Gwatemala

Il-Gwatemala uffiċjalment ir-Repubblika tal-Gwatemala hi nazzjon fl-. Għandha fruntiera mal-Messiku lejn it-tramuntana u l-punent, l-Oċean Paċifiku lejn il-Lbiċ, il-Beliże fil-grigal, il- lejn il-lvant, u l-Ħonduras u l-El Salvador għall-Lbiċ. L-erja tal-pajjiż hija 108,890 km² (42,043 mi²) b'popolazzjoni stmata ta' 13,276,517.

Repubblika tal-Gwatemala República de Guatemala
Mottu: "Libre Crezca Fecundo" "El País de la Eterna Primavera" "The Land of the Eternal Spring" "Il-Gżira tar-Rebbiegħa Dejjiema"
Innu nazzjonali:  Innu Nazzjonali tal-Gwatemala
Belt kapitali		14°38′N 90°30′W / 14.633°N 90.5°W / 14.633; -90.5
Lingwi uffiċjali		Spanjol
Gvern
-
-
-
minn Spanja
-	Iddikjarat	15 ta Settembru, 1981
-	Iddikjarata mill-	1 ta' Lulju 1823
-	Kostituzzjoni kurrenti	31 ta' Mejju 1985
Erja
-	Total	108,889 km^2 (104) 42,042 mil kwadru
-	Ilma ()	0.4
-	Densità	166/km^2 (80) 429.9/mili kwadri
()		stima tal-2012
-	Total	$74.709 biljun
-		$5,069
(nominali)		stima tal-2011
-	Total	$46.897 biljun
-		$3,182
(2011)		0.574 (medju) ()
		()
Żona tal-ħin		(-6)
Kodiċi telefoniku		+502

Id-, li l-kapital tagħha huwa Nueva Guatemala de la Asunción, magħrufa wkoll bħala l-. L-eks ċivilizzazzjoni tal- kienet iċ-ċivilizzazzjoni , li kompliet matul il-perijodu Post-Klassiku sal-. Huma kienu għexu fil-Gwatemala, Ħonduras, Beliże, parti tan-nofsinhar mill-Messiku u fil-lvant tal-El Salvador.

L-abbundanza tal-Gwatemala ta' bijoloġikament sinifikanti u ekosistemi uniċi kkontribwixxew id-denominazzjoni tal-Mesoamerika bħala .

Il-Gwatemala saret indipendenti minn Spanja fl-1821. Wara l-indipendenza kienet eskluża permezz ta' serje ta' dittaturi, megħjuna mill-gvern tal- u tal-Istati Uniti. Mill-1960 sal-1996, il-Gwatemala għaddiet minn bejn il-gvern u r-ribelli xellugin. Wara l-gwerra, Guatemala ra kemm it-tkabbir ekonomiku u l-elezzjonijiet demokratiċi jagħmlu suċċess. Fl-elezzjoni l-aktar riċenti, miżmuma fl-2011, tal- rebaħ il-presidenza.

Etimoloġija

L-isem "Guatemala" ġej mill-kelma Nahuatl Cuauhtēmallān, jew "post ta' ħafna siġar", derivat tal-kelma Mayan Quiché għal "ħafna siġar" jew, forsi aktar speċifikament, għas-siġra Cuate/Cuatli Eysenhardtia. Dan l-isem kien oriġinarjament użat mill-Mexica biex jirreferi għall-belt Kaqchikel ta' Iximché, iżda ġie estiż biex jirreferi għall-pajjiż kollu matul il-perjodu Spanjol.

Ġeografija

Il-Gwatemala huwa pajjiż muntanjuż b'żoni żgħar ta' deżert u duni tar-ramel, kollha widien imħatteb, ħlief għall-kosta tan-nofsinhar u l-artijiet baxxi vasti tat-tramuntana tad-dipartiment ta' Petén. Żewġ firxiet tal-muntanji jidħlu fil-Gwatemala mill-punent sal-lvant, u jaqsmu l-pajjiż fi tliet reġjuni ewlenin: l-artijiet għolja, fejn jinsabu l-muntanji; il-kosta tal-Paċifiku, fin-nofsinhar tal-muntanji u r-reġjun ta' Petén, fit-tramuntana tal-muntanji.

L-ibliet ewlenin kollha jinsabu fir-reġjuni tal-għoljiet u tal-kosta tal-Paċifiku; B'paragun, Petén huwa ftit popolat. Dawn it-tliet reġjuni jvarjaw fil-klima, l-altitudni u l-pajsaġġ, u jipprovdu kuntrasti drammatiċi bejn l-artijiet baxxi tropikali sħan u umdi u l-qċaċet tal-għoljiet aktar kesħin u niexfa. Il-vulkan Tajumulco, f'4,220 metru (13,850 pied), huwa l-ogħla punt fil-pajjiżi tal-Amerika Ċentrali.

Ix-xmajjar huma qosra u baxxi fil-baċir tal-Paċifiku, akbar u aktar profondi fil-baċiri tal-Karibew u tal-Golf tal-Messiku. Dawn ix-xmajjar jinkludu x-xmajjar Polochic u Dulce, li joħorġu fil-Lag Izabal, ix-Xmara Motagua, is-Sarstún, li tifforma l-konfini mal-Beliże, u x-Xmara Usumacinta, li tifforma l-konfini bejn Petén u Chiapas, il-Messiku.

Diżastri naturali

Il-post tal-Gwatemala bejn il-Baħar Karibew u l-Oċean Paċifiku jagħmilha mira għal uragani bħall-Uragan Mitch fl-1998 u l-Uragan Stan f'Ottubru 2005, li qatlu aktar minn 1,500 ruħ. Il-ħsara ma kinitx relatata mar-riħ, iżda ma' għargħar sinifikanti u valangi sussegwenti. L-aktar reċenti kien l-Uragan Eta f’Novembru 2020, li kien responsabbli għal aktar minn 100 persuna neqsin jew mejta u l-għadd finali għadu inċert.

L-artijiet għolja tal-Gwatemala jinsabu tul il-Fault Motagua, parti mill-konfini bejn il-pjanċi tettonika tal-Karibew u l-Amerika ta 'Fuq. Dan it-tort kien responsabbli għal diversi terremoti kbar fi żminijiet storiċi, inkluż rogħda ta' 7.5 fl-4 ta' Frar, 1976 li qatel aktar minn 25,000 ruħ. Barra minn hekk, it-Trenċa Mesoamerikana, żona ta 'subduction maġġuri, tinsab 'il barra mill-kosta tal-Paċifiku. Hawnhekk, il-Pjanċa Cocos qed tegħreq taħt il-Pjanċa tal-Karibew, u tipproduċi attività vulkanika interna tul il-kosta. Il-Gwatemala għandha 37 vulkan, erbgħa minnhom attivi: Pacaya, Santiaguito, Fuego u Tacaná.

Id-diżastri naturali għandhom storja twila f'din il-parti ġeoloġikament attiva tad-dinja. Pereżempju, tnejn mit-tliet rilokazzjonijiet tal-kapitali tal-Gwatemala kienu minħabba flussi ta’ tajn vulkaniku fl-1541 u terremoti fl-1773.

Bijodiversità

Il-Gwatemala għandha 14-il ekoreġjun li jvarjaw minn foresti tal-mangrovja sal-kosti tal-oċeani b'5 ekosistemi differenti. Il-Gwatemala għandha 252 art mistagħdra elenkati, inklużi ħames lagi, 61 laguna, 100 xmara u erba' swamps. Il-Park Nazzjonali ta’ Tikal kien l-ewwel Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO mħallat. Il-Gwatemala huwa pajjiż b'fawna differenti. Għandu madwar 1246 speċi magħrufa. Minn dawn, 6.7% huma endemiċi u 8.1% huma mhedda. Il-Gwatemala hija dar għal mill-inqas 8,682 speċi ta 'pjanti vaskulari, li minnhom 13.5% huma endemiċi. 5.4% tal-Gwatemala hija protetta taħt il-kategoriji IV tal-IUCN.

Ir-Riżerva tal-Biosfera Maya fid-dipartiment ta' Petén għandha 2,112,940 ettaru, li jagħmilha t-tieni l-akbar foresta fl-Amerika Ċentrali wara Bosawas. Il-Gwatemala kellha punteġġ medju tal-Indiċi tal-Integrità tal-Pajsaġġ tal-Foresti fl-2019 ta' 3.85/10, u kklassifikaha fil-138 post globalment minn 172 pajjiż.

Gvern u politika

Gvern u politika

Il-Gwatemala hija repubblika demokratika kostituzzjonali li fiha l-President tal-Gwatemala huwa kemm kap tal-Istat kif ukoll kap tal-Gvern, u sistema multipartitika. Is-setgħa eżekuttiva hija eżerċitata mill-gvern. Is-setgħa leġiżlattiva tgħix kemm fil-gvern kif ukoll fil-Kungress tar-Repubblika. Il-fergħa ġudizzjarja hija indipendenti mill-eżekuttiv u l-leġiżlatur.

Jimmy Morales ħa l-kariga fl-14 ta’ Jannar 2016. F’Jannar 2020, ġie suċċessur minn Alejandro Giammattei.

César Bernardo Arévalo de León, diplomatiku, soċjologu, kittieb u politiku Gwatemala, membru u ko-fundatur tal-partit Semilla, issa jservi bħala t-52 president tal-Gwatemala.

Relazzjonijiet barranin

Il-Gwatemala ilha titlob it-territorju kollu tal-ġar tagħha Belize. Minħabba din it-tilwima territorjali.

Militari

Il-Gwatemala għandha armata bi bejn 15,000 u 20,000 suldat.

Fl-2017, il-Gwatemala ffirmat it-Trattat tan-Nazzjonijiet Uniti dwar il-Projbizzjoni tal-Armi Nukleari.

Diviżjonijiet amministrattivi

Id-diviżjoni territorjali tal-Gwatemala hija magħmula minn 22 dipartiment u 340 muniċipalità, li huma organizzati fi 8 reġjuni amministrattivi.

Ekonomija

Il-Gwatemala hija l-akbar ekonomija fl-Amerika Ċentrali, b'PDG stmat (PPP) per capita għall-2024 ta' US$10,998.

Fl-2010, l-ekonomija tal-Gwatemala kibret 3%, gradwalment irkuprat mill-kriżi tal-2009, bħala riżultat tat-tnaqqis fid-domanda mill-Istati Uniti u swieq oħra tal-Amerika Ċentrali u t-tnaqqis fl-investiment barrani fost ir-riċessjoni globali.

Ir-rimessi minn Gwatemala li jgħixu fl-Istati Uniti llum jikkostitwixxu l-akbar sors ta' dħul barrani (żewġ terzi tal-esportazzjonijiet u wieħed minn għaxra tal-PGD).

Fost il-prodotti ewlenin tal-esportazzjoni tal-Gwatemala hemm frott, ħaxix, fjuri, snajja, drappijiet u oħrajn. Huwa esportatur ewlieni tal-kardamomu u l-kafè.

Quddiem id-domanda dejjem tikber għall-bijokarburanti, il-pajjiż qed jesporta dejjem aktar materja prima għall-produzzjoni tal-bijokarburanti, speċjalment il-kannamieli taz-zokkor u żejt tal-palm. Il-kritiċi jgħidu li dan l-iżvilupp iwassal għal prezzijiet ogħla għall-ikel bażiku bħall-qamħirrum, ingredjent importanti fid-dieta tal-Gwatemala. Bħala riżultat tas-sussidju tal-qamħirrum tal-Istati Uniti, il-Gwatemala timporta kważi nofs il-qamħirrum tagħha mill-Istati Uniti, li tuża 40 fil-mija tal-uċuħ tar-raba 'tagħha għall-produzzjoni tal-bijokarburanti. Fl-2014, il-gvern kien qed jikkunsidra modi biex jillegalizza l-produzzjoni tal-peprin u tal-marijuana, bit-tama li jintaxxa l-produzzjoni u juża d-dħul mit-taxxa biex jiffinanzja programmi ta 'prevenzjoni tad-droga u proġetti soċjali oħra.

Il-Prodott Gross Domestiku (PGD) fil-parità tas-saħħa tal-akkwist (PPP) fl-2010 kien stmat għal $70.15 biljun. Is-settur tas-servizzi huwa l-akbar komponent tal-PGD bi 63%, segwit mis-settur industrijali bi 23.8% u s-settur agrikolu bi 13.2% (stima tal-2010). Il-minjieri jipproduċu deheb, fidda, żingu, kobalt u nikil. Is-settur agrikolu jammonta għal madwar żewġ minn ħamsa tal-esportazzjonijiet u nofs il-forza tax-xogħol. Kafè organiku, zokkor, tessuti, ħaxix frisk u banana huma l-esportazzjonijiet ewlenin tal-pajjiż. L-inflazzjoni kienet 3.9% fl-2010.

F'Marzu 2006, il-Kungress tal-Gwatemala rratifika l-Ftehim ta' Kummerċ Ħieles Repubblika Dominikana-Amerika Ċentrali-Istati Uniti (DR-CAFTA). Il-Gwatemala għandha wkoll ftehimiet ta' kummerċ ħieles mat-Tajwan u l-Kolombja. Il-Gwatemala kklassifikat fit-122 post fl-Indiċi tal-Innovazzjoni Globali fl-2023.

Turiżmu

It-turiżmu sar wieħed mill-muturi ewlenin tal-ekonomija, b'madwar $1.8 biljun dollaru fl-2008. Il-Gwatemala tirċievi madwar żewġ miljun turist fis-sena. F'dawn l-aħħar snin, kien hemm żieda fin-numru ta 'vapuri tal-kruċieri li jżuru portijiet tal-baħar tal-Gwatemala, li wassal għal numru akbar ta' turisti. Destinazzjonijiet turistiċi jinkludu siti arkeoloġiċi Mayan (eż. Tikal f'Petén, Quiriguá f'Izabal, Iximche f'Chimaltenango u l-Belt tal-Gwatemala), attrazzjonijiet naturali (eż. Lake Atitlán u Semuc Champey), u siti storiċi bħall-belt kolonjali ta' Antigua Guatemala , li hija rikonoxxuta. bħala Wirt Kulturali tal-UNESCO.

Demografija

Il-Gwatemala għandha popolazzjoni ta' 17,608,483 (stima tal-2021). Bi 885,000 abitant biss fl-1900, dan jikkostitwixxi l-aktar tkabbir mgħaġġel tal-popolazzjoni fl-Emisferu tal-Punent matul is-seklu 20. L-ewwel ċensiment tar-Repubblika tal-Gwatemala sar fl-1778. Ir-rekords taċ-ċensiment tal-1778, 1880, 1893 u 1921 intużaw bħala karta skreppjata u m'għadhomx jeżistu, għalkemm l-informazzjoni statistika tagħhom ġiet ippreservata. Iċ-ċensimenti ma sarux f'intervalli regolari. Iċ-ċensiment tal-1837 kien skreditat dak iż-żmien; L-istatistika Don José de la Valle ikkalkula li fl-1837 il-popolazzjoni tal-Gwatemala kienet ta' 600,000 abitant. Iċ-ċensiment tal-1940 inħaraq. Id-dejta taċ-ċensiment li fadal tinsab fit-tabella tal-Popolazzjoni Storika hawn taħt.

• 1778 430,859
• 1825 507,126
• 1837 490,787
• 1852 787,000
• 1880 1,224,602
• 1837 1,364,678
• 1914 2,183,166
• 1921 2,004,900
• 1950 2,870,272
• 1964 4,287,997
• 1973 5,160,221
• 1981 6,054,227
• 1994 8,321,067
• 2002 11,183,388
• 2018 14,901,286

Il-Gwatemala hija ċentralizzata ħafna: it-trasport, il-komunikazzjonijiet, in-negozju, il-politika u l-aktar attività urbana rilevanti jseħħu fil-belt kapitali tal-Gwatemala, li ż-żona urbana tagħha għandha popolazzjoni ta' kważi 3 miljuni.

L-età medja stmata fil-Gwatemala hija 20 sena, 19.4 għall-irġiel u 20.7 għan-nisa. Il-Gwatemala hija demografikament wieħed mill-iżgħar pajjiżi fl-Emisfera tal-Punent, komparabbli mal-biċċa l-kbira tal-Afrika ċentrali u l-Iraq. Il-proporzjon tal-popolazzjoni taħt il-15-il sena fl-2010 kien 41.5%, 54.1% kellhom bejn 15 u 65 sena u 4.4% kellhom 65 sena jew aktar.

Dijaspora

Numru sinifikanti ta' Gwatemala jgħixu barra minn pajjiżhom. Il-maġġoranza tad-dijaspora tal-Gwatemala tinsab fl-Istati Uniti tal-Amerika, bi stimi li jvarjaw minn 480,665 għal 1,489,426. L-emigrazzjoni lejn l-Istati Uniti wasslet għat-tkabbir tal-komunitajiet tal-Gwatemala f'Kalifornja, Delaware, Florida, Illinois, New York, New Jersey, Texas, Rhode Island, u bnadi oħra sa mis-snin 70 Madankollu, minn Lulju 2019, l-Istati Uniti u Il-Gwatemala ffirmat ftehim biex tirrestrinġi l-immigrazzjoni u dawk li jfittxu ażil mill-Gwatemala.

Hawn taħt hemm stimi tan-numru ta' Gwatemala li joqogħdu barra minn pajjiżhom għal ċerti pajjiżi:

• Stati Uniti 1,070,743
• Messiku 44,178
• Belize 25,086
• Kanada 18,398
• El Salvador 9,005
• Spanja 7,678
• Franza 3,296
• Kosta Rika 2,699
• L-Italja 2,299
• Total 1,200,963

Gruppi etniċi

Il-Gwatemala hija popolata minn varjetà ta' gruppi etniċi, kulturali, razzjali u lingwistiċi. Skont iċ-Ċensiment tal-2018 li sar mill-Istitut Nazzjonali tal-Istatistika (INE), 56% tal-popolazzjoni hija Ladino, li jirrifletti wirt indiġenu u Ewropew imħallat. L-indiġeni tal-Gwatemala huma 43.6% tal-popolazzjoni nazzjonali, li hija waħda mill-akbar perċentwali fl-Amerika Latina, wara l-Perù u l-Bolivja biss. Il-maġġoranza tal-Gwatemalani indiġeni (41.7% tal-popolazzjoni nazzjonali) huma tal-poplu Mayan, jiġifieri K'iche' (11.0% tal-popolazzjoni totali), Q'eqchi (8.3%), Kaqchikel (7.8%), Mam (5.2%). %) u "Mayans oħra" (7.6%). 2% tal-popolazzjoni nazzjonali hija indiġena mhux Maya. 1.8% tal-popolazzjoni hija Xinca (Mesoamerikana) u 0.1% tal-popolazzjoni hija Garifuna (taħlita Afrikana/Karibew). "Madankollu, attivisti tad-drittijiet indiġeni jpoġġu ċ-ċifra indiġena eqreb għal 61 fil-mija."

Gwatemala bojod ta' antenati Ewropej, imsejħa wkoll criollos, mhumiex differenzjati minn individwi ladino (mestizos) fiċ-ċensiment tal-Gwatemala. Ħafna huma dixxendenti ta' settlers Ġermaniżi u Spanjoli, u oħrajn ġejjin mit-Taljani, Brittaniċi, Franċiżi, Żvizzeri, Belġjani, Olandiżi u Daniżi. Is-settlers Ġermaniżi huma kkreditati li ġabu t-tradizzjoni tas-siġar tal-Milied fil-Gwatemala.

Il-popolazzjoni tinkludi madwar 110,000 Salvadorans. Il-Garifuna, imnissla primarjament minn Afrikani suwed li għexu u miżżewġin ma 'nies indiġeni ta' San Vicente, jgħixu primarjament f'Livingston u Puerto Barrios. Afro-Guatemalans u mulatti jinżlu prinċipalment minn ħaddiema tal-pjantaġġuni tal-banana. Hemm ukoll Asjatiċi, l-aktar ta' dixxendenza Ċiniża, iżda wkoll Għarab ta' dixxendenza Lebaniża u Sirjana.

Lingwi

L-unika lingwa uffiċjali tal-Gwatemala hija l-Ispanjol.

Wieħed u għoxrin lingwa Maja huma mitkellma, speċjalment fiż-żoni rurali, kif ukoll żewġ lingwi indiġeni mhux Maya: Xinca, li hija indiġena għall-pajjiż, u Garifuna, lingwa Arawak mitkellma fuq il-kosta tal-Karibew. Skont l-Att dwar il-Lingwi tal-2003, dawn il-lingwi huma rikonoxxuti bħala lingwi nazzjonali.

Lingwi fil-Gwatemala

• Spanjol 69.9%
• Lingwi Maja 29.6%
• Ingliż 0.1%
• 0.2% ieħor
• Xejn 0.1%

Reliġjon

Il-Kristjaneżmu huwa influwenti ħafna fis-soċjetà tal-Gwatemala kważi kollha, kemm fil-kożmoloġija kif ukoll fil-kompożizzjoni soċjopolitika. Il-pajjiż, li darba kien iddominat mill-Kattoliċiżmu Ruman (introdott mill-Ispanjol matul l-era Spanjola), issa huwa influwenzat minn diversità ta' denominazzjonijiet Kristjani. Il-Knisja Kattolika Rumana tibqa’ l-akbar denominazzjoni tal-knisja, li telgħet minn 55% tan-nies fl-2001 għal 47.9% fl-2012 (CID Gallup Novembru 2001, Settembru 2012). Matul l-2001-2012, il-popolazzjoni Protestanti diġà kbira kibret minn tletin fil-mija tal-popolazzjoni għal 38.2%. Dawk li jsostnu li ma għandhomx affiljazzjoni reliġjuża niżlu minn 12.7% għal 11.6%. Il-kumplament, inklużi Mormons u segwaċi tal-Ġudaiżmu, l-Islam, u l-Buddiżmu, komplew jammontaw għal aktar minn 2 fil-mija tal-popolazzjoni.

Mis-sittinijiet, u partikolarment matul it-tmeninijiet, il-Gwatemala esperjenzat tkabbir mgħaġġel fil-Protestantiżmu, speċjalment varjetajiet evanġeliċi. Il-Gwatemala ġiet deskritta bħala l-aktar nazzjon evanġeliku qawwi fl-Amerika Latina, b'numru kbir ta' knejjes mhux reġistrati, għalkemm il-Brażil jew il-Ħonduras jistgħu jkunu evanġeliċi b'mod qawwi daqs il-Gwatemala.

Il-Gwatemala esperjenzat żieda fl-attività missjunarja. Id-denominazzjonijiet Protestanti kibru notevolment fl-aħħar deċennji, prinċipalment il-varjetajiet evanġeliċi u Pentekostali; It-tkabbir huwa partikolarment qawwi fost il-popolazzjoni etnika Maya, u l-Knisja Presbiterjana Evanġelika Nazzjonali tal-Gwatemala żżomm 11-il presbiterju f'lingwi indiġeni. Il-Knisja ta' Ġesù Kristu tal-Qaddisin tal-Aħħar Jiem kibret minn 40,000 membru fl-1984 għal 164,000 fl-1998, u qed tkompli tespandi.

It-tkabbir tal-Knisja Ortodossa tal-Lvant fil-Gwatemala kien b'saħħtu b'mod speċjali, b'mijiet ta' eluf ta' konverti fl-aħħar ħames snin, li ta lill-pajjiż l-akbar proporzjon ta' segwaċi Ortodossi fl-Emisferu tal-Punent.

Ir-reliġjon Maja tradizzjonali tippersisti permezz tal-proċess ta' inkulturazzjoni, li fih ċerti prattiċi huma inkorporati fiċ-ċerimonji Kattoliċi u qima meta jkunu kompatibbli mat-tifsira tat-twemmin Kattoliku. Il-gvern waqqaf politika li jipprovdi artali f'kull rovina tal-Maja biex jiffaċilita ċ-ċerimonji tradizzjonali.

Immigrazzjoni

Matul l-era Spanjola, il-Gwatemala rċeviet immigranti (settlers) biss minn Spanja. Il-Gwatemala sussegwentement irċeviet mewġiet ta' immigrazzjoni mill-Ewropa f'nofs is-seklu 19 u fil-bidu tas-seklu 20. Primarjament mill-Ġermanja, dawn l-immigranti waqqfu rziezet tal-kafè u tal-kardamom f'Alta Verapaz, Zacapa, Quetzaltenango, Baja Verapaz, u Izabal. Sa ċertu punt, waslu wkoll nies minn Spanja, Franza, il-Belġju, l-Ingilterra, l-Italja, l-Iżvezja u oħrajn.

Ħafna immigranti Ewropej li ġew il-Gwatemala kienu politiċi, refuġjati u negozjanti, kif ukoll familji li kienu qed ifittxu li joqgħodu. Sal-1950, il-Gwatemala kien l-aktar pajjiż tal-Amerika Ċentrali li rċieva immigranti, wara l-Kosta Rika, u llum għadhom jintlaqgħu għadd kbir ta' immigranti. Mill-1890, kien hemm immigrazzjoni mill-Asja tal-Lvant. Barra minn hekk, mill-Ewwel Gwerra Dinjija, il-popolazzjoni tal-immigranti qed tissaħħaħ bl-immigrazzjoni Lhudija.

Matul it-tieni nofs tas-seklu 20, l-immigrazzjoni tal-Amerika Latina żdiedet fil-Gwatemala, partikolarment minn pajjiżi oħra tal-Amerika Ċentrali, il-Messiku, Kuba, u l-Arġentina, għalkemm ħafna minn dawn l-immigranti qagħdu biss temporanjament qabel ma marru lejn id-destinazzjonijiet finali tagħhom fl-Istati Uniti.

Immigrazzjoni

El Salvador 19,704 Messiku 18,003 Istati Uniti 8,871 Nikaragwa 8,787 Ħonduras 8,608 Korea t'Isfel 1,833 Spanja 1,354 Kosta Rika 1,192 Kolumbja 1,186 Beliże 904 Total 80,421

Saħħa

In-nefqa totali fuq is-saħħa, kemm pubblika kif ukoll privata, baqgħet kostanti bejn 6.4 u 7.3% tal-PGD.

Edukazzjoni

L-edukazzjoni fil-Gwatemala hija fil-biċċa l-kbira pubblika u b'xejn, iffinanzjata u ssorveljata mill-gvern ċentrali. Il-Ministeru tal-Edukazzjoni huwa responsabbli għall-formulazzjoni, l-implimentazzjoni u s-superviżjoni tal-politika u l-kurrikulu tal-edukazzjoni nazzjonali. L-edukazzjoni hija maqsuma f'sistema ta' ħames livelli li tinkludi edukazzjoni primarja, segwita minn edukazzjoni sekondarja u edukazzjoni terzjarja, skont il-livell ta' taħriġ tekniku. L-edukazzjoni hija pprovduta bl-Ispanjol, għalkemm edukazzjoni bilingwi fil-lingwi Amerinjani hija disponibbli f'reġjuni b'popolazzjonijiet predominantement indiġeni. Il-Gwatemala għandha total ta' ħmistax-il università; wieħed pubbliku u erbatax-il privat. Imwaqqfa fl-1676, l-Università ta' San Carlos hija l-eqdem istituzzjoni post-sekondarja fil-Gwatemala u r-raba' l-eqdem fl-Amerika.

Il-Gwatemala tonfoq madwar 3.2 fil-mija tal-PGD tagħha fuq l-edukazzjoni. Madankollu, il-parteċipazzjoni taż-żgħażagħ kienet sfida kostanti, partikolarment fiż-żoni rurali u l-komunitajiet indiġeni. In-nuqqas ta' taħriġ għall-għalliema rurali huwa wieħed mill-kontributuri ewlenin għar-rati baxxi ta' litteriżmu tal-Gwatemala. Madankollu, avvanzi sinifikanti fl-edukazzjoni raw ir-rati tal-litteriżmu fost il-popolazzjoni ta' 15-il sena u aktar jiżdiedu minn 74.5% fl-2012 għal 83.3% fl-2021. Ir-reġjun tal-Highlands, ħadmu wkoll biex itejbu r-riżultati edukattivi għat-tfal.

Edukazzjoni ogħla

Il-pajjiż għandu total ta' 15-il università legalment awtorizzati biex joperaw u jagħtu lawrji u diplomi madwar ir-Repubblika tal-Gwatemala, li huma:

• Università pubblika u awtonoma; l-Università ta' San Carlos tal-Gwatemala, li tidher bħala l-aktar importanti li għandha storja akkademika twila u impenn għall-iżvilupp tal-pajjiż u s-sitwazzjoni soċjoekonomika tal-abitanti tiegħu.

14-il università privata:

• Università Rafael Landívar: istituzzjoni Kattolika tal-Ġiżwiti mwaqqfa fl-1961.
• Universidad del Valle de Guatemala: istituzzjoni ffinanzjata mill-gvern tal-Istati Uniti mwaqqfa fl-1966.
• Università Mariano Gálvez tal-Gwatemala
• Università Francisco Marroquín: imwaqqfa minn intellettwali liberali bħat-tobba Manuel Ayau u Eduardo Suger fl-1971.
• Università Rurali tal-Gwatemala
• Università tal-Istmu
• Università Pan-Amerikana
• Università Mesoamerikana

• Università Galileo: oriġinarjament il-Fakultà tal-Inġinerija tas-Sistemi tal-Università Francisco Marroquín.
• San Pablo Università tal-Gwatemala
• Università ta' InterNations
• Università tal-Punent
• Da Vinci University tal-Gwatemala
• Università Reġjonali tal-Gwatemala

Kultura

Il-Belt tal-Gwatemala hija dar għal ħafna mil-libreriji u l-mużewijiet tal-pajjiż, inklużi l-Arkivji Nazzjonali, il-Librerija Nazzjonali, u l-Mużew tal-Arkeoloġija u l-Etnoloġija, li għandu kollezzjoni estensiva ta 'artifacts Mayan. Għandu wkoll mużewijiet privati ​​bħall-Mużew Ixchel tat-Tessuti u Ħwejjeġ Indiġeni u l-Mużew Popol Vuh, li jiffoka fuq l-arkeoloġija Mayan. Iż-żewġ mużewijiet jinsabu fuq il-kampus tal-Università Francisco Marroquín. Ħafna mit-329 muniċipalità tal-pajjiż għandhom mill-inqas mużew żgħir wieħed.

Fil-Gwatemala, minħabba t-tradizzjoni reliġjuża tagħha, il-Festival Titulari jew il-Festival tal-Patrun huwa ċċelebrat f'kull waħda mill-muniċipalitajiet tagħha. Dan iseħħ matul il-ġimgħa ta' venerazzjoni tal-Patrun ta' kull muniċipalità u jilħaq il-quċċata fil-ġurnata partikolari b'festa għal dak il-jum, b'ċelebrazzjonijiet speċjali li jsiru. Għall-Belt tal-Gwatemala, pereżempju, huwa l-15 ta' Awwissu f'ġieħ il-Verġni tal-Assunta.

Il-Ġimgħa Mqaddsa fil-Gwatemala hija festa ta' valur artistiku kbir, minbarra fervur reliġjuż. L-akbar purċissjonijiet isiru fl-Antigwa Gwatemala u l-Belt tal-Gwatemala. F'dawn, minbarra s-sbuħija tal-boton, ir-residenti jorganizzaw biex jagħmlu twapet li huma l-akbar attrazzjoni ta' din iċ-ċelebrazzjoni minħabba d-dettalji artistiċi tagħhom li huma karatteristiċi tal-Gwatemala u, min-naħa tagħhom, jattiraw turisti li josservaw l-elaborazzjoni dettaljata ta' huma. It-twapet huma magħmula minn serratura, frott, fjuri u materjali differenti, li huma espressjoni ta 'fidi u kulur. F'Huehuetenango u bliet oħra fil-pajjiż, tiġbed l-attenzjoni r-rappreżentazzjoni diretta tal-Passjoni ta' Kristu. Fir-rigward tal-Wirt Kulturali Intanġibbli, hemm diversi manifestazzjonijiet protetti, bħall-Istrajk Dolores tal-Università ta' San Carlos tal-Gwatemala (ftehim ministerjali 275-2010), il-Convite 8 ta' Diċembru tal-muniċipalità ta 'Chichicastenango (ftehim 347-2010) u il-Fratellanza ta' San Marcos Evangelista (ftehim 532-2010).

Siti arkeoloġiċi

• ta' Tikal (Templo I de Tikal)
• ta' Tikal (Templo II de Tikal)
• de Tikal (Temlo V de Tikal)
• (Mixco Qadim)

Arti

Il-Gwatemala pproduċiet ħafna artisti indiġeni li jsegwu tradizzjonijiet prekolombjani ta' sekli sħaħ. B'riflessjoni tal-istorja kolonjali u postkolonjali tal-Gwatemala, laqgħat ma' movimenti tal-arti globali multipli pproduċew ukoll għadd ta' artisti li għaqqdu l-estetika primitivista tradizzjonali jew naïve ma' tradizzjonijiet Ewropej, tal-Amerika ta' Fuq u oħrajn.

L-Iskola Nazzjonali tal-Arti Plastika "Rafael Rodríguez Padilla" hija l-iskola ewlenija tal-arti fil-Gwatemala, u diversi artisti indiġeni prominenti, ukoll gradwati minn dik l-iskola, għandhom xogħlijiet fil-kollezzjoni permanenti tal-Mużew Nazzjonali tal-Arti Moderna fil-belt kapitali. Artisti kontemporanji tal-Gwatemala li kisbu reputazzjoni barra mill-Gwatemala jinkludu Dagoberto Vásquez, Luis Rolando Ixquiac Xicara, Carlos Mérida, Aníbal López, Roberto González Goyri u Elmar René Rojas.

Żebgħa

Il-Gwatemala għandha ħafna pitturi li spikkaw sa minn żminijiet kolonjali, bl-arti sagra permezz tal-Moderniżmu, u bħalissa jispikkaw il-Primitiviżmu u l-Arti Astratta.

Skultura

L-iskultura kolonjali tal-Gwatemala li ħarġet fil-belt ta' Antigwa Gwatemala saret waħda mill-aktar famużi fil-Viċiroyalty fis-seklu 17, tispikka għar-rikkezza tal-polikromi u l-istufati u l-prezzjuż tal-eżekuzzjoni tagħha. Skulturi notevoli kienu Quirio Cataño, awtur tal-Kristu l-Iswed ta' Esquipulas, Mateo de Zúñiga, Alonso de la Paz u Martín Abarca.

• Jesús Nazareno de la Merced (1654) xogħol ta' Mateo de Zúñiga
• Figuri minn xena tat-Twelid tas-seklu 18. Mużew Metropolitan tal-Arti
• Kalvarju (madwar 1790) Mużew Metropolitan tal-Arti
• Kristu Iswed ta’ Esquipulas, xogħol ta’ Quirio Cataño

Invenzjonijiet

Fost l-inventuri jispikka Dr Federico Lehnhoff (1871-1932), li mill-1909 żviluppa kafè solubbli. Privattiva internazzjonalment, l-invenzjoni kellha suċċess kbir, u rebħet l-ewwel midalja tad-deheb tagħha fil-Wirja Universali f'Ghent, Brussell, fl-1913. L-Ewwel Gwerra Dinjija temmet il-manifattura tal-prodott promoss mill-kumpanija Société du Café Soluble "Belna ". f’Pariġi. Aktar tard, Dr Federico Lehnhoff żviluppa s-sulfa Sulfarsenol, li serva bħala l-bażi għal bosta antibijotiċi. Julián Paniagua Martínez u Sebastián Hurtado ivvintaw u żviluppaw il-marimba kromatika f'Quetzaltenango fl-1894. Inventur ieħor kien Dr Ricardo Bressani Castignoli (1926-), li żviluppa prodotti nutrittivi, inkluż Incaparina. Il-Quetzaltecan Miguel Ángel Castroconde jispikka li kien il-bennej tal-ewwel u l-uniku ajruplan li sar fl-Amerika Ċentrali. Beda l-proġett ma’ ibnu li għandu l-istess isem, huwa vapur żgħir li kellu l-ewwel titjira tiegħu f’Mejju 2003. L-isem tal-ajruplan huwa “Quetzaltenango 1” f’ġieħ il-belt twelidu.

Letteratura

Il-Premju Nazzjonali tal-Letteratura tal-Gwatemala huwa premju ta' darba li jirrikonoxxi x-xogħol ta' kittieb individwali. Ilu jingħata kull sena mill-1988 mill-Ministeru tal-Kultura u l-Isport.

Ċinema

Id-direttur Gwatemala Jayro Bustamante kiseb udjenza internazzjonali bil-films tiegħu ffukati fuq is-soċjetà u l-politika kontemporanja tal-Gwatemala: Ixcanul fl-2015, u Temblores y La Llorona fl-2019.

Midja u aħbarijiet

Il-gazzetti nazzjonali ewlenin tal-Gwatemala jinkludu Prensa Libre, El Periódico u Siglo21. Il-Gwatemala għandha wkoll xi stazzjonijiet u stazzjonijiet tar-radju lokali importanti, bħal wieħed mill-istazzjonijiet tar-radju ewlenin tal-Gwatemala, Emisoras Unidas.

Il-Gwatemala għandha sitt gazzetti b'ċirkolazzjoni nazzjonali; ħames xandiriet nazzjonali tat-televiżjoni u ħames televiżivi nazzjonali tal-kejbil. Fost l-aktar programmi tal-aħbarijiet tar-radju magħrufa hemm Noticentro SN ta' Radio Sonora, Patrullaje Informativo ta' Emisoras Unidas u El Independiente ta' Radio Nuevo Mundo, dan tal-aħħar l-eqdem gazzetta tar-radju privata fil-pajjiż. L-ispettru tar-radju huwa ddominat minn sitt korporazzjonijiet: Emisoras Unidas de Guatemala, Central de Radios, Grupo Radial El Tajín, Grupo Nuevo Mundo, Radio Grupo Alius u Radio Corporación Nacional, li jikkonċentraw, b'użufrutt, il-maġġoranza tal-frekwenzi tar-radju mogħtija mill-Stat.​

Fir-rigward tal-istampa bil-miktub, Prensa Libre u Nuestro Diario—oriġinarjament parti mill-istess korporazzjoni iżda wara sseparati—dominaw is-suq, partikolarment dan tal-aħħar; Il-gazzetti l-oħra, Al Día, Siglo 21 u ElPeriódico, sparixxew filwaqt li Diario La Hora sar mezz diġitali. Waqt li kienu jiċċirkolaw kellhom ċirkolazzjoni limitata. Id-Diario de Centro América hija l-Gazzetta Uffiċjali.​

Min-naħa tagħha, l-aħbarijiet televiżivi miftuħa huma Noti7, Telediario, Telecentro Trece u TN23Noticias u l-aħbarijiet bil-kejbil huwa Hechos Guatemala, Fit-8:45 fuq Canal Antigua, VEA CANAL, El Noticiero de Guatevision. Skont l-artikolu 35 tal-Kostituzzjoni Politika tar-Repubblika, fil-Gwatemala l-espressjoni tal-ħsieb hija ħielsa.

Mużika

Il-mużika tal-Gwatemala tinkludi diversi stili u espressjonijiet. Il-bidla soċjali tal-Gwatemala ġiet imsaħħa bil-mużika bħall-kanzunetta l-ġdida, li tħallat stejjer, problemi attwali, u l-valuri politiċi u l-ġlidiet tan-nies ordinarji. Il-Mayans kellhom prattika mużikali intensa, kif iddokumentat mill-ikonografija tagħhom. Il-Gwatemala kienet ukoll waħda mill-ewwel reġjuni tad-Dinja l-Ġdida li ġiet introdotta fil-mużika Ewropea, li bdiet fl-1524. Bosta kompożituri ta' stili mużikali Rinaxximentali, Barokk, Klassiku, Romantiku u Kontemporanju kkontribwew xogħlijiet ta' kull ġeneru bħal xilofonu tal-injam, huwa l-istrument nazzjonali u l-mużika tiegħu tinsab ħafna fil-Gwatemala. Żviluppa repertorju kbir ta' biċċiet attraenti ħafna li ilhom popolari għal aktar minn seklu.

L-Istorja Ġenerali tal-Gwatemala ppubblikat sensiela ta' CDs li jiġbru l-mużika storika tal-Gwatemala, li fiha huma rappreżentati l-istili kollha, minn żminijiet Mayan, kolonjali, indipendenti u repubblikani sal-lum. Ħafna gruppi tal-mużika kontemporanja fil-Gwatemala jdoqqu mużika tal-Karibew, salsa, punta influwenzata minn Garifuna, pop Latin, Messikani reġjonali u mariachi.

Kċina

Ħafna mill-ikel tradizzjonali tal-kċina Gwatemala huma bbażati fuq il-kċina Maja u jenfasizzaw il-qamħ, il-bżar taċ-chili u l-fażola sewda bħala ingredjenti ewlenin. Dixxijiet tradizzjonali jinkludu wkoll varjetà ta' stufati, inkluż Kak'ik (Kak-ik), li huwa stew ibbażat fuq it-tadam bid-dundjan, pepian u stew. Il-Gwatemala hija magħrufa wkoll għall-antojitos tagħha, li jinkludu tamales żgħar imsejħa "chuchitos", pjantaġġini moqlija, u tostadas biz-zalza tat-tadam, guacamole, jew fażola sewda. Ċerti ikel huma wkoll komunement jittiekel f'ċerti ġranet tal-ġimgħa; Per eżempju, drawwa popolari hija li tiekol paches (tip ta' tamale magħmul bil-patata) nhar ta' Ħamis. Ċerti platti huma assoċjati wkoll ma' okkażjonijiet speċjali, bħal fiambre għal Jum il-Qaddisin Kollha fl-1 ta' Novembru, jew tamales u ponche (punch tal-frott), li huma komuni ħafna fil-Milied.

Sports

Soccer

Il-futbol huwa l-aktar sport popolari fil-Gwatemala u t-tim nazzjonali tiegħu ħa sehem fi 18-il edizzjoni tal-Kampjonat CONCACAF, u rebaħ darba, fl-1967. Madankollu, it-tim għadu ma kkwalifikax għat-Tazza tad-Dinja tal-FIFA. Imwaqqfa fl-1919, il-Federazzjoni Nazzjonali tal-Futbol tal-Gwatemala torganizza l-kampjonat nazzjonali tal-pajjiż u l-kompetizzjonijiet ta 'livell aktar baxx tagħha.

Futsal

Il-futsal huwa l-aktar sport tat-tim ta' suċċess fil-Gwatemala. It-tim nazzjonali tiegħu rebaħ il-Kampjonat tal-Futsal CONCACAF 2008 bħala ospitanti. Huwa kien ukoll runner-up fl-2012 bħala ospitanti u rebaħ il-midalja tal-bronż fl-2016 u l-2024.

Il-Gwatemala ipparteċipat għall-ewwel darba fit-Tazza tad-Dinja tal-Futsal tal-FIFA fl-2000, bħala l-pajjiż ospitanti, u lagħab fil-kompetizzjonijiet kollha mill-2008 'l quddiem. Hu qatt ma rnexxielu jgħaddi mill-ewwel rawnd. Huwa pparteċipa wkoll f’kull Grand Prix tal-Futsal mill-2009, u laħaq is-semifinali fl-2014.

Olimpjadi

Il-Kumitat Olimpiku tal-Gwatemala twaqqaf fl-1947 u rikonoxxut mill-Kumitat Olimpiku Internazzjonali dik l-istess sena. Il-Gwatemala pparteċipat fl-Olimpjadi tas-Sajf tal-1952 u f'kull edizzjoni mill-Olimpjadi tas-Sajf tal-1968 Deher ukoll f'edizzjoni waħda biss tal-Olimpjadi tax-Xitwa, fl-1988.

Erick Barrondo rebaħ l-ewwel midalja Olimpika għall-Gwatemala, rebaħ midalja tal-fidda fil-mixja fit-tellieqa fl-Olimpjadi tas-Sajf tal-2012 Jean Pierre Brol rebaħ it-tieni midalja Olimpika tal-Gwatemala: midalja tal-bronż, fil-kompetizzjoni tal-isparatura Adriana Ruano rebħet l-ewwel midalja tad-deheb tal-Gwatemala fl-Olimpjadi tas-Sajf ta’ Pariġi 2024 fil-kompetizzjoni tal-isparar u wkoll it-tielet midalja Olimpika għall-Gwatemala.

Sport ieħor

Il-Gwatemala żżomm ukoll timijiet nazzjonali sportivi f’diversi dixxiplini bħall-basketball, beach volleyball jew teqball.

Bliet

• Gwatemala
• Ciudad de Guatemala (Belt tal-Gwatemala)
• Ciudad de Guatemala (Belt tal-Gwatemala)
• Ciudad de Guatemala (Belt tal-Gwatemala)
• Ciudad de Guatemala (Belt tal-Gwatemala)
• Ciudad de Guatemala (Belt tal-Gwatemala)
• Ciudad de Guatemala (Belt tal-Gwatemala)
• Ciudad de Guatemala (Belt tal-Gwatemala)
• Ciudad de Guatemala (Belt tal-Gwatemala)
• Huehuetenango
• Cobán
• San Marcos
• Santa Cruz del Quiché
• Quetzaltenango
• Escuintla/Itskwintlan
• Ciudad de Chimaltenango (Belt tal-Chimaltenango)
• Ciudad de Chimaltenango (Belt tal-Chimaltenango)
• Flores
• Mazatenango
• Totonicapán
• Sololá
• Jutiapa
• Puerto Barrios
• Chiquimula
• Cuilapa
• Jalapa
• Salamá
• Antigua Guatemala (Antigwa Gwatemala)
• Zacapa
• Guastatoya
• Gumarkaj/Qꞌumarkaj
• El Progreso
• Agua Blanca
• Jerez
• Yupiltepeque
• San Luis Jilotepeque
• Cabañas
• Melchor de Mencos
• Livingston
• Bajja ta' Amatique
• Xmara Ħelwa
• Golf ta' Fonseca

Diviżjoni territorjali

Id-diviżjoni territorjali tal-Gwatemala hija magħmula minn 22 dipartiment u 340 muniċipalità, li huma organizzati fi 8 reġjuni amministrattivi.

Ġeografija tal-Gwatemala (estiża)

Il-Gwatemala huwa pajjiż li jinsab fir-reġjun subtropikali tal-emisferu tat-tramuntana, fit-taqsima tat-tramuntana tal-Amerika Ċentrali. Hija tillimita lejn it-tramuntana mal-Messiku, lejn il-lvant mal-Beliże u fin-nofsinhar mal-Ħonduras u El Salvador, u hija għamet lejn il-punent mill-Oċean Paċifiku (254 km) u lejn il-lvant mill-Golf tal-Ħonduras (148 km) tal-Baħar Karibew—parti mill-Atlantiku-. Iż-żoni ekoloġiċi differenti jvarjaw mil-livell tal-baħar għal madwar 4000 metru 'l fuq mil-livell tal-baħar, bi xita li tvarja minn 400 għal madwar 4000 mm fis-sena, bi klima tropikali sħuna, aktar moderata fl-artijiet għolja.

Huwa pajjiż fil-biċċa l-kbira muntanjuż, bl-eċċezzjoni notevoli tat-truf marittimi tiegħu fejn jestendu pjanuri kostali baxxi u xi kultant imwaħda. Żewġ meded ta’ muntanji kbar ta’ altitudni għolja jgħaddu mill-parti ċentrali tal-pajjiż f’direzzjoni NW-SE, u jaqsmuha fi tliet żoni ġeografiċi differenti:

• il-plateaux ta' muntanji u vulkani fejn tgħix il-maġġoranza tal-popolazzjoni, fejn joħorġu żewġ eżenzjonijiet muntanjużi kbar b'minn naħa, lejn il-lvant, is-Sierra Madre u, min-naħa l-oħra, lejn il-punent, is-Sierra de los Cuchumatanes;
• il-foresti tropikali ta' Petèn, fil-Grigal, plateau tal-franka kompletament ċatt b'fenomeni karstiċi estensivi u żoni swampy li testendi sal-peniżola Yucatán fil-Messiku, li tvarja minn żoni ta' mergħa għal ġungla għolja (foresti umdi tropikali) u li hija b'popolazzjoni baxxa.

il-pjanuri kostali li jdawwar iż-żewġ oċeani, l-Atlantiku, lejn il-lvant, u l-Paċifiku, lejn il-punent, li huma kkaratterizzati minn klima relattivament sħuna; L-ogħla densità tal-popolazzjoni tinsab fuq in-niżla dejqa tal-Paċifiku, madwar 150 km wiesgħa, umda ħafna u fertili fil-parti ċentrali tagħha.

• il-pjanuri kostali li jdawwar iż-żewġ oċeani, l-Atlantiku, lejn il-lvant, u l-Paċifiku, lejn il-punent, li huma kkaratterizzati minn klima relattivament sħuna; L-ogħla densità tal-popolazzjoni tinsab fuq in-niżla dejqa tal-Paċifiku, madwar 150 km wiesgħa, umda ħafna u fertili fil-parti ċentrali tagħha.

Żona: 108,889 km²: 108,430 km² (art): 459 km² (ilma); Kosta: 400 km; L-aktar punt baxx: Oċean Paċifiku f'0 m; L-ogħla punt: Vulkan Tajumulco f’4,220 m; Fruntieri territorjali internazzjonali: 1,687 km; Belize: 266 km, El Salvador: 203 km, Ħonduras: 256 km, Messiku: 962 km; Blata kontinentali: 200 nm; Żona ekonomika esklussiva: 200 nm; Baħar territorjali: 12 nm.

Dawn iż-żoni jvarjaw fil-klima, l-elevazzjoni u l-pajsaġġ, u jikkawżaw kuntrasti importanti bejn l-artijiet baxxi tropikali sħan u umdi u l-qċaċet u l-widien tal-għoljiet. Il-klima hija tropikali, sħuna u umda fil-Paċifiku u fl-artijiet baxxi ta 'Petén. Huwa aktar sħun fl-artijiet għolja, jilħaq kiesaħ iffriżar fil-parti ta 'fuq tal-firxa tal-muntanji Cuchumatanes, u aktar sħun / niexef fid-dipartimenti l-aktar tal-Lvant. L-aktar bliet importanti jinsabu fl-artijiet għolja—fl-artijiet għolja ċentrali, il-Belt tal-Gwatemala (1609 metru 'l fuq mil-livell tal-baħar) u Antigwa Gwatemala (1530 m); fl- artijiet għolja tal- punent, Quetzaltenango (2,357 m)—u fil-pjanuri tal-kosta tal-Paċifiku—Coatepeque (515 m), Mazatenango (220 m) u Escuintla (300 m)—. Madankollu, it-tielet belt, Puerto Barrios, tinsab fuq ix-xtut tal-Baħar Karibew.

It-tarf tan-nofsinhar tal-Highlands tal-Punent huwa mmarkat mis-Sierra Madre, li testendi mill-fruntiera mal-Messiku fin-nofsinhar u l-lvant u tkompli f'elevazzjonijiet aktar baxxi lejn El Salvador. Il-firxa tal-muntanji hija kkaratterizzata minn koni vulkaniċi wieqaf, inkluż il-vulkan Tajumulco (4,220 m)1, l-ogħla punt fil-pajjiż u l-Amerika Ċentrali, li jinsab fid-dipartiment ta 'San Marcos. In-numru ta 'vulkani huwa importanti u l-preżenza tagħhom fit-tramuntana hija kkawżata billi jkunu l-punt ta' laqgħa ta 'tliet pjanċi tectonic: l-Amerika ta' Fuq, il-Karibew u l-Cocos. Is-37 vulkan attiv tal-pajjiż (4: Pacaya (2552 m), Santiaguito, Fuego (3763 m) u Tacaná (4030 m)), jinsabu f’din il-firxa tal-muntanji u huma abbundanti fl-artijiet għolja, għalhekk it-terremoti huma ġeneralment frekwenti (l-aħħar terremot kbir kien fl-4 ta' Frar, 1976 u qatel aktar minn 23,000 ruħ fl-artijiet għolja ċentrali).

Il-firxa tal-muntanji tat-Tramuntana, is-Sierra de los Cuchumatanes, tibda ħdejn il-fruntiera Messikana u testendi lejn il-lvant permezz tal-meded tal-muntanji Chuacús u Chamá u fin-nofsinhar sal-firxiet tal-muntanji Santa Cruz u Minas qrib il-Karibew. Il-muntanji tat-Tramuntana u tan-Nofsinhar huma separati mill-Wied Motagua, fejn ix-Xmara Motagua u t-tributarji tagħha jbattu mill-muntanji fil-Karibew, billi jkunu navigabbli fit-tarf t'isfel tiegħu, fejn jifforma l-fruntiera mal-Ħonduras.

Idrografikament, hemm żewġ għoljiet tal-pajjiż: il-Paċifiku (25% tal-pajjiż), bi xmajjar qosra, b'kors mgħaġġel u impetuż, bħas-Suchiate (161 km) u l-Paz (134 km); u dik tal-Atlantiku, l-akbar, maqsuma f’żewġ sussidji: dik tal-Golf tal-Ħonduras (il-Baħar Karibew, 35% tal-pajjiż), bi xmajjar estensivi u fondi — tajbin għan-navigazzjoni u s-sajd, bħax-Xmara Motagua (486). km ), il-Grande (87 km) u d-Dulce (43 km), id-drenaġġ naturali tal-Lag Izabal, u xmajjar mhux navigabbli, bħal Polochic (194 km) u Sarstún (111 km)—u l-Golf ta' Il-Messiku (40% tal-pajjiż), li jgħaddi mit-territorju Messikan mill-peniżola Yucatan - li fiha jispikkaw ix-xmara La Pasión (354 km) u ċ-Chixoy jew Negro (529 km), iż-żewġ tributarji tax-xmara Usumacinta (850 km). ), l-itwal u l-akbar xmara fl-Amerika Ċentrali, u l-fruntiera naturali bejn il-Gwatemala u l-Messiku. Il-Lag Izabal, li jinsab ħdejn il-kosta tal-Karibew, huwa l-akbar fil-pajjiż (589.6 km²).

Il-baħar patrimonjali tal-Guatemala huwa magħmul minn żewġ reġjuni: il-baħar territorjali, li jitkejjel mill-kosta sa 12-il mil nawtiku lil hinn mix-xtut; u ż-żona ekonomika esklussiva, li tilħaq sa 200 nm mill-kosta.

Il-pajjiż ħafna drabi jkun meqrud minn diżastri naturali: uragani, terremoti u eruzzjonijiet vulkaniċi. Billi hija bejn il-Karibew u l-Paċifiku, hija l-mira tal-uragani, inkluż l-Uragan Mitch fl-1998 u l-Uragan Stan f'Ottubru 2005, li qatel aktar minn 1,500 ruħ. Il-ħsara mhix relatata mar-riħ, iżda hija kkawżata minn għargħar u valangi. Il-ħsara ta' Motagua, li taqsam it-territorju tal-Gwatemala mil-lvant għall-punent, kienet dik li kkawża waħda mill-akbar traġedji li qatt kien jaf il-pajjiż, it-terremot tal-1976, li seħħ kmieni filgħodu tal-4 ta' Frar, fit-3:01:43 ħin lokali. It-terremot, b'intensità ta' 7.6° fuq l-iskala Richter, dam 39 sekonda u kien segwit minn diversi aftershocks. L-epiċentru kien jinsab 150 km fil-majjistral tal-Belt tal-Gwatemala, ħdejn Gualán, fid-dipartiment ta’ Zacapa, u l-ipoċentru kien fond 5 km. Ikkaġuna madwar tlieta u għoxrin elf mewta, sitta u sebgħin elf ferita u ħalliet aktar minn miljun ruħ bla dar.

Eżenzjoni

Huwa pajjiż notevolment muntanjuż (kważi 60% tat-territorju tiegħu), ħafna minnu ta' oriġini vulkanika, bl-eċċezzjoni notevoli tal-fruntieri marittimi tiegħu — pjanuri kostali baxxi estensivi u xi kultant bil-baħar bil-baħar, bi bajjiet artab — u l-pjanuri baxxi. fit-tramuntana tal-pajjiż, ir-reġjun ta' Petén. Żewġ meded ta' muntanji kbar ta' altitudni għolja jgħaddu mill-parti ċentrali tal-pajjiż fid-direzzjoni, u jaqsmuha fi tliet żoni ġeografiċi distinti:

il-plateaux ta' muntanji u vulkani fejn tgħix il-maġġoranza tal-popolazzjoni, fejn joħorġu żewġ eżenzjonijiet muntanjużi kbar b'minn naħa, lejn il-lvant, is-Sierra Madre u, min-naħa l-oħra, lejn il-punent, is-Sierra de los Cuchumatanes; il-foresti tropikali ta' Petèn, fil-Grigal, plateau tal-franka kompletament ċatt b'fenomeni karstiċi estensivi u żoni swampy li testendi sal-peniżola Yucatán fil-Messiku; li tvarja minn żoni ta' mergħa għal ġungla għolja (foresti tropikali umdi) u hija b’popolazzjoni baxxa. Il-pjanuri kostali li jmissu maż-żewġ oċeani, l-Atlantiku lejn il-lvant u l-Paċifiku lejn il-punent, huma kkaratterizzati minn klima relattivament sħuna. L-ogħla densità tal-popolazzjoni tinsab fuq in-niżla dejqa tal-Paċifiku, madwar 150 km wiesgħa, umda ħafna u fertili fil-parti ċentrali tagħha.

It-tarf tan-nofsinhar tal-għoljiet tal-punent huwa mmarkat mis-Sierra Madre del Sur, kontinwazzjoni tas-Sierra Madre de Chiapas li testendi madwar 280 km parallel mal-Paċifiku mill-fruntiera mal-Messiku, lejn in-nofsinhar u l-lvant, u tkompli f'elevazzjonijiet aktar baxxi. lejn El Salvador u l-Honduras permezz ta' Cerro Oscuro. Il-firxa tal-muntanji hija kkaratterizzata minn koni vulkaniċi wieqaf, inkluż il-vulkan Tajumulco (4,220 m)1, l-ogħla punt fil-pajjiż u l-Amerika Ċentrali, li jinsab fid-dipartiment ta 'San Marcos. Il-Gwatemala hija waħda mill-aktar pajjiżi vulkaniċi fid-dinja u l-preżenza tagħha fit-Tramuntana hija kkawżata billi hija l-punt ta' laqgħa ta' tliet pjanċi tettoniċi: l-Amerika ta' Fuq, il-Karibew u l-Kokos. Is-37 vulkan tal-pajjiż (4 attivi: Pacaya (2552 m), Santiaguito, Fuego (3763 m) u Tacaná (4030 m)), jinsabu f'din il-firxa tal-muntanji u huma abbundanti fl-artijiet għolja, għalhekk it-terremoti huma ġeneralment frekwenti (l-aħħar terremot kbir kien fl-4 ta' Frar, 1976 u qatel aktar minn 23,000 ruħ fl-artijiet għolja ċentrali).

Il-firxa tal-muntanji tat-Tramuntana, is-Sierra de los Cuchumatanes, tibda ħdejn il-fruntiera Messikana u testendi lejn il-lvant permezz tal-meded tal-muntanji Chuacús u Chamá u fin-nofsinhar sal-firxiet tal-muntanji Santa Cruz u Minas, ħdejn il-Karibew. Il-muntanji tat-Tramuntana u tan-Nofsinhar huma separati mill-Wied Motagua, fejn ix-Xmara Motagua u t-tributarji tagħha jbattu mill-muntanji fil-Karibew, billi jkunu navigabbli fit-tarf t'isfel tiegħu, fejn jifforma l-fruntiera mal-Ħonduras.

Vulkani tal-Gwatemala

Il-Gwatemala hija parti miċ-Ċirku tan-Nar tal-Paċifiku, li tinkludi, minbarra l-kosta tal-Paċifiku, il-Gżejjer Aleutian, il-Ġappun u l-Indoneżja. Ir-raġuni li hemm ħafna vulkani fir-reġjun, kif se jiġi spjegat fit-taqsima dwar il-Ġeoloġija, hija s-subduzzjoni tal-pjanċa Cocos taħt il-pjanċa tal-Karibew 'il barra mill-kosta tal-Paċifiku. Żewġ firxiet tal-muntanji jgħaddu mill-pajjiż, u jilħqu mill-Messiku fit-tramuntana sal-fruntiera tal-Ħonduras u El Salvador fin-nofsinhar: is-Sierra Madre de Chiapas u s-Sierra de los Cuchumatanes. Ħafna mill-istrutturi vulkaniċi jinsabu fis-Sierra Madre.

Fil-Gwatemala, ġew identifikati numru sorprendenti ta' 324 foku eruttiv. Ħafna minnhom huma ċineritiċi żgħar u koni tal-lava fil-parti tax-Xlokk tal-pajjiż; L-akbar numru jinsab fid-dipartiment ta' Jutiapa (181 tifqigħa), segwit minn Santa Rosa (42), Jalapa (31), Chiquimula (27), il-Gwatemala (13), Quezaltenango (11), Sololá (7), Escuintla ( 4), San Marcos u Totonicapán (2) u Chimaltenango, Sacatepéquez, El Progreso, u Zacapa (1). Minn dawk l-istrutturi identifikati bħala ta' oriġini vulkanika, tletin biss huma forma ta' kon vulkaniku (34 sa 37) u huma meqjusa bħala vulkani, u minnhom ħdax huma kklassifikati bħala “attivi” fil-“Katalog of Active Volcanoes of the World”. »:2​3​4​5​6​ Tacaná, Tajumulco, Santa María, Cerro Quemado, Zuníl, Atitlán, Tolimán, Acatenango, Fuego, Agua, Pacaya u Tecuamburru. U minn dawn tal-aħħar, tlieta biss irreġistraw eruzzjonijiet fl-aħħar għaxar snin: Santiaguito, Fuego u Pacaya.

L-ogħla vulkani jinstabu fil-parti tal-punent u ċentrali tal-pajjiż, u fin-nofsinhar huma aktar baxxi u aktar abbundanti, mill-vulkan Tacaná fuq il-fruntiera bejn il-Gwatemala u l-Messiku (4092 m), sal-vulkan Chingo (1775 m) fuq il-fruntiera.Gwatemala-El Salvador. Ħdax jaqbżu t-3000 m.7 L-ogħla vulkan u l-ogħla samit fil-pajjiż huwa l-vulkan Tajumulco, 4220 m, stratovulkan superimpost fuq il-plateau magħmul minn andesite omblendika piroxenika; Għandu żewġ qċaċet, l-iżgħar, f'4100 m, jisimha Cerro Concepción. L-akbar volum huwa l-vulkan Agua (3766 m), b'dijametru ta '15 km. Dan, flimkien mal-vulkan Acatenango u l-vulkan Fuego (3763 m), qrib in-nofsinhar tal-belt ta Antigwa, li kienet abbandunata fis-seklu 18 bħala l-kapitali tal-pajjiż minħabba terremoti frekwenti. Ta' min jinnota wkoll il-vulkan Santa María (3772 m) u l-vulkan Atitlán (3537 m), li jinsabu ħdejn il-lag tal-istess isem.

L-aktar vulkani attivi huma Santiaguito, iffurmati wara eruzzjoni tal-vulkan Santa María, Fuego u Pacaya (2552 m) li jinsabu ħdejn il-Lag Amatitlán, ħdejn il-kapitali, li huwa wieħed mill-aktar vulkani attivi fid-dinja. It-tlieta esperjenzaw attività fix-xahar ta 'Ġunju 2020. Il-vulkan Tacaná biss għandu żona ta' fumaroles.

Vulkani attivi tal-Gwatemala

• Vulkan Pacaya (Volcán Pacaya) (fl-1992)
• Vulkan tan-Nar (Volcán Fuego)
• Vulkan Santiaguito (Volcán Santiaguito) (2009)
• Vulkan tan-Nar (Volcán Fuego) (2011)

Idrografija

Is-sistemi tal-muntanji jiddeterminaw ir-reġjuni idrografiċi kbar tal-pajjiż: inklinazzjoni tal-Oċean Paċifiku (b'kosta ta' 254 km),20​ bi xmajjar li huma kkaratterizzati minn qosra, veloċi u impetuous; Ix-xmajjar tal-fruntiera huma x-Xmara Suchiate (fruntiera naturali mal-Messiku, ħdejn id-dipartiment ta' San Marcos) u x-Xmara Paz (fruntiera ma' El Salvador, ħdejn id-dipartiment ta' Jutiapa). Inklinazzjoni Atlantika, li mbagħad hija maqsuma f'żewġ sub-inklinazzjonijiet: dik tal-Baħar Karibew, kollha kemm hi fil-Golf tal-Ħonduras (b'kosta kostali ta' 148 km),20 bi xmajjar estensivi u fondi, tajbin għan-navigazzjoni u s-sajd - bħax-Xmara Motagua jew ix-Xmara Grande u x-Xmara Dulce, drenaġġ naturali tal-Lag Izabal—u xmajjar mhux navigabbli, bħal Polochic u Sarstún (fruntiera mal-Beliże). dik tal-Golf tal-Messiku li tbattal mill-Peniżola Yucatan permezz tat-territorju Messikan, li fiha jispikkaw ix-Xmara La Pasión u x-Xmara Chixoy jew Negro, fejn inbena l-Impjant Idroelettriku ta' Chixoy, li jipprovdi 30% tal-elettriku kkunsmat minn. il-Gwatemala, u fejn kien ippjanat il-bini tal-Impjant Idroelettriku ta' Xalalá, issa fl-offerti. Dawn ix-xmajjar huma tributarji tax-Xmara Usumacinta, l-itwal u l-akbar xmara fl-Amerika Ċentrali, u l-fruntiera naturali bejn il-Gwatemala (dipartiment Petén) u l-Messiku (Chiapas).

Il-Gwatemala għandha bosta lagi u laguni, ħafna ta' oriġini vulkanika, bħall-Lag mill-isbaħ ta' Atitlán u Amatitlán, b’nixxiegħat ta' ilmijiet bil-kubrit f’temperaturi għoljin. Ta' oriġini tax-xmara, jispikka l-Lag Petén Itzá, li għandu diversi gżejjer, u fuq waħda minnhom tpoġġi l-gżira tal-belt ta' Flores, u l-Lag Izabal, l-akbar fil-pajjiż, li tiskula fil-Golf tal-Honduras permezz tax-Xmara ħelwa.

Il-varjabbiltà tal-pajjiż f'livelli altitudinals differenti twassal għall-varjabbiltà tal-klimi, fiżjografija u ħamrija, li jikkostitwixxu fatturi importanti fid-diversità tal-ħabitats u l-ekosistemi u għalhekk fit-tip u l-varjazzjoni tal-veġetazzjoni u l-fawna; Dan jispjega d-diversità tal-għelejjel li jistgħu jiġu prodotti u l-forom bijoloġiċi differenti li jistgħu jintużaw.

Ir-riżorsi tal-ilma huma abbundanti jekk titqies id-disponibbiltà tal-ilma għal kull abitant, għalkemm perjodi ta' skarsezza jseħħu f'ċerti żminijiet tas-sena, u f'ċerti postijiet. Minħabba l-pożizzjoni ġeografika tagħha, il-Gwatemala tinsab fi tranżitu ta' irjieħ umdi li joriġinaw fil-Baħar Karibew u fl-Oċean Paċifiku; u minħabba l-prossimità tagħha għal sorsi ta 'umdità, il-preċipitazzjoni fil-pajjiż hija abbundanti fuq l-għoljiet tal-muntanji esposti għat-transitu ta' tali irjieħ. Għal din ir-raġuni, il-pajjiż għandu, globalment, ammont sinifikanti ta 'ilma li jaqbeż il-ħtiġijiet tiegħu: id-disponibbiltà annwali hija kkalkulata għal 97,120 hm³, li hija ekwivalenti, għall-popolazzjoni tal-2009 ta' 13.2 miljun ruħ, għal medja ta 'aktar ta' 20 m³. /jum u abitant.

Klima

Iż-żoni jvarjaw fil-klima, l-elevazzjoni u l-pajsaġġ tagħhom u għalhekk hemm kuntrasti importanti bejn iż-żoni baxxi bi klima tropikali, sħuna u umda u r-reġjuni għoljin b’qċaċet u widien.21​

Il-klima hija sħuna u umda fiż-żoni baxxi, li jinkludu l-kosta tal-Paċifiku fin-nofsinhar u ż-żoni baxxi u ċatti ta' Petén, Alta Verapaz u Izabal fit-tramuntana, bi strixxa żgħira u dejqa fil-Golf tal-Honduras (għalkemm fil- Petén jista' jkun sħun u niexef għal parti mis-sena),21 filwaqt li fl-artijiet għolja ta' ġewwa l-klima hija muntanjuża kiesħa fiż-żona ta' Cuchumatanes u niexfa fiż-żoni l-aktar tal-Lvant. Huwa magħruf b'mod kolokwali bħala "il-pajjiż tar-Rebbiegħa Eterna", għalkemm kultant jirċievi d-dħul ta' mases ta' arja kiesħa mill-Istati Uniti u t-temperatura tista 'tinżel għal 10 °C fil-Belt tal-Gwatemala, u għal 13-15 °C fil-pjanuri.

Fi kważi l-Gwatemala kollha hemm staġun niexef mill-aħħar ta’ Novembru sa nofs April, meta r-riħ jonfoħ mill-grigal, u staġun tax-xita, meta x-xemx titla’ ‘l fuq mill-vertikali lejn it-tramuntana u r-riħ predominanti jkun mill-Grigal. lbiċ. Madankollu, hemm żona fejn ix-xita matul is-sena kollha, fit-tramuntana tal-muntanji u ħdejn il-Golf tal-Ħonduras, fiż-żona ta' Puerto Barrios u Livingston; Hemmhekk, l-irjieħ jaslu sal-kosta wara li jkunu ġew mgħobbija bl-umdità mill-baħar u jogħlew meta jiltaqgħu mal-ewwel għoljiet tal-muntanji; Għalkemm ix-xita inqas minn Frar sa April, dejjem taqbeż il-100 mm fix-xahar, u għalhekk il-klima titqies bħala ekwatorjali. F’Puerto Barrios jaqgħu madwar 2,745 mm fis-sena, madwar 100 mm minn Frar sa April, b’6 sa 9 ijiem ta’ xita, u aktar minn 400 mm f’Lulju, bi 22 jum ta’ xita. Minn Awwissu sa Settembru, jaqbeż it-300 mm. It-temperaturi jvarjaw minn minimu ta’ 21 °C sa massimu ta’ 28 °C f’Jannar, li jvarjaw minn 25 sa 33 °C kuljum fix-xhur tas-sajf.22​

Fuq il-kosta tal-Paċifiku, fin-Nofsinhar tal-pajjiż, ix-xita hija maqsuma ħafna bejn staġun niexef, fix-xitwa, b'inqas minn 20 mm bejn Diċembru u Frar, u staġun imxarrab ħafna, fis-sajf. F'Mazatenango, 370 m u 50 km mill-kosta tal-Paċifiku, jaqgħu 2,535 mm, b'aktar minn 400 mm f'Ġunju, Settembru u Ottubru, u inqas minn 10 mm f'Jannar u Frar. Fuq l-istess kosta, fi Puerto San José, jaqgħu 1,375 mm kull sena, ikkonċentrati bejn Mejju u Ottubru, b’temperaturi bejn 20-24 °C minimu u 32 °C massimu s-sena kollha.23​

Fid-dipartiment ta' Petén, ġewwa ħafna, ġungla u ċatt, it-temperaturi jonqsu xi ftit fix-xitwa minn 17-27 °C minimu u massimu f'Jannar, u minn 22-32 °C fis-sajf. F'Flores, 50 km minn Tikal, 1715 mm jaqgħu kull sena, b'aktar minn 200 mm bejn Ġunju u Ottubru, u inqas minn 100 mm bejn Diċembru u April, xahar li fih jaqgħu biss 40 mm.

Fil-Belt tal-Gwatemala, f'altitudnita' 1500 m, f'artijiet moderati, it-temperaturi jvarjaw bejn 12-24 °C f'Jannar u 16-25 °C fis-sajf, b'massimu ta' 15-28 °C f'April, qabel ix-xita. 1,245 mm jaqgħu kull sena, ikkonċentrati bejn Mejju u Ottubru, b'inqas minn 10 mm bejn Diċembru u Frar, 20 mm f'Novembru u 30 mm f'April.

F'Quetzaltenango, f'artijiet kesħin, f'altitudni 2300 m, il-klima hija notevolment aktar kiesħa, 2-22 °C f'Jannar, 4-26 °C f'April u 9-23 °C f'Mejju, l-aktar xahar kiesaħ. Waqgħa ta' 805 mm, b'aktar minn 100 mm bejn Mejju u Ottubru, massimu ta' 150 mm f’Ġunju u minimu ta' 2 mm f'Jannar.

Fiż-żona ta' Cuchumatanes, fiċ-ċentru tal-punent tal-pajjiż, fit-tramuntana tas-Sierra Madre ta' Chiapas, altitudni ta' 2,500 m u f'xi każijiet 3,000 m jinqabżu faċilment, u l-aktar postijiet tax-xita fil-pajjiż jinsabu wkoll hawn. F'Santa Cruz Barillas, fil-grigal tad-dipartiment ta' Huehuetenango, fit-tramuntana tal-Cuchumatanes, belt orjentata lejn l-irjieħ tal-Atlantiku, li jaħbtu mal-muntanji wara li jaqsmu l-pjanura Petén, bejn 3600 u 4700 mm ta' preċipitazzjoni annwali taqa' skont l-altitudni. , peress li l-orografija hija importanti ħafna. F'altitudni ta' 1400 m, fejn tinsab il-belt ta' Barillas, jaqgħu 4774 mm, bejn 130 mm f'Marzu, l-iktar xahar niexef, u 860 mm f'Lulju, b'temperaturi annwali regolari ħafna bejn 12-25 °C. Fl-istess muniċipalità, f'283 m, 3,617 mm jaqgħu kull sena, bejn 68 mm f'Marzu u 577 mm f'Lulju, b'temperaturi bejn 18−27 °C. Fl-istess medda muntanjuża, f'Todos Santos Cuchumatán, f'altitudni ta' 2256 m, diġà qrib il-limitu tan-Nofsinhar tal-firxa tal-muntanji, jaqgħu 1400 mm, b'mod ċar staġjonali, bejn 25 mm fi Frar u 265 mm f’Ġunju. Il-maltempati jibdew fl-aħħar ta' April u l-istaġun tax-xita jintemm f’Novembru b’perjodi itwal u ħfief ta' xita.

Iktar lejn il-lvant, Cobán, f'1300 m, f'Alta Verapaz, huwa reputazzjoni li huwa wieħed mill-aktar postijiet umdi, bix-xita ta' kuljum minħabba l-eżenzjoni li tiffaċċja wkoll l-irjieħ tal-Atlantiku, iżda 2273 mm biss jaqgħu, bejn 86 mm fi Frar u 300. mm f'Ġunju. Viċin ħafna, fuq in-naħa l-oħra tas-Sierra de las Minas, riserva importanti tal-bijosfera,25​ bl-akbar foresta tas-sħab fl-Amerika Ċentrali, li l-inklinazzjoni tat-tramuntana tagħha fil-wied tax-Xmara Polochic hija umda, b'żoni ta' aktar minn 4000 mm, u li l-parti tan-nofsinhar tiegħu, fil-wied tax-Xmara Motagua, hija niexfa ħafna, b'żoni ta' inqas minn 500 mm, hemm id-dipartiment ta' Zacapa, li fil-kapitali tiegħu, Zacapa, jaqa' biss 677 mm.26 Fil-wied tax-xmara Motagua, b'Klima ta' steppa tad-deżert, mingħajr xita biss f'Novembru u April, hemm ekoreġjun imsejjaħ Scrub tax-xewk tal-wied ta' Motagua, b'kakti, akaċja u Scrub tax-xewk f'żona ta' 2330 km². Fuq 3000 m, il-ġlata sseħħ fix-xitwa u 'l fuq minn 3500 m tista' tiffriża s-sena kollha. L-uragani tal-Atlantiku jistgħu jseħħu minn Ġunju sa Novembru, preferibbilment minn Awwissu sa Ottubru, iżda wkoll mill-Paċifiku, li jaffettwaw biss il-kosta, għalkemm il-Ħonduras hija aktar affettwata b'mod ġenerali.

Riżorsi

• Riżorsi naturali: żejt, nikil, boskijiet rari, sajd, chicle, enerġija idrawlika.

• Użu tal-art:
  • Art tal-għelejjel: 12%.
  • Uċuħ tar-raba permanenti: 5%.
  • Mergħat permanenti: 24%.
  • Foresti: 54%.
  • Oħrajn: 5% (est. 1993).

• Art imsaqqija: 1250 km² (est. 1993).

Qsim tal-fruntieri

Biex taqsam il-fruntieri, il-punti ewlenin tal-qsim tal-fruntieri, kollha miftuħa 24 siegħa kuljum u fejn m'għandekx għalfejn tħallas xejn, huma:

• Qsim tal-fruntiera ma' El Salvador:
  • La Hachadura Pass (fil-Gwatemala: Pedro de Alvarado (Litoral del Pacífico), dipartiment ta' Jutiapa, awtostrada CA2, 126 km mill-belt kapitali tal-Gwatemala);

Las Chinamas Pass (fil-Gwatemala: Valle Nuevo, Dipartiment ta 'Jutiapa, awtostrada CA 8W, dipartiment ta' Jutiapa);

• • Pass San Cristóbal (fil-Gwatemala: Aldea San Cristóbal de la Frontera, muniċipalità ta 'Atescatempa, dipartiment ta' Jutiapa, awtostrada Inter-Amerikana numru CA-1, 175 km mill-belt kapitali tal-Gwatemala);
  • Nueva Anguiatú Pass (fil-Gwatemala: dipartiment ta 'Chiquimula, awtostrada CA12);
• Qsim tal-fruntiera mal-Ħonduras:
  • Pass El Florido (fil-Gwatemala: dipartiment ta' Chiquimula ħdejn ir-raħal Caserío El Florido, filwaqt li tieħu l-Highway CA11);
  • Agua Caliente Pass (fil-Gwatemala: fid-dipartiment ta 'Chiquimula, fuq l-awtostrada CA10);

Pass ta' Entre Ríos (fil-Gwatemala tieħu l-awtostrada CA-13, Entre Ríos, fid-dipartiment ta' Izabal).

Ekoloġija

Il-lokazzjoni tal-Gwatemala bejn il-Baħar Karibew u l-Oċean Paċifiku tpoġġiha fil-firxa ta 'uragani, inklużi l-Uragani Mitch fl-1998 u l-Uragan Stan f'Ottubru 2005, li qatlu aktar minn 1,500 ruħ. It-tnejn ikkawżaw ħsarat kbar, l-aktar fil-forma ta’ għargħar. L-aħħar terremot kbir kien it-terremot tas-7 ta’ Novembru, 2013 tal-4 ta’ Frar, 1976, li rriżulta fil-mewt ta’ aktar minn 23,000 ruħ.

Perikli Naturali: Vulkani numerużi fost il-muntanji, b'terremoti vjolenti okkażjonali; Il-kosta tal-Karibew hija soġġetta għal uragani u maltempati tropikali oħra. Ambjent Problema attwali: Deforestazzjoni, erożjoni tal-ħamrija, tniġġis tal-ilma; ħsara mill-Uragan Mitch. Offerti internazzjonali: Membru ta': Trattat ta' l-Antartiku, Bijodiversità, Tibdil fil-Klima, Protokoll ta' Kjoto dwar it-tibdil fil-klima, Deżertifikazzjoni, Speċi fil-Periklu, Modifika Ambjentali, Skart Perikoluż, Konvenzjoni tal-Baħar, Rimi Marittimu, CTBT, Protokoll ta' Montreal, MARPOL, Artijiet mistagħdra Iffirmat iżda mhux ratifikat: Protokoll għall-Ħarsien tal-Ambjent.

Żoni protetti

Fil-Gwatemala, skont l-IUCN, fl-2018, kienu ġew stabbiliti 349 żona protetta li koprew madwar 22,039 km², 31% tat-territorju, u madwar 1,065 km² ta 'żoni tal-baħar, 0.9% tal-118,336 km² li jappartjenu lill-pajjiż. . Minn dawn iż-żoni, 20 huma parks nazzjonali, 4 huma monumenti kulturali, 5 huma żoni b'użu multiplu, 6 huma rifuġji naturali, 2 huma riżervi tal-foresti muniċipali, 1 huwa monument naturali, 2 huma riżervi ta' art mistagħdra protetti, 30 huma żoni protetti permanenti, 185 huma riżervi naturali privati, 1 huwa park rikreattiv muniċipali, 1 huwa żona rikreattiva reġjonali u park naturali reġjonali, 1 hija riserva tal-foresti, 6 huma bijotopi protetti, 1 hija riserva bijoloġika u 69 huma parks muniċipali reġjonali. Barra minn hekk, hemm 3 riżervi tal-bijosfera tal-UNESCO (Maya, Sierra de las Minas u Trifinio Fraternidad), sit 1 ta’ wirt dinji (park nazzjonali ta’ Tikal) u 7 artijiet mistagħdra ta' importanza internazzjonali li ġew inklużi fil-Lista Ramsar.27 ​28​ (Iżda skont l-Inventarju Nazzjonali tal-Arti Medja, hemm 252 sit tal-artijiet mistagħdra, inklużi lagi, laguni, xmajjar, swamps, eċċ.).

CONAP, il-Kunsill Nazzjonali taż-Żoni Protetti, huwa l-istituzzjoni inkarigata mill-ġestjoni taż-żoni protetti tal-pajjiż mill-1989.29 Il-Liġi taż-Żoni Protetti, LAP, tagħtiha ġurisdizzjoni fuq is-Sistema ta’ Żoni Protetti tal-Gwatemala, SIGAP, magħmula mis-sett ta' żoni. żoni protetti u l-entitajiet li jamministrawhom.29​ Fuq il-paġna tal-link tista’ ssib lista taż-żoni protetti tal-pajjiż, li fl-2019 inkludew 339 żona protetta f’6 kategoriji: parks nazzjonali; riżervi bijoloġiċi; bijotopi protetti; monumenti kulturali u naturali; refuġji tal-annimali selvaġġi, riżervi tal-ilma u tal-foresti jew użi multipli; riżervi tal-foresti u parks rikreattivi muniċipali u reġjonali; riservi naturali privati, u riservi tal-bijosfera.

L-ewwel park nazzjonali stabbilit fil-pajjiż kien fl-1955, il-Park Nazzjonali ta' Tikal, fil-belt antika Mayan ta' Tikal, imdawra bil-ġungla (kien ukoll l-ewwel sit imħallat tal-Wirt Dinji tal-UNESCO fid-dinja); L-akbar park huwa Laguna del Tigre, b'289,912 ettaru, u l-iżgħar huwa Cuevas del Silvino, 8 ettaru.

F'ċerti żoni tat-Tramuntana tal-Gwatemala, il-pjantaġġuni Afrikani tal-palm taż-żejt qed jiġu implimentati bħala wiċċ tar-raba' industrijali għad-detriment ta' speċi protetti bħal rosul jew cocobolo. Il-pjantaġġuni jestendu minn Sayaxché, f’Petén, u bejn Raxruhá u Chisec, f’Alta Verapaz.

Bijodiversità

Minkejja li huwa pajjiż żgħir fid-daqs, il-Gwatemala hija eċċezzjonali f’termini ta’ diversità bijoloġika meta mqabbla ma’ pajjiżi u reġjuni oħra: skont Parkswatch u l-IUCN, hija meqjusa bħala l-ħames hotspot għall-bijodiversità fid-dinja.32​33​ B’seba’ bijomi, Il-Gwatemala hija kklassifikata fl-ewwel post fl-Amerika Ċentrali f'termini ta 'diversità ekoreġjonali (14-il ekoreġjun) u t-tieni fin-numru totali ta' speċi deskritti, ssuperat biss mill-Kosta Rika. F'termini ta 'speċi endemiċi, il-Gwatemala tokkupa l-ewwel post fir-rigward tal-Amerika Ċentrali peress li aktar minn 13% tal-ispeċi ta' mammiferi, rettili, anfibji, għasafar u pjanti huma endemiċi. Din il-karatteristika hija partikolarment notevoli għall-flora, peress li aktar minn 15% tal-ispeċi li jeżistu fil-pajjiż huma kkunsidrati endemiċi.

Il-pajjiż għandu 14-il reġjun ekoloġiku li jvarjaw mill-foresta tal-mangrovja (4 speċi), kemm fuq il-kosta, foresti niexfa u arbuxelli fl-artijiet għolja tal-Lvant, foresti tropikali subtropikali u tropikali, artijiet mistagħdra, foresti sħab fir-reġjun ta' Verapaz, foresti mħallta u foresti tal-arżnu f' l-għoljiet.

Aktar minn terz tat-territorju tal-Gwatemala (36.3% jew madwar 39,380 km²) huwa kopert minn foresti. Madwar nofs il-foresti (49.7% jew madwar 19,570 km²) huma kklassifikati bħala foresta primarja, li hija meqjusa bħala l-aktar tip ta' foresti bijodiversità. Il-Gwatemala għandha l-akbar numru ta' speċi ta' siġar fir-reġjun, peress li t-territorju jinkludi 17-il koniferi (arżnu, ċipressi, inkluż l-endemiku Abies guatemalensis), l-akbar numru fi kwalunkwe reġjun tropikali fid-dinja.

Il-Gwatemala hija dar għal aktar minn 9,000 speċi ta 'pjanti u annimali vertebrati. Il-Gwatemala għandha madwar 1,246 speċi magħrufa ta’ anfibji, għasafar, mammiferi u rettili, skont ċifri miċ-Ċentru ta’ Monitoraġġ tal-Konservazzjoni Dinjija. Minn dawn, 6.7% huma endemiċi, jiġifieri ma jeżistu fl-ebda pajjiż ieħor, u 8.1% huma speċi mhedda. Għandha 192 speċi ta' mammiferi indiġeni, 486 speċi ta' għasafar (370 speċi jirriproduċu fil-pajjiż u l-preżenza addizzjonali ta '116 speċi aktar, kważi 20% tal-avifauna ta' speċi migratorji). Skont Villar, l-speċi ta' anfibji indiġeni huma miġbura f'disa' familji u 27 ġeneru, l-akbar waħda hija l-familja anuran (rospi u żrinġijiet) bi 83 speċi. Il-pajjiż għandu l-ogħla diversità ta’ salamandri bla pulmun (il-familja Plethodonitiadae) fid-dinja, b’41 speċi, li minnhom 19 huma endemiċi. Hija wkoll dar għal mill-inqas 8,681 speċi ta' pjanti vaskulari, li minnhom 13.5% huma endemiċi.

Il-kontinent Amerikan kien meqjus bħala l-post ta' oriġini ta' serje ta' pjanti kkultivati ​​importanti, ħafna minnhom li joriġinaw mir-reġjun maqsum bejn il-Messiku u l-Gwatemala. Il-pajjiż huwa meqjus bħala wieħed miċ-ċentri ta' oriġini minn Nikolai I. Vavilov, li, permezz tal-analiżi tal-oriġini u s-sors tal-varjazzjoni ġenetika ta' pjanti kkultivati, qies lill-Gwatemala bħala wieħed mill-aktar ċentri sinjuri ta 'diversità ġenetika fid-dinja.

Id-diversità kulturali (esklussivament umana) trid titqies ukoll bħala parti mill-bijodiversità. Bħal diversità ġenetika jew speċi, xi attributi ta' kulturi. Id-diversità kulturali hija manifestata mill-pluralità tal-lingwa, it-twemmin reliġjuż, il-prattiki tal-ġestjoni tal-art, l-arti, il-mużika, l-istruttura soċjali, l-għażla tal-uċuħ tar-raba’ u d-dieta. Dawn il-gruppi indiġeni għandhom għarfien importanti dwar l-użi u l-proprjetajiet tal-ispeċi; diversità ta' riżorsi ġenetiċi u tekniki ta' ġestjoni.

U b'25 grupp soċjolingwistiku, il-bijodiversità tal-Gwatemala tmur lil hinn mill-flora u l-fawna; Il-pajsaġġi tiegħu u l-għeruq u t-tradizzjonijiet kulturali tiegħu huma attrazzjoni kbira għat-turiżmu.

ġeoloġija

Il-Gwatemala tinsab fuq porzjon ġeoloġikament attiv ħafna tal-art, l-attività vulkanika attwali tagħha hija prova ta' dan. Dak li llum hija l-Amerika t'Isfel ingħaqdet mal-Afrika madwar 160 miljun sena ilu. Fl-aħħar tal-perjodu Ġurassiku, madwar 130 miljun sena ilu, intwera ċ-ċaqliq ta' parti mill-kontinent l-antik lejn il-Lvant, biex b'hekk bdiet il-firda ta' dik li llum hija l-Amerika t’Isfel. Bl-istess mod, ħarġu gżejjer żgħar, l-hekk imsejħa proto-Antilles, li maż-żmien marru lejn il-Grigal, u jiffurmaw l-Antilles. 100 miljun sena ilu, l-Afrika kienet kompletament separata mill-Amerika t'Isfel.

Fl-aħħar tal-perjodu Kretaċeju, madwar 80 miljun sena ilu, bdew jitfaċċaw xi żoni tal-art tat-Tramuntana tal-Amerika Ċentrali, bażikament minħabba l-attività vulkanika u l-ħabta tal-pjanċi tettoniċi, li jikkostitwixxu l-qalba tal-Amerika Ċentrali, li tinkludi l-għoljiet ta 'Chiapas , il-parti ċentrali u muntanjuża tan-Nofsinhar tal-Gwatemala, il-Ħonduras, El Salvador u t-Tramuntana tan-Nikaragwa. Skont Dengo (1969), l-eżenzjoni tal-Amerika Ċentrali tat-Tramuntana żdied minħabba emanazzjonijiet ta 'materjal vulkaniku minn xquq bejn il-pjanċi tectonic. Bil-mod, f'termini ta' miljuni ta' snin, ħarġet l-Amerika Ċentrali. Madwar 60 miljun sena ilu l-Amerika ta' Fuq, inkluż it-Tramuntana ta' l-Amerika Ċentrali, kienet separata mill-Amerika t'Isfel minn żona tal-baħar, li ġie msejjaħ minn xi ġeoloġi l-Kanal ta 'l-Amerika Ċentrali.

F'termini ta 'struttura ġeoloġika u storja, it-Tramuntana ta' l-Amerika Ċentrali hija parti mis-sottokontinent ta 'l-Amerika ta' Fuq. Aktar tard, l-ark li jifforma n-Nofsinhar tan-Nikaragwa u l-Kosta Rika ħareġ, ukoll minħabba attività vulkanika. In-Nofsinhar attwali tal-Amerika Ċentrali (in-Nofsinhar tan-Nikaragwa, il-Kosta Rika u l-Panama) oriġina minn promontorju sottomarin li fih ġew iffurmati sensiela ta’ gżejjer vulkaniċi simili ħafna għall-gżejjer iżgħar, bħala konsegwenza tal-ispinta tal-qoxra tal-Karibew lejn il-Paċifiku. . L-arċipelagu tal-Amerika Ċentrali kompla joħroġ biex jifforma l-bqija tal-Amerika Ċentrali, li seħħ kompletament madwar 2 miljun sena ilu, meta l-Amerika Ċentrali u t'Isfel finalment ingħaqdu flimkien meta żona żgħira li kienet mgħaddsa "ħarġet", u llum hija l-Panama. Id-dehra tal-arċipelagu Mesoamerikan u mbagħad il-formazzjoni tal-massa tal-Amerika Ċentrali ppermettew il-migrazzjoni ta 'pjanti u annimali mit-tramuntana għan-nofsinhar u min-nofsinhar għat-tramuntana. Dan jispjega għaliex l-Amerika Ċentrali għandha flora u fawna differenti ħafna, li ġejja kemm min-Nofsinhar kif ukoll mit-Tramuntana.

B'mod ġenerali, l-eżenzjoni ta 'l-Amerika Ċentrali żdiedet matul il-kors ta' bosta miljuni ta 'snin minħabba emanazzjonijiet ta' materjal vulkaniku mill-fissuri bejn il-pjanċi tectonic. Dan jispjega l-oriġini vulkanika tal-biċċa l-kbira tal-ħamrija tal-pjattaforma ċentrali tal-Amerika Ċentrali u l-Gwatemala, u l-iżvilupp ftit tal-ħamrija tal-partijiet ċatti tal-Atlantiku tal-Punent, bħar-reġjuni ta 'Petén, Belize u Yucatán; Jiġifieri, il-ħamrija tal-pjattaforma ċentrali ġiet iffurmata għal diversi għexieren ta 'miljuni ta' snin, li fihom aġixxew il-flora u l-ħin. Il-ħamrija tad-dipartiment ta’ Petén, ħafna minnhom karst, għandha biss ftit miljuni ta’ snin ta’ żvilupp u dan jispjega għaliex huma baxxi; Il-blat tal-parti tan-Nofsinhar tal-Petén huma fil-biċċa l-kbira tal-franka tal-baħar mill-Miocene, madwar 10 miljun sena ilu.

Il-biċċa l-kbira tal-Karibew u l-Amerika Ċentrali tistrieħ fuq il-pjanċa tal-Karibew, li tinsab bejn il-pjanċi tettoniċi tal-Amerika ta 'Fuq, l-Amerika t'Isfel u l-Cocos. It-territorju tal-Gwatemala jinsab fuq tlieta minn dawn il-pjanċi jew partijiet minnhom:

• il-blokk Mayan fit-tarf tan-Nofsinhar tal-pjanċa tal-Amerika ta 'Fuq, pjanċa kontinentali;
• il-blokka Chortís tat-tarf tat-tramuntana mxerred tal-pjanċa tal-Karibew, kontinentali wkoll; u l-parti tat-Tramuntana tal-pjanċa Cocos, pjanċa oċeanika.
• Il-pjanċa Cocos taħbat mal-pjanċa tal-Amerika ta 'Fuq, tiċċaqlaq taħtha, fenomenu msejjaħ subduzzjoni, li tifforma t-trinka Mesoamerikana profonda li tat lok għall-katina ta' vulkani fuq il-kosta tal-punent tal-Paċifiku.

Min-naħa tagħha, il-pjanċa tal-Karibew, li tokkupa l-biċċa l-kbira tal-pajjiż u hija relattivament statika, taħbat fit-tramuntana mal-pjanċa tal-Amerika ta' Fuq, iżda f'dan il-każ il-fenomenu huwa frizzjoni, li tagħti lok għal difett transkurrent jew deforming35​ — li ​​għandu ikkawża żewġ ħsarat importanti: il-ħsara Chixoy-Polochic, orjentata lejn l-E-W, li tiċċaqlaq madwar 2 ċm fis-sena, assoċjata magħha hemm jingħalaq ħafna miksur u ħsarat sekondarji;36​ u l-ħsara ta' Motagua, fil-Lvant ta' hawn fuq, li isegwi l-kors tax-Xmara Motagua mill-Baħar Karibew sa Chichicastenango—li jaqsam il-Gwatemala, li jifforma kuritur mill-punent għal-lvant għat-tramuntana tal-katina vulkanika, li jifforma ktajjen tal-muntanji fiż-żona tas-Sierra de las Minas. Il-bażi tal-qalba tal-Amerika Ċentrali hija metamorfika u igneous, probabbilment mill-era Precambrian, li tifforma s-sottostrat tal-muntanji tan-Nofsinhar tal-Messiku u ċ-ċentru tal-Gwatemala. Fit-tramuntana hija mgħottija b'blat karbonat u detritali mill-Paleozoic ta' Fuq. Fin-nofsinhar, huwa mgħotti minn blat sedimentarju mill-Mesozoic u blat detritali mit-Triassic, Jurassic u Kretaceous. Lejn il-kosta jidhru l-flussi bażaltiċi tal-katina vulkanika. F'postijiet bħal Todos Santos Cuchumatán, il-kuntrast ħaj bejn il-blat karbonat fil-lvant u l-blat vulkaniku fil-punent jista 'jidher fuq iż-żewġ naħat tal-wied.

Il-Gwatemala hija maqsuma f'erba' reġjuni ġeomorfoloġiċi: il-pjanura kostali tal-Paċifiku jew żona ta' subduzzjoni, il-katina vulkanika parallela, is-sistema muntanjuża tal-Gwatemala ċentrali jew iż-żona tal-ħsara Motagua-Polochic u l-baċin sedimentarju Petén, fit-tramuntana tal-pajjiż.

Referenzi

1. ^ "Ilustraciones de Cada una de las 11 Denominaciones. Anverso y Reverso". Arkivjat minn l-oriġinal fl-2018-08-14. Miġbur 2013-04-02.
2. ^ Aguirre, Lily (1949). The land of eternal spring: Guatemala, my beautiful country (bl-Ingliż). Patio Press. p. 253.
3. ^ ^{a b ċ d} "Gwatemala" (bl-Ingliż). Fond Monetarju Internazzjonali. Miġbur 2012-04-18.
4. ^ "Human Development Report 2011" (PDF) (bl-Ingliż). Ġnus Magħquda. 2011. Miġbur 2011-12-22.
5. ^ "iodiversity Hotspots-Mesoamerica-Overview" (bl-Ingliż). Conservation International. Miġbur 2007-02-01.