Azərbaycan
Lietuva
Malta
ශ්රී ලංකාව
Türkmenistan
Türkiyə
Украина
Dan l artiklu dwar il ġeografija huwa nebbieta Jekk trid tista tikkontribwixxi issa biex ittejjeb dan l artiklu dejjem s
Lisbona
| Dan l-artiklu dwar il-ġeografija huwa nebbieta. Jekk trid, tista' tikkontribwixxi issa biex ittejjeb dan l-artiklu, dejjem skont il-konvenzjonijiet tal-Wikipedija. |
Liżbona hi l-belt kapitali tal-Portugall. Il-belt għandha popolazzjoni ta' 506,892 ruħ (sal-2015).
| Liżbona | |||
|---|---|---|---|
| Portugall | |||
| | |||
| Amministrazzjoni | |||
| Stat sovran | Portugall | ||
| District of Portugal | Liżbona | ||
| Kap tal-Gvern | (en) | ||
| Isem uffiċjali | Lisboa | ||
| Ismijiet oriġinali | Lisboa | ||
| Kodiċi postali | 1000–1900 | ||
| Ġeografija | |||
| Koordinati | 38°42′29″N 9°08′20″W / 38.708042°N 9.139016°WKoordinati: 38°42′29″N 9°08′20″W / 38.708042°N 9.139016°W | ||
| Liżbona Liżbona (Portugal) | |||
| Superfiċjenti | 100.05±0.01 kilometru kwadru | ||
| Għoli | 100 m | ||
| Fruntieri ma' | , , | ||
| Demografija | |||
| Popolazzjoni | 545,796 abitanti (2021) | ||
| Informazzjoni oħra | |||
| Żona tal-Ħin | UTC+1 | ||
| bliet ġemellati | , (en) , , Rio de Janeiro, Budapest, Buenos Aires, (en) , Luanda, Madrid (en) , , , Montevideo, Rabat, (en) , Żagreb, , Tuneż, Betlem, , Kiev, Beijing, (en) , Brasilia, São Paulo, Miami, (en) u San Francisco | ||
| lisboa.pt | |||
Storja
Min-Neolitiku sal-Imperu Ruman
Matul in-Neolitiku, ir-reġjun kien abitat minn fergħa tal-popolazzjoni Indo-Ewropea msejħa pre-Iberjani. Bħal f’postijiet oħra fl-, din il-popolazzjoni bniet monumenti reliġjużi bħal megaliti, dolmens u menhirs, li għadhom viżibbli llum madwar il-belt. Xi popli Ċeltiċi ġew f'kuntatt mal-pre-Iberi u stabbilixxew ruħhom fir-reġjun aktar minn elf sena Q.E.K., li wassal għad-dehra ta 'tribujiet li jitkellmu Ċeltiku bħall-Conii u l-Cempsi.
Matul il-Gwerer Puniċi, wara l-mewt ta’ Annibal Barca (li t-truppi tiegħu kienu jinkludu lil Conii), ir-Rumani iddeċidew li jċaħħdu lil Kartaġni mill-aktar pussess prezzjuż tagħha: Hispania, l-isem mogħti mir-Rumani lill-Peniżola Iberika. Wara t-telfa Kartaġiniża kontra Scipio Africanus fil-Lvant tal-Ispanja, il-paċifikazzjoni tal-punent saret mill-konslu Decimus Junius Brutus Callaicus.
Huwa ffirma ftehim ma’ Olissipo, l-isem antik ta’ Lisbona, sabiex din tibgħat lill-abitanti tagħha jiġġieldu mal-leġjuni Rumani kontra t-tribujiet Ċeltiberi tal-majjistral. Bi tpattija, Olissipo ġie integrat fl-Imperu taħt l-isem ta 'Felicitas Julia, u sar muniċipalità taħt il-liġi Rumana. L-awtonomija politika tingħatalu fuq territorju ta' 50 km madwar il-belt; ir-residenti huma eżentati mit-taxxi u jiksbu ċittadinanza Rumana. Il-belt dakinhar kienet parti mill-provinċja ta’ Lusitania, li l-kapitali tagħha kienet Emerita Augusta (illum Mérida). L-attakki tal-Lusitani kontra l-belt waqt ir-ribelljonijiet frekwenti għamluha meħtieġa li jitwaqqaf ħajt.
Taħt ir-renju tal-Imperatur Awgustu, ir-Rumani bnew diversi bini hemmhekk: teatru kbir, banjijiet termali, li jinsabu fir-Rua da Prata attwali, it-tempji ta’ Ġove, Ċibele u Tethys, tempji f’ġieħ l-imperatur, nekropoli kbira taħt il- Pjazza Figueira attwali, forum u bini ieħor bħall-insulae, żona tad-djar li tinsab bejn l-għoljiet attwali tal-kastell u ċ-ċentru tal- belt. Ħafna minn dawn il-fdalijiet ġew mikxufa madwar nofs is-seklu 18, bil-moda għall-arkeoloġija twieldet mill-iskoperta ta '.
Olissipo kien magħruf għall-garum tiegħu, esportat f'anfori lejn Ruma. L-inbid, il-melħ u ż-żwiemel famużi tiegħu huma l-prodotti ewlenin tal-esportazzjoni tal-belt. Din ipprospera bl-għajbien tal-piraterija u l-progress tekniku li ppermettew l-espansjoni tal-kummerċ mal-provinċji Rumani l-ġodda tal-Brittanja u r-reġjun tar-Rhine, kif ukoll mal-popolazzjonijiet tal-wied Tagus. Il-belt hija mmexxija minn oligarkija ddominata minn żewġ familji, il-Julii u l-Cassii.
L-aktar Ruman famuż li kien joqgħod f’Liżbona huwa Sertorius, li qabel kien sostenitur ta’ Marius u fil-ġlieda kontra d-dittatur Sulla. Il-maġġoranza tar-residenti jitkellmu bil-Latin, b’minoranzi ta’ kummerċjanti u skjavi Griegi. Il-belt hija konnessa bit-triq ma’ żewġt ibliet oħra, Bracara Augusta (illum Braga) u Emerita Augusta (illum Mérida).
Konkwista Musulmana
Liżbona ttieħdet mill-Mouri madwar is-sena 719 u ngħatat l-isem ġdid al-ʾIšbūnah, الأشبونة bl-Għarbi, li taħt il-gvern tagħha l-belt prosperat. Il-Moors, li kienu Musulmani mit-Tramuntana tal-Afrika u l-Lvant Qarib, bnew diversi moskej, residenzi u l-ħitan tal-belt, li bħalissa jissejħu Cerca Moura. Il-belt hija dar għal popolazzjoni mħallta ta 'Insara, Berberi, Għarab, Lhud u Saqālibas.
L-Għarbi huwa impost bħala l-lingwa uffiċjali. Fdalijiet Możarabiċi mitkellma mill-popolazzjoni Nisranija. L-Islam hija r-reliġjon uffiċjali, ipprattikata mill-Moor u l-Muladís, filwaqt li l-Insara u l-Lhud jistgħu jipprattikaw ir-reliġjon tagħhom, bħala dhimmis, bil-kundizzjoni li jħallsu d-djizîa, taxxa differenti miż-zakat li għaliha hija soġġetta l-popolazzjoni Musulmana.
L-isem ta' Alfama, l-eqdem distrett ta' Liżbona, ġej mill-Għarbi al-hamma.
Fl-844, Liżbona kienet assedjata mill-Vikingi. Il-belt, protetta tajjeb, kienet tirreżisti l-attakkanti, iżda fl-858, attakkata mill-ġdid mill-pirati Skandinavi, ttieħdet u saqru mill-mexxej Viking Hasting. Fl-966, tmienja u għoxrin vapur Viking attakkaw lil Lisbona għal darb'oħra, mingħajr suċċess.
Matul l-hekk imsejjaħ perjodu taifas, Lisbona kienet tappartjeni għat-taifa ta’ Badajoz, u kienet immexxija minn Sabur al-Saqlabi.
Fl-1147, waqt ir-Reconquista, grupp ta’ kavallieri Franċiżi, Ingliżi, Ġermaniżi u Portugiżi, immexxija minn Alfonso I, assedjaw u ħadu Lisbona. Il-konkwista mill-ġdid tal-Portugall u l-istabbiliment mill-ġdid tal-Kristjaneżmu jiffurmaw wieħed mill-aktar avvenimenti sinifikanti fl-istorja ta’ Lisbona.
Billi l-Għarbi tilef l-istatus tiegħu bħala lingwa uffiċjali, bil-mod il-mod ma jibqax jintuża fil-ħajja ta’ kuljum. Il-popolazzjoni Musulmana titkeċċa, filwaqt li l-moskej jiġu trasformati fi knejjes. Biss id-distrett ta’ Mouraria, li jieħu ismu mill-Moors, żamm popolazzjoni Musulmana sas-seklu 16.
Mill-Medju Evu sal-Imperu Portugiż
Liżbona rċeviet l-ewwel forum tagħha, l-istatus legali ta 'protezzjoni rjali (bil-Portugiż aforamento) fl-1179. Sar il-kapitali tal-Portugall fl-1255, u ħa post Coimbra grazzi għall-post ċentrali tagħha fit-territorju Portugiż. Matul l-aħħar sekli tal-Medju Evu, il-belt esperjenzat żvilupp qawwi u saret ċentru ekonomiku importanti.
Fl-1290, Denis I waqqaf skola universitarja bl-isem Estudo Geral (Studju Ġenerali), li saret l-Università ta’ Coimbra, trasferita diversi drabi lejn din l-aħħar belt biex joqgħod hemm definittivament fis-seklu 16.
L-ispedizzjonijiet marittimi Portugiżi tal-Kbir Skoperti ħallew l-aktar minn Lisbona bejn is-sekli 15 u s-17, inkluż l-ispedizzjoni ta’ Vasco da Gama lejn l-Indi fl-1497. Is-seklu 16 kien iż-żmien tad-deheb ta’ Lisbona. Il-belt stabbiliet ruħha bħala ċ-ċentru tal-kummerċ Ewropew mal-Lvant Imbiegħed, filwaqt li tirċievi deheb mill-Brażil. Il-Portugiżi wrew li huma kaptani fl-arti tan-navigazzjoni u l-kartografija, attività importanti f'Lisbona (sitt workshops li jimpjegaw tmintax-il persuna fl-1552).
Wara l-integrazzjoni tal-Portugall fil-Kuruna ta’ Filippu II ta’ Spanja fl-1580, ġie kkunsidrat li tiġi installata l-qorti rjali f’Lisbona, iżda fl-aħħar mill-aħħar kien f’Madrid li ġiet stabbilita l-kapitali. It-tfixkil prinċipali tar-restawr tal-1640, li wassal għall-indipendenza tal-Portugall, ġew osservati f'Lisbona. Fis-26 ta’ Jannar, 1531, il-belt sofriet terremot vjolenti li kkawża eluf ta’ vittmi. Fil-bidu tas-seklu 18, matul ir-renju ta’ Ġwanni V, il-belt akkwistat infrastruttura notevoli għal dak iż-żmien, l-akkwadott tal-Ilmijiet Ħieles.
Fl-1 ta’ Novembru, 1755, Liżbona nqerdet minn terremot, segwit minn mewġa ta’ marea u nirien, li qatlu bejn 60,000 u 90,000 abitant u qerdu 85% tal-belt. Voltaire kiteb il-Poeżija dwar id-Diżastru ta’ Lisbona wara din il-katastrofi u semma t-terremot fir-rumanz tiegħu Candide, fl-1759; il-kritika tiegħu tal-ottimiżmu setgħet ġiet ispirata minn dan l-avveniment.
Wara t-terremot tal-1755, il-belt reġgħet inbniet skont il-pjani tal-Markiż ta’ Pombal, għalhekk l-isem Baixa Pombalina li ngħata liċ-ċentru tal-belt. Minflok reġa’ bena l-belt medjevali, il-Markiż ta’ Pombal iddeċieda li jeqred dak li kien irreżista t-terremot u li jerġa’ jibni l-belt skont il-prinċipji tal-ippjanar urban ta’ dak iż-żmien. Il-gradilja adottata fuq il-pjanijiet ta’ rikostruzzjoni għamlitha possibbli li jiġu ddisinjati l-kwadri ta’ Rossio u Terreiro do Paço, dan tal-aħħar b’arcade sabiħ ħafna li tiftaħ fuq it-Tagus.
Sekli 19 u 20
Fil-bidu tas-seklu 19, il-Portugall kien invadat mit-truppi Franċiżi ta’ Napuljun I, u ġiegħel lir-Re Ġwanni VI jaħrab lejn il-kolonja tal-Brażil. Liżbona sofriet b’mod partikolari minn din l-invażjoni li matulha ħafna proprjetajiet ġew serqu mill-Franċiżi. Matul il-Gwerra Ċivili Portugiża, mill-1828 sal-1834, il-belt esperjenzat ħafna ġlidiet liberali u l-ftuħ tal-ewwel kafetteriji u teatri.
Fl-1879, inħolqot Avenida da Liberdade, li ppermettiet lill-metropoli Portugiża testendi lil hinn mill-Baixa. Fl-1 ta’ Frar, 1908, il-Praça do Comércio kienet ix-xena ta’ reġiċidju: inqatlu żewġ membri tal-familja rjali, ir-Re Karlu I u ibnu u l-eredi Louis-Philippe de Braganza, li magħha żdiedet persuna midruba, Manuel de Braganza li sussegwentement sar re tal-Portugall. Fl-1909, il-ħaddiema f'Lisbona organizzaw strajks kbar. Fl-1910, in-nies ta’ Lisbona qam kontra l-monarkija, il-popolazzjoni ffurmat barrikati fit-toroq u qassam l-armi. Il-bqija tal-pajjiż segwa r-rewwixta, għalkemm il-pajjiż baqa’ profondament agrikolu, Kattoliku u konservattiv. Fil-5 ta’ Ottubru ġiet ipproklamata l-ewwel Repubblika Portugiża.
Matul it-Tieni Gwerra Dinjija, Lisbona kienet waħda mill-ftit portijiet newtrali fl-Ewropa Atlantika u l-belt saret bieb għar-refuġjati lejn l-Istati Uniti kif ukoll bejta ta’ spiji. Fl-1940, il-belt ġiet magħżula mill-Estado Novo biex tospita l-Wirja Dinjija Portugiża, mit-23 ta’ Mejju sat-2 ta’ Ġunju, 1940.
Kien f'Lisbona li tnediet ir-Rivoluzzjoni tal-Qronfol fl-1974, li temm ir-reġim dittatorjali ta' Salazar, stabbilit fl-1928. Fl-1985, ġie ffirmat it-Trattat ta' Adeżjoni mal-Komunità Ekonomika Ewropea, fil-Monasteru ta' Jeronimos. Fil-25 ta’ Awwissu 1988, nar vjolenti ħakmet iċ-ċentru storiku ta’ Lisbona, aktar preċiżament id-distrett ta’ Chiado, weġġa’ 72 persuna u ħarbat il-ħajja ta’ kuljum u ekonomika f’din iż-żona għal għaxar snin. Liżbona hija l-Kapitali Ewropea tal-Kultura fl-1994.
Ekonomija
Ir-reġjun ta' Lisbona huwa l-aktar reġjun sinjur fil-Portugall, bi PDG per capita ta' kważi €40,000, u huwa ferm ogħla mill-medja tal-PGD per capita tal-Unjoni Ewropea – jipproduċi aktar minn 31% tal-PGD Portugiż sal-2023.
Ir-reġjun ta’ Lisbona qed jikber b’rata mgħaġġla, bil-PGD (PPP) per capita kkalkulat għal kull sena kif ġej: €22,745 (2004) – €23,816 (2005) – €25,200 (2006) – €26,100 (2007). Iż-żona metropolitana ta’ Lisbona kellha PGD li jammonta għal $110.4 biljun, u $32,434 per capita.
L-ekonomija ta' Lisbona hija bbażata primarjament fuq is-settur terzjarju. Ħafna mill-kwartieri ġenerali tal-kumpaniji multinazzjonali li joperaw fil-Portugall huma kkonċentrati fis-Subreġjun Grande Lisboa, speċjalment fil-muniċipalità ta' Oeiras. Iż-żona metropolitana ta' Lisbona hija industrijalizzata ħafna, speċjalment ix-xatt tan-nofsinhar tax-xmara Tagus (Rio Tejo). L-industrija tal-Lisbonite għandha setturi kbar ħafna fiż-żejt, peress li r-raffineriji jinsabu madwar it-Tagus, imtieħen tat-tessuti, tarznari u sajd.
Il-port ewlieni tal-pajjiż, li fih wieħed mill-akbar u l-aktar swieq reġjonali sofistikati fil-Peniżola Iberika, Lisbona u l-inħawi popolati ħafna tagħha qed jiżviluppaw ukoll bħala ċentru finanzjarju importanti u ċentru teknoloġiku dinamiku. Il-manifatturi tal-karozzi waqqfu fabbriki fis-subborgi, pereżempju, AutoEuropa.
Liżbona għandha l-akbar u l-aktar settur żviluppat tal-midja tal-massa tal-Portugall u hija dar għal bosta kumpaniji relatati li jvarjaw minn netwerks tat-televiżjoni u stazzjonijiet tar-radju ewlenin għal gazzetti ewlenin. Ibbażat f'Lisbona, Euronext Lisbon hija borża li hija parti mis-sistema pan-Ewropea ta' boroż u infrastruttura tas-suq Euronext.
Qabel il-kriżi tad-dejn sovran tal-Portugall u pjan ta’ salvataġġ UE-FMI, għad-deċennju tal-2010 Lisbona kienet qed tistenna li tirċievi ħafna investimenti ffinanzjati mill-istat, inkluż il-bini ta’ ajruport ġdid, pont ġdid, espansjoni tal-Metro ta’ Lisbona 30 km (18.64 mi). ) taħt l-art, il-bini ta’ mega-sptar (jew sptar ċentrali), il-ħolqien ta’ żewġ linji ta’ TGV biex jingħaqdu ma’ Madrid, Porto, Vigo u l-bqija tal-Ewropa, il- restawr tal-parti prinċipali tal-belt (bejn ir-roundabout tal-Marquês de Pombal u Terreiro do Paço), il-ħolqien ta 'numru kbir ta' korsiji għar-roti, kif ukoll modernizzazzjoni u rinnovazzjoni ta 'diversi faċilitajiet.
Il-kriżi tad-dejn sovran aggravat kundizzjonijiet ħżiena tax-xogħol u saħħa tal-akkwist baxxa. Għalkemm il-belt mmodernizzat l-infrastruttura tagħha u esperjenzat tkabbir u dħul sinifikanti fit-turiżmu, din ir-realtà ma kinitx riflessa proporzjonalment fil-kundizzjonijiet medji tal-ħajja. Il-prezzijiet ġeneralment żdiedu, iżda l-pagi ma segwewx din it-tendenza. Il-kundizzjonijiet tax-xogħol għadhom ferm taħt l-istandards tal-bqija tal-Unjoni Ewropea.
Trasport
Metro
Il- jgħaqqad iċ-ċentru tal-belt mad-distretti ta' fuq u tal-Lvant, u jilħaq ukoll xi subborgi li huma parti miż-żona metropolitana ta' Liżbona, bħal Amadora u Loures. Huwa l-aktar mod veloċi biex wieħed imur madwar il-belt u jipprovdi numru tajjeb ta 'stazzjonijiet li jinbidlu ma' tipi oħra ta 'trasport. Mill-istazzjon tal-Ajruport ta' Lisbona saċ-ċentru tal-belt jista' jieħu madwar 25 minuta. Fl-2019, il- serva madwar 173 miljun passiġġier (u 475,000 kuljum). Mill-2018, il- jinkludi erba’ linji, identifikati b’kuluri individwali (blu, isfar, aħdar u aħmar) u 56 stazzjon, b’tul totali ta’ 44.2 km. Ġew proposti diversi proġetti ta’ espansjoni, l-aktar reċenti kien it-trasformazzjoni tal-Linja l-Ħadra f’linja ċirkolari u l-ħolqien ta’ żewġ stazzjonijiet oħra (Santos u Estrela).
Tramm
It-tramm huwa forma tradizzjonali ta' trasport pubbliku f'Lisbona. Introdotti fl-1901, it-trams elettriċi kienu oriġinarjament importati mill-Istati Uniti, u għalhekk imsejħa americanos (Portugiż għal "Amerikan"). Illum dawn it-tramm jissejħu elétricos (litteralment ifisser dawk elettriċi).
Minbarra fuq il-Linja 15 moderna, is-sistema tat-tramm ta' Lisbona għadha timpjega vetturi żgħar (erba' roti) ta' disinn li jmur mill-bidu tas-seklu għoxrin. Dawn it-tramms sofor distintivi huma wieħed mill-ikoni turistiċi ta 'Lisbona moderna, u d-daqs tagħhom huwa adattat tajjeb għall-għoljiet weqfin u toroq dojoq tal-belt ċentrali.
L-ewwel trammijiet għadhom jidhru fil-Museu da Carris (il-Mużew tat-Trasport Pubbliku ta' Liżbona).
Il-linja issa għandha tul totali ta' 31 kilometru li joperaw fuq 6 linji, 'l isfel minn massimu ta' 76 kilometru għal 27 linja. It-tnaqqis bil-mod tan-netwerk beda bil-kostruzzjoni tal-Metro ta' Lisbona u l-espansjoni tas-sistema tal-karozzi tal-linja. Mill-2017 is-sistema ġiet estiża u qed jiżdiedu progressivament vetturi ġodda, bil-għan li tespandi b'mod sinifikanti s-sistema tat-tramm attwali. Bħalissa f'Lisbona qed joperaw 64 tram u, matul l-2023-2026, se jiżdiedu 35 oħra (Li minnhom 10 se jkunu "Mudelli storiċi").
Ferroviji
Hemm erba' linji tal-ferroviji għall-vjaġġaturi li jitilqu minn Lisbona: il-linji Sintra, Azambuja, Cascais u Sado (imħaddma minn CP – Comboios de Portugal), kif ukoll il-ħames linja għal Setúbal (imħaddma minn Fertagus), li taqsam ix-xmara Tagus permezz tal- Pont 25 de Abril. L-istazzjonijiet tal-ferrovija ewlenin huma Santa Apolónia, Rossio, Gare do Oriente, Entrecampos, u Cais do Sodré.
Ferries
Mod ieħor kif taqsam ix-xmara huwa billi tieħu l-lanċa. L-operatur Transtejo & Soflusa, imur għal postijiet differenti minn ġewwa l-belt: Cacilhas, Seixal, Montijo, Porto Brandão u Trafaria taħt il-marka Transtejo u lejn Barreiro taħt il-marka Soflusa. L-istazzjonijiet tal-laneċ f'Lisbona jinkludu l-Istazzjon tax-Xmara Belém, l-Istazzjon tax-Xmara Terreiro do Paço u l-Istazzjon tax-Xmara Cais do Sodré.
Ivvjaġġar bl-ajru
Hija l-kwartieri ġenerali u l-hub għal TAP Portugal kif ukoll hub għal EasyJet, Azores Airlines, , EuroAtlantic Airways, White Airways, u Hi Fly. Wara li serva 33.65 miljun passiġġier fl-2023, huwa bil-bosta l-iktar ajruport traffikuż fil-Portugall, it-tielet l-iktar traffikuż fil-Peniżola Iberika u t-12-il l-iktar traffiku fl-Ewropa.
Ġie propost it-tieni ajruport u l-proġett inizjalment twaqqaf minħabba l-kriżi ekonomika Portugiża u Ewropea, u wkoll minħabba d-diskussjoni twila dwar jekk huwiex meħtieġ ajruport ġdid. Fl-2023 kien għad hemm 9 siti possibbli li huma maħsuba li jistgħu jospitaw l-ajruport il-futur ta' Lisbona Ġdida.
Fl-aħħar nett, fl-2024, il-gvern il-ġdid ħabbar li l-ajruport internazzjonali l-ġdid kien se jkun jinsab f’Alcochete, eżatt fuq it-Tagus minn Lisbona. L-Ajrudrom Muniċipali ta' Cascais, 20 km fil-Punent taċ-ċentru tal-belt u ċentru għal Sevenair, f'Cascais, joffri titjiriet domestiċi kummerċjali lejn Bragança, Portimão, Viseu u Vila Real. Dan il-post huwa fejn ħafna mill-iskejjel tal-avjazzjoni tal-pajjiż huma kkonċentrati.
Referenzi
- ^ (PDF) https://web.archive.org/web/20140621220603/http://www.cm-vfxira.pt/files/3/documentos/2013091715584601248.pdf. Arkivjat minn l-oriġinal (PDF) fl-2014-06-21. Miġbur 2024-12-23.
|title=nieqes jew vojt (għajnuna) - ^ Bellard, Carlos Gómez (2003). Ecohistoria del paisaje agrario: La agricultura fenicio-púnica en el Mediterráneo (bl-Ispanjol). Universitat de València.
- ^ Arruda, Ana Margarida (2002). Los fenicios en Portugal: fenicios y mundo indígena en el centro y sur de Portugal (siglos VIII-VI a.C.) (bl-Ispanjol). Publicaciones del Laboratorio de Arqueología, Universidad Pompeu Fabra de Barcelona. Parametru mhux magħruf
|iktar=injorat (għajnuna) - ^ Whitfield, Peter (2005). Cities of the World: A History in Maps (bl-Ingliż). University of California Press. Parametru mhux magħruf
|iktar=injorat (għajnuna) - ^ "Captcha". www.guiadacidade.pt (bl-Ingliż). Arkivjat minn l-oriġinal fl-2021-06-13. Miġbur 2024-12-23.
- ^ Léonard, Yves (1999). "Le Portugal et ses « sentinelles de pierre ». L'exposition du monde portugais en 1940". Vingtième Siècle. Revue d'histoire. 62 (1): 27–37.
- ^ https://www.reuters.com/world/europe/portugal-build-new-airport-across-river-lisbon-2024-05-14/.
|title=nieqes jew vojt (għajnuna)
Awtur: www.NiNa.Az
Data tal-pubblikazzjoni:
wikipedija, wiki, ktieb, kotba, librerija, artiklu, aqra, niżżel, b'xejn, download b'xejn, mp3, vidjo, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, stampa, mużika, kanzunetta, film, ktieb, logħba, logħob, mobbli, telefon, android, ios, apple, mowbajl, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, kompjuter, Informazzjoni dwar Lisbona, X'inhi Lisbona? Xi tfisser Lisbona?
Dan l artiklu dwar il ġeografija huwa nebbieta Jekk trid tista tikkontribwixxi issa biex ittejjeb dan l artiklu dejjem skont il konvenzjonijiet tal Wikipedija Lizbona hi l belt kapitali tal Portugall Il belt għandha popolazzjoni ta 506 892 ruħ sal 2015 Lizbona PortugallAmministrazzjoniStat sovranPortugallDistrict of PortugalLizbonaKap tal Gvern en Isem uffiċjali LisboaIsmijiet oriġinali LisboaKodiċi postali 1000 1900ĠeografijaKoordinati 38 42 29 N 9 08 20 W 38 708042 N 9 139016 W 38 708042 9 139016 Koordinati 38 42 29 N 9 08 20 W 38 708042 N 9 139016 W 38 708042 9 139016LizbonaLizbona Portugal Superfiċjenti 100 05 0 01 kilometru kwadruGħoli 100 mFruntieri ma DemografijaPopolazzjoni 545 796 abitanti 2021 Informazzjoni oħraZona tal Ħin UTC 1bliet ġemellati en Rio de Janeiro Budapest Buenos Aires en Luanda Madrid en Montevideo Rabat en Zagreb Tunez Betlem Kiev Beijing en Brasilia Sao Paulo Miami en u San Franciscolisboa ptStorjaMin Neolitiku sal Imperu Ruman Ħaffer arkeoloġiku Feniċju f klawstru tal Katidral ta Lisbona Matul in Neolitiku ir reġjun kien abitat minn fergħa tal popolazzjoni Indo Ewropea msejħa pre Iberjani Bħal f postijiet oħra fl din il popolazzjoni bniet monumenti reliġjuzi bħal megaliti dolmens u menhirs li għadhom vizibbli llum madwar il belt Xi popli Ċeltiċi ġew f kuntatt mal pre Iberi u stabbilixxew ruħhom fir reġjun aktar minn elf sena Q E K li wassal għad dehra ta tribujiet li jitkellmu Ċeltiku bħall Conii u l Cempsi Matul il Gwerer Puniċi wara l mewt ta Annibal Barca li t truppi tiegħu kienu jinkludu lil Conii ir Rumani iddeċidew li jċaħħdu lil Kartaġni mill aktar pussess prezzjuz tagħha Hispania l isem mogħti mir Rumani lill Penizola Iberika Wara t telfa Kartaġiniza kontra Scipio Africanus fil Lvant tal Ispanja il paċifikazzjoni tal punent saret mill konslu Decimus Junius Brutus Callaicus Huwa ffirma ftehim ma Olissipo l isem antik ta Lisbona sabiex din tibgħat lill abitanti tagħha jiġġieldu mal leġjuni Rumani kontra t tribujiet Ċeltiberi tal majjistral Bi tpattija Olissipo ġie integrat fl Imperu taħt l isem ta Felicitas Julia u sar muniċipalita taħt il liġi Rumana L awtonomija politika tingħatalu fuq territorju ta 50 km madwar il belt ir residenti huma ezentati mit taxxi u jiksbu ċittadinanza Rumana Il belt dakinhar kienet parti mill provinċja ta Lusitania li l kapitali tagħha kienet Emerita Augusta illum Merida L attakki tal Lusitani kontra l belt waqt ir ribelljonijiet frekwenti għamluha meħtieġa li jitwaqqaf ħajt Taħt ir renju tal Imperatur Awgustu ir Rumani bnew diversi bini hemmhekk teatru kbir banjijiet termali li jinsabu fir Rua da Prata attwali it tempji ta Ġove Ċibele u Tethys tempji f ġieħ l imperatur nekropoli kbira taħt il Pjazza Figueira attwali forum u bini ieħor bħall insulae zona tad djar li tinsab bejn l għoljiet attwali tal kastell u ċ ċentru tal belt Ħafna minn dawn il fdalijiet ġew mikxufa madwar nofs is seklu 18 bil moda għall arkeoloġija twieldet mill iskoperta ta Olissipo kien magħruf għall garum tiegħu esportat f anfori lejn Ruma L inbid il melħ u z zwiemel famuzi tiegħu huma l prodotti ewlenin tal esportazzjoni tal belt Din ipprospera bl għajbien tal piraterija u l progress tekniku li ppermettew l espansjoni tal kummerċ mal provinċji Rumani l ġodda tal Brittanja u r reġjun tar Rhine kif ukoll mal popolazzjonijiet tal wied Tagus Il belt hija mmexxija minn oligarkija ddominata minn zewġ familji il Julii u l Cassii L aktar Ruman famuz li kien joqgħod f Lizbona huwa Sertorius li qabel kien sostenitur ta Marius u fil ġlieda kontra d dittatur Sulla Il maġġoranza tar residenti jitkellmu bil Latin b minoranzi ta kummerċjanti u skjavi Griegi Il belt hija konnessa bit triq ma zewġt ibliet oħra Bracara Augusta illum Braga u Emerita Augusta illum Merida Konkwista Musulmana Ir Re Afonso Henriques reġa ħa l belt mill Imperu Almoravid fl assedju ta Lizbona fl 1147 Lizbona ttieħdet mill Mouri madwar is sena 719 u ngħatat l isem ġdid al ʾIsbunah الأشبونة bl Għarbi li taħt il gvern tagħha l belt prosperat Il Moors li kienu Musulmani mit Tramuntana tal Afrika u l Lvant Qarib bnew diversi moskej residenzi u l ħitan tal belt li bħalissa jissejħu Cerca Moura Il belt hija dar għal popolazzjoni mħallta ta Insara Berberi Għarab Lhud u Saqalibas L Għarbi huwa impost bħala l lingwa uffiċjali Fdalijiet Mozarabiċi mitkellma mill popolazzjoni Nisranija L Islam hija r reliġjon uffiċjali ipprattikata mill Moor u l Muladis filwaqt li l Insara u l Lhud jistgħu jipprattikaw ir reliġjon tagħhom bħala dhimmis bil kundizzjoni li jħallsu d djizia taxxa differenti miz zakat li għaliha hija soġġetta l popolazzjoni Musulmana L isem ta Alfama l eqdem distrett ta Lizbona ġej mill Għarbi al hamma Fl 844 Lizbona kienet assedjata mill Vikingi Il belt protetta tajjeb kienet tirrezisti l attakkanti izda fl 858 attakkata mill ġdid mill pirati Skandinavi ttieħdet u saqru mill mexxej Viking Hasting Fl 966 tmienja u għoxrin vapur Viking attakkaw lil Lisbona għal darb oħra mingħajr suċċess Matul l hekk imsejjaħ perjodu taifas Lisbona kienet tappartjeni għat taifa ta Badajoz u kienet immexxija minn Sabur al Saqlabi Fl 1147 waqt ir Reconquista grupp ta kavallieri Franċizi Inglizi Ġermanizi u Portugizi immexxija minn Alfonso I assedjaw u ħadu Lisbona Il konkwista mill ġdid tal Portugall u l istabbiliment mill ġdid tal Kristjanezmu jiffurmaw wieħed mill aktar avvenimenti sinifikanti fl istorja ta Lisbona Billi l Għarbi tilef l istatus tiegħu bħala lingwa uffiċjali bil mod il mod ma jibqax jintuza fil ħajja ta kuljum Il popolazzjoni Musulmana titkeċċa filwaqt li l moskej jiġu trasformati fi knejjes Biss id distrett ta Mouraria li jieħu ismu mill Moors zamm popolazzjoni Musulmana sas seklu 16 Mill Medju Evu sal Imperu Portugiz Lizbona rċeviet l ewwel forum tagħha l istatus legali ta protezzjoni rjali bil Portugiz aforamento fl 1179 Sar il kapitali tal Portugall fl 1255 u ħa post Coimbra grazzi għall post ċentrali tagħha fit territorju Portugiz Matul l aħħar sekli tal Medju Evu il belt esperjenzat zvilupp qawwi u saret ċentru ekonomiku importanti Fl 1290 Denis I waqqaf skola universitarja bl isem Estudo Geral Studju Ġenerali li saret l Universita ta Coimbra trasferita diversi drabi lejn din l aħħar belt biex joqgħod hemm definittivament fis seklu 16 L ispedizzjonijiet marittimi Portugizi tal Kbir Skoperti ħallew l aktar minn Lisbona bejn is sekli 15 u s 17 inkluz l ispedizzjoni ta Vasco da Gama lejn l Indi fl 1497 Is seklu 16 kien iz zmien tad deheb ta Lisbona Il belt stabbiliet ruħha bħala ċ ċentru tal kummerċ Ewropew mal Lvant Imbiegħed filwaqt li tirċievi deheb mill Brazil Il Portugizi wrew li huma kaptani fl arti tan navigazzjoni u l kartografija attivita importanti f Lisbona sitt workshops li jimpjegaw tmintax il persuna fl 1552 Wara l integrazzjoni tal Portugall fil Kuruna ta Filippu II ta Spanja fl 1580 ġie kkunsidrat li tiġi installata l qorti rjali f Lisbona izda fl aħħar mill aħħar kien f Madrid li ġiet stabbilita l kapitali It tfixkil prinċipali tar restawr tal 1640 li wassal għall indipendenza tal Portugall ġew osservati f Lisbona Fis 26 ta Jannar 1531 il belt sofriet terremot vjolenti li kkawza eluf ta vittmi Fil bidu tas seklu 18 matul ir renju ta Ġwanni V il belt akkwistat infrastruttura notevoli għal dak iz zmien l akkwadott tal Ilmijiet Ħieles Fl 1 ta Novembru 1755 Lizbona nqerdet minn terremot segwit minn mewġa ta marea u nirien li qatlu bejn 60 000 u 90 000 abitant u qerdu 85 tal belt Voltaire kiteb il Poezija dwar id Dizastru ta Lisbona wara din il katastrofi u semma t terremot fir rumanz tiegħu Candide fl 1759 il kritika tiegħu tal ottimizmu setgħet ġiet ispirata minn dan l avveniment Wara t terremot tal 1755 il belt reġgħet inbniet skont il pjani tal Markiz ta Pombal għalhekk l isem Baixa Pombalina li ngħata liċ ċentru tal belt Minflok reġa bena l belt medjevali il Markiz ta Pombal iddeċieda li jeqred dak li kien irrezista t terremot u li jerġa jibni l belt skont il prinċipji tal ippjanar urban ta dak iz zmien Il gradilja adottata fuq il pjanijiet ta rikostruzzjoni għamlitha possibbli li jiġu ddisinjati l kwadri ta Rossio u Terreiro do Paco dan tal aħħar b arcade sabiħ ħafna li tiftaħ fuq it Tagus Inċizjoni li tirrapprezenta x xena ta l 1755 il fdalijiet ta Lisbona fi fjammi u l mewġa tal marea li tħabbat fuq id dgħajjes fil port Sekli 19 u 20 Fil bidu tas seklu 19 il Portugall kien invadat mit truppi Franċizi ta Napuljun I u ġiegħel lir Re Ġwanni VI jaħrab lejn il kolonja tal Brazil Lizbona sofriet b mod partikolari minn din l invazjoni li matulha ħafna proprjetajiet ġew serqu mill Franċizi Matul il Gwerra Ċivili Portugiza mill 1828 sal 1834 il belt esperjenzat ħafna ġlidiet liberali u l ftuħ tal ewwel kafetteriji u teatri Fl 1879 inħolqot Avenida da Liberdade li ppermettiet lill metropoli Portugiza testendi lil hinn mill Baixa Fl 1 ta Frar 1908 il Praca do Comercio kienet ix xena ta reġiċidju inqatlu zewġ membri tal familja rjali ir Re Karlu I u ibnu u l eredi Louis Philippe de Braganza li magħha zdiedet persuna midruba Manuel de Braganza li sussegwentement sar re tal Portugall Fl 1909 il ħaddiema f Lisbona organizzaw strajks kbar Fl 1910 in nies ta Lisbona qam kontra l monarkija il popolazzjoni ffurmat barrikati fit toroq u qassam l armi Il bqija tal pajjiz segwa r rewwixta għalkemm il pajjiz baqa profondament agrikolu Kattoliku u konservattiv Fil 5 ta Ottubru ġiet ipproklamata l ewwel Repubblika Portugiza Matul it Tieni Gwerra Dinjija Lisbona kienet waħda mill ftit portijiet newtrali fl Ewropa Atlantika u l belt saret bieb għar refuġjati lejn l Istati Uniti kif ukoll bejta ta spiji Fl 1940 il belt ġiet magħzula mill Estado Novo biex tospita l Wirja Dinjija Portugiza mit 23 ta Mejju sat 2 ta Ġunju 1940 Kien f Lisbona li tnediet ir Rivoluzzjoni tal Qronfol fl 1974 li temm ir reġim dittatorjali ta Salazar stabbilit fl 1928 Fl 1985 ġie ffirmat it Trattat ta Adezjoni mal Komunita Ekonomika Ewropea fil Monasteru ta Jeronimos Fil 25 ta Awwissu 1988 nar vjolenti ħakmet iċ ċentru storiku ta Lisbona aktar preċizament id distrett ta Chiado weġġa 72 persuna u ħarbat il ħajja ta kuljum u ekonomika f din iz zona għal għaxar snin Lizbona hija l Kapitali Ewropea tal Kultura fl 1994 EkonomijaIr reġjun ta Lisbona huwa l aktar reġjun sinjur fil Portugall bi PDG per capita ta kwazi 40 000 u huwa ferm ogħla mill medja tal PGD per capita tal Unjoni Ewropea jipproduċi aktar minn 31 tal PGD Portugiz sal 2023 Ir reġjun ta Lisbona qed jikber b rata mgħaġġla bil PGD PPP per capita kkalkulat għal kull sena kif ġej 22 745 2004 23 816 2005 25 200 2006 26 100 2007 Iz zona metropolitana ta Lisbona kellha PGD li jammonta għal 110 4 biljun u 32 434 per capita L ekonomija ta Lisbona hija bbazata primarjament fuq is settur terzjarju Ħafna mill kwartieri ġenerali tal kumpaniji multinazzjonali li joperaw fil Portugall huma kkonċentrati fis Subreġjun Grande Lisboa speċjalment fil muniċipalita ta Oeiras Iz zona metropolitana ta Lisbona hija industrijalizzata ħafna speċjalment ix xatt tan nofsinhar tax xmara Tagus Rio Tejo L industrija tal Lisbonite għandha setturi kbar ħafna fiz zejt peress li r raffineriji jinsabu madwar it Tagus imtieħen tat tessuti tarznari u sajd Il port ewlieni tal pajjiz li fih wieħed mill akbar u l aktar swieq reġjonali sofistikati fil Penizola Iberika Lisbona u l inħawi popolati ħafna tagħha qed jizviluppaw ukoll bħala ċentru finanzjarju importanti u ċentru teknoloġiku dinamiku Il manifatturi tal karozzi waqqfu fabbriki fis subborgi perezempju AutoEuropa Lizbona għandha l akbar u l aktar settur zviluppat tal midja tal massa tal Portugall u hija dar għal bosta kumpaniji relatati li jvarjaw minn netwerks tat televizjoni u stazzjonijiet tar radju ewlenin għal gazzetti ewlenin Ibbazat f Lisbona Euronext Lisbon hija borza li hija parti mis sistema pan Ewropea ta boroz u infrastruttura tas suq Euronext Qabel il krizi tad dejn sovran tal Portugall u pjan ta salvataġġ UE FMI għad deċennju tal 2010 Lisbona kienet qed tistenna li tirċievi ħafna investimenti ffinanzjati mill istat inkluz il bini ta ajruport ġdid pont ġdid espansjoni tal Metro ta Lisbona 30 km 18 64 mi taħt l art il bini ta mega sptar jew sptar ċentrali il ħolqien ta zewġ linji ta TGV biex jingħaqdu ma Madrid Porto Vigo u l bqija tal Ewropa il restawr tal parti prinċipali tal belt bejn ir roundabout tal Marques de Pombal u Terreiro do Paco il ħolqien ta numru kbir ta korsiji għar roti kif ukoll modernizzazzjoni u rinnovazzjoni ta diversi faċilitajiet Il krizi tad dejn sovran aggravat kundizzjonijiet ħziena tax xogħol u saħħa tal akkwist baxxa Għalkemm il belt mmodernizzat l infrastruttura tagħha u esperjenzat tkabbir u dħul sinifikanti fit turizmu din ir realta ma kinitx riflessa proporzjonalment fil kundizzjonijiet medji tal ħajja Il prezzijiet ġeneralment zdiedu izda l pagi ma segwewx din it tendenza Il kundizzjonijiet tax xogħol għadhom ferm taħt l istandards tal bqija tal Unjoni Ewropea TrasportMetro Il hija l eqdem u l akbar sistema ta subway tal Portugall Il jgħaqqad iċ ċentru tal belt mad distretti ta fuq u tal Lvant u jilħaq ukoll xi subborgi li huma parti miz zona metropolitana ta Lizbona bħal Amadora u Loures Huwa l aktar mod veloċi biex wieħed imur madwar il belt u jipprovdi numru tajjeb ta stazzjonijiet li jinbidlu ma tipi oħra ta trasport Mill istazzjon tal Ajruport ta Lisbona saċ ċentru tal belt jista jieħu madwar 25 minuta Fl 2019 il serva madwar 173 miljun passiġġier u 475 000 kuljum Mill 2018 il jinkludi erba linji identifikati b kuluri individwali blu isfar aħdar u aħmar u 56 stazzjon b tul totali ta 44 2 km Ġew proposti diversi proġetti ta espansjoni l aktar reċenti kien it trasformazzjoni tal Linja l Ħadra f linja ċirkolari u l ħolqien ta zewġ stazzjonijiet oħra Santos u Estrela Tramm Tramm ta Lizbona mill Katidral ta Lisbona u l Knisja ta Santo Antonio It tramm huwa forma tradizzjonali ta trasport pubbliku f Lisbona Introdotti fl 1901 it trams elettriċi kienu oriġinarjament importati mill Istati Uniti u għalhekk imsejħa americanos Portugiz għal Amerikan Illum dawn it tramm jissejħu eletricos litteralment ifisser dawk elettriċi Minbarra fuq il Linja 15 moderna is sistema tat tramm ta Lisbona għadha timpjega vetturi zgħar erba roti ta disinn li jmur mill bidu tas seklu għoxrin Dawn it tramms sofor distintivi huma wieħed mill ikoni turistiċi ta Lisbona moderna u d daqs tagħhom huwa adattat tajjeb għall għoljiet weqfin u toroq dojoq tal belt ċentrali L ewwel trammijiet għadhom jidhru fil Museu da Carris il Muzew tat Trasport Pubbliku ta Lizbona Il linja issa għandha tul totali ta 31 kilometru li joperaw fuq 6 linji l isfel minn massimu ta 76 kilometru għal 27 linja It tnaqqis bil mod tan netwerk beda bil kostruzzjoni tal Metro ta Lisbona u l espansjoni tas sistema tal karozzi tal linja Mill 2017 is sistema ġiet estiza u qed jizdiedu progressivament vetturi ġodda bil għan li tespandi b mod sinifikanti s sistema tat tramm attwali Bħalissa f Lisbona qed joperaw 64 tram u matul l 2023 2026 se jizdiedu 35 oħra Li minnhom 10 se jkunu Mudelli storiċi Ferroviji L istazzjon tal ferrovija ta Gare do Oriente iddisinjat minn Santiago Calatrava Hemm erba linji tal ferroviji għall vjaġġaturi li jitilqu minn Lisbona il linji Sintra Azambuja Cascais u Sado imħaddma minn CP Comboios de Portugal kif ukoll il ħames linja għal Setubal imħaddma minn Fertagus li taqsam ix xmara Tagus permezz tal Pont 25 de Abril L istazzjonijiet tal ferrovija ewlenin huma Santa Apolonia Rossio Gare do Oriente Entrecampos u Cais do Sodre Ferries Mod ieħor kif taqsam ix xmara huwa billi tieħu l lanċa L operatur Transtejo amp Soflusa imur għal postijiet differenti minn ġewwa l belt Cacilhas Seixal Montijo Porto Brandao u Trafaria taħt il marka Transtejo u lejn Barreiro taħt il marka Soflusa L istazzjonijiet tal laneċ f Lisbona jinkludu l Istazzjon tax Xmara Belem l Istazzjon tax Xmara Terreiro do Paco u l Istazzjon tax Xmara Cais do Sodre Ivvjaġġar bl ajru Ajruport ta Lisbona Hija l kwartieri ġenerali u l hub għal TAP Portugal kif ukoll hub għal EasyJet Azores Airlines EuroAtlantic Airways White Airways u Hi Fly Wara li serva 33 65 miljun passiġġier fl 2023 huwa bil bosta l iktar ajruport traffikuz fil Portugall it tielet l iktar traffikuz fil Penizola Iberika u t 12 il l iktar traffiku fl Ewropa Ġie propost it tieni ajruport u l proġett inizjalment twaqqaf minħabba l krizi ekonomika Portugiza u Ewropea u wkoll minħabba d diskussjoni twila dwar jekk huwiex meħtieġ ajruport ġdid Fl 2023 kien għad hemm 9 siti possibbli li huma maħsuba li jistgħu jospitaw l ajruport il futur ta Lisbona Ġdida Fl aħħar nett fl 2024 il gvern il ġdid ħabbar li l ajruport internazzjonali l ġdid kien se jkun jinsab f Alcochete ezatt fuq it Tagus minn Lisbona L Ajrudrom Muniċipali ta Cascais 20 km fil Punent taċ ċentru tal belt u ċentru għal Sevenair f Cascais joffri titjiriet domestiċi kummerċjali lejn Braganca Portimao Viseu u Vila Real Dan il post huwa fejn ħafna mill iskejjel tal avjazzjoni tal pajjiz huma kkonċentrati Referenzi PDF https web archive org web 20140621220603 http www cm vfxira pt files 3 documentos 2013091715584601248 pdf Arkivjat minn l oriġinal PDF fl 2014 06 21 Miġbur 2024 12 23 title nieqes jew vojt għajnuna Bellard Carlos Gomez 2003 Ecohistoria del paisaje agrario La agricultura fenicio punica en el Mediterraneo bl Ispanjol Universitat de Valencia Arruda Ana Margarida 2002 Los fenicios en Portugal fenicios y mundo indigena en el centro y sur de Portugal siglos VIII VI a C bl Ispanjol Publicaciones del Laboratorio de Arqueologia Universidad Pompeu Fabra de Barcelona Parametru mhux magħruf iktar injorat għajnuna Whitfield Peter 2005 Cities of the World A History in Maps bl Ingliz University of California Press Parametru mhux magħruf iktar injorat għajnuna Captcha www guiadacidade pt bl Ingliz Arkivjat minn l oriġinal fl 2021 06 13 Miġbur 2024 12 23 Leonard Yves 1999 Le Portugal et ses sentinelles de pierre L exposition du monde portugais en 1940 Vingtieme Siecle Revue d histoire 62 1 27 37 https www reuters com world europe portugal build new airport across river lisbon 2024 05 14 title nieqes jew vojt għajnuna