Tarraco

Tarraco huwa l-isem antik tal-belt attwali ta' Tarragona fil-, Spanja. Kienet l-eqdem insedjament Ruman fuq il-Peniżola Iberika. Saret il-belt kapitali tal-provinċja Rumana ta' Hispania Citerior matul il-perjodu tar-Repubblika Rumana, kif ukoll il-belt kapitali ta' Hispania Tarraconensis wara li din tal-aħħar inħolqot matul l-Imperu Ruman.

Tarraco
Spanja
Amministrazzjoni
Stat sovran	Spanja
Autonomous community of Spain	Catalonia ^(mul)
Provinċja ta' Spanja	Province of Tarragona ^(en)
Comarca of Catalonia	Tarragonès ^(en)
Municipality of Catalonia	Tarragona
Ismijiet oriġinali	Colonia Iulia Urbs Triumphalis Tarraconensis
Ġeografija
Koordinati	41°06′59″N 1°15′19″E / 41.11647778°N 1.25523056°E / 41.11647778; 1.25523056Koordinati: 41°06′59″N 1°15′19″E / 41.11647778°N 1.25523056°E / 41.11647778; 1.25523056
Tarraco Tarraco (Spain)
Għoli	67 m
Demografija

Fis-sena 2000, is-Siti Arkeoloġiċi ta' Tarraco ġew iddikjarati Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO.

Storja

Oriġini u t-Tieni Gwerra Punika

Il-muniċipalità ta' Tarragona kienet abitata qabel ir-Rumani mill- li kellhom kuntatti kummerċjali mal-Griegi u mal-Feniċi li insedjaw il-kosta. Il-kolonji Iberiċi b'mod ewlieni kienu jinsabu fil-Wied ta' Ebro. Evidenza ta' kolonji Iberiċi fil-muniċipalità ta' Tarragona ġiet datata li tmur lura għas-seklu 5 Q.K.

Ir-referenzi fil-letteratura għall-preżenza tal-Iberiċi f'Tarraco huma ambigwi. jsemmi oppidum parvum (raħal żgħir) imsejjaħ Cissis u jsemmi polis imsejħa Kissa (Κίσσα). Tarraco tissemma għall-ewwel darba kemm kemm wara l-wasla ta' Gnaeus Cornelius Scipio Calvus f'Empúries fil-218 Q.K. fil-bidu tat-Tieni Gwerra Punika li bdiet bil-ħakma Rumana ta' Hispania. Livju jikteb li r-Rumani ħakmu għalqa ta' provvisti Puniċi għat-truppi ta' ħdejn Cissis u ħadu l-belt. Ftit żmien wara, ir-Rumani ġew attakkati "mhux wisq 'il bogħod minn Tarraco" (haud procul Tarracone). Madankollu, mhux ċar jekk Cissis u Tarraco kinux l-istess belt. Munita li nstabet f'Empúries għandha l-kitba Tarakon-salir (salir x'aktarx li tfisser fidda). Il-munita, zekkata bl-istess mod bħal mudelli oħra ta' Empúries f'post mhux żvelat, ġeneralment tiġi datata għall-250 Q.K., ċertament qabel il-wasla tar-Rumani. L-isem Kesse jidher fuq muniti ta' oriġini Iberika mis-sekli 1 u 2 Q.K. li kienu mmarkati skont l-istandards Rumani tal-użin. Kesse jaf kienet Cissis, il-post minn fejn oriġinaw iċ-Ċissjani msemmija minn .

Fil-217 Q.K. waslu r-rinforzi mill-Italja taħt il-kmand ta' Publiju Scipio, u hu u ħuh Gnaeus Cornelius ġew attribwiti bil-fortifikazzjoni ta' Tarraco u bl-istabbiliment ta' port militari, u kif stqarr Plinju x-Xiħ: Tarraco Scipionum opus, Tarraco kienet tax-Scipios bħalma Kartaġni kienet tal-Kartaġiniżi. Il-ħitan tal-belt Rumana x'aktarx li nbnew fuq il-ħitan iktar antiki u karatteristiċi tal-kostruzzjoni Iberika.

Wara l-mewt tal-aħwa Scipio, Tarraco saret il-bażi fix-xitwa ta' Scipio Africanus (iben Publiju) meta kellu xi 25 sena, bejn il-211 u l-210, u l-post fejn iltaqa' mat-tribujiet ta' Hispania f'conventus. Il-popolazzjoni fil-biċċa l-kbira tagħha kienet leali fil-konfront tar-Rumani matul il-gwerra. Livju sejħilhom socii et amici populi Romani ("alleati u ħbieb tal-poplu Ruman") u s-sajjieda ta' Tarraco (piscatores Tarraconenses) għenu bid-dgħajjes tagħhom matul l-assedju ta' Carthago Nova. Il-ħakma tal-Peniżola Iberika mir-Rumani ħadet iktar minn 200 sena biex titwettaq.

Repubblika Rumana

Matul iż-żewġ sekli ta' wara, Tarraco baqgħet bażi tax-xitwa bil-provvisti matul il-gwerer kontra iċ-Ċeltiberiċi, kif kienet fit-Tieni Gwerra Punika. Għalhekk, kien hemm preżenza militari qawwija matul dan il-perjodu, x'aktarx fl-ogħla żona ta' dak li attwalment huwa ċ-ċentru storiku tal-belt, magħrufa bħala l-Parti Għolja. Fil-197 Q.K., iż-żoni maħkuma kollha, anke strixxi dojoq tul il-kosta Mediterranja, ġew maqsuma bejn il-provinċji ġodda ta' Hispania Ulterior u Hispania Citerior. Il-belt kapitali ta' Hispania Citerior kienet prinċipalment Carthago Nova iżda jsostni li l-gvernaturi kienu jirresjedu f'Tarraco.

L-istatus legali ta' Tarraco mhuwiex ċar għalkollox. X'aktarx kienet organizzata bħala conventus civium Romanorum (kunvent = fejn jiltaqgħu ċ-ċittadini Rumani tal-provinċja) matul ir-Repubblika, b'żewġ magistri (diretturi ċivili) fit-tmun. Gaius Porcius Cato, li kien konslu fil-114 Q.K., għażel lil Tarraco bħala l-post fejn jeżilja ruħu fil-108 Q.K., u indika li Tarraco kienet belt ħielsa jew x'aktarx alleata dak iż-żmien.

Skont Strabo, waħda mill-battalji Rumani "l-iżjed reċenti" seħħet mhux wisq 'il bogħod minn Tarraco. Meta Ċesri ħakem lill-partitarji ta' fid-49 Q.K. f'Ilerda (illum il-ġurnata Lleida), Tarraco kienet issostni lill-armata tiegħu bl-ikel. Mhuwiex ċar għalkollox jekk Tarraco ngħatatx l-istatus ta' kolonja minn jew , iżda r-riċerka attwali spiss tassumi li l-ewwel kien Ċesri li taha dak l-istatus wara r-rebħa tiegħu f'Munda, għall-ħabta tal-45 Q.K., u rrifletta dan fl-epitet Iulia fl-isem formali: Colonia Iulia Urbs Triumphalis Tarraco, li baqa' hekk tul l-Imperu kollu.

Żmien Awgustu

Fis-27 Q.K., l-Imperatur Awgustu mar Spanja biex jissorvelja l-kampanji militari f'. Madankollu, minħabba l-kundizzjoni ħażina ta' saħħtu pprefera jibqa' f'Tarraco. Milli jidher, Awgustu kien bena artal fil-belt, u ġrajja mir-retoriku ssemmi li l-abitanti ta' Tarraco lmentaw lil Awgustu li siġra tal-palm kienet kibret fuq l-artal. Huwa wieġeb li kien ifisser li ma tant kien qed jintuża spiss. Ftit wara l-wasla tiegħu, il-Via Herculea l-antika saret il-Via Augusta. Plier tal-mili, li nstabet f'Plaça de Braus f'Tarragona, issemmi t-triq bejn is-sekli 12 u 6 Q.K., li kienet twassal għal Barcino lejn il-Grigal u għal Dertosa, Saguntum u Valentia lejn in-Nofsinhar.

Il-belt iffjorixxiet taħt Awgustu. Il-kittieb Pomponius Mela jiddeskriviha fis-seklu 1 W.K. kif ġej: "Tarraco hija l-iktar port għani fuq din il-kosta" (Tarraco urbs est en his oris maritimarum opulentissima). Tarraco taħt Awgustu u zzekkat il-muniti tagħha stess b'immaġnijiet imperjali u bil-kitba CVT, CVTT jew CVTTAR.

Wara l-mewt ta' Awgustu fl-14 W.K., l-imperatur ġie uffiċjalment divinizzat u fil-15 W.K. inbena tempju biex jingħata ġieħ, x'aktarx fil-kwartier l-iktar fil-Lvant tal-belt jew qrib il-Forum Kolonjali, kif imsemmi minn Tacitus fl-annales tiegħu.

Imperu Għoli

Fit-68 W.K. , li għex f'Tarraco għal tmien snin, ġie pproklamat imperatur f'Clunia Sulpicia. beda organizzazzjoni mill-ġdid tal-finanzi prekarji tal-istat. Skont Plinju, dan ippermetta li tingħata ċ-ċittadinanza Latina lill-abitanti ta' Hispania. Il-Peniżola Iberika, li minn żmien il-qedem kienet tikkonsisti minn żoni urbani u art maqsuma bejn organizzazzjonijiet tribali, ġiet ittrasformata f'żoni organizzati madwar ċentri urbani, f'kolonji jew f'muniċipalitajiet, u b'hekk ġie ffaċilitat il-ġbir tat-taxxi. Kien hemm żieda rapida fil-kostruzzjoni, x'aktarx minħabba l-organizzazzjoni mill-ġdid tal-provinċja. L-Anfiteatru ta' Tarragona, iż-żona tat-tempju, u l-Forum Provinċjali fil-parti għolja tal-belt x'aktarx li nbnew matul dan il-perjodu. Il-biċċa l-kbira tal-istatwi f'dawn il-postijiet x'aktarx li tpoġġew hemmhekk bejn is-70 u l-180 W.K.

Il-patrun tal-belt, is-Senatur Lucius Licinius Sura nħatar taħt l-Imperatur . Sura ġie minn Tarraconensis u laħaq waħda mill-ogħla karigi tal-istat. Fix-xitwa tal-122-123 W.K., huwa maħsub li żar il-belt għal conventus ta' Hispania. Huwa bena wkoll mill-ġdid it-tempju ta' Awgustu.

Tarraco bdiet tesperjenza diffikultajiet ekonomiċi kbar fl-aħħar tas-seklu 2 W.K. Inbnew ftit statwi biex jagħtu ġieħ lill-belt, x'aktarx minħabba nuqqas ta' fondi. F'dan il-perjodu seħħet it-telfa fit-taqbida kontra l-Imperatur Clodius Albinus, li kien appoġġat mill-gvernatur ta' Tarraconensis Novio, Lucius Rufo. F'dan iż-żmien, il-kitbiet iddedikati lill-Provinciae Concilium bdew jgħebu u kulma jmur bdew jiġu sostitwiti b'kitbiet iddedikati lil membri tal-militar. Beda jkun hemm ferm inqas merkanti influwenti fl-ordo decurionum (amministrazzjoni ċivili) u iktar patroni (sidien kbar tal-artijiet u uffiċjali għoljin pubbliċi). Severus reġa' bena l-anfiteatru u strutturi assoċjati, kif joħroġ fid-dieher minn kitba fuq in-naħa t'isfel tal-anfiteatru.

L-aħħar tal-Antikità

Wara r-riformi tal-amministrazzjoni imperjali ta' , il-peniżola saret djoċesi maqsuma f'sitt provinċji li kienu ferm iżgħar minn qabel. Tarraco baqgħet il-belt kapitali, iżda ta' provinċja ferm iżgħar.

L-invażjonijiet għall-ħabta tal-260 W.K. minn gruppi kemm tal- kif ukoll tal- baqgħu jseħħu għal deċennju iżda l-iskavi ma wrewx l-effetti tagħhom fi ħdan il-belt u l-qerda dehret biss fiż-żona tal-port u 'l barra mill-ħitan tal-belt.

Portiku ta' Ġove nbena minn Djoklezjanu u Massimjanu (286 sa 293) li jaf kienet parti minn bażilika.

Fl-476, wara l-waqgħa tad-difiżi Rumani tul ir-, Tarraco ġiet okkupata mill-Viżigoti u mir-Re Ewriku. Ma hemm l-ebda evidenza ta' qerda u milli jidher il-ħakma tal-belt seħħet mingħajr wisq għawġ. Il-Viżigoti x'aktarx ħadu l-kontroll l-istrutturi eżistenti billi stabbilew grupp żgħir ta' nobbli, kif donnha tikkonferma l-eżistenza tal-oqbra Kristjani f'dan il-perjodu. It-tmiem tal-istorja antika tal-belt waslet mal-wasla tal-Musulmani fis-713 jew is-714 W.K.

Siti arkeoloġiċi

Is-siti arkeoloġiċi ta' Tarraco huma wieħed mill-ikbar kumplessi arkeoloġiċi ta' Hispania ppreservati fi Spanja sa żminijietna. Ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fis-sena 2000. Il-belt ta' Tarraco hija l-eqdem insedjament Ruman fil-Peniżola Iberika, wara li saret il-belt kapitali tal-provinċja ta' Hispania Citerior fis-seklu 1 Q.K.

Għad hemm bosta fdalijiet Rumani importanti f'Tarragona. Parti mill-pedamenti tal-ħitan kbir Ċiklopej ħdejn l-uffiċċji ta' x'aktarx li għandhom oriġini pre-Rumana. Din il-binja, li kienet ħabs fis-seklu 19, jingħad li kienet il-palazz ta' Awgustu.

Tarraco, bħal bosta bliet antiki, baqgħet diżabitata, u bil-mod il-mod ġiet imġarrfa miċ-ċittadini tagħha stess għall-materjali tal-bini. Minkejja dan, l-anfiteatru ħdejn xatt il-baħar li għal żmien twil intuża bħala barriera, għadu jeżisti b'partijiet kbar intatti mill-istruttura tiegħu. Inbena wara ċ-ċirku, u huwa twil 45.72 metru, għalkemm xi sezzjonijiet minnu jaf għadhom ma ġewx dokumentati.

Kitbiet bil-Latin u saħansitra bil-Feniċu jistgħu jinstabu mal-belt kollha.

Żewġ monumenti antiki, ftit 'il bogħod mill-belt, ġew ikkonservati sa żminijietna. L-ewwel wieħed huwa akkwedott mill-isbaħ minn naħa għall-oħra ta' wied, li jinsab xi 1.5 km mid-daħliet tal-belt. Huwa twil 21 metru, u l-ħnejjiet ta' taħt tiegħu, li hemm żewġ ringieli minnhom, huma għoljin kważi tliet metri. Il-monument l-ieħor, lejn il-Majjistral tal-belt, u wkoll xi 1.5 km 'il bogħod minnha, huwa qabar Ruman, li s-soltu jissejjaħ Torri ta' Scipio (bil-Katalan: Torre dels Escipions), għalkemm ma hemm l-ebda evidenza li tissuġġerixxi li l-aħwa Scipio ndifnu hemmhekk.

Sit ta' Wirt Dinji

L-UNESCO ddeżinjat is-siti arkeoloġiċi tal-belt Rumana antika ta' Tarraco bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fis-sena 2000 abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (ii) "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; u l-kriterju (iii) "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet".

Siti protetti

Kodiċi	Isem	Post	Koordinati
875-001	Ħitan Rumani	Tarragona	41°07′12.4″N 1°15′32.6″E
875-002	Kumpless imperjali	Tarragona	41°07′10.3″N 1°15′30.0″E
875-003	Forum provinċjali	Tarragona	41°07′05.0″N 1°15′21.0″E
875-004	Ċirku	Tarragona	41°06′56.9″N 1°15′24.5″E
875-005	Forum kolonjali	Tarragona	41°06′52.5″N 1°14′56.6″E
875-006	Teatru Ruman	Tarragona	41°06′48.6″N 1°14′52″E
875-007	Anfiteatru, bażilika u knisja Rumaneska	Tarragona	41°06′53.0″N 1°15′33.5″E
875-008	Ċimiterju Kristjan bikri	Tarragona	41°06′53.1″N 1°14′18.0″E
875-009	Akkwedott	4 km fit-Tramuntana ta' Tarragona	41°08′47.6″N 1°14′36.6″E
875-010	Torri ta' Scipio	5 km fil-Lvant ta' Tarragona	41°07′52.7″N 1°18′59.0″E
875-011	Barriera ta' El Mèdol	9 km fit-Tramuntana ta' Tarragona	41°08′12.7″N 1°20′22.4″E
875-012	Mawżolew ta' Centcelles	4,6 km fil-Majjistral ta' Tarragona	41°09′07.6″N 1°13′49.7″E
875-013	Villa ta' Munts	10 km fil-Lvant ta' Tarragona	41°08′01.8″N 1°22′22.8″E
875-014	Arkata trijonfali ta' Berà	20 km fil-Lvant ta' Tarragona	41°10′22.9″N 1°28′07.3″E

Referenzi

1. ^ Livju 21, 60; Polibju 3, 76, 5.
2. ^ Livju 21, 60, 1ff.
3. ^ Plinju: Naturalis historia 3, 21.
4. ^ Livju 26, 20, 4.
5. ^ Livju 26, 19 u. 51.
6. ^ Livju 27, 42; Livju 26, 45.
7. ^ Strabo 3, 4, 7.
8. ^ Strabo 3, 4, 9 (160).
9. ^ Ċesri, De Bello Civili 1, 60.
10. ^ AE 1957, 26.
11. ^ Suetonio, Augustus 26, 3.
12. ^ Kwintiljanu, Institutio oratoria 6, 3.
13. ^ Mela II 90.
14. ^ Burnett, Roman Provincial Coinage I. 218/219.
15. ^ Tacito: Annales 1, 78.
16. ^ Plinju: Naturalis Historia, 3, 4, 30
17. ^ RE, Supl. XV, 598, Tarraco, Géza Alföldy
18. ^ RE, Supl. XV, 598, Tarraco, Géza Alföldy.
19. ^ Victor Aurelius, Liber de Caesaribus, XXXIII, 3
20. ^ Macías, J.M. 2000. Tarraco en la Antigüedad Tardía: un proceso simultáneo de trans-formación urbana e ideológica, in: Ribera, A. (ed.), Los orígenes del cristianismo en Valencia y su entorno. Valencia: Ajuntament de València, 260-26.
21. ^ G. Alföldy f'RE Suppl XV Sp. 599. Ara AE, 1929, 00233, RIT 91 għall-kitba.
22. ^ Ford, Handbook, p. 219, seq.; Florez, España Sagrada xxix. p. 68, seq.; Miñano, Diccion. viii. p. 398.
23. ^ ^{a b} Centre, UNESCO World Heritage. "Archaeological Ensemble of Tarraco". UNESCO World Heritage Centre (bl-Ingliż). Miġbur 2022-03-20.