Sistema tat Toroq tal Inka

Is-Sistema tat-Toroq tal-Inka, magħrufa wkoll bħala Qhapaq Ñan bil-lingwa , jiġifieri "triq irjali") kienet l-iżjed sistema tat-trasport estensiva u avvanzata fl-Amerka t'Isfel pre-Kolombjana. Kienet twila madwar 40,000 kilometru (25,000 mil). Il-kostruzzjoni tat-toroq kienet teħtieġ ħafna żmien u sforz kbir.

In-network kien magħmul minn toroq formali, li ġew ippjanati, maħduma, mibnija, immarkati u miżmuma b'reqqa kbira; kien hemm pavimentar fejn meħtieġ, b'taraġ biex tinkiseb l-elevazzjoni, b'pontijiet u b'kostruzzjonijiet aċċessorji bħal ħitan tas-sejjieħ u sistemi għad-drenaġġ tal-ilma. Kien ibbażat fuq żewġ toroq mit-Tramuntana għan-Nofsinhar: waħda tul il-kosta u l-oħra, li kienet l-iżjed importanti, 'il ġewwa u fuq il-muntanji, it-tnejn li huma b'bosta trejqiet oħra li joforqu minnhom. In-network jista' jitqabbel direttament man-network tat-toroq li nbnew matul l-Imperu Ruman, għalkemm is-sistema tat-toroq tal-Inka nbniet elf sena wara. Is-sistema tat-toroq ippermettiet it-trasferiment tal-informazzjoni, tal-oġġetti, tas-suldati u tal-persuni, mingħajr l-użu ta' roti, fi ħdan l- jew Tawantinsuyu u f'territorju sħiħ ta' kważi 2,000,000 km² (770,000 mil kwadru) li kien abitat minn madwar 12-il miljun ruħ.

It-toroq kienu kkonfinati, f'ċertu intervalli, b'binjiet biex jippermettu l-iżjed użu effettiv: fuq distanza qasira kien hemm stazzjonijiet għaċ-chasquis, il-messaġġiera; f'intervall ta' jum mixi t-tambos kienu jippermettu l-appoġġ għall-utenti tat-toroq u għall-merħliet tal-annimali, fosthom il-llama. Tul it-toroq kien hemm ukoll ċentri amministrattivi bl-imħażen, imsejħa qullqas, għad-distribuzzjoni mill-ġdid tal-oġġetti. Lejn il-konfini tal-Imperu Inka u fiż-żoni li kienu jkunu għadhom kemm inħakmu, kien ikun hemm il-pukaras (fortizzi).

Parti min-network tat-toroq inbena minn kulturi preċedenti għall-Imperu Inka, b'mod partikolari l-kultura Wari fit-Tramuntana tal-Perù ċentrali u l-kultura Tiwanaku fil-Bolivja. Diversi organizzazzjonijiet internazzjonali bħall-UNESCO u l- ħadmu flimkien biex in-network tat-toroq jiġi protett, b'kollaborazzjoni mill-gvernijiet u mill-komunitajiet ta' sitt pajjiżi (il-Kolombja, l-Ekwador, il-Perù, il-Bolivja, iċ-Ċilì u l-Arġentina) li minnhom tgħaddi t-Triq il-Kbira tal-Inka.

Fiż-żminijiet moderni, xi fdalijiet tat-toroq jintużaw ħafna mit-turisti, fosthom il-Mogħdija tal-Inka magħrufa ħafna lejn Machu Picchu.

Studju tal-2021 sab li l-effetti tas-sistema tat-toroq ilhom iħallu impatt pożittiv għal iktar minn 500 sena, b'pagi, nutrizzjoni u livelli ta' skola li huma ogħla fost il-komunitajiet li jgħixu sa 20 kilometru mis-sistema tat-toroq tal-Inka, meta mqabbla ma' komunitajiet simili li jgħixu iktar lil hinn.

Kobor

Jiena nemmen li mill-memorja tan-nies, ma tantx qrajna dwar il-kobor ta' din is-sistema tat-toroq, magħmula f'widien fondi u fi qċaċet għoljin, f'muntanji miksija bil-borra, f'imraġ bl-ilma, fil-blat u maġenb xmajjar bi fluss veloċi tal-ilma; f'xi partijiet it-toroq kienu ċatti u pavimentati, fuq ix-xaqlibiet kienu magħmula sew, mal-muntanji ġew ikklerjati, tħaffru fil-blat, max-xmajjar inbnew ukoll il-ħitan, fil-borra nbnew it-taraġ u postijiet għall-mistrieħ; kullimkien it-toroq kienu nodfa, mikinsa mit-trab, mimlijin abitazzjonijiet, imħażen għall-oġġetti ta' valur, tempji tax-Xemx, u stazzjonijiet għall-messaġġiera. — Pedro Cieza de León, El Señorío del Inca. 1553.

It-Tawantinsuyu, li integraw it-territorji attwali tal-Perù, komplew lejn it-Tramuntana fejn illum il-ġurnata hemm l-Ekwador, u laħqu l-limiti l-iktar fit-Tramuntana tal-katina muntanjuża tal- fir-reġjun ta' Los Pastos fil-Kolombja; fin-Nofsinhar, baqgħu neżlin sal-artijiet ta' Mendoza u Atacama, in fl-iżjed artijiet fin-Nofsinhar tal-Imperu, li llum jikkorrispondu għat-territorji tal-Arġentina u taċ-Ċilì. Fuq in-naħa Ċilena, it-toroq jaslu sax-xmara Maipo. Is-sistema tat-toroq tal-Inka kkollegat it-territorji tat-Tramuntana mal-belt kapitali ta' Cusco u t-territorji tan-Nofsinhar. Madwar 5,000 kilometru (3,100 mil), mill-iżjed minn 7,000 kilometru (4,300 mil) tal-muntanji Andes, kienu koperti minn din is-sistema.

Kif indikat minn Hyslop, "Ir-rotta prinċipali tas-sierra (muntanji) li tgħaddi minn Quito, Tumebamba, Huánuco, Cusco, Chucuito, Paria u Chicona sax-xmara Mendoza, għandha tul ta' 5,658 km" (3,516-il mil).

Il-kobor eżatt tan-network tat-toroq mhix magħrufa: il-vjaġġaturi u l-istudjużi pproponew diversi tulijiet, li jvarjaw minn 23,000 kilometru (14,000 mil) għal 40,000 kilometru (25,000 mil) sa 60,000 kilometru (37,000 mil). Ġew definiti żewġ rotot prinċipali: dik tal-Lvant, 'il ġewwa mill-baħar, li tibqa' sejra fil-għoli fil-bwar tal-ħaxix puna, b'superfiċe kbira u mmewġa, estiża 'l fuq minn 4,000 metru (13,000 pied); u dik tal-Punent, li tibda mir-reġjun ta' Tumbes fil-fruntiera attwali tal-Perù u l-Ekwador, u ssegwi l-pjanuri kostali, iżda ma tinkludix id-deżerti kostali, fejn tkompli mal-għoljiet ta' qabel il-muntanji. Din ir-rotta tal-Punent timxi mal-Awtostrada Pan-Amerikana attwali fl-estensjoni Paċifika tal-Amerka t'Isfel.

Investigazzjonijiet reċenti mwettqa fil-qafas tal-Proyecto Qhapaq Ñan, sponsorjati mill-gvern Peruvjan u bbażati wkoll fuq riċerka u stħarriġiet preċendenti, jissuġġerixxu livell kbir ta' probabbiltà li kienet teżisti xi fergħa oħra tas-sistema tat-toroq fin-naħa tal-Lvant tal-katina muntanjuża tal-Andes, li tikkollega ċ-ċentru amministrattiv ta' Huánuco Pampa mal-provinċji tal-Amazzonja b'tul ta' madwar 470 kilometru (290 mil).

Iktar minn għoxrin rotta trasversali kienu jgħaddu minn fuq il-muntanji tal-Punent, filwaqt li oħrajn kienu jaqsmu l-cordillera tal-Lvant fil-muntanji u l-artijiet iktar baxxi, u kienu jikkollegaw iż-żewġ rotot prinċipali u ż-żoni popolati, iċ-ċentri amministrattivi, iż-żoni agrikoli u tal-estrazzjoni, kif ukoll iċ-ċentri ċerimonjali u l-ispazji sagri tat-territorju enormi tal-Inka. Uħud minn dawn it-toroq jilħqu altitudnijiet ta' iktar minn 5,000 metru (16,000 pied) 'il fuq mil-livell tal-baħar.

Erba' rotot

Matul l-Imperu Inka, it-toroq uffiċjalment kienu jinbtu minn Cusco u jmorru lejn l-erba' punti kardinali fid-direzzjoni tal-erba' suyus (provinċji) li fihom kienu maqsuma t-Tawantinsuyu. Cusco kienet iċ-ċentru tal-Perù: il-kronista dwar l-Inka u l-Ispanjoli jistqarr li "Cozco bil-lingwa tal-Inka tfisser żokkra, jiġifieri ż-żokkra tad-Dinja". L-erba' reġjuni kien jisimhom: Chinchaysuyu fit-Tramuntana, Collasuysu fin-Nofsinhar, Antisuyu fil-Lvant u l-widien iktar baxxi tar-reġjun tal-Amazzonja, u Contisuyu fil-Punent u l-widien iktar baxxi tul il-kosta Paċifika.

Ir-rotta lejn it-Tramuntana kienet l-iżjed waħda importanti fl-Imperu Inka, kif jidher ċar mill-karatteristiċi tal-kostruzzjoni tagħha: wisa' li tvarja bejn tliet metri u 16-il metru u d-daqs tal-fdalijiet arkeoloġiċi li jimmarkaw il-mogħdija kemm fil-qrib tagħha kif ukoll fl-inħawi ta' influwenza tagħha. Mhijiex kumbinazzjoni li din il-mogħdija tgħaddi minn u torganizza l-iżjed ċentri amministrattivi importanti tat-Tawantinsuyu barra minn Cusco, fosthom Vilcashuamán, Xauxa, Tarmatambo, Pumpu, Huánuco Pampa, Cajamarca u Huancabamba, fit-territorji attwali tal-Perù; u Ingapirca, Tomebamba jew Riobamba fl-Ekwador. Din kienet titqies mill-Inka bħala l-Qhapaq Ñan ewlenija, jiġifieri t-triq prinċipali jew irjali, li kienet tibda minn Cusco u twassal sa Quito. Minn Quito lejn it-Tramuntana, il-preżenza tal-Inka hija perċepita fl-insedjamenti difensivi li jimmarkaw l-avvanz tal-Imperu mill-provinċji Ekwadorjani ta' Carchi u Imbabura u d-Dipartiment attwali ta' Nariño fil-Kolombja, li fis-seklu 16 kien wasal biex jiġi inkorporat fl-Imperu Inka.

Ir-rotta ta' Qollasuyu titlaq minn Cusco u tibqa' sejra fid-direzzjoni tan-Nofsinhar, u tofroq f'żewġ fergħat tul il-kosta tal-Lvant u tal-Punent tal-Lag ta' Titicaca, li mbagħad jerġgħu jiltaqgħu biex jaqsmu t-territorju tal-Altiplano Bolivjan. Minn hemmhekk it-toroq kienu qed jiżviluppaw f'fergħat differenti lejn l-iktar konfini fin-Nofsinhar tat-Tawantinsuyu. Fergħa minnhom kienet tibqa' sejra lejn ir-reġjun attwali ta' Mendoza tal-Arġentina, filwaqt li fergħa oħra kienet tgħaddi mit-territorji antiki tal-popli Diaguita u Atacama fit-territorji taċ-Ċilì, li diġà kienu żviluppaw networks bażiċi tat-toroq. Minn hemmhekk, ir-rotta ta' Qollasuyu taqsam l-iżjed deżert niexef fid-dinja, id-, u tilħaq ix-xmara Maipo, attwalment fir-reġjun metropolitan ta' Santiago. Minn hemmhekk 'il quddiem ma nstabu l-ebda fdalijiet tal-Inka.

It-toroqo ta' Contisuyu kienu jikkollegaw lil Cusco mat-territorji kostali, f'dawk li issa jikkorrispondu għar-reġjuni attwali ta' Arequipa, Moquegua u Tacna, fin-Nofsinhar estrem tal-Perù. Dawn it-toroq huma rotot trasversali li kienu jiggarantixxu l-komplementarjetà tar-riżorsi naturali, peress li kienu jaqsmu minn artijiet ekoloġiċi varjati ħafna, b'altitudni varjata 'l fuq u 'l isfel mill-għoli tal-cordillera sal-ispazji kostali.

It-toroq tal-Antisuyu huma l-inqas magħrufa u fihom ġew irreġistrati għadd iżgħar ta' fdalijiet. Dawn kienu jippenetraw fit-territorji taċ-Ceja de Jungla jew tal-Andes tal-Amazzonja u kienu jwasslu sal-foresta tropikali tal-Amazzonja, fejn il-kundizzjonijiet huma iktar diffiċli għall-konservazzjoni ta' evidenzi arkeoloġiċi. Il-kobor fiżiku reali tal-Imperu Inka għal dan ir-reġjun ma tantx huwa ċar ħafna.

Skopijiet tat-toroq

L-Inka kienu jużaw is-sistema tat-toroq għal bosta raġunijiet varji, fosthom it-trasport għan-nies li kienu jivvjaġġaw minn post għall-ieħor fl-imperu għal skopijiet militari u reliġjużi. Is-sistema tat-toroq kienet tippermetti l-moviment rapidu tal-persuni minn parti tal-imperu għall-oħra: kemm l-armati kif ukoll il-ħaddiema kienu jużaw it-toroq biex jiċċaqilqu minn post għall-ieħor u kienu jużaw it-tambos biex jistrieħu u jieklu. Is-sistema tat-toroq kienet tippermetti wkoll il-moviment rapidu tal-informazzjoni u tal-oġġetti żgħar ta' valur li kienu jivvjaġġaw permezz taċ-chasquis. L-Inka taw prijorità biex it-toroq ikunu dritti, kull fejn dan kien possibbli, biex jitqassru d-distanzi.

Skont Hyslop it-toroq kienu l-bażi għat-tkabbir tal-Imperu Inka: l-iżjed insedjamenti importanti kienu jinsabu tul it-toroq prinċipali, li kienu nbnew fuq toroq iktar antiki. L-Inka kienu jħobbu jużaw l-Altiplano, jew iż-żoni tal-puna, għall-ispazju bejn il-popolazzjonijiet, biex b'hekk jiġi evitat il-kuntatt mal-popolazzjonijiet insedjati fil-widien, u fl-istess ħin biex jipproġettaw rotta dritta ta' komunikazzjoni rapida. Riċerkaturi oħra indikaw fatturi addizzjonali li kkundizzjonaw il-pożizzjoni tal-insedjamenti u t-toroq tal-Inka, fosthom l-istabbiliment ta' żoni ta' kontroll f'pożizzjoni intermedja fir-rigward tal-popolazzjonijiet u l-artijiet produttivi tal-widien, il-ħtieġa ta' oġġetti speċifiċi, u l-ħtiġijiet ta' ħżin, li kienu jiġu ssodisfati faċilment fil-pjanuri għoljin tal-Altiplano, ikkaratterizzati minn temperaturi baxxi u klima niexfa. Pereżempju, iċ-ċentru amministrattiv ta' Huánuco Pampa jinkudi 497 collcas, saħansitra b'total ta' 37,100 metru kubu (1,310,000 pied kubu), u seta' jsostni popolazzjoni ta' bejn 12,000 u 15,000 ruħ. Cotapachi (illum il-ġurnata fir-reġjun Bolivjan ta' Cochabamba) kienet tinkludi grupp ta' 2,400 collcas 'il bogħod minn kwalunkwe villaġġ sinifikanti. Il-collcas kienu binjiet ta' ħżin fit-tul, primarjament għall-ħżin tal-qmuħ u tal-qamħirrum, li kellhom data ta' skadenza estremament twila u b'hekk kienu ideali għall-ħżin fit-tul għall-armata f'każ ta' kunflitti.

Skont Hyslop l-użu tas-sistema tat-toroq tal-Inka kienet riżervata għall-awtoritajiet. Huwa jistqarr: "is-suldati, il-purtinara, u l-karovani tal-llama kienu l-utenti ewlenin, flimkien man-nobbli u individwi oħra li kienu jkunu qed iwettqu xi dmir uffiċjali… Sudditi oħrajn kienu jitħallew jimxu tul it-toroq biss jekk kien ikollhom il-permess biex jagħmlu dan…". Madankollu, huwa jirrikonoxxi li "kien hemm ukoll ammont mhux iddeterminat ta' traffiku privat … li ma tantx nafu dwaru". Xi strutturi lokali (imsejħa ranchillos) jeżistu tul it-toroq u dawn jaf huma evidenza li kien jeżisti wkoll traffiku kummerċjali privat.

L-użu tat-toroq tal-Inka fil-perjodu kolonjali, wara l-konkwista Spanjola ta' Perù, kważi spiċċa għalkollox. Il-Konkwistaturi użaw it-toroq tal-Inka għall-approċċ lejn il-belt kapitali ta' Cusco, iżda kienu jużaw iż-żwiemel u l-karrijiet bil-gniedes, li ma setgħux jintużaw fuq dak it-tip ta' toroq, u f'qasir żmien it-toroq ġew abbandunati. Kważi 25 fil-mija biss minn dak in-network għadu viżibbli llum, u l-kumplament inqered mill-gwerer (il-konkwisti, ir-rewwixti, l-indipendenza jew il-kunflitti bejn in-nazzjonijiet). Dan wassal għal bidla fil-mudell ekonomiku, li kien jinvolvi l-abbandun ta' żoni kbar tat-territorju, u finalment wassal għall-kostruzzjoni ta' infrastruttura moderna matul is-sekli 19 u 20. Din wasslet għas-sovraimpożizzjoni ta' kanali ġodda ta' komunikazzjoni fil-kontorn tat-toroq pre-Ispaniċi.

Trasport

It-trasport kien isir bil-mixi, peress li fl-Amerki pre-Kolombjani, l-użu tar-roti għat-trasport kien għadu mhux magħruf. L-Inka kellhom żewġ użi prinċipali tat-trasport fit-toroq: iċ-chasqui (messaġġiera) li kienu jwasslu l-informazzjoni minn post għall-ieħor (permezz tal-quipus) u l-oġġetti ħfief ta' valur fl-imperu kollu, u l-karovani tal-llamas għat-trasport tal-oġġetti.

Il-llamas kienu jintużaw bħala annimali tal-merħliet kbar. Kienu annimali pjuttost ħfief u ma tantx jifilħu jġorru wisq. Iżda sabiex jiġu ttrasportati ammonti kbar ta' oġġetti fi ħdan l-imperu, kien iktar effiċjenti għall-Inka li jużaw merħliet ta' llamas li kienu jieħdu ħsiebhom xi żewġ jew tliet rgħajja. Ir-rgħajja kienu jiddirezzjonaw lill-annimali bit-tagħbija tul it-toroq muntanjużi weqfin, u b'hekk kienu jżidu l-kapaċità tal-ġarr mingħajr ma jiġu ssograti ħajjiet addizzjonali. Il-llamas għandhom qawqbiet rotob u li jilqgħulhom, u b'hekk iqabbdu tajjeb mas-superfiċe tal-art u l-impatt tagħhom fuqu huwa minimu. Il-llamas tar-razza Q'ara (bil-pil qasir), li jintużaw ukoll fil-karovani kontemporanji, jistgħu jġorru madwar 30 kilogramma (66 libbra) għal distanza ta' 20 kilometru (12-il mil) kuljum, u meta jkun hemm bżonn jistgħu jġorru sa 45 kilogramma (99 libbra) għal vjaġġi qosra. L-għalf tagħhom huwa l-veġetazzjoni naturali.

Kummerċ

It-toroq u l-pontijiet kienu essenzjali għall-koeżjoni politika tal-Imperu Inka u għad-distribuzzjoni mill-ġdid tal-oġġetti fi ħdanu. Ir-riżorsi kollha fl-imperu kienu proprjetà tal-elit fit-tmun. L-iskambji kummerċjali bejn il-manifatturi jew il-produtturi u x-xerrejja ma kinux ipprattikati, peress li l-ġestjoni tal-oġġetti kollha kienet taqa' taħt il-kontroll tal-awtorità ċentrali. Id-distribuzzjoni mill-ġdid tal-oġġetti kienet magħrufa bħala l-arċipelagu vertikali: din is-sistema ffurmat il-bażi għall-kummerċ fl-Imperu Inka kollu. Peress li sezzjonijiet differenti tal-imperu kellhom riżorsi differenti, it-toroq kienu jintużaw għad-distribuzzjoni tal-oġġetti lejn partijiet oħra tal-imperu li kellhom bżonnhom. It-toroq saħħew mill-ġdid il-qawwa tal-Imperu tal-Inka, peress li bis-saħħa tagħhom l-imperu seta' jqassam għadd ta' riżorsi permezz ta' sistema stabbilita biex jiġi żgurat li l-partijiet kollha tal-imperu kienu sodisfatti. Minkejja dan, xi studjużi nnutaw li jaf kien hemm skambju ta' oġġetti permezz ta' tpartit tul it-toroq bejn il-karovani u ċ-ċittadini r-residenti tal-villaġġi: qisu tip ta' "skambju sekondarju" u "tpartit ta' kuljum".

Militar

Dawn it-toroq kienu jipprovdu rotot faċli, affidabbli u rapidi għall-komunikazzjoni amministrattiva u militari tal-imperu, għaċ-ċaqliq tal-persunal, u għall-appoġġ loġistiku. Wara l-ħakma ta' territorju jew wara li mexxej lokali jiġi konvint biex isir alleat, l-Inka kienu jużaw strateġija militari-politika li tinkludi t-tkabbir tas-sistema tat-toroq fit-territorji dominati ġodda. Għalhekk, il-Qhapaq Ñan saru simbolu permanenti tal-preżenza ideoloġika tad-dominju tal-Inka fil-post il-ġdid li jkun ġie kkonkwistat. Is-sistema tat-toroq ffaċilitat iċ-ċaqliq tat-truppi imperjali u t-tħejjijiet għal konkwisti ġodda, kif ukoll it-trażżin tar-rewwixti u tar-ribelljonijiet. Madankollu, tat lok ukoll għall-kondiviżjoni tal-oġġetti abbundanti mal-popolazzjonijiet il-ġodda li l-Inka kienu jipproduċu u jaħżnu kull sena għad-distribuzzjoni mill-ġdid. L-armata kienet tiċċaqlaq spiss, l-iktar biex tappoġġa l-azzjonijiet militari iżda anke biex tappoġġa x-xogħlijiet ċivili. Il-fortijiet jew il-pukaras kienu jinsabu l-iktar fiż-żoni tal-fruntiera, bħala indikatur spazjali tal-proċess ta' avvanz u ta' annessjoni ta' territorji ġodda mal-imperu. Fil-fatt, l-ikbar għadd ta' pukaras jinsab lejn in-Nofsinhar tat-Tawantinsuyu, bħala xhieda tax-xogħol ta' inkorporazzjoni tat-territorji tat-Tramuntana, li kienu magħrufa għall-mergħat rikki tagħhom. Lejn in-Nofsinhar hemm abbundanza ta' fdalijiet, madwar Mendoza fl-Arġentina u tul ix-xmara Maipo fiċ-Ċilì, fejn il-preżenza tal-fortijiet timmarka l-linja tat-toroq fl-iżjed punt fin-Nofsinhar tal-imperu.

Reliġjon

Is-santwarji f'altitudni għolja kienu marbuta direttament mal-qima tan-natura u speċifikament tal-muntanji, li kienet xi ħaġa tipika ta-soċjetà tal-Inka, li ġiet ifformalizzata permezz tal-kostruzzjoni ta' strutturi reliġjużi fuq il-qċaċet tal-muntanji. Il-muntanji huma l-apus jew id-divinitajiet, u fl-univers tat-twemmin tal-Andes għadhom meqjuma sa llum il-ġurnata; għandhom konnotazzjoni spiritwali mal-futur tal-eżistenza tan-natura u tal-bniedem. L-Inka kienu jagħmlu bosta ritwali, fejn kienu jiġu ssagrifikati t-tfal, l-oġġetti u l-llamas, fil-qċaċet tal-muntanji bħala parti minn dan it-twemmin. Madankollu, mhux il-muntanji kollha kellhom l-istess konnotazzjoni reliġjuża u s-santwarji ma kinux jinbnew fuq kull quċċata. L-unika mod biex jintlaħqu l-qċaċet tal-muntanji għall-qima kien billi jiġu kkollegati ma' mogħdijiet f'altitudni għolja tas-sistema tat-toroq sabiex wieħed ikun jista' l-postijiet sagri. Dawn kienu toroq tar-ritwali li kienu jwasslu sal-qċaċet, bħala punt ta' kuntatt bejn l-ispazju tad-Dinja u l-ispazju sagru. Uħud minnhom kienu jilħqu altitudnijiet għoljin 'il fuq mil-livell tal-baħar, fosthom il-muntanja ta' Chañi, li kellha triq li kienet tibda fil-bażi tagħha u kienet twassal sal-quċċata f'elevazzjoni ta' 5,949 metru (19,518-il pied).

Minbarra s-santwarji f'altitudni għolja, kien hemm ukoll bosta santwarji sagri jew siti reliġjużi, imsejħa wak'a, li kienu parti mis-sistema ta' Zeq'e tul it-toroq jew biswithom, speċjalment madwar il-belt kapitali ta' Cusco. Dawn is-santwarji kienu karatteristiċi naturali jew immodifikati tal-pajsaġġ, kif ukoll binjiet fejn l-Inka kienu jqimu lid-divinitajiet tagħhom.

Xi postijiet importanti għall-qima kienu kkollegati direttament mat-toroq prinċipali tal-Inka. Dan kien il-każ tas-santwarju ta' Pachacamac li minnu kienet tgħaddi t-triq kostali, lejn in-Nofsinhar ta' Lima.

Storja

Imperu Inka

Il-biċċa l-kbira tas-sistema tat-toroq kienet frott l-azzjoni tal-Inka biex ikollhom dritt esklużiv fuq bosta rotot tradizzjonali, li wħud minnhom kienu diġà mibnija qabel, l-iktar mill-imperu Wari fl-artijiet għoljin ċentrali tal-Perù u l-kultura Tiwanaku. Din tal-aħħar kienet żviluppat madwar il-Lag ta' Titicaca, fit-territorji attwali tal-Perù u tal-Bolivja, bejn is-sekli 6 u 12 W.K., u kienet stabbiliet ċivilizzazzjoni kumplessa u avvanzata. Ħafna sezzjonijiet ġodda tat-triq inbnew jew ġew immodernizzati sostanzjalment mill-Inka: żewġ eżempji huma t-triq tul id-deżert ta' Atacama taċ-Ċilì u t-triq tul ix-xatt tal-Punent tal-Lag ta' Titicaca.

Ir-renju tal-Inka oriġina matul il-perjodu Intermedju Aħħari (bejn l-1000 W.K. u l-1450 W.K.), meta dan il-grupp iddomina biss ir-reġjun ta' Cusco. L-Inka ta' Pachakutiq bdew it-trasformazzjoni u t-tkabbir ta' dawk li iktar 'il quddiem saru t-Tawantinsuyu. L-istadju storiku tal-imperu beda għall-ħabta tal-1438 meta, wara li ġew solvuti d-diżgwidi mal-popolazzjonijiet lokali madwar Cusco, l-Inka bdew il-konkwista tal-widien kostali minn Nasca sa Pachacamac u tar-reġjuni l-oħra ta' Chinchaysuyu. L-istrateġija tagħhom kienet tinvolvi l-immodifikar jew il-kostruzzjoni ta' struttura tat-triq li kienet tiżgura l-kollegament tat-territorju inkorporat ma' Cusco u ma' ċentri amministrattivi oħra, u b'hekk l-iskjerament tat-truppi u tal-uffiċjali tal-imperu. L-avvanz militari tal-Inka kien ibbażat l-iktar fuq patti diplomatiċi qabel l-annessjoni tar-reġjuni l-ġodda u l-konsolidazzjoni tad-dominju, u l-gwerra kienet titqies bħala l-aħħar mezz f'każ ta' bżonn. L-istabbiliment tal-bliet u taċ-ċentri amministrattivi kkollegati mas-sistema tat-toroq kienet tiżgura l-kontroll statali tal-gruppi etniċi l-ġodda li kienu jkunu ġew inkorporati. Topa Inca Yupanqui kien is-suċċessur ta' Pachakutiq, u ħakem lil Chimu sar-reġjun l-iktar fit-Tramuntana ta' Quito għall-ħabta tal-1463; iktar 'il quddiem estenda l-konkwisti sar-reġjun tal-ġungla ta' Charcas u lejn in-Nofsinhar saċ-Ċilì.

Era kolonjali

Matul l-ewwel snin tal-kolonja, il-Qhapaq Ñan għaddew minn perjodu ta' telqa u ta' qerda kkawżati min-nuqqas f'daqqa fl-għadd ta' nativi minħabba l-mard u l-gwerer li naqqsu l-popolazzjoni minn 12-il miljun ruħ għal madwar 1.1 miljun ruħ fi żmien 50 sena u li qerdu l-istruttura soċjali li pprovdiet il-ħaddiema għall-manutenzjoni tat-toroq. L-użu tat-toroq tal-Inka sar parzjali u ġie adattat għall-miri politiċi u ekonomiċi ġodda tal-kolonja u iktar 'il quddiem tal-Viċirè, fejn l-istruttura ekonomika kienet ibbażata fuq l-estrazzjoni tal-minerali u l-produzzjoni kummerċjali. Dan kien jimplika bidla drammatika fl-użu tat-territorju. L-integrazzjoni preċedenti tat-territorji lonġitudinali u trasversali ġiet ridotta għal kollegament tal-widien tal-Andes u tal-Altiplano mal-kosta biex jippermetti l-esportazzjoni tal-prodotti, speċjalment id-deheb u l-fidda, li bdew jaslu lejn il-kosta u minn hemm bdew jiġu ttrasportati lejn Spanja. Fattur ewlieni fiż-żarmar tan-network fil-livel subkontinentali kien il-ftuħ ta' rotot ġodda biex jiġu kkollegati ċ-ċentri emerġenti tal-produzzjoni (proprjetajiet u minjieri) mal-portijiet kostali. F'dan il-kuntest, kienu jintużaw dawk ir-rotot biss li kienu jkopru l-ħtiġijiet il-ġodda, u l-kumplament kienu jiġu abbandunati, partikolarment dawk li kienu jikkollegawhom mal-fortijiet li nbnew matul l-avvanz tal-Imperu Inka jew dawk li kienu jikkollegaw l-ispazji agrikoli maċ-ċentri amministrattivi. Minkejja dan, it-toroq tar-ritwali li kienu jippermettu l-aċċess għas-santwarji baqgħu jintużaw fil-qafas tas-sinkretiżmu reliġjuż li kien jikkaratterizza l-mumenti storiċi tal-inħawi tal-Andes mill-ħabta tal-konkwista.

Cieza de Leon fl-1553 innota l-abbandun tat-toroq u stqarr li għalkemm f'bosta postijiet diġà tkissru u jinsabu mitluqa, xorta waħda għadu jista' jiġi apprezzat kemm kienu tal-għaġeb. L-ammirazzjoni tal-kronisti ma kinitx biżżejjed biex tikkonvinċi lill-mexxej Spanjol dwar il-ħtieġa ta' manutenzjoni u ta' konsolidazzjoni tas-sistema tat-toroq minflok jiġu abbandunati u jinqerdu. Il-popolazzjonijiet lokali b'hekk ċkienu u saru insedjamenti ġodda (magħrufa bħala reducciones, qishom kampijiet ta' konċentrament) u din kienet waħda mill-kawżi tal-abbandun tat-toroq tal-Inka u l-bini ta' oħrajn ġodda biex jikkollegaw ir-reducciones maċ-ċentri tal-poter Spanjol. Fattur importanti ieħor kienet l-inadegwatezza tat-toroq għaż-żwiemel u għall-ħmir introdotti mill-konkwistaturi, li saru l-merħliet tal-annimali l-ġodda li bdew jintużaw minflok il-llamas ħfief.

Anke l-agrikoltura l-ġdida, li oriġinat minn Spanja, li kienet tikkonsisti prinċipalment minn ċereali, bidlet id-dehra tat-territorju, li xi kultant ġiet ittrasformata, permezz tal-qtugħ u l-fużjoni ta' diversi andenes (raba' mtarraġ għall-biedja), li mbagħad iddeterjorat il-ħamrija għammiela minħabba l-erożjoni mix-xita. It-teknoloġiji agrikoli pre-Ispaniċi ġew abbandunati jew spustati lejn spazji marġinali u rrelegati mill-kolonizzaturi.

Parti min-network baqa' jintuża, kif ukoll parti mit-tagħmir tiegħu, bħat-tambos, li ġew ittrasformati f'imħażen u fi ħwienet, u ġew aġġustati għat-tradizzjoni ta' Spanja, fejn il-produzzjoni tar-raħħala kienet tittieħed hemmhekk għall-bejgħ. It-tambos daħlu fi stadju ġdid bħala spazji fejn iltaqgħu stili differenti ta' ħajja li mbagħad wasslu għall-integrazzjoni ta' strutturi soċjali u territorjali ġodda.

Era postkolonjali u moderna

Wara l-indipendenza minn Spanja tar-repubbliki Amerikani, tul is-seklu 19, ma kienx hemm bidliet sinifikanti fit-territorju. Fil-każ tal-Perù, l-istruttura territorjali stabbilita mill-kolonja nżammet, filwaqt li r-rabta bejn il-produzzjoni tal-muntanji u l-kosta ġiet ikkonsolidata fil-loġika tal-estrazzjoni u tal-esportazzjoni.

Il-kostruzzjoni ta' toroq u ta' linji ferrovjarji moderni ġiet adattata għal din il-loġika. Tat prijorità lill-komunikazzjoni mal-kosti u ġiet ikkomplementata mill-assi trasversali ta' penetrazzjoni fil-widien bejn l-Andes għat-trasport tal-produzzjoni lejn l-assi kostali u l-portijiet tal-baħar. Lejn l-aħħar tas-seklu 18, ġew żviluppati proprjetajiet kbar għall-provvista ta' materja prima lejn is-swieq internazzjonali, flimkien mal-gwano (ħmieġ tal-għasafar), u għaldaqstant il-portijiet marittimi tal-Perù ngħataw rilevanza speċjali u raw attività intensa u kellhom bżonn aċċessibbiltà adegwata mill-ispazji tal-produzzjoni. Xi partijiet mit-toroq tal-Inka baqgħu jintużaw fin-Nofsinhar tal-Altiplano taw aċċess għaċ-ċentri ewlenin għall-produzzjoni tas-suf tal-alpaka u tal-vikunja, li kien hemm domanda kbira għalih fis-swieq internazzjonali.

L-organizzazzjoni tat-toroq tul l-Andes fis-seklu 20 tat prijorità lill-awtostrada Pan-Amerikana tul il-kosta, u segwiet bejn wieħed u ieħor it-traċċi tat-toroq kostali tal-Inka. Din l-awtostrada mbagħad ġiet ikkollegata mar-rotot mill-Punent għal-Lvant fil-widien, filwaqt li t-toroq tal-Inka mit-Tramuntana għan-Nofsinhar fil-muntanji bdew jintużaw biss għat-tranżitu tan-nies lokali bil-mixi.

Fl-2014 is-sistema tat-toroq tal-Inka saret Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO.

Sit ta' Wirt Dinji

Is-Sistema tat-Toroq tal-Inka ġiet iddeżinjata bħala Sit ta' Wirt Dinji transnazzjonali tal-UNESCO fl-2014.

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' erba' kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (ii) "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; il-kriterju (iii) "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet"; il-kriterju (iv) "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet"; u l-kriterju (vi) "Assoċjazzjoni diretta jew tanġibbli ma' avvenimenti jew ma' tradizzjonijiet ħajjin, ma' ideat jew ma' twemmin, jew ma' xogħlijiet artistiċi jew letterarji ta' valur universali straordinarju".

Arkitettura u inġinerija tat-toroq tal-Inka

L-Inka bnew is-sistema tat-toroq tagħhom billi kabbru u saħħew diversi networks iżgħat ta' toroq li kienu diġà jeżistu qabilhom, filwaqt li adattaw u tejbu l-infrastrutturi preċedenti, stabbilew sistema ta' toroq formali u pprovdew sistema ta' manutenzjoni biex it-toroq jiġu protetti u jiġu ffaċilitati ċ-ċaqliq u l-iskambju ta' nies, oġġetti u informazzjoni. L-eżitu kien network kbir ta' toroq ta' dimensjonijiet subkontinentali, li minn Cusco kienu jmorru lejn l-erba' punti kardinali li kienu jimmarkaw id-diviżjoni territorjali tat-Tawantinsuyu, u b'hekk l-Inka u l-uffiċjali tagħhom seta' jkollhom l-għarfien dwar kulma kien qed jiċċirkola fit-toroq, għalkemm kienu 'l bogħod ħafna minn xulxin.

L-Inka żviluppaw tekniki biex jibnu t-toroq minkejja t-territorju diffiċli tal-Andes: fuq ix-xaqlibiet weqfin bnew taraġ tal-ġebel, filwaqt li fiż-żoni ta' deżert qrib il-kosta bnew ħitan baxxi biex ir-ramel ma jiġix fuq it-triq.

Kostruzzjoni u manutenzjoni

Il-forza tax-xogħol meħtieġa kemm għall-kostruzzjoni kif ukoll għall-manutenzjoni tat-toroq inkisbet permezz tal-mita: xorta ta' taxxa f'forma ta' xogħol, li kien jiġi pprovdut lill-istat mill-popli maħkuma, u bis-saħħa tagħhom l-Imperu Inka pproduċa l-oġġetti meħtieġa u pprovda s-servizzi neċessarji, fosthom iż-żamma tat-toroq u l-infrastrutturi rilevanti tagħhom (pontijiet, tambos, imħażen, eċċ.).

Ix-xogħol kien jiġi organizzat mill-uffiċjali li kienu jieħdu ħsieb l-iżvilupp, il-kontroll u t-tħaddim tat-toroq u tal-pontijiet, kif ukoll tal-komunikazzjoni. Il-kronista Felipe Guaman Poma de Ayala nnota li dawn l-awtoritajiet kienu jintgħażlu fost il-qrabat nobbli tal-Inka, li kienu jkunu residenti ta' Cusco. Kien hemm tliet uffiċjali prinċipali: dawk li kienu jieħdu ħsieb it-toroq irjali, dawk li kienu jieħdu ħsieb il-pontijiet, u dawk li kienu jieħdu ħsieb iċ-chasquis. Kien hemm ukoll diversi amojonadores jew bennejja tal-istrutturi għeliem.

Komponenti arkitettoniċi

Hyslop innota li ma kien hemm l-ebda standard tal-kostruzzjoni tat-toroq, peress li t-toroq kienu stabbiliti f'pajsaġġi u f'ambjenti tassew differenti minn xulxin.

Toroq u pavimentar

Fil-muntanji u fil-foresti għoljin, kienu jintuża ġebel irranġat apposta għall-pavimentar b'naħa ċata tħares 'il fuq, biex kemm jista' jkun tinħoloq superfiċe uniformi. Minkejja dan, mhux it-toroq kollha ġew pavimentati; fil-puna tal-Andes u fid-deżerti kostali, it-toroq normalment kienu jinbnew bil-ħamrija kkumpattjata, bir-ramel jew sempliċement billi l-bwar tal-ħaxix jitgħattew bil-ħamrija jew bir-ramel. Hemm evidenza wkoll ta' pavimentar bil-fibri tal-ħxejjex, pereżempju fit-triq ta' Pampa Afuera f'Casma (id-dipartiment ta' Áncash, il-Perù).

Il-wisa' tat-toroq kienet tvarja bejn metru u erba' metri (3.3 piedi u 13.1-il pied), għalkemm uħud setgħu jkunu ferm usa', saħansitra sa 25 metru (82 pied), bħat-triq li twassal sa Huánuco Pampa. Il-parti tas-sistema tat-toroq minn Cusco sa Quito, li kienet l-iżjed waħda traffikuża, kienet wiesa' dejjem iktar minn erba' metri (13-il pied), anke fiż-żoni agrikoli fejn l-art kellha valur għoli. Xi partijiet kienu jlaħħqu wisa' ta' 16-il metru (52 pied). Ħdejn iċ-ċentri urbani u amministrattivi hemm evidenza li nbnew żewġ jew tliet toroq paralleli. Il-wisa' massima ġiet irreġistrata fit-triq kostali tat-Tramuntana, ta' saħansitra 35 metru (115-il pied), filwaqt li l-wisa' medja fit-triq kostali tan-Nofsinhar hi ta' 8.5 metri (28 pied).

Ħitan laterali u ringieli tal-ġebel

Il-ġebel u l-ħitan kienu jintużaw biex jimmarkaw u juru l-wisa' tat-toroq. Mal-kosta u fil-muntanji, id-disponibbiltà tal-materjali għall-kostruzzjoni, bħal ġebel, tajn u brikks tat-tajn, kienet tippermetti li jinbnew ħitan fuq iż-żewġ naħat tat-toroq, sabiex jiġu iżolati mill-art agrikola, u b'hekk il-karovani u n-nies bil-mixi setgħu jivvjaġġaw mingħajr ma jaffettwaw l-għelejjel. Fl-artijiet watja u fid-deżerti, dawn il-ħitan x'aktarx kienu jevitaw li r-ramel jgħatti t-triq. Meta ma kinux jinbnew ħitan, it-toroq f'żoni iktar fid-deżert kienu jużaw ukoll ringieli tal-ġebel u arbli tal-injam fir-ramel bħala markaturi tar-rotta. Ir-ringieli tal-ġebel kienu jinbnew b'ġebel ta' daqs u ta' għamliet simili, li kienu jitpoġġew waħda ħdejn l-oħra fuq tarf jew fuq iż-żewġ trufijiet tat-triq, irranġati f'xorta ta' bankina. F'xi każijiet ġie osservat li l-ġnub ta' dan il-ġebel kienu jiġu llixxati.

Raded

Għalkemm fil-verità mhumiex element ta' kostruzzjoni li kien jintuża għad-delimitazzjoni tat-trufijiet tat-toroq, hemm każijiet fejn ir-raded jiddelimitaw it-toroq fuq żewġ naħat. Eżempji ta' dawn ir-raded instabu fiż-żona kostali fin-Nofsinhar tad-distrett ta' Chala f'Arequipa.

Ħitan tas-sejjieħ

Il-ħitan tas-sejjieħ kienu jinbnew bil-ġebel, bil-brikks tat-tajn jew bit-tajn fuq il-ġnub tal-għoljiet. Dawn il-ħitan kienu jiġu livellati bir-radam sabiex jiffurmaw il-pjattaforma tat-toroq jew biex jirfdu l-ħamrija li inkella setgħet tiżżerżaq 'l isfel. Ġeneralment il-ħitan tas-sejjieħ jinsabu fit-toroq trasversali li mill-muntanji jwasslu sal-kosta.

Drenaġġ tal-ilma

Id-drenaġġ permezz ta' fosos kien iżjed frekwenti fil-muntanji u fil-ġungla minħabba x-xita kostanti. Tul sezzjonijiet oħra ta' toroq, id-drenaġġ tal-ilma tax-xita kien isir permezz ta' sistema artikolata bbażata fuq kanali lonġitudinali u spazji iqsar għad-drenaġġ, b'mod trasversali mal-assi tat-toroq. Il-ħitan tas-sejjieħ kienu jintużaw tul ix-xaqlibiet tal-muntanji u huma simili għal dawk li jintużaw biex jirfdu r-raba' mtarraġ. Meta kienu jaqsmu l-artijiet mistagħdra, it-toroq spiss kienu jkunu mirfuda b'ħitan riffieda jew kienu jinbnew fuq irqajja' olzati.

Marki tat-toroq

F'diversi distanzi kienet tiġi mmarkata d-direzzjoni tat-triq permezz ta' munzelli tal-ġebel (mojones bl-Ispanjol) qishom xi plier, li ġeneralment kienu jinsabu fuq iż-żewġ naħat tat-triq. Dawn kienu jkunu kolonni ta' munzelli ta' ġebel fuq xulxin, b'ġebla kbira fil-quċċata, u spiss kienu jitpoġġew strateġikament fuq biċċiet olzati tal-art sabiex wieħed ikun jista' jilmaħhom mill-bogħod.

L-apachetas (giren tal-Amerka t'Isfel) kienu tumbati tal-ġebel ta' daqsijiet differenti, li kienu jiġu ffurmati permezz tal-akkumulu gradwali tal-ġebel mill-vjaġġaturi, li kienu jiddepożitaw il-ġebel bħala offerta biex ma jkollhomx għawġ matul il-vjaġġ tagħhom u jaslu qawwijin u sħaħ. L-apachetas kienu jinsabu mal-ġenb tat-toroq fi spazji tranżizzjonali bħal mogħdijiet jew "punti ta' interess" għall-vjaġġaturi. Din il-prattika ġiet ikkundannata minħabba n-natura pagana tagħha matul il-Kolonja u l-Viċirenju, meta l-patrijiet ġew ordnati jżarmawhom u minflok ipoġġu xi salib. Minkejja dan, it-tradizzjoni tal-apachetas ma waqfitx u maġenb is-slaleb jew l-artali li nbnew kien ikun hemm munzelli tal-ġebel ta' kull daqs.

Pitturi u emulazzjonijiet

Xi postijiet bħal postijiet imkennija fil-blat jew fl-irdumijiet qrib it-toroq fihom xi tpittir fuqhom, li jista' jiġi interpretat bħala tisħiħ tas-sinjalar. Ir-rappreżentazzjonijiet impittra kienu ġeneralment żoomorfiċi u jikkorrispondu għal kamelidi stilizzati, b'disinn u kuluri tipiċi tal-Inka. Instabu wkoll figuri mnaqqxa direttament fil-ġebel.

Il-blat b'diversi daqsijiet maġenb it-triq xi kultant jirrappreżenta l-għamliet tal-muntanji jew ta' glaċieri importanti tar-reġjun, bħala espressjoni tas-sakralizzazzjoni tal-ġeografija; ġeneralment kien ikun magħmul minn blata waħda jew iktar.

Toroq olzati

Fiż-żoni umdużi kienu jinbnew xtut apposta biex jiffurmaw artijiet olzati. Fejn kien hemm il-blat kien meħtieġ jitħaffer passaġġ fil-blat jew fl-art olzata artifiċjali mirfuda bil-ħitan tas-sejjieħ. Xi artijiet olzati importanti kienu jinbnew pereżempju qrib il-kosta tal-Lag ta' Titicaca sabiex jilqgħu għall-varjazzjoni perjodika fil-livell tal-ilma tal-lag minħabba l-alternanza tal-istaġuni tax-xita u tan-nixfa. Fuqhom kellhom pontijiet tal-ġebel biex il-fluss tal-ilma taħthom ma jkunx ostakolat.

Taraġ

Sabiex jingħelbu l-limitazzjonijiet tal-art imħarbta u l-kundizzjonijiet ambjentali avversi, l-inġiniera tal-Inka ddisinjaw soluzzjonijiet differenti. Fejn kien hemm irqajja' bil-blat, it-triq kienet tidjieq, sabiex tkun adattata għall-orografija b'lilwiet frekwenti, u kienet tkun mirfuda bil-ħitan tas-sejjieħ, iżda fuq ix-xaqlibiet partikolarment weqfin, kienu jinbnew jew jitħaffru fil-blat għadd ta' taraġ jew rampi.

Pontijiet

Kien hemm diversi tipi ta' pontijiet li ntużaw tul is-sistema tat-toroq u xi kultant kienu jinbnew bħala par. Xi pontijiet kienu magħmula bi zkuk paralleli marbuta flimkien bil-ħbula u mgħottija bil-ħamrija u bil-fibbri veġetali, mirfuda bil-ġebel, filwaqt li oħrajn kienu mibnija biċ-ċnagen tal-ġebel li kienu jserrħu fuq munzelli tal-ġebel. Waħda mid-diffikultajiet tal-ħolqien tal-pontijiet tal-injam kienet id-diffikultà li jinstabu z-zkuk. Xi kultant, il-ħaddiema li kienu jibnu l-pontijiet kellhom iġibu l-injam mill-bogħod ħafna. L-injam tal-pontijiet tal-injam kien jiġi sostitwit bejn wieħed u ieħor kull tmien snin.

Il-kostruzzjoni tal-pontijiet kienet issir bl-għajnuna ta' bosta ħaddiema. L-ewwel u qabel kollox kienu jinbnew ir-riffieda tal-ġebel. Dan il-ġebel kien jitpoġġa b'sengħa kbira, tant li xi kultant lanqas kien jintuża tkaħħil. L-Inka, peress li ma kellhomx ħadid, kienu jużaw metodu ta' ħidma bil-ġebel, li kien jinvolvi l-użu ta' għodod sempliċi, bħal ġebel użati bħala mrietel, biex il-blat jitnaqqax b'tali mod li l-kontorni ta' fuq tal-blat jaqbel mal-blat ta' taħt sabiex joqogħdu perfettament flimkien mingħajr l-użu ta' tkaħħil. Għall-pontijiet sempliċi biz-zkuk, il-kostruzzjoni kienet issir billi jitpoġġew sensiela ta' zkuk fuq il-qasab. Il-pontijiet tal-ġebel setgħu ikunu iqsar u kellhom bżonn xmajjar iktar baxxi biex jinbnew. Xi ċnagen kienu jitpoġġew fuq riffieda tal-ġebel u pilastri intermedji tal-ġebel meta kien ikun hemm bżonn. Pont speċjali ħafna tal-ġebel ġie skopert dan l-aħħar fil-Bolivja u jikkonsisti minn fetħa relattivament żgħira biex il-fluss tan-nixxiegħa fil-ġnub tal-wied fil-qrib ma jiġix ostakolat u t-triq tibqa' għaddejja minn fuq in-nixxiegħa.

Sabiex wieħed ikun jista' jaqsam ix-xmajjar bi xtut ċatti, kien jintuża qasab marbut flimkien f'wiċċ l-ilma, li kienu jiffurmaw ringiela ta' dgħajjes totora maġenb xulxin u mgħottija bi pjanċa ta' totora u ħamrija.

Il-pontijiet tal-Inka bil-ħbula kienu jipprovdu aċċess minn naħa għall-oħra tal-widien dojoq. Pont minn naħa għall-oħra tax-xmara Apurímac, fil-Punent ta' Cusco, kien twil 45 metru (148 pied). Il-pontijiet bil-ħbula kellhom jiġu sostitwiti bejn wieħed u ieħor kull sentejn: għalhekk, il-komunitajiet madwar il-qsim tax-xmara kienu kkmandati jwettqu mita għall-kostruzzjoni tal-pont il-ġdid, filwaqt li l-pont l-antik kien jinqata' u jitħalla jaqa' fix-xmara. Dan it-tip ta' pont kien jinbena bil-ħbula ta' fibri tal-ħxejjex, fosthom ichu (Stipa ichu), li hija fibra tipika tal-Altiplano, u dawn kienu jintrabtu flimkien biex jiffurmaw kordi u ħbula li kienu jintużaw bħala kejbils li jżommu l-art tal-pont, u mbagħad kienu jintramaw żewġ poġġamani u l-konnessjonijiet neċessarji ta' bejniethom.

L-irdumijiet qrib ix-xmajjar xi kultant kienu jinqasmu permezz ta' qoffa jew oroya kbira li kienet tiddendel bil-ħbula, fuq distanzi ta' iktar minn 50 metru (160 pied).

Mina

Sabiex wieħed jaċċessa l-pont sospiż famuż bil-ħbula ta' Apurímac, kien meħtieġ li t-triq tilħaq l-iżjed sezzjoni dejqa tal-fondoq: għal dan l-għan, it-triq tħaffret tul xaqq naturali fil-blat wieqaf tal-wied u tħaffret mina biex tiffaċilita l-aċċess. Il-mina kellha sensiela ta' fetħiet laterali biex ikun jista' jidħol id-dawl. Ma hemm l-ebda evidenza li kien hemm xi mini oħra tul it-toroq tal-Inka.

Tagħmir

Garcilaso de la Vega jisħaq dwar il-preżenza tal-infrastruttura tul is-sistema tat-toroq tal-Inka fejn il-binjiet residenzjali tal-imperu għall-uffiċjali statali u għall-messaġġiera chasqui, bi spazji u provvisti abbundanti. L-ikel, il-ħwejjeġ u l-armi kienu maħżuna wkoll hemmhekk u kienu jkunu lesti għall-użu mill-armata tal-Inka fuq it-territorju.

It-tambos kienu l-iżjed numerużi u x'aktarx li kienu l-iżjed binjiet importanti tul in-network tat-toroq. Dawn kienu kostruzzjonijiet ta' arkitettura u daqs varjati, b'funzjoni l-iktar residenzjali tal-vjaġġaturi kif ukoll il-ħżin tal-prodotti għall-provvisti tagħhom. Għal din ir-raġuni, kienu jinsabu f'intervall ta' vjaġġ ta' jum, għalkemm ġew identifikati xi irregolaritajiet fid-distanzi tagħhom, x'aktarx marbuta ma' diversi fatturi, fosthom il-preżenza ta' sorsi tal-ilma, l-eżistenza ta' art għall-produzzjoni agrikola jew il-preżenza ta' ċentri pre-Inka. It-tambos x'aktarx li kienu amministrati mill-popolazzjonijiet lokali peress li bosta minnhom huma assoċjati ma' insedjamenti b'kostruzzjonijiet addizzjonali għal użi differenti, bħall-canchas (strutturi rettangolari kkonfinati b'ħajt, li x'aktarx kienu jintużaw bħala akkomodazzjoni minn dawk li kienu jimxu tul it-toroq), u collcas u kallancas. Dawn tal-aħħar kienu binjiet rettangolari ta' daqs konsiderevoli, li l-Konkwistaturi kienu jsejħulhom matmuri minħabba t-tul tagħhom. Kienu jintużaw għaċ-ċerimonji u għall-akkomodazzjoni ta' membri tal-elit tal-Inka jew lokali, mitimaes jew vjaġġaturi oħra. It-tambos tant kienu frekwenti li bosta ismijiet reġjonali tal-Andes jinkludu l-kelma tambo fihom.

Maġenb it-toroq kienu frekwenti ċ-chasquiwasis jew l-istazzjonijiet tal-messaġġiera tal-Inka, iċ-chasqui. F'dawn il-postijiet, iċ-chasquis kienu jistennew għall-messaġġi li kellhom jieħdu minn post għall-ieħor. Il-fluss rapidu tal-informazzjoni kien importanti għal imperu li kien qed jikber b'mod kostanti. Iċ-chasquiwasis normalment kienu pjuttost żgħar u ma tantx hemm wisq evidenza arkeoloġika u riċerka fuqhom.

Mogħdija tal-Inka lejn Machu Picchu

Machu Picchu stess kienet remota ħafna, u kienet isservi bħala residenza rjali popolata mill-Inka fit-tmun u minn diversi mijiet ta' qaddejja. Kienet teħtieġ infużjonijiet regolari ta' oġġetti u servizzi minn Cusco u partijiet oħra tal-imperu. Dan joħroġ fid-dieher mill-fatt li ma hemm l-ebda faċilità kbira tal-gvern għall-ħżin. Studju tal-1997 ikkonkluda li l-potenzjal agrikolu tas-sit ma kienx biżżejjed biex isostni lir-residenti, anke fuq bażi staġonali.

Referenzi

1. ^ D'Altroy, Terence N. (2002). The Incas. Blackwell Publishers Inc. ISBN 0-631-17677-2. p. 242.
2. ^ Thompson, Donald E.; John V. Murra (July 1966). "The Inca Bridges in the Huanuco Region". Society for American Archaeology. 5. 31 (1). p. 634.
3. ^ History of the Inca realm. Cambridge, England: Cambridge University Press. 1999. p. 60. ISBN 0-521-63759-7.
4. ^ Mattos, Ramiro (2015). El Qhapaq Ñan del Tawantinsuyu: reflexiones sobre su significado político y social en el presente andino - Revista de Antropología del Museo de Entre Ríos 12-20 (2015).
5. ^ Raffino, Rodolfo et al. Rumichaca: el puente inca en la cordillera de los Chichas (Tarija, Bolivia) – in "Arqueologia argentina en los incios de un nevo siglo", pp. 215-223.
6. ^ Perú, Historia del (2014-08-21). "La población en el Virreinato". Historia del Perú (bl-Ispanjol). Miġbur 2023-06-06.
7. ^ "Long-term effects of the Inca Road". CEPR (bl-Ingliż). 2021-07-29. Miġbur 2023-06-06.
8. ^ Ministerio de Cultura de Peru (2011). Qhapaq Ñan, el Camino Inca - Lima.
9. ^ Hyslop, John (1984). The Inca Road System (Studies in Archaeology) - New York: Institute of Andean Research - Academic Press INC – Harcourt Brace Jovanovich Publishers.
10. ^ Incas: lords of gold and glory. New York: Time-Life Books. 1992. pp. 94–97. ISBN 0-8094-9870-7.
11. ^ Ministerio de Cultura del Perú (2016). Guía de Identificación y Registro del Qhapaq Ñan – Lima.
12. ^ Lumbreras, Luis Guillermo (2004).Presentación. Proyecto Qhapaq Ñan Informe de Campaña 2002-2003. Instituto Nacional de Cultura, Lima.
13. ^ ^{a b ċ} Centre, UNESCO World Heritage. "Qhapaq Ñan, Andean Road System". UNESCO World Heritage Centre (bl-Ingliż). Miġbur 2023-06-07.