Venezja

Venezja hija belt fil-grigal tal-Italja u l-kapitali tar- reġjun tal-. Din il-belt hija mifruxa fuq grupp ta' 118-il gżira żgħira li huma separati b'kanali u marbuta b'aktar minn 400 pont. Il-gżejjer jinsabu fil-Laguna Venezjana, bajja baxxa magħluqa li tinsab bejn il-bokki tax-xmajjar Po u Piave (preċiżament bejn ix-xmajjar Brenta u Sile). Fl-2018, kien hemm 260,897 persuna joqogħdu fil-Komun ta' Venezja, li minnhom madwar 55,000 ruħ jgħixu fiċ-ċentru storiku ta' Venezja. Flimkien ma' u , il-belt hija inkluża fiż-Żona Metropolitana ta' Padova-Treviso-Venezja (PATREVE), li hija statistikament ikkunsidrata bħala żona metropolitana, b'popolazzjoni totali ta' 2.6 miljun ruħ.

Venezja
Italja
Amministrazzjoni
Pajjiż	Italja
Region of Italy	Veneto
Metropolitan city of Italy	Metropolitan City of Venice ^(en)
Kap tal-Gvern	^(en)
Isem uffiċjali	Venezia Venesia
Ismijiet oriġinali	Venezia Venesia
Kodiċi postali	30121–30176
Ġeografija
Koordinati	45°26′23″N 12°19′55″E / 45.4397°N 12.3319°E / 45.4397; 12.3319Koordinati: 45°26′23″N 12°19′55″E / 45.4397°N 12.3319°E / 45.4397; 12.3319
Venezja Venezja (Italy)
Superfiċjenti	415.9 kilometru kwadru
Għoli	2 m
Fruntieri ma'	^(en) , ^(en) , ^(en) , ^(en) , ^(en) , ^(en) , ^(en) , ^(en) , ^(en) , ^(en) , ^(en) u ^(en)
Demografija
Popolazzjoni	250,369 abitanti (1 Jannar 2023)
Informazzjoni oħra
Fondazzjoni	Il-ĦamisambUTCIl-Ħamisu 452
Kodiċi tat-telefon	041
Żona tal-Ħin	UTC+1u UTC+2
bliet ġemellati	, Baku, Istanbul, Liżbona, Nizza, Sarajevo, , Tallinn, , Thessaloniki, San Pietruburgu, Tel Aviv, Lübeck, ^(mul) , , , Dubrovnik, Yerevan, , Tirana, , ^(en) , , , ^(en) u ^(en)
comune.venezia.it

L-isem huwa derivat min-nies Veneti tal-qedem li abitaw fir-reġjun sas-seklu 10 Q.K. Il-belt kienet storikament il-belt kapitali tar-Repubblika ta' Venezja għal millennju u aktar, mis-697 sal-1797. Kienet qawwa finanzjarja u marittima kbira matul il-Medju Evu u r-Rinaxximent, u żona ta' waqfien għall-Kruċjati u l-, kif ukoll ċentru importanti ta' kummerċ; speċjalment ħarir, qamħ u , u tal-arti mis-seklu 13 sal-aħħar tas-seklu 17. Il-belt-stat ta' Venezja hija meqjusa bħala l-ewwel ċentru finanzjarju internazzjonali, li tfaċċa fis-seklu 9 u laħaq l-akbar prominenza tiegħu fis-seklu 14. Dan għamel lil Venezja belt sinjura matul il-parti l-kbira tal-istorja tagħha. Wara l- u l-Kungress ta' Vjenna, ir-Repubblika ġiet annessa mill-Imperu Awstrijaku, sakemm saret parti mir- fl-1866, wara referendum li sar bħala riżultat tat-Tielet Gwerra tal-Indipendenza Taljana.

Venezja kienet magħrufa bħala "La Dominante", "La Serenissima", "Reġina tal-", "Belt tal-Ilma", "Belt tal-Maskri", "Belt tal-Pontijiet", "Belt f'Wiċċ l-Ilma", u "Belt tal-Kanali". Il-laguna u parti mill-belt huma elenkati bħala Sit tal-Wirt Dinji tal-UNESCO. Partijiet minn Venezja huma magħrufa għas-sbuħija xenika tagħhom, kif ukoll għall-arkitettura u għall-arti tagħhom. Venezja hija magħrufa għal diversi movimenti artistiċi importanti; speċjalment matul il-perjodu tar-Rinaxximent, kellha rwol importanti fl-istorja tal-mużika sinfonika u operistika, u hija l-post fejn twieled Antonio Vivaldi.

Għalkemm il-belt qed tiffaċċja xi sfidi (inkluż numru eċċessiv ta' turisti u problemi kkawżati mit-tniġġis, il-quċċati tal-marea u l-vapuri tal-kruċieri li jbaħħru viċin wisq tal-bini), Venezja tibqa' destinazzjoni turistika popolari ħafna, ċentru kulturali ewlieni, u ġiet ikklassifikata kemm-il darba bħala l-isbaħ belt fid-dinja. Ġiet deskritta mit-Times Online bħala waħda mill-iktar bliet romantiċi tal-Ewropa u minn The New York Times bħala "bla dubju l-isbaħ belt mibnija mill-bniedem".

Etimoloġija

L-isem tal-belt, li ġej mill-forom Latini Venetia u Venetiae, x'aktarx jittieħed minn "Venetia et Histria", l-isem Ruman ta' Regio X tal-Italja Rumana, iżda applikat għall-parti kostali tar-reġjun li baqgħet taħt l-Imperu Ruman barra tal-kontroll Gotiku, Lombard, u Franċiż. L-isem Venetia, madankollu, ġej mill-isem Ruman għall-poplu magħruf bħala l-Veneti, u msejjaħ mill-Griegi Enetoi (Ἐνετοί). It-tifsira tal-kelma mhix ċerta, għalkemm hemm tribujiet oħra Indo-Ewropej b'ismijiet li jidhru simili, bħall-Veneti Ċeltiċi u l-Vistula Veneti Slavi. Il-lingwisti jissuġġerixxu li l-isem huwa bbażat fuq għerq Indo-Ewropew *wen ("imħabba"), fejn *wenetoi tfisser "maħbub". Konnessjoni mal-kelma Latina venetus, li tfisser il-kulur "blu tal-baħar", hija wkoll possibbli. Konnessjonijiet issuġġeriti oħra kienu ta' Venetia mal-verb Latin venire (ġie), bħal veni etiam ("Madankollu, ġejt!") ta' Marin Sanudo, l-għajta issoponuta tal-ewwel refuġjati lejn il-laguna Venezjana, jew saħansitra venia ("maħfra"). Il-forma alternattiva antikwata hija Vinegia [viˈnɛːdʒa] (bil-Venezjan: Venèxia [veˈnɛzja]; bil-Latin: Venetiae).

Ġeografija

Venezja mibnija fuq il-ħama alluvjali maħsula lejn il-baħar mix-xmajjar li jiċċirkolaw lejn il-Lvant mill-Alpi madwar il-pjanura tal-Veneto, fejn il-ħama tiġi mġebbda fi xtut twal, jew lidi, bl-azzjoni tal-kurrent li jiċċirkola madwar ras il-Baħar Adrijatiku mil-Lvant lejn il-Punent.

Għargħar

Bejn il-ħarifa u l-bidu tar-rebbiegħa, il-belt ħafna drabi tkun mhedda minn mareat ta' għargħar li jimbuttaw 'il ġewwa mill-. Sitt mitt sena ilu, il-Venezjani pproteġew lilhom infushom minn attakki fuq l-art billi ddevjaw ix-xmajjar maġġuri kollha li jiċċirkolaw fil-laguna u b'hekk jipprevjenu s-sediment milli jimla ż-żona madwar il-belt. Dan ħoloq laguna aktar fonda.

Fl-1604, biex titħallas l-ispiża għall-ħelsien mill-għargħar, Venezja introduċiet dak li jista' jitqies bħala l-ewwel eżempju ta' "taxxa tal-boll". Meta d-dħul kien anqas milli mistenni fl-1608, Venezja introduċiet karta, bis-superskrizzjoni "AQ" u struzzjonijiet stampati, li kellhom jintużaw għall-"ittri lill-uffiċjali". Għall-ewwel, din kellha tkun taxxa temporanja, iżda baqgħet fis-seħħ sal-waqgħa tar-Repubblika fl-1797. Ftit wara l-introduzzjoni tat-taxxa, Spanja pproduċiet karta simili għal skopijiet ta' tassazzjoni ġenerali, u l-prattika nfirxet f'pajjiżi oħra.

Matul is-seklu 20, meta ħafna bjar ġew mħaffra fil-periferija tal-laguna biex jiġbdu l-ilma għall-industrija lokali, Venezja bdiet tonqos. Ġie realizzat li l-estrazzjoni tal-ilma mill-akwifer kienet il-kawża. L-għarqa naqset sew minn mindu l-bjar ġew ipprojbiti fis-snin 60 tas-seklu 20. Madankollu, il-belt għadha mhedda minn għargħar aktar frekwenti ta' livell baxx magħrufa bħala l-acqua alta, li titla' sa għoli ta' diversi ċentimetri fuq il-mollijiet – regolarment wara ċerti mareat. F'ħafna djar qodma, it-taraġ li darba kienu jintużaw biex iħottu l-merkanzija issa huma mgħarrqa, u b'hekk l-ewwel pjan terran ma jistax jiġi abitat. 

Studji jindikaw li l-belt qed tkompli tinżel b'rata relattivament bil-mod ta' 1-2 mm fis-sena; għalhekk, it-twissija ma ġietx revokata.

F'Mejju 2003, il-Prim Ministru Taljan Silvio Berlusconi inawgura l-Proġett MOSE (Modulo Sperimentale Elettromeccanico), mudell sperimentali għall-evalwazzjoni tal-prestazzjoni ta' tavli vojta li jżommu f'wiċċ l-ilma; l-idea hi li tiffissa serje ta' 78 tavla vojta minn qiegħ il-baħar tul it-tliet daħliet għal-laguna. Meta l-mareat ikunu mbassra li jitilgħu 'l fuq minn 110 cm, it-tavli jimtlew bl-arja, u b'hekk iżommu f'wiċċ l-ilma u jimblukkaw l-ilma li dieħel mill-Baħar Adrijatiku. Dan ix-xogħol ta' inġinerija kellu jitlesta sal-2018. Rapport ta' iddikjara li l-Proġett MOSE attribwixxa d-dewmien għal "skandli ta' korruzzjoni". Il-proġett mhux garantit li jirnexxi u l-ispiża kienet għolja ħafna, b'madwar €2 biljun mill-ispiża mitlufa minħabba l-korruzzjoni.

Fit-13 ta' Novembru 2019, Venezja ġiet mgħarrqa meta l-ilmijiet laħqu l-quċċata ta' 1.87 m (6 piedi), l-ogħla marea mill-1966 (1.94 m). Aktar minn 80 % tal-belt kienet mgħerrqa bl-ilma, li għamlet ħsara lis-siti tal-wirt kulturali, inklużi aktar minn 50 knisja, li wasslu biex it-turisti jħassru ż-żjarat tagħhom. L-ilqugħ ippjanat għall-għargħar kien jipprevjeni dan l-inċident skont diversi sorsi, inkluż Marco Piana, il-kap tal-konservazzjoni fil-Bażilika ta' San Mark. Is-sindku wiegħed li x-xogħol fuq l-ilqugħ tal-għargħar se jkompli, u l-Prim Ministru ħabbar li l-gvern se jkun qed jaċċellera l-proġett.

Is-sindku tal-belt, Luigi Brugnaro, qal li l-għargħar huwa kkaġunat mit-tibdil fil-klima. Il-kmamar tal-Kunsill Reġjonali tal-Veneto bdew jiġu mgħarrqa għall-ħabta tal-10 ta' filgħaxija, żewġ minuti wara li l-kunsill irrifjuta pjan biex jiġġieled it-tisħin globali. Wieħed mill-effetti tat-tibdil fil-klima huwa ż-żieda fil-livell tal-baħar li tikkawża żieda fil-frekwenza u l-kobor tal-għargħar fil-belt. Rapport tal-Washington Post ipprovda analiżi aktar bir-reqqa:

"Il-livell tal-baħar ilu jogħla ferm iktar b'mod rapidu f'Venezja milli f'partijiet oħra tad-dinja. Fl-istess ħin, il-belt qed tegħreq, bħala r-riżultat ta' ċaqliq fil-plakek tettoniċi taħt il-kosta Taljana. Dawk il-fatturi flimkien, flimkien mal-avvenimenti iktar frekwenti ta' temp estrem assoċjati mat-tibdil fil-klima, jikkontribwixxu għall-għargħar". (traduzzjoni mhux uffiċjali)

Henk Ovink, espert dwar l-għargħar, qal lil CNN li, filwaqt li fatturi ambjentali huma parti mill-problema, "għargħar storiku f'Venezja mhux biss huwa riżultat tal-kriżi tal-klima iżda infrastruttura ħażina u tħaddim ħażin fl-immaniġġjar tagħha".

Il-gvern tal-Italja impenja ruħu li jipprovdi 20 miljun ewro f'finanzjament biex jgħin lill-belt issewwi l-iktar aspetti urġenti għalkemm l-istima ta' Brugnaro tal-ħsara totali kienet "mijiet ta' miljuni" sa mill-inqas biljun ewro.

Fit-3 ta' Ottubru 2020, il-MOSE ġie attivat għall-ewwel darba biex jipprevjeni avveniment ta' marea mbassra, u jipprevjeni li wħud mill-partijiet baxxi tal-belt (b'mod partikolari l-Pjazza San Marco) jiġu mgħarrqa.

Sit ta' Wirt Dinji

Venezja u l-Laguna tagħha ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1987.

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' sitt kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (i) "Rappreżentazzjoni ta' kapulavur frott il-kreattività tal-bniedem"; il-kriterju (ii) "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; il-kriterju (iii) "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet"; il-kriterju (iv) "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem"; il-kriterju (v) "Eżempju straordinarju ta' insedjament uman tradizzjonali, ta' użu tal-art jew ta' użu tal-baħar, li jirrappreżenta kultura (jew kulturi), jew interazzjoni umana mal-ambjent, speċjalment meta jkun sar vulnerabbli minħabba l-impatt ta' bidla irreversibbli"; u l-kriterju (vi) "Assoċjazzjoni diretta jew tanġibbli ma' avvenimenti jew ma' tradizzjonijiet ħajjin, ma' ideat jew ma' twemmin, jew ma' xogħlijiet artistiċi jew letterarji ta' valur universali straordinarju".

Referenzi

1. ^ ^{a b ċ} Centre, UNESCO World Heritage. "Venice and its Lagoon". UNESCO World Heritage Centre (bl-Ingliż). Miġbur 2021-03-22.
2. ^ "The Bridges of Venice - What are the most Famous bridges". venicegondola.com (bl-Ingliż). Arkivjat minn l-oriġinal fl-2016-01-15. Miġbur 2021-03-22.
3. ^ "Patreve, l'attuale governance non-funziona" (PDF). Corriere Della Sera. 6 Marzu 2011. Ċitazzjoni għandu parametrs mhux magħruf u vojt: |aċċess= u |koawturi= (għajnuna)
4. ^ "Online Etymology Dictionary | Origin, history and meaning of English words". www.etymonline.com. Miġbur 2021-03-22.
5. ^ Charnock, Richard Stephen (1859). London : Houlston and Wright (ed.). Local etymology; a derivative dictionary of geographical names.
6. ^ Centre, UNESCO World Heritage. "Venice and its Lagoon". UNESCO World Heritage Centre (bl-Ingliż). Miġbur 2021-03-22.
7. ^ "Top 10 most Beautiful Cities in the World 2017". TheMeshNews.com. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2020-11-23. Miġbur 2021-01-29. Ċitazzjoni għandu parametrs mhux magħruf u vojt: |opra=, |aċċess=, u |koawturi= (għajnuna)
8. ^ "Top 10 Most Beautiful Cities In The World WorldChaCha - Part 10". worldchacha.com. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2019-11-09. Miġbur 2021-01-29. Ċitazzjoni għandu parametrs mhux magħruf u vojt: |opra= u |aċċess= (għajnuna)
9. ^ Bleach, Stephen (17 Ġunju 2007). "Europes most romantic city breaks". The Times Online. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2011-06-29. Miġbur 2021-01-29. Ċitazzjoni għandu parametrs mhux magħruf u vojt: |aċċess= u |koawturi= (għajnuna)
10. ^ Barzini, Luigi (1982-05-30). "THE MOST BEAUTIFUL CITY IN THE WORLD (Published 1982)". The New York Times (bl-Ingliż). Ċitazzjoni għandu parametr mhux magħruf u vojt: |aċċess= (għajnuna)
11. ^ "Dizionario d'ortografia e di pronunzia". www.dizionario.rai.it. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2013-10-19. Miġbur 2021-03-22.
12. ^ Chisholm, Hugh, ed. (1911). "Venice". Encyclopædia Britannica. 27 (11th ed.). Cambridge University Press. p. 995.
13. ^ "NOVA | Sinking City of Venice | Venice Under Siege (non-Flash) | PBS". www.pbs.org. Miġbur 2021-03-22.
14. ^ BM032176 (2017-04-03). "La subsidenza e l'eustatismo". Comune di Venezia. (bit-Taljan). Miġbur 2021-03-22.
15. ^ "MOSE Project, Venice, Venetian Lagoon - Water Technology". www.water-technology.net. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2019-11-24. Miġbur 2021-03-22.
16. ^ "Venice mayor declares disaster as city hit with 2nd-highest tide in history". Global News (bl-Ingliż). Miġbur 2021-03-22.
17. ^ "Venice floods: Climate change behind highest tide in 50 years, says mayor" (bl-Ingliż). 2019-11-13. Miġbur 2021-03-22.
18. ^ ^{a b} "Venice submerged by highest tides in half a century". The Washington Post. 13 ta' Novembru 2019.
19. ^ EST, Aristos Georgiou On 11/13/19 at 6:14 AM (2019-11-13). "Venice flooding sees more than 85 percent of city underwater as right-wing mayor blames climate change". Newsweek (bl-Ingliż). Miġbur 2021-03-22.