Serbja

Is-Serbja, uffiċjalment ir-Repubblika tas-Serbja ( : Република Србија, : Republika Srbija, huwa pajjiż interkjuż fiċ-Ċentru u x- tal-Ewropa, li jifforma l-parti l-kbira tal-parti ċentrali tal- u l-parti t’isfel tal-. Il-kapitali hija Belgrad. Imissu mas-Serbja fit-Tramuntana nsibu lill-Ungerija; lir-Rumanija u l-Bulgarija fil-Lvant; lir-Repubblika tal-Maċedonja ta' Fuq u l-Albanija fin-nofsinhar; u l-Montenegro, il-Kroazja, u r- (parti mill-Bosnja-Ħerzegovina) fil-Punent.

Repubblika tas-Serbja Република Србија Republika Srbija
Innu nazzjonali: "" Alla tal-Ġustizzja
Lokazzjoni tas-Serbja (aħdar) u l-Kosovo (aħdar ċar) fl-Ewropa (griż skur).
Belt kapitali		Belgrad 44°48′N 20°28′E / 44.8°N 20.467°E / 44.8; 20.467
Lingwi uffiċjali
Gvern
-
-
-
-		768
-		1217 \ 1346
-		1521
-		1817
-		1878
-		1912–1918
-	Repubblika indipendenti	2006
Erja
-	Total	88,361 km^2 (113) 34,116 mil kwadru
-	Ilma ()	0.13 (inkluża l-Kosovo)
Popolazzjoni
-	stima tal-2024	6,605,168 (108)
-	ċensiment tal-2022	6,647,003 (107)
-	Densità	85/km^2 (130) 220.1/mili kwadri
()		stima tal-2013
-	Total	$96.76 biljun ()
-		$13,004(eskluża l-Kosovo) ()
(nominali)		stima tal-2013
-	Total	$53.1 biljun ()
-		$7,136(eskluża l-Kosovo) ()
(2013)		0.769 (għoli) ()
		()
Żona tal-ħin		(+1)
Kodiċi telefoniku		+381

Wara r- kontra l-madmad Tork, bejn l-1804 u l-1815, is-Serbja ġiet imwaqqfa bħala stat awtonomu li ħadet l-indipendenza tagħha b’mod uffiċjali fl-1878. Bis-saħħa ta’ rebħ fil- u fl-Ewwel Gwerra Dinjija, għal kważi seklu, is-Serbja kienet parti minn diversi , fosthom ir-Renju tas-, u mill-1918 sal-1941 (imsemmija ir- fl-), ir- mill-1945 sal-1992, ir-Repubblika Federali tal-Jugożlavja mill-1992 sal-2003, u l-Unjoni tas-Serbja u Montenegro mill-2003 sal-2006. Wara li l-Montenegro vvota favur li jħallu l-Unjoni, is-Serbja ddikjarat l-indipendenza tagħha b’mod uffiċjali fil-5 ta’ Ġunju, 2006, bħala l-i tal-Unjoni tas-Serbja u Montenegro.

Ġeografija

Biex tapprofondixxi, ara l-artiklu: .

Is-Serbja tinsab fil- (reġjun distint storikament u ġeografikament tax-xlokk tal-Ewropa) u fil- (reġjun tal-Ewropa ċentrali). Għandha fruntieri mal-Albanija, il-Montenegro, il-Bosnja-Ħerzegovina, il-Bulgarija, il-Kroazja, l-Ungerija, ir-Repubblika tal-Maċedonja ta' Fuq u r-Rumanija. Is-Serbja hija , għalkemm ix- tagħti possibilità ta' tbaħħir fl-Ewropa u fil-Baħar l-Iswed.

L-art tas-Serbja tvarja mill-pjanuri għonja u għammiela fir-reġjun tal-Vojvodina, mergħat u barrieri tal- fil-Lvant u fix-xlokk, muntanji u għoljiet antiki. It-tramuntana hija ddominata mix-xmara Danubju. Fergħa tagħha, ix-xmara Morava, tgħaddi mir-reġjuni aktar muntanjużi tan-nofsinhar.

Total tal-fruntieri tas-Serbja: 2,322 km, pajjiżi tal-fruntiera (8): Bosnja u Ħerzegovina 345 km; Bulgarija 344 km; Kroazja 314 km; Ungerija 164 km; Kosovo 366 km; il-Maċedonja ta’ Fuq 101 km; Montenegro 157 km; Rumanija 531 km.

Klima

Il- Serba tvarja bejn klima kontinentali fit-tramuntana, bi Xtiewi kesħin, Sjuf sħan u umdi b’ħalbiet ta’ xita regolari u klima aktar Adrijatika fin-nofsinhar b’Sajf u Ħarifa sħan u xotti u bi Xtiewi relattivament kesħin fejn anke taqa' l-borra aktar 'il ġewwa.

L-Ibliet

Biex tapprofondixxi, ara l-artiklu: .

Bliet kbar (aktar minn 100,000 abitant) – ċensiment 2002 , għall- World Gazetteer stimi kurrenti (mhux uffiċjali):

• (Belgrad): 1,273,651 (il-parti ta’ ġewwa tal-belt); 1,710,000 (bis-subborgi)
• : 215,659 (298,139 il-parti metropolitana)
• : bejn 200,000 (stima tal-2002 ) u 262,686 (stima tal-2006)
• : 173,724 (250,518 il-parti metropolitana)
• : 147.473 (180.252 il-parti metropolitana)
• : bejn 121,000 (stima tal-2002) u 165,227 (stima tal-2006)
• : 99,471 (147,758 il-parti metropolitana)

• (Беoград, Belgrad)
• (Нови Сад, Ġnien Ġdid)
• (Приштина) (iddikjarat)
• (Ниш)
• (Крагујевац)
• Prizren (Призрен) (iddikjarat)
• Subotica (Суботица)

Ġonna Nazzjonali

Is-Serbja għandha ħames :

• (250 km²)
• (120 km²)
• (220 km²)
• () (640 km²)
• (390 km²)

Storja

Biex tapprofondixxi, ara l-artiklu: .

Is-Serbja Medjevali

L-għeruq tal-istat Serb jmorru lura għas-seklu 7 u l-. Renju Serb (madwar ) twaqqaf fis-seklu 11. Dan dam sal-aħħar tas-seklu 12.

L-istat Medjevali Serb reġa' ġie ffurmat fis-seklu 12 fir-reġjun mis-Serb . Fl-1220, taħt , is-Serbja saret renju, u fl-1346, waqqaf l-. L-Imperu sfaxxa u waqa’ f’idejn it-Torok Ottomani wara l- fl-1389. It-territorji Serbi tat-tramuntana (id-) kienu mirbuħa għal kollox fl-1459 meta ntrebħet . Il- ntrebħet ftit snin wara Smederevo u l- fl-1482.

Serbja Ottomana

Wara l-waqgħa tal- fil-, bejn l-1459 u l-1804, is-Serbja kienet taħt il-ħakma tal-, għad li kien hemm tliet invażjonijiet Awstrijaċi u għadd kbir ta’ ribelljonijiet (bħar-). Dak iż-żmien l-Iżlam kien f’perjodu ta’ tkabbir, speċjalment f’, fil-Kosovo u fil-. Ħafna (u ) saru Musulmani; dan eventwalment wassal għat-twaqqif tan-nazzjon . Il-perjodu Ottoman huwa wieħed ta’ ċerta importanza fl-istorja tal-pajjiż minħabba li l-kultura Slava, Biżantina, Għarbija u Torka tħalltu f’salt. Ħafna minn dak li jagħmel il-kultura Serba dak li hi nistgħu nsibu l-oriġini tiegħu f’dan il-perjodu.

Is-Serbja Moderna

tal-1804-1813, immexxija minn (magħruf ukoll bħala Karađorđe jew "Ġorġ l-Iswed"), u t- tal-1815 wassal għat-twaqqif tal-. Minħabba li kienet semindependenti mill-Imperu Ottoman, hija kkunsidrata bħala dik li wasslet għat-twaqqif tas-.

Mill-1815 sal-1903, l-istat Serb kien immexxi mill-, minbarra mill-1842 sal-1858, fejn is-Serbja kienet immexxija mill-Prinċep . Fl-1903, l-Obrenović ġew mibdula mill-, li kienu dixxendenti ta’ Đorđe Petrović.

It-taqbida għal soċjetà moderna, għad-drittijiet tal-bniedem u għal stat nazzjon damet għaddejja xi tliet deċennji u ġiet kompluta bl-adozzjoni tal-Kostituzzjoni tal-15 ta' Frar 1835. Fl-1876, il-Montenegro, is-Serbja, u l-Bożnja ddikjaraw gwerra kontra l-Imperu Ottoman u ddikjaraw l-unifikazzjoni tagħhom. Iżda, it-, li kien iffirmat fil- mill-, ta indipendenza sħiħa lis-Serbja u l-Montenegro biss, filwaqt li tal-Bożnja u r- lil ,li waqqfu l-unifikazzjoni tagħhom sal- fl-1912 u fl-1913 u l-Ewwel Gwerra Dinjija.

Fit- il- tal- f’Sarajevo fl- minn , unjonista tas-Slavi tan-Nofsinhar, sudditu Awstrijak u membru tal-, wassal biex l-Awstrija-Ungerija ddikjarat gwerra kontra s-Serbja. L- pprepara t-truppi tiegħu għad-difiża tal-alleata tiegħu, s-Serbja. Dan wassal biex l- ddikjara gwerra kontra r-Russja b’appoġġ lill-alleata tiegħu l-Awstrija-Ungerija. Iżda tattiċisti militari Ġermaniż, biex kontra r-Russja u , attakkaw l-ewwel lil Franza. Dan wassal għad-dħul fil-gwerra tal-. L-armata Serba rebħet bosta battalji kontra l-Awstrija-Ungerija fl-Ewwel Gwerra Dinjija, imma fl-aħħar ġiet megħluba mill-forzi magħquda tal-Imperu Ġermaniż, l-Awstrija-Ungerija u l-Bulgarija. Fl-Ewwel Gwerra Dinjija s-Serbja tilfet 1,264,000 persuna — 28% tal- popolozzjoni, u 58% tal-popoluzzjoni maskili.

Perjodu bejn il-gwerer

Wara l-1918, is-Serbja, flimkien mal-Montenegro, kienet waħda mill-membru fundaturi tar-, aktar tard imsemmija r-. Matul it-, is-Serbja kien stat okkupat mill-Ġermaniżi u kien jinkludi l-parti Ċentrali tas-Serbja tal-lum u l-, popolarment imsemmi s-. Imma, parti mit-territorju tas-Serbja tal-lum kien okkupat mill-armati Kroati, Ungeriżi, Bulgari, Albaniżi u Taljani. Il-qawwiet okkupanti wettqu diversi delitti fuq il-popolozzjoni ċivili, speċjalment fuq is-Serbi u l-Lhud.

Wara t-Tieni Gwerra Dinjija

Fl-1945, is-Serbja ġiet imwaqqfa bħala waħda mill-unitajiet federali tat-, ir-Repubblika Federali Soċjalista tal-Jugożlavja, mmexxija minn sa mewtu fl-1980.

Wara l-waqgħa tat-tieni Jugożlavja fl-1992, sal-, is-Serbja, flimkien mal-Montenegro, kienet parti mir-Repubblika Federali tal-Jugożlavja. Minkejja l-fatt li s-Serbja ġġieldet bosta gwerer fuq territorji Kroati u Bożnjakki, hija baqgħet għaddejja fil-paċi internament sa l-1998.

Bejn l-1998 u l-1999, kunflitti kontinwi fil-Kosovo bejn Forzi tas-Sigurtà Serbi u Jugożlavi u l- wasslu għal li dam għaddej 78 jum. L-attakki waqfu meta l-President Jugożlav aċċetta li jirtira l-Forzi tas-Sigurtà kollha, inklużi l-militar u l-pulizija u jissostitwixxihom bi grupp ta’ pulizija internazzjonali, bir-riżultat li l-Kosovo tibqa' formalment parti mill-Federazzjoni Jugożlavja(Ara: ).

Mill-2003 sal-2006, is-Serbja kienet parti mill-Unjoni Statali tas-Serbja u Montenegro, l-isem li kien ingħata minflok ir-Repubblika Federali tal-Jugożlavja, biex b’hekk l-isem ‘Jugożlavja’ għeb għal kollox minn fuq il-mappa. Fil-, , il-Montenegro għamel biex jaraw għandhomx iwaqqfu l-għaqda mas-Serbja. L-għada, riżultati ċċertifikati mill-istat urew li 55.5% tal-votanti kienu favur li jinfirdu minn mas-Serbja, riżultat li kien biss ftit aktar mill-55% meħtieġ biex jgħaddi r-referendum. Fit-, l- ddikjara l-Montenegro indipendenti mill-Unjoni Statali u fil-, l- ddikjarat is-Serbja bħala s-suċċessur tal-Unjoni Statali tas-Serbja u Montenegro.

Politika u Gvern

Fl- il- qabel ma' forma aktar flessibbli ta’ kooperazzjoni bejn is-Serbja u l-Montenegro fi ħdan msejjaħ Serbja u Montenegro.

Wara t-tneħħija ta' fil- , il-pajjiż beda jitmexxa mill-. Fi ħdan din il-koalizzjoni kiber it-tensjoni sakemm (DSS) ħalla l-gvern biex ħalla lill- (DS) f’kontroll assolut. Madankollu, f’Marzu tal- id-DSS ġabar biżżejjed appoġġ biex ifforma l-, flimkien mal- u l-koalizzjoni -, u bl-appoġġ tal-, li ma jiħdux sehem fil-gvern, imma bil-bdil għall-appoġġ tagħhom, għandhom pożizzjonijiet żgħar fil-gvern u l-ġustizzja u jinfluwenzaw fil-politika. Il- huwa , mexxej tal-.

Il- huwa , mexxej tal- (DS). Hu ġie elett bi 53% tal-voti fit-tieni ċiklu ta’ li saru fis-27 ta' Ġunju 2004, wara ħafna elezzjonjiet bla suċċess sa mill-.

Tqassim Amministrattiv

Biex tapprofondixxi, ara l-artiklu: .

Is-Serbja hija maqsuma f’29 distrett (5 minnhom qegħdin fil-Kosovo, li attwalment hi amministrata mill-ĠM) u l-. Id-distretti huma maqsuma f’108 muniċipalitajiet. Is-Serbja għandha żewġ provinċji awtonomi: fin-nofsinhar hemm il- bi 30 muniċipalità, u fit-tramuntana hemm Vojvodina b’46 muniċipalità.

Il-parti tas-Serbja li ma tinsabx la fil-Kosovo u lanqas fil-Vojvodina hija msejjħa is-. Is-Serbja Ċentrali mhijiex taqsima amministrattiva, bħaż-żewġ provinċji awtonomi , u m’għandhiex gvern reġjonali tagħha. Fl-era Jugożlava din il-parti bidet tissejjaħ, bis- "uža Srbija" li tfisser litteralment "Serbja d-dejqa". Din hija biss tifsira ġeografika mingħajr l-ebda implikazzjonijiet politiċi.

Organizzazzjoni territorjali

Hemm 29 distrett fis-Serbja (7 fil-Vojvodina, 8 fis-Šumadija u s-Serbja tal-Punent, 9 fin-Nofsinhar u l-Lvant tas-Serbja u 5 fil-Kosovo. L-unika parti tas-Serbja li mhix parti minn ebda distrett huwa t-territorju li jappartjeni lill-Belt ta’ Belgrad. , li għandha status speċjali simili ħafna għal dak ta’ distrett.

Adeżjoni fl-Unjoni Ewropea

2012 - status ta' kandidat għall-UE

L-applikazzjoni tas-Serbja għas-sħubija fl-UE ġiet ippreżentata fid-19 ta' Diċembru 2009.

Fil-laqgħa tiegħu tal-25 ta' Ottubru 2010, il-Kunsill stieden lill-Kummissjoni biex tippreżenta lill-Kunsill l-opinjoni tagħha dwar l-applikazzjoni tas-Serbja.

Fit-12 ta' Ottubru 2011, il-Kummissjoni Ewropea tat opinjoni pożittiva u rrakkomandat li s-Serbja tingħata l-istatus ta' pajjiż kandidat.

Fid-9 ta' Diċembru 2011, il- talab lill-Kunsill biex jeżamina u jikkonferma li s-Serbja kienet kompliet turi impenn u tikseb aktar progress f'għadd ta' oqsma. Il-Kunsill imbagħad intalab jieħu deċiżjoni fi Frar 2012 dwar l-għoti ta' status ta' kandidat lis-Serbja, sabiex tiġi kkonfermata mil-laqgħa tal-Kunsill Ewropew ta' Marzu 2012.

Fl-1 ta' Marzu 2012, il- ta lis-Serbja l-istatus ta' pajjiż kandidat.

Jannar 2014 - bidu tan-negozjati tal-adeżjoni

Fis-27 u t-28 ta' Ġunju 2013, il- qabel li jibda mas-Serbja mhux aktar tard minn Jannar 2014.

Fit-22 ta' Lulju 2013, il-Kunsill adotta deċiżjoni tal-Kunsill u tal-Kummissjoni dwar il-konklużjoni tal-Ftehim ta' Stabbilizzazzjoni u Assoċjazzjoni bejn l-UE u l-istati membri tagħha, u r-Repubblika tas-Serbja. Il-ftehim daħal fis-seħħ fl-1 ta' Settembru 2013.

Il-Kunsill qabel dwar qafas għan-negozjati mas-Serbja fis-17 ta' Diċembru 2013.

Laqgħat tal-Konferenza dwar l-Adeżjoni

Fil-21 ta' Jannar 2014, l-ewwel laqgħa tal-Konferenza mas-Serbja dwar l-Adeżjoni fil-livell ministerjali fetħet in-negozjati tal-adeżjoni. Minn dakinhar, saru għaxar laqgħat tal-Konferenza dwar l-Adeżjoni fil-livell ministerjali fi Brussell.

Minn total ta' 35 kapitolu ta' negozjar, issa nfetħu17-il kapitolu għan-negozjati, li minnhom diġà ngħalqu żewġ kapitoli proviżorjament. Ser jiġu ppjanati aktar Konferenzi dwar l-Adeżjoni, kif xieraq, sabiex il-proċess jitmexxa 'l quddiem fit-tieni nofs tal-2019.

Fit-18 ta' Ġunju 2019 il-Kunsill Affarijiet Ġenerali adotta konklużjonijiet dwar it-tkabbir u l-proċess ta' stabbilizzazzjoni u ta' assoċjazzjoni, li jkopru s-Serbja. Fl-20 ta' Ġunju 2019 il-Kunsill Ewropew approva l-konklużjonijiet.

Demografija

Biex tapprofondixxi, ara l-artiklu: .

Is-Serbja hija mgħammra l-aktar mis-. jinkludu l- (li huma fil-maġġoranza fil-provinċja tal-), l-, il-, r-, l-, is-, l-, r-, eċċ. Is-Serbja hija magħmula minn tlett territorji: il- provinċja tal-, provinċja tal- u s- ( : Централна Србија, : Centralna Srbija. Iż-żewġ provinċji huma etnikament diversi. Dan ġej mill-fatt li l-pajjiż ġie magħmul minn partijiet li kienu jiffurmaw parti, fin-nofsinhar, mill-Imperu Ottoman u fit-tramuntana mill- .

Il-provinċja ta' fuq tal- hija l-aktar parti żviluppata tal-pajjiż f’termini ta’ saħħa ekonomika. Bħall- tas-Slovenja, Kroazja u l-Bosnja-Ħerzegovina, Vojvodina kienet parti mill-amministrazzjoni tal- qabel l-Ewwel Gwerra Dinjija. Il-Vojvodina hija waħda mill-aktar territorji etnikament diversi fl-Ewropa b’aktar minn 25 komunità nazzjonali differenti. Skont l-aħħar ċensiment (2002), din il-provinċja għandha popolazzjoni ta’ 2 miljuni, li minnhom: 65% huma Serbi, 14.3% huma Ungeriżi, 2.79% huma Slovakki, 2.78% huma Kroati, 2.71% mhux dikjarati, 2.45% , 1.75% , 1.50% Rumeni, 1.43% Roma, 0.97% , 0.77% , 0.58% , 0.50% affiljazzjoni reġjonali, 0.23% , oħrajn (, , , , eċċ).

Statistika tal-popolazzjoni tas-Serbja (Mejju 2005)

• Serbja (total): 9,396,411
  • : 2,116,725
  • : 5,479,686
  • : 1,800,000

Il-proġezzjonijiet demografiċi tal-popolazzjoni futura tas-Serbja jbassru li fl-2030, il-popolazzjoni tas-Serbja ħa tkun magħmula minn 7,200,000 Albaniż u 6,300,000 Serb. Il-proġezzjonijiet huma bbażati fuq il-fatt li l-popolazzjoni etnika Albaniża fis-Serbja tirdoppja kull 20 sena (fl-1961 kien hemm 646,000 Albaniż waqt li fl-1981 kien hemm 1,226,000), waqt li l-popolazzjoni etnika Serba tibqa madwar 6,000,000 (6,016,000 Serb fl-1971, 6,352,000 Serb fl-2002). Il-ftit żieda fil-popolazzjoni Serba hija attribwita lid-dħul ta’ rifuġjati Serbi mill-Bosnja-Ħerzegovina u l-Kroazja fl-1990 minħabba l- aktar milli riżultat ta’ xi tkabbir naturali tal-popolazzjoni.

Ekonomija

Biex tapprofondixxi, ara l-artiklu: .

GDP u tkabbir

Prodott Gross Domestiku
Real GDP (PPP): $41.15 biljun (2005 est.) (Sors: CIA ) $43.46 biljun (2005 est.; għall-eks Serbja u Montenegro) (Sors: IMF [2])
Real GDP (PPP): $4,400 (2005 est.) (Sors: CIA ) $5,203 (2005 est.; għall-eks Serbja u Montenegro) (Sors: IMF [4])
Real GDP (rata ta' kambju): $19.19 biljun (2005 est.; mingħajr il-Kosovo) (Sors: CIA ) $26.59 biljun (2005 est.; għall-eks Serbja u Montenegro) (Sors: IMF [6])
Real GDP (rata ta' kambju): $3183.76 (2005 est.; għall-eks Serbja u Montenegro) (Sors: IMF [7])
Real GDP rata ta’ tkabbir (2005): 5.9% (2005 est.; mingħajr il-Kosovo) (Sors: CIA )

Statistika oħra
Rata ta’ tkabbir ta’ produzzjoni Industrijali: 7.1% (2004), 1.3% (2005)
Rata tal-qgħad: 20.0% (2005) (31.6% with Kosovo)
Inflazzjoni: 15.5% (2005)
Dejn Barrani: $15.43 Biljun (2005)
FDI (2005): $1 481 Miljun (Source: NBS )

Ħoloq esterni

• B92 Aħbarijiet
• Blic Gazzetta
• CIA World Factbook profile on Serbia
• Glas Javnosti Gazzetta
• Krstarica Web Portal
• Foundation Rastko
• Serbian Unity Congress

• Michael Boro Petrovich, The History of Modern Serbia 1804-1918, 2 vols. I-II, Harcourt Brace Jovanovich, New York 1976.
• Stevan K. Pavlowitch, (2002). Serbia: the History behind the Name, London: C. Hurst & Co. Publishers. ISBN 978-1-85065-476-6.
• , Histoire du peuple serbe, (sous la direction de) D. T. Bataković, L'Age d'Homme, Lausanne 2005.
• , The Kosovo Chronicles, Plato Books, Belgrade 1992.
• The Serbs and Their National Interest, N. Von Ragenfeld-Feldman & D. T. Bataković (eds.), SUC, San Francisco & Belgrade 1997
• Kosovo and Metohija. Living in the Enclave, D. T. Bataković (ed.), Institute for Balkan Studies, SASA, Belgrade 2007.
• , Kosovo. Un conflit sans fin ?, Lausanne, L`Age d`Homme 2008.
• , Serbia’s Kosovo Drama. A Historical Perspective, Čigoja Štampa, Belgrade 2012.

Referenzi

1. ^ ^{a b ċ d} International Monetary Fund (ed.). "Serbja". Parametru mhux magħruf |aċċessdata= injorat (għajnuna)
2. ^ Nazzjonijiet Uniti, ed. (2013). "Human Development Report 2013" (PDF). Parametru mhux magħruf |aċċessdata= injorat (għajnuna)

• Serbija, Kunsill tal-Unjoni Ewropea