' Simon Kézai. It-tnejn huma bil-Latin. Dawn il-kronaki jħalltu l-istorja mal-leġġendi, għalhekk storikament mhux dejjem ikunu awtentiċi. Kronaka oħra hija l-Képes krónika (Kronika Illustrata), li nkitbet għal Louis il-Kbir.

Il-letteratura Rinaxximentali ffjorixxiet taħt ir-renju tar-Re Matthias. Janus Pannonius, għalkemm kiteb bil-Latin, huwa meqjus bħala wieħed mill-aktar nies importanti fil-letteratura Ungeriża, peress li huwa l-uniku poeta umanista Ungeriż sinifikanti ta' dak iż-żmien. L-ewwel stampar twaqqfet ukoll matul ir-renju ta' Matthias, minn András Hess f’Buda. L-ewwel ktieb stampat fl-Ungerija kien il-Chronica Hungarorum. L-aktar poeti importanti ta' dak iż-żmien kienu Bálint Balassi u Miklós Zrínyi. Il-poeżija ta' Balassi turi influwenzi medjevali, il-poeżiji tiegħu jistgħu jinqasmu fi tliet taqsimiet: poeżiji tal-imħabba, poeżiji tal-gwerra u poeżiji reliġjużi. L-aktar xogħol sinifikanti ta' Zrínyi, l-epika Szigeti veszedelem (Il-Periklu ta' Sziget, miktub fl-1648/49) huwa miktub b’mod simili għall-Iljade u jirrakkonta l-Battalja erojka ta' Szigetvár, fejn il-bużnannu tiegħu miet waqt li kien qed jiddefendi l-Kastell ta' Szigetvár. Fost ix-xogħlijiet letterarji reliġjużi, l-aktar importanti hija t-traduzzjoni tal-Bibbja minn GásPAR Károlyi (it-tieni traduzzjoni Ungeriża tal-Bibbja fl-istorja), ir-ragħaj Protestant ta' Gönc, fl-1590. It-traduzzjoni tissejjaħ il-Bibbja Vizsoly, fl-unur tal-belt fejn ġie ppubblikat għall-ewwel darba.

Il-Illuminiżmu Ungeriż seħħ madwar ħamsin sena wara l-Illuminiżmu Franċiż. L-ewwel kittieba infurmati kienu l-gwardjani tal-ġisem ta' Maria Theresa (György Bessenyei, János Batsányi u oħrajn). L-akbar poeti ta’ dak iż-żmien kienu Mihály Csokonai u Dániel Berzsenyi. L-akbar figura tar-riforma tal-lingwa kienet Ferenc Kazinczy. Minn dan iż-żmien 'il quddiem, il-lingwa Ungeriża saret fattibbli għal kull tip ta' spjegazzjonijiet xjentifiċi u, barra minn hekk, inħoloq ħafna kliem ġdid biex jiddeskrivi invenzjonijiet ġodda.

Il-letteratura Ungeriża dan l-aħħar kisbet xi reputazzjoni barra mill-fruntieri tal-Ungerija (l-aktar grazzi għat-traduzzjonijiet tagħha għall-Ġermaniż, il-Franċiż u l-Ingliż). Xi awturi Ungeriżi moderni saru dejjem aktar popolari fil-Ġermanja u fl-Italja, speċjalment Sándor Márai, Péter Esterházy, Péter Nádas u Imre Kertész. Dan tal-aħħar huwa kittieb Lhudi kontemporanju li baqa’ ħaj mill-Olokawst u rebaħ il-Premju Nobel għal-Letteratura fl-2002. L-eqdem klassiċi tal-letteratura u l-poeżija Ungeriża baqgħu kważi totalment mhux magħrufa barra mill-Ungerija. János Arany, poeta famuż Ungeriż tas-seklu 19, jibqa' maħbub ħafna fl-Ungerija (speċjalment il-kollezzjoni tiegħu ta' ballads), fost "klassiċi veri" oħra bħal Sándor Petőfi, il-poeta tar-Rivoluzzjoni tal-1848, Endre Ady, Mihály Babits, Dezső Kosztolányi , Attila. József, Miklós Radnóti u János Pilinszky. Awturi Ungeriżi magħrufa oħra huma Mór Jókai. Frigyes Karinthy, László Krasznahorkai, Ferenc Móra, Géza Gárdonyi, Zsigmond Móricz, Ephraim Kishon, Géza Gárdonyi, Arthur Koestler, Ferenc Molnár, Elie Wiesel, Kálmán Mikszáth, Gyula Illyés, Miklós, Stephen S.

Kċina

Dixxijiet tradizzjonali, bħall-goulash famuż mad-dinja kollha (gulyás stew jew soppa gulyás), jidhru b'mod prominenti fil-kċina Ungeriża. Il-platti huma spiss imħawwar bil-paprika (bżar aħmar mitħun), innovazzjoni Ungeriża. It-trab tal-paprika, miksub minn tip speċjali ta' bżar, huwa wieħed mill-aktar ħwawar komuni użati fil-kċina tipika Ungeriża. Krema qarsa ħoxna u ħoxna msejħa tejföl spiss tintuża biex ittaffi t-togħma ta 'dixx. Il-famuża soppa tal-ħut tax-xmara sħuna Ungeriża, imsejħa soppa tas-sajjieda jew halászlé, normalment hija taħlita rikka ta 'diversi tipi ta' ħut poached.

Dixxijiet tipiċi oħra huma t-tiġieġ tal-paprika, il-foie gras tal-fwied tal-wiżż, il-pörkölt stew, il-vadas (stuffat tal-kaċċa biż-zalza tal-ħaxix u l-pulpetti), it-trota bil-lewż u l-pulpetti mielħa u ħelwin, bħal túrós csusza (pulpetti bil-ġobon quark frisk u krema qarsa ħoxna) . Id-deżerti jinkludu l-kejk emblematiku ta' Dobos, strudels (rétes) mimlijin bit-tuffieħ, ċirasa, żerriegħa tal-peprin jew ġobon, pancake Gundel, għaġina tal-għanbaqar (szilvás gombóc), għaġina somlói, sopop tad-deżerta bħal ċirasa qarsa kiesħa u puree tal-qastan ħelu (gescoztenedüré), qastan imfarrak biz-zokkor u r-rum u maqsum fi frak, miksi bil-krema bit-tarjola). Perec u kifli huma pasti popolari ħafna.

Iċ-csárda hija l-aktar tip karatteristiku ta' taverna Ungeriża, taverna ta' stil antik li toffri kċina u xorb tradizzjonali. Borozó normalment jirreferi għal taverna tal-inbid qadim komdu, pince hija birra jew kantina tal-inbid u söröző huwa pub li joffri birra tal-abbozz u xi drabi ikel. Il-bisztró huwa ristorant tal-baġit li ħafna drabi joffri self-service. Il-buffet huwa l-irħas post, għalkemm jista 'jkollok tiekol bilwieqfa ma' bank. Pasti, kejkijiet u kafè huma servuti f'ħanut tal-għaġina msejjaħ cukrászda, filwaqt li eszpresszó huwa ħanut tal-kafè.

Pálinka huwa brandy tal-frott, distillat minn frott imkabbar fil-ġonna tal-frott li jinsabu fil-Pjanura l-Kbira Ungeriża. Huwa likur li joriġina fl-Ungerija u jiġi f'varjetà ta' togħmiet inklużi berquq (barack) u ċirasa (cseresznye). Madankollu, l-għanbaqar (szilva) hija l-aktar togħma popolari. Il-birra tmur tajjeb ma 'ħafna platti tradizzjonali Ungeriżi. Il-ħames ditti ewlenin tal-birra Ungeriżi huma: Borsodi, Soproni, Arany Ászok, Kõbányai u Dreher. In-nies tradizzjonalment ma jaqbdux in-nuċċalijiet jew il-maggijiet tagħhom meta jixorbu l-birra. Teżisti leġġenda urbana fil-kultura Ungeriża li l-ġeneri Awstrijaċi ċekknu tazzi tal-birra biex jiċċelebraw l-eżekuzzjoni tat-13-il Martri ta’ Arad fl-1849. Ħafna nies għadhom isegwu t-tradizzjoni, għalkemm iż-żgħażagħ spiss jiċħduha, billi jsostnu li l-vot waħdu kien maħsub li jdum 150. snin.

L-Ungerija hija ideali għall-produzzjoni tal-inbid, u l-pajjiż jista 'jinqasam f'ħafna reġjuni. Ir-Rumani ġabu dwieli lejn Pannonia, u sal-5 seklu WK, hemm rekords ta' dwieli estensivi f’dik li llum hija l-Ungerija. L-Ungeriżi ġabu l-għarfien tagħhom dwar il-produzzjoni tal-inbid mill-Lvant. Skont Ibn Rustah, it-tribujiet Ungeriżi kienu familjari mal-produzzjoni tal-inbid ħafna qabel il-konkwista tagħhom tal-Baċir tal-Karpazji. Ir-reġjuni tal-inbid differenti joffru varjetà wiesgħa ta' stili: il-prodotti ewlenin tal-pajjiż huma bojod niexef eleganti, b’ġisem sħiħ b’aċidità tajba, għalkemm hemm ukoll abjad ħelu kumpless (Tokaj), eleganti (Eger) u ħomor robusti u b'ġisem sħiħ ( Villány u Szekszárd ). Il-varjetajiet ewlenin huma: Olaszrizling, Hárslevelű, Furmint, Pinot gris jew Szürkebarát, Chardonnay (abjad), Kékfrankos (jew Blaufrankisch bil-Ġermaniż), Kadarka, Portugieser, Zweigelt, Cabernet Sauvignon, Cabernet Franc u Merlot. L-inbejjed l-aktar famużi fl-Ungerija huma Tokaji Aszú u Egri Bikavér. L-inbid Tokaji irċieva tifħir minn bosta kittieba u kompożituri kbar. Għal aktar minn 150 sena, intużat taħlita ta' erbgħin ħaxix Ungeriż biex jinħoloq likur unicum, likur morr ta' kulur skur li jista' jinxtorob bħala aperitif jew wara ikla.

Arti folkloristika

L-Ugros (żfin tal-qbiż) huma żfin ta' stil antik li jmorru lura għall-Medju Evu. Ugros jistgħu jinkludu żfin solo jew sieħba akkumpanjati minn mużika antika, żfin tar-ragħaj u żfin tar-ragħaj u żfin tar-rġiel solisti oħra ta' Transilvanja, u żfin tal-marċ, flimkien ma' fdalijiet ta' żfin ta' armi medjevali. Karikázó huwa żfin ċirku magħmul minn nisa akkumpanjat mill-kant ta' kanzunetti popolari. Csárdás huma żfin ta' stil aktar ġodda żviluppati fis-sekli 18 u 19, li fihom kostumi irrakkmati u mużika enerġetika. Miż-żfin tal-boot kkomplikati tal-irġiel saż-żfin taċ-ċirku tal-qedem tan-nisa, iċ-csárdás juru l-eżuberanza infettiva taż-żfin folkloristiku Ungeriż li għadu ċċelebrat fl-irħula. Il-verbunkos huwa żfin solo maskili li evolviet mill-wirjiet tar-reklutaġġ tal-armata Awstro-Ungeriża. Il-legényes huma żfin solo tal-irġiel imwettaq mill-poplu etniku Ungeriż li jgħix fir-reġjun ta' Kalotaszeg tat-Transilvanja. Għalkemm ġeneralment tiżfen minn rġiel żgħażagħ, tista 'wkoll tiżfen minn irġiel anzjani. Iż-żfin normalment isir minn żeffien wieħed kull darba, quddiem banda. In-nisa jipparteċipaw fiż-żfin billi joqogħdu f’ringieli fuq naħa waħda u jkantaw jew jgħajtu versi waqt li l-irġiel jiżfnu. Kull raġel iwettaq serje ta' punti (frażijiet taż-żfin), ġeneralment erba' sa' tmienja mingħajr ripetizzjoni. Kull punt jikkonsisti f'erba' partijiet, li kull waħda minnhom idum erba’ taħbita. L-ewwel parti ġeneralment tkun l-istess għal kulħadd (hemm biss ftit varjazzjonijiet).

L-istil attwali tal-arti folkloristika Ungeriża ħa forma fil-bidu tas-seklu 18, li inkorpora elementi Rinaxximentali u Barokk, skont iż-żona, kif ukoll influwenzi Persjani Sassani. Fjuri u weraq, xi drabi għasfur jew ornament spirali, huma t-temi dekorattivi ewlenin. L-aktar ornament komuni huwa fjura b'ċentru li jixbah l-għajn t ' rix tal-pagun. Kważi l-manifestazzjonijiet kollha tal-arti folkloristika pprattikata x'imkien ieħor fl-Ewropa ffjorixxu wkoll fost il-bdiewa Magyar xi darba jew oħra, il-fuħħar u t-tessuti tagħhom kienu l-aktar żviluppati minn kulħadd. L-aktar kisbiet notevoli fl-arti tat-tessuti tagħhom huma rakkmu, li jvarja minn reġjun għal reġjun. Dawk minn Kalotaszeg huma prodotti charming ta'd isinn orjentali, meħjuta prinċipalment f'kulur wieħed: aħmar, blu jew iswed. B'linji rotob, ir-rakkmu huwa applikat għal ċraret tal-artal, pillowcases u lożor.

L-aqwa rakkmu huwa prodott fir-reġjuni ta' Sárköz u Matyóföld. Il-kpiepel tan-nisa spiss ikollhom motivi suwed u bojod delikati daqs il-bizzilla u jagħtu xhieda tas-sens artistiku mill-isbaħ u sottili tan-nies. Il-motifi irrakkmati applikati għall-ilbies tan-nisa ġew trasferiti wkoll għal tvalji u runners tal-mejda adattati għall-użu modern bħala dekorazzjoni tal-ħajt.

Referenzi

1. ^ Hungarian Central Statistical Office Census Data 2011. 28 ta' Marzu 2013.
2. ^ KSH . 15 ta' Awwissu 2012.
3. ^ ^{a b ċ d} International Monetary Fund, ed. (Ottubru 2012). "Ungerija". Parametru mhux magħruf |aċċessdata= injorat (għajnuna)
4. ^ Ġnus Magħquda, ed. (2013). "Human Development Report 2013" (PDF). Parametru mhux magħruf |aċċessdata= injorat (għajnuna)
5. ^ cia.gov (ed.). "Geography ::Hungary". Arkivjat minn l-oriġinal fl-2017-09-07. Miġbur 2013-08-12. Parametru mhux magħruf |aċċessdata= injorat (għajnuna)
6. ^ Google Books (ed.). Globally speaking: motives for adopting English vocabulary in other languages – Google Books. Parametru mhux magħruf |aċċessdata= injorat (għajnuna)
7. ^ ^{a b ċ d e f} Ungerija, europa.eu