Azərbaycan
Deutschland
Lietuva
Malta
ශ්රී ලංකාව
Türkmenistan
Türkiyə
Украина
Il Wied ta M zab jew Mzab bil Możabit Aghlan bl Għarbi مزاب b ittri Rumani Mzāb huwa reġjun naturali tat Tramuntana tad
Wied ta' M'zab
Il-Wied ta' M'zab jew Mzab (bil-Możabit: Aghlan, bl-Għarbi: مزاب, b'ittri Rumani: Mzāb) huwa reġjun naturali tat-Tramuntana tad-Deżert tas-Saħara fil-Provinċja ta' Ghardaïa, l-Alġerija. Jinsab 600 kilometru (370 mil) fin-Nofsinhar tal- u fih jgħixu madwar 360,000 abitant (skont stima tal-2005).
Ġeoloġija
Il-Wied ta' M'zab (magħruf ukoll bħala Oued M'zab) huwa promontorju tal-ġebla tal-ġir.
Storja
Il-Możabiti ("Ath Mzab") huma fergħa ta' tribù Berbera kbira, l-Iznaten, li kienu jgħixu f'żoni kbar tal-qalba tan-Nofsinhar tal-Alġerija. Bosta ittri u simboli tat-Tifinagh huma mnaqqxa madwar il-Wied ta' M'zab.
Wara l-ħakma Musulmana tal-Magreb, il-Możabiti saru Musulmani skont l-iskola Mu'tazili. Il-popolazzjoni Kristjana indiġena baqgħet tippersisti sas-seklu 11. Wara l-waqgħa tal-istat Rustamida, il-familja rjali tar-Rustamidi flimkien ma' wħud miċ-ċittadini tagħhom għażlu l-Wied ta' M'zab bħala refuġju tagħhom. Madankollu, ir-Rustamidi kienu Ibadi u bagħtu predikatur (Abu Bakr an-Nafusi) li rnexxielu jikkonverti l-Możabiti indiġeni.
Franza invadiet l-Alġerija fl-1830. Il-Wied ta' M'zab ġie anness ma' Franza fl-1882 biss u reġa' lura taħt il-kontroll tal-indiġeni Alġerini fis-sajf tal-1962 permezz tal-indipendenza nazzjonali. Ghardaia (Taghardait) hija l-belt kapitali u l-belt prinċipali tal-Wied ta' M'zab, filwaqt li El Atteuf (Tajnint) huwa l-eqdem insedjament fir-reġjun. Beni Isguen (At Isgen) huwa l-iżjed raħal Iżlamiku Berberu sagru. L-aċċess huwa pprojbit f'diversi sezzjonijiet tar-raħal għal dawk kollha li mhumiex Możabiti u l-barranin kollha ma jistgħux iqattgħu lejn fi ħdan il-ħitan tiegħu. Melika (At Mlichet) hija popolata b'raħal kabily imsejjaħ Mlikch li għadu sa issa jinsab qrib Bouira, u fih diversi ċimiterji spazjużi u moskea storika fiċ-ċentru tal-ksar (jew ksour), filwaqt li Bounoura (At Bounour) huwa ksar storiku b'għalqa tas-siġar tal-palm f'Azwil, u El Guerrara (Igraren) u Berriane (Iberguen) ilhom jiffurmaw parti mill-Wied ta' M'zab mis-seklu 17.
Sit ta' Wirt Dinji
Il-Wied ta' M'zab ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1982.
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' tliet kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (ii) "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; il-kriterju (iii) "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet"; u l-kriterju (v) "Eżempju straordinarju ta' insedjament uman tradizzjonali, ta' użu tal-art jew ta' użu tal-baħar, li jirrappreżenta kultura (jew kulturi), jew interazzjoni umana mal-ambjent, speċjalment meta jkun sar vulnerabbli minħabba l-impatt ta' bidla irreversibbli".
Arkitettura
Hemm ħames qsur jew ksour, jiġifieri "villaġġi mdawra bil-ħitan", li jinsabu fuq promontorji bil-blat tul il-Wied ta' M'zab, u kollettivament huma magħrufa bħala l-Pentapoli. Ġew stabbiliti bejn l-1012 u l-1350, u huma: Ghardaïa (Tagherdayt), l-insedjament prinċipali llum il-ġurnata; Beni Isguen (At Isjen) (bl-Għarbi: بني يزقن); Melika (At Mlishet); Bounoura (At Bunur); u El Atteuf (Tajnint), l-eqdem fost il-ħames insedjamenti. Barra minn hekk, dan l-aħħar żdiedu wkoll l-insedjamenti reċenti ta' Bérianne u ta' El Guerrara, li kollettivament mal-ħames ksour l-oħra huma magħrufa bħala l-Eptopoli ta' M'zab.
Il-puriżmu funzjonali tal-fidi Ibāḍī flimkien mal-istil ta' għajxien meħtieġ qrib oażi wasslu għal organizzazzjoni rigoruża tal-art u tal-ispazji. Kull ċittadella għandha moskea qisha fortizza, b'minaret li kien jintuża wkoll bħala torri tal-għassa. Id-djar ta' daqs u ta' tip standard kienu jinbnew fi ċrieki konċentriċi madwar il-moskea. L-arkitettura tal-insedjamenti tal-Wied ta' M'zab kienet iddisinjata għall-għajxien komunali egalitarju, b'rispett għall-privatezza tal-familji. L-istil ta' kostruzzjoni tal-Wied ta' M'zab huwa ta' tip Libjan-Feniċju, iktar speċifikament stil Berberu, u ġie replikat f'partijiet oħra tas-Saħara.
Fis-sajf, il-Możabiti kienu jwettqu migrazzjoni lejn iċ-"ċittadelli tas-sajf" iċċentrati fl-oażi tas-siġar tal-palm. Il-wied jirrappreżenta wieħed mill-gruppi ewlenin ta' oażi tad-Deżert tas-Saħara, u huwa kkonfinat b'art arida magħrufa bħala chebka, mimlija baċiri ta' xmajjar nexfin.
Il-Wied ta' M'zab tniżżel fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1982 bħala eżempju intatt ta' ħabitat uman tradizzjonali adattat għall-ambjent tal-madwar.
Soċjetà
In-natura iżolata tal-Ibāḍiyya għenet biex l-inħawi jibqgħu ppreservati tajjeb, u biex l-Ibāḍī Σezzaba jibqgħu jiddominaw il-ħajja soċjali fl-inħawi. Kunsill federali, Majlis Ammi Said, jiġbor flimkien ir-rappreżentanti tas-seba' insedjamenti kif ukoll ta' Ouargla, raħal antik li jinsab 200 kilometru fix-Xlokk tal-Wied ta' M'zab. Dan il-kunsill jifforma korp federattiv għal kwistjonijiet reliġjużi, soċjali u kulma jmur kulturali. Dan il-kunsill federali reliġjuż jirrappreżenta "tip ta' governanza Iżlamika" unika.
Bosta affarijiet mill-ħajja soċjali tal-Ibāḍiyya huma rregolati minn din is-sistema ta' governanza Iżlamika, bħall-piż tad-deheb li jingħata bħala dota lin-nisa (massimu ta' 60 gramma) u t-tul taċ-ċelebrazzjonijiet tat-tiġjiet (tlett ijiem). Il-kunsill jieħu deċiżjonijiet dwar kwistjonijiet oħra marbuta mad-doti, maċ-ċelebrazzjonijiet u mal-ilbies. Fl-imgħoddi kien jimponi pieni bħall-eżilju u forma ta' "kwarantina tabriyya", fejn min kien iwettaq reat ma setax jinteraġixxi ma' ċittadini oħra. Madankollu, bl-integrazzjoni ekonomika, soċjali u politika fl-Alġerija, dawn is-sanzjonijiet saru inqas effettivi, u spiss ikollhom impatt ikbar fuq in-nisa.
Il-lingwa lokali tal-Wied ta' M'zab hija l-Możabit (Tumẓabt), fergħa tal-grupp Zenati ta' lingwi Berberi.
Ghardaya huwa wieħed mill-erba' territorji militari u amministrattivi kbar li fihom huwa maqsum in-Nofsinhar tal-Alġerija.
Demografija
Iċ-ċittadini tal-Wied ta' M'zab huma l-Ibadi.
Nies notevoli
- , poeta Alġerin u awtur tal-innu nazzjonali.
Ara wkoll
Referenzi
- ^ "Ghardaia Algeria - Travel to the Mzab Valley". www.globosapiens.net. Miġbur 2023-10-19.
- ^ "M'zab". www.jewishvirtuallibrary.org. Miġbur 2023-10-19.
- ^ a b ċ Centre, UNESCO World Heritage. "M'Zab Valley". UNESCO World Heritage Centre (bl-Ingliż). Miġbur 2023-10-19.
- ^ Urwin, Simon. "The fortified cities on the fringes of the Sahara". www.bbc.com (bl-Ingliż). Miġbur 2023-10-19.
- ^ Houtsma, Martijn Theodoor (1987). "Mzab". E.J. Brill's first encyclopaedia of Islam, 1913–1936. Vol. 2. BRILL. p. 167. ISBN 90-04-08265-4.
- ^ Glassé, Cyril. 2008. The New Encyclopedia of Islam. Walnut Creek CA: AltraMira Press, p. 39.
Awtur: www.NiNa.Az
Data tal-pubblikazzjoni:
wikipedija, wiki, ktieb, kotba, librerija, artiklu, aqra, niżżel, b'xejn, download b'xejn, mp3, vidjo, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, stampa, mużika, kanzunetta, film, ktieb, logħba, logħob, mobbli, telefon, android, ios, apple, mowbajl, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, kompjuter, Informazzjoni dwar Wied ta' M'zab, X'inhi Wied ta' M'zab? Xi tfisser Wied ta' M'zab?
Il Wied ta M zab jew Mzab bil Mozabit Aghlan bl Għarbi مزاب b ittri Rumani Mzab huwa reġjun naturali tat Tramuntana tad Dezert tas Saħara fil Provinċja ta Ghardaia l Alġerija Jinsab 600 kilometru 370 mil fin Nofsinhar tal u fih jgħixu madwar 360 000 abitant skont stima tal 2005 Ghardaia u l Wied ta M zab fl isfond ĠeoloġijaIl Wied ta M zab magħruf ukoll bħala Oued M zab huwa promontorju tal ġebla tal ġir StorjaIl Mozabiti Ath Mzab huma fergħa ta tribu Berbera kbira l Iznaten li kienu jgħixu f zoni kbar tal qalba tan Nofsinhar tal Alġerija Bosta ittri u simboli tat Tifinagh huma mnaqqxa madwar il Wied ta M zab Wara l ħakma Musulmana tal Magreb il Mozabiti saru Musulmani skont l iskola Mu tazili Il popolazzjoni Kristjana indiġena baqgħet tippersisti sas seklu 11 Wara l waqgħa tal istat Rustamida il familja rjali tar Rustamidi flimkien ma wħud miċ ċittadini tagħhom għazlu l Wied ta M zab bħala refuġju tagħhom Madankollu ir Rustamidi kienu Ibadi u bagħtu predikatur Abu Bakr an Nafusi li rnexxielu jikkonverti l Mozabiti indiġeni Franza invadiet l Alġerija fl 1830 Il Wied ta M zab ġie anness ma Franza fl 1882 biss u reġa lura taħt il kontroll tal indiġeni Alġerini fis sajf tal 1962 permezz tal indipendenza nazzjonali Ghardaia Taghardait hija l belt kapitali u l belt prinċipali tal Wied ta M zab filwaqt li El Atteuf Tajnint huwa l eqdem insedjament fir reġjun Beni Isguen At Isgen huwa l izjed raħal Izlamiku Berberu sagru L aċċess huwa pprojbit f diversi sezzjonijiet tar raħal għal dawk kollha li mhumiex Mozabiti u l barranin kollha ma jistgħux iqattgħu lejn fi ħdan il ħitan tiegħu Melika At Mlichet hija popolata b raħal kabily imsejjaħ Mlikch li għadu sa issa jinsab qrib Bouira u fih diversi ċimiterji spazjuzi u moskea storika fiċ ċentru tal ksar jew ksour filwaqt li Bounoura At Bounour huwa ksar storiku b għalqa tas siġar tal palm f Azwil u El Guerrara Igraren u Berriane Iberguen ilhom jiffurmaw parti mill Wied ta M zab mis seklu 17 Sit ta Wirt DinjiIl Wied ta M zab ġie ddezinjat bħala Sit ta Wirt Dinji tal UNESCO fl 1982 Il valur universali straordinarju tas sit ġie rrikonoxxut abbazi ta tliet kriterji tal għazla tal UNESCO il kriterju ii Wirja ta skambju importanti ta valuri umani tul perjodu ta zmien jew fi ħdan zona kulturali fid dinja dwar l izviluppi fl arkitettura jew it teknoloġija l arti monumentali l ippjanar tal bliet jew id disinn tal pajsaġġ il kriterju iii Xhieda unika jew minn tal inqas eċċezzjonali ta tradizzjoni kulturali jew ta ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet u l kriterju v Ezempju straordinarju ta insedjament uman tradizzjonali ta uzu tal art jew ta uzu tal baħar li jirrapprezenta kultura jew kulturi jew interazzjoni umana mal ambjent speċjalment meta jkun sar vulnerabbli minħabba l impatt ta bidla irreversibbli ArkitetturaImmaġni satellitari tal Wied ta M zab Hemm ħames qsur jew ksour jiġifieri villaġġi mdawra bil ħitan li jinsabu fuq promontorji bil blat tul il Wied ta M zab u kollettivament huma magħrufa bħala l Pentapoli Ġew stabbiliti bejn l 1012 u l 1350 u huma Ghardaia Tagherdayt l insedjament prinċipali llum il ġurnata Beni Isguen At Isjen bl Għarbi بني يزقن Melika At Mlishet Bounoura At Bunur u El Atteuf Tajnint l eqdem fost il ħames insedjamenti Barra minn hekk dan l aħħar zdiedu wkoll l insedjamenti reċenti ta Berianne u ta El Guerrara li kollettivament mal ħames ksour l oħra huma magħrufa bħala l Eptopoli ta M zab Il purizmu funzjonali tal fidi Ibaḍi flimkien mal istil ta għajxien meħtieġ qrib oazi wasslu għal organizzazzjoni rigoruza tal art u tal ispazji Kull ċittadella għandha moskea qisha fortizza b minaret li kien jintuza wkoll bħala torri tal għassa Id djar ta daqs u ta tip standard kienu jinbnew fi ċrieki konċentriċi madwar il moskea L arkitettura tal insedjamenti tal Wied ta M zab kienet iddisinjata għall għajxien komunali egalitarju b rispett għall privatezza tal familji L istil ta kostruzzjoni tal Wied ta M zab huwa ta tip Libjan Feniċju iktar speċifikament stil Berberu u ġie replikat f partijiet oħra tas Saħara Fis sajf il Mozabiti kienu jwettqu migrazzjoni lejn iċ ċittadelli tas sajf iċċentrati fl oazi tas siġar tal palm Il wied jirrapprezenta wieħed mill gruppi ewlenin ta oazi tad Dezert tas Saħara u huwa kkonfinat b art arida magħrufa bħala chebka mimlija baċiri ta xmajjar nexfin Il Wied ta M zab tnizzel fil lista tas Siti ta Wirt Dinji tal UNESCO fl 1982 bħala ezempju intatt ta ħabitat uman tradizzjonali adattat għall ambjent tal madwar SoċjetaIn natura izolata tal Ibaḍiyya għenet biex l inħawi jibqgħu ppreservati tajjeb u biex l Ibaḍi Sezzaba jibqgħu jiddominaw il ħajja soċjali fl inħawi Kunsill federali Majlis Ammi Said jiġbor flimkien ir rapprezentanti tas seba insedjamenti kif ukoll ta Ouargla raħal antik li jinsab 200 kilometru fix Xlokk tal Wied ta M zab Dan il kunsill jifforma korp federattiv għal kwistjonijiet reliġjuzi soċjali u kulma jmur kulturali Dan il kunsill federali reliġjuz jirrapprezenta tip ta governanza Izlamika unika Ghardaia Bosta affarijiet mill ħajja soċjali tal Ibaḍiyya huma rregolati minn din is sistema ta governanza Izlamika bħall piz tad deheb li jingħata bħala dota lin nisa massimu ta 60 gramma u t tul taċ ċelebrazzjonijiet tat tiġjiet tlett ijiem Il kunsill jieħu deċizjonijiet dwar kwistjonijiet oħra marbuta mad doti maċ ċelebrazzjonijiet u mal ilbies Fl imgħoddi kien jimponi pieni bħall ezilju u forma ta kwarantina tabriyya fejn min kien iwettaq reat ma setax jinteraġixxi ma ċittadini oħra Madankollu bl integrazzjoni ekonomika soċjali u politika fl Alġerija dawn is sanzjonijiet saru inqas effettivi u spiss ikollhom impatt ikbar fuq in nisa Il lingwa lokali tal Wied ta M zab hija l Mozabit Tumẓabt fergħa tal grupp Zenati ta lingwi Berberi Ghardaya huwa wieħed mill erba territorji militari u amministrattivi kbar li fihom huwa maqsum in Nofsinhar tal Alġerija DemografijaIċ ċittadini tal Wied ta M zab huma l Ibadi Nies notevoli poeta Alġerin u awtur tal innu nazzjonali Ara wkollSaħaraReferenzi Ghardaia Algeria Travel to the Mzab Valley www globosapiens net Miġbur 2023 10 19 M zab www jewishvirtuallibrary org Miġbur 2023 10 19 a b ċ Centre UNESCO World Heritage M Zab Valley UNESCO World Heritage Centre bl Ingliz Miġbur 2023 10 19 Urwin Simon The fortified cities on the fringes of the Sahara www bbc com bl Ingliz Miġbur 2023 10 19 Houtsma Martijn Theodoor 1987 Mzab E J Brill s first encyclopaedia of Islam 1913 1936 Vol 2 BRILL p 167 ISBN 90 04 08265 4 Glasse Cyril 2008 The New Encyclopedia of Islam Walnut Creek CA AltraMira Press p 39