Harar

Harar (bl-Amharic: ሐረር; bil-Harari: ሀረር; bl-Oromo: Adare Biyyo; bis-Somali: Herer; bl-Għarbi: هرر), magħrufa storikament mill-indiġeni bħala Harar-Gey jew sempliċement Gey (bil-Harari: ጌይ Gēy, li litteralment tfisser "il-belt"), hija belt iffortifikata fil-Lvant tal-Etjopja. Bl-Għarbi l-belt hija magħrufa wkoll bħala l-Belt tal-Qaddisin (bl-Għarbi: مدينة الأولياء, b'ittri Rumani: Madīna al-ʾAwliyāʾ).

Harar
Etjopja
Amministrazzjoni
Stat sovran	Etjopja
Region of Ethiopia	Reġjun ta' Harar
Kap tal-Gvern	Q134822165
Ismijiet oriġinali	ሐረር
Kodiċi postali	3200
Ġeografija
Koordinati	9°18′40″N 42°07′40″E / 9.3111111111111°N 42.127777777778°E / 9.3111111111111; 42.127777777778Koordinati: 9°18′40″N 42°07′40″E / 9.3111111111111°N 42.127777777778°E / 9.3111111111111; 42.127777777778
Harar Harar (Ethiopia)
Għoli	1,885 m
Demografija
Popolazzjoni	157,000 abitanti (2022)
Informazzjoni oħra
Kodiċi tat-telefon	025 666u 025 667
Żona tal-Ħin	UTC+3
hararcity.gov.et

Harar hija l-belt kapitali tar-Reġjun ta' Harar. Il-belt tal-qedem tinsab fil-quċċata ta' għolja fil-parti tal-Lvant tal-pajjiż u tinsab madwar 500 kilometru mill-belt kapitali Etjopjana f'elevazzjoni ta' 1,885 metru (6,184 pied).

Għal sekli sħaħ, Harar kienet ċentru kummerċjali ewlieni li kien ikkollegat mar-rotot kummerċjali tal-bqija tal-Etjopja, tal-Qarn tal-Afrika kollu, tal-Peniżola tal-Arabja u tal-Asja, u mal-bqija tad-dinja permezz tal-portijiet tagħha. Harar Jugol, iċ-ċentru storiku ffortifikat tal-belt, tniżżel fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2006 bħala rikonoxximent tal-wirt kulturali tal-belt. Minħabba l-istorja twila ta' involviment ta' Harar fil-kummerċ fi ħdan il-Peniżola tal-Arabja, il-Gvern tal-Etjopja stabbilixxa li t-tiġrif jew it-tbagħbis ta' kwalunkwe wieħed mis-siti storiċi fi ħdan il-belt huwa reat krimininali. Fost dawn is-siti ġew inklużi d-djar, il-mużewijiet u l-oġġetti skartati minn żmien il-gwerra. Skont l-UNESCO, Harar titqies bħala "r-raba' l-iktar belt imqaddsa tal-Iżlam" bi 82 moskea, tlieta minnhom li jmorru lura għas-seklu 10, u b'102 santwarji.

Fatḥ Madīnat Harar ta' , storja mhux ippubblikata tal-belt fis-seklu 13, tirrakkonta li l-qaddis leġġendarju u diversi mexxejja reliġjużi oħra insedjaw il-promontorju ta' Harar għall-ħabta tal-1216. Harar iktar 'il quddiem saret il-belt kapitali ġdida tas-Sultanat ta' Adal fl-1520 mis-Sultan . Il-belt esperjenzat deklin politiku matul l-Emirat ta' Harar li ġie wara, u reġgħet kisbet ftit importanza biss fil-perjodu tal-Kedivat tal-Eġittu. Matul l-Imperu Etjopjan, il-belt marret lura għalkemm xorta waħda baqa' jkollha ċertu prestiġju kulturali.

Storja

Id-data meta Harar ġiet stabbilita mhix ċara u diversi dati ġew issuġġeriti. Uħud isostnu li l-insedjaturi Semitiċi bikrin tar-reġjun x'aktarx li kienu ta' nisel Hadhrami. Fi kwalunkwe każ, il-belt moderna ta' Harar fil-biċċa l-kbira tmur lura l-iktar għall-bidu tas-seklu 18, għalkemm is-sit innifsu ilu sit ta' belt għal ferm iktar minn hekk.

X'aktarx li l-abitanti oriġinali tar-reġjun huma l-poplu Harla. Harar kienet parti mid-dominju tar-Renju ta' Harla fis-seklu 6. Fil-perjodu Iżlamiku, il-belt kellha alleanza msejħa l-istati konfederati ta' Zeila. Skont il-vjaġġatur Lhudi tas-seklu 12 , Zeila kienet l-art tal-Havilah, ikkonfinata ma' al-Habash fil-Punent.

Fis-seklu 9, Harar kienet taħt is-Sultanat ta' Shewa tad-dinastija Maḥzūmī.

L-Iżlam kien qabad sew fil-promontorju ta' Harar sas-sekli 10-11 W.K. permezz tal-kummerċ ma' Zeila. Sas-seklu 13, l-Iżlam kien sar ir-reliġjon predominanti fir-reġjun.

Tlugħ fil-poter tal-istati Musulmani

Harar saret iċ-ċentru kulturali u reliġjuż Iżlamiku fil-Qarn tal-Afrika lejn l-aħħar tal-Medju Evu.

Skont Fatḥ Madīnat Harar, il-qaddis leġġendarju Abadir Umar ar-Rida, flimkien ma' diversi mexxejja reliġjużi oħra, ġie mill-Peniżola tal-Arabja biex jinsedja l-promontorju ta' Harar għall-ħabta tal-1216 W.K., fejn Abadir jingħad li ltaqa' mal-popli Harla, Gaturi u Argobba. Skont it-tradizzjoni, ħu Abadir Fakr ad-Din stabbilixxa s-Sultanat ta' , filwaqt li wieħed mid-dixxendenti tiegħu stabbilixxa s-Sultanat ta' Hadiya.

Skont il-kronaka tas-seklu 14 ta' Amda Seyon I, Gēt (Gēy) kienet kolonja fit-territorju tal-poplu Harla. Matul il-Medju Evu, Harar kienet tagħmel parti mis-Sultanat ta' Adal, u saret il-belt kapitali tiegħu fl-1520 taħt is-Sultan Abu Bakr ibn Muhammad. Is-seklu 16 kien l-epoka tad-deheb tal-belt. Il-kultura lokali ffjorixxiet, u bosta poeti għexu u kitbu hemmhekk. Saret magħrufa wkoll għall-kafè, għall-insiġ, għall-produzzjoni tal-qfief u għal-legaturi tal-kotba.

Minn Harar, Ahmad ibn Ibrahim al-Ghazi, magħruf ukoll bħala "Gurey" u "Grañ", li t-tnejn ifissru x-"Xellugi", iddikjara gwerra ta' konkwista fis-seklu 16 li estendiet it-territorju tal-poplu Harla u hedded l-eżistenza tal-Imperu Etjopjan Kristjan Ortodoss tal-Lvant fil-qrib. Is-suċċessur tiegħu, l-Emir Nur ibn Mujahid, bena ħajt protettiv madwar il-belt biex jiddefendi l-popolazzjoni tiegħu mill-invażjoni tal-poplu Oromo. Din l-istruttura għolja erba' metri b'ħames daħliet, imsejħa l-Jugol, għadha intatta u hija simbolu tal-belt u tal-poplu Harari li jgħix fiha. F'Harar kienu jgħixu l-popli Siltʼe, Wolane, Halaba u Harari, iżda l-ewwel tliet popli mbagħad marru jgħixu fir-reġjun ta' Gurage.

Eżatt wara l-gwerer ta' Ahmad, Harar esperjenzat ġuħ kbir. Il-prezzijiet tal-ikel u tal-bhejjem għolew b'mod sinifikanti: sa'a (unità ekwivalenti għal erba' ponnijiet) ta' sorgu kien jiswa 12-il ashrafi, u ammont ekwivalenti ta' melħ kien jiswa 15-il ashrafi. Baqra kienet tiswa iktar minn 300 ashrafi. Wara li l-ekonomija rkuprat mill-ġuħ, il-prezz ta' sa'a ta' sorgu niżel għal 4-5 mahallak (sottodenominazzjoni tal-ashrafi). Perjodu ieħor ta' ġuħ matul ir-renju ta' Nur ibn Mujahid żied il-kost ta' sa'a ta' sorgu għal 2 ashrafi. F'dan il-perjodu ssemmew għall-ewwel darba l-ashrafi u l-mahallak bħala denominazzjonijiet ta' flus f'Harar.

L-Emirat ta' Harar izzekka wkoll il-muniti tiegħu stess, u l-iżjed muniti bikrin kellhom data li tista' tiġi interpretata bħala l-1218/19; iżda l-ewwel muniti ġew izzekkati ċertament sal-1789, u iktar ġew izzekkati fis-seklu 19.

fl-1886 jiddeskrivi ż-żewġ rotot antiki minn Harar sa Zeila; rotta kienet tgħaddi mill-pajjiż tal-poplu Gadabuursi u rotta kienet tgħaddi mit-territorju tal-Issa, li t-tnejn kienu sottoklan tal-familja tal-klan tad-Dir:

"Żewġ rotot, spiss imblukkati mill-attakki ta' ħallelin, kienu jwasslu minn Harar sa Zeila. Waħda kienet taqsam irdum lejn it-Tramuntana tal-belt, u mbagħad terġa' tinżel fil-baċir tax-xmara Awash permezz tal-Mogħdija Muntanjuża u l-Wied ta' Galdessa, u minn hemm tibqa' sejra lejn il-baħar fit-territorju tal-Issa, tul katina ta' blat trakitiku li jibqa' sejjer lejn in-Nofsinhar. Ir-rotta l-oħra iktar diretta iżda iktar imħarbta titla' lejn il-Grigal mill-Mogħdija Muntanjuża ta' Darmi, u taqsam it-territorju tal-poplu Gadibursis jew Gudabursis. Il-belt ta' Zeila tinsab fin-Nofsinhar ta' arċipelagu żgħir ta' gżejriet u ta' sikkiet f'punt tal-kosta abitat mit-tribù ta' Gadibursi. Għandha żewġ portijiet, wieħed użat mid-dgħajjes iżda li ma kienx tajjeb għall-vapuri, filwaqt li l-ieħor, mhux wisq 'il bogħod mill-belt lejn in-Nofsinhar, għalkemm kien tassew dejjaq, kien fond bejn 26 u 33 pied, u joffri kenn sikur lill-opri tal-baħar kbar".

Deklin

Wara l-mewt tal-Emir Nur, l-istat ta' Harar beda deklin kostanti bħala ġid u poter. Mexxej ieħor iktar 'il quddiem, l-Imam Muhammed Jasa, li kien jiġi minn Ahmad Gragn, magħruf bħala Ahmad ibn Ibrahim al Ghazi, ċeda għall-pressjonijiet taż-żieda ta' attakki tal-poplu Oromo u fl-1577 abbanduna l-belt, b'rilokazzjoni lejn Aussa u minfloku ħuh sar il-mexxej ta' Harar. Il-bażi l-ġdida mhux biss ma rnexxilhiex tipprovdi iktar sigurtà mill-invażjonijiet tal-poplu Oromo, talli ġiet attakkata wkoll mis-Somali u eventwalment ġiet invaża wkoll mill-poplu ġar tal-Afar. L-Imamat ta' Aussa esperjenza deklin matul is-seklu ta' wara, filwaqt li Harar reġgħet kisbet l-indipendenza tagħha taħt `Ali ibn Da`ud, il-fundatur ta' dinastija li mexxiet il-belt mill-1647 sal-1875, meta nħakmet mill-Eġittu.

Fil-bidu tas-seklu 19, l-Emir Ahmad III ibn Abu Bakr waqqaf l-importazzjonijiet u l-esportazzjonijiet kollha mill-port ta' Zeila u minflok għażel il-port ta' Berbera minħabba diżgwid m'ommu, oħt il-kap tal-klan Somali tal-Giri, li kellha l-kontroll tar-rotta lejn Zeila. Skont , li żar Berbera u Harar matul il-vjaġġi tiegħu, huwa rrepeta frażi famuża ta' Harar li kien sema' fl-1854: "Min jikkmanda f'Berbera, għandu d-destin ta' Harar f'idejh". F'dan il-perjodu, l-iskjavi tal-popli Sidama u Gurage kienu materja prima importanti li kienet tiġi esportata lejn il-kosta. Parti sinifikanti tal-kummerċ bejn iż-żewġ bliet storiċi ta' Harar u Berbera kien ikkontrollat minn merkanti tal-klan ta' Isaaq, Habr Awal, li kienu jwettqu kummerċ ukoll fil-kafè rinomat ta' Harar, li fis-suq internazzjonali kien imsejjaħ il-Kafè ta' Berbera. Harar kienet tospita wkoll bosta studjużi Somali li kienu jiġu jistudjaw fil-belt; l-iktar wieħed notevoli fosthom kien ix-Xejikk Madar li kien il-fundatur ta' Hargeisa.

Harar milli jidher bdiet tizzekka l-muniti pjuttost kontinwament matul ir-renju tal-Emir Abd al-Shakur ibn Yusuf. Il-muniti li nstabu mir-renju tiegħu huma ta' kwalità għolja, b'kontenut għoli tal-fidda u b'kitbiet ċari li jirriflettu l-użu ta' forom tajbin. Taħt Muhammad ibn Ali, ġiet introdotta munita oħra, b'liga qawwija tal-landa, sabiex jissodisfa l-obbligi tiegħu fil-konfront tal-aħwa Gosa. Huwa ħareġ digriet li permezz tiegħu kull min kellu l-muniti l-antiki kellu jibdilhom mal-muniti l-ġodda. Muhammad Mukhtar, uffiċjal fl-armata Eġizzjana, fl-1876 kiteb li jikkundanna din il-frodi enormi. Fl-1883, vjaġġatur Ġermaniż kiteb li l-muniti l-ġodda lanqas biss kienu jiswew għaxra fil-mija tal-valur nominali tagħhom.

Seklu 19

Fl-1875 Muhammad Rauf Pasha mexxa qawwa Eġizzjana minn Zeila lejn in-naħa ta' ġewwa tax-Xlokk tal-Etjopja, taparsi kien qed iwettaq spedizzjoni xjentifika. B'hekk irnexxielu jokkupa l-belt ta' Harar fil-11 ta' Ottubru 1875.

Rauf Pasha inizjalment issospenda l-muniti ta' Harar miċ-ċirkolazzjoni u bagħat xi kampjuni lejn il-Kajr għal analiżi, bit-tama li jiġu sostitwiti mal-muniti Eġizzjani. Madankollu, il-gvern Eġizzjan ma setax jipprovdi biżżejjed flus biex dan isir u tah il-parir li jibqa' juża l-muniti ta' Harar. Madankollu, il-valur tal-mahallak ta' Harar ġie vvalutat mill-ġdid minn 33 għal thaler ta' Marija Tereża qabel għal 300 għal dollaru wara. Ladarba l-analiżi tal-kontenut tal-fidda tal-muniti tlestiet, il-valur inbidel għal 311 għal thaler.

Matul il-perjodu tat-tmexxija tal-Eġizzjani (1875-1884), għex fil-belt bħala l-funzjonarju lokali ta' diversi kumpaniji kummerċjali differenti bbażat f'Aden; huwa rritorna fl-1888 biex ikompli l-kummerċ fil-kafè, il-misk, u l-ġlud, sa ma marda fatali obbligatu jerġa' lura lejn Franza. Dar li jingħad li kienet ir-residenza tiegħu issa ġiet ikkonvertita f'mużew.

Fl-1885, Harar reġgħet kisbet l-indipendenza tagħha taħt Amir Abdullahi, iżda din damet għal sentejn biss. Il-qawwiet ta' Shewa tal-Abissinja invadew l-Emirat ta' Harar fl-1886 iżda ġarrbu telfa kontra t-truppi tal-emir matul il-Battalja ta' Hirna. Ftit xhur iktar 'il quddiem fid-9 ta' Jannar 1887, fil-Battalja ta' Chelenqo ir-re ta' Shewa irnexxielu jaħkem il-belt ta' Harar.

Harar kienet il-post fejn ġew izzekkati l-ewwel muniti tal-istat modern tal-Etjopja taħt Menelik II, bid-data tal-1892 W.K.

Harar tilfet ftit mill-importanza kummerċjali tagħha bil-ħolqien tal-Linja Ferrovjarja bejn Addis Ababa u Djibouti li nbniet mill-Franċiżi, li inizjalment kienet maħsuba biex tgħaddi mill-belt iżda mbagħad ġiet iddevjata lejn it-Tramuntana tal-muntanji bejn Harar u x-xmara Awash biex jiġu ffrankati l-flus. Minħabba f'hekk, Dire Dawa ġiet stabbilita fl-1902 bħala Harar Ġdida. Il-Brittaniċi ppjanaw li jerġgħu jagħtu l-ħajja lir-rotta kummerċjali storika bejn Harar u Berbera billi kkollegaw iż-żewġ bliet b'linji ferrovjarji sabiex jixprunaw il-kummerċ. Madankollu, l-inizjattiva ma ġietx approvata mill-parlament peress li ġiet meqjusa li xxekkel l-Entente Cordiale bejn Franza u r-Renju Unit.

Ir-rotot kummerċjali kollha li jikkollegaw il-belt ta' Harar mal-kosta tas-Somalja kienu jgħaddu mit-territorji tas-Somalja u tal-poplu Oromo fejn is-sottoklan tal-Gadabuursi u tal-Issa tal-familja tal-klan ta' Dir kellhom monopolju kummerċjali kif imsemmi f'L-Istorja ta' Harar u l-abitanti ta' Harar:

"Fis-seklu 19, il-ġurisdizzjoni tal-Amir kienet limitata għal Harar u l-inħawi fil-qrib, filwaqt li r-rotot kummerċjali kollha lejn il-kosta kienu jgħaddu mit-territorji tas-Somalja u tal-poplu Oromo. Kien hemm żewġ rotot prattikabbli biss: waħda kienet ta' Jaldeissa, li kienet tgħaddi mit-territorji tas-Somalja u tal-popli Issa u Nole Oromo, u l-oħra ta' Darmy li kienet tgħaddi mit-territorju tal-poplu Gadaboursi. Is-Somalja, li kellha monopolju tat-trasportaturi, ħadet vantaġġ sħiħ mill-kundizzjonijiet prevalenti u l-merkanti sfaw vittmi ta' kull forma ta' abbuż u ta' estorsjoni... Taħt is-superviżjoni ta' dawn l-aġenti, il-karovani kienu jiġu fdati lill-abbans (protetturi tal-karovani), li normalment kienu jkunu membri tal-popli Issa jew Gadaboursi meta kienu jkunu diretti lejn il-kosta, u membri tal-poplu Jarso meta kienu jkunu diretti lejn in-naħa ta' ġewwa".

Seklu 20 sal-preżent

Harar inħatfet mit-truppi Taljani taħt il-Marexxall matul it-Tieni Gwerra bejn l-Etjopja u l-Italja fit-8 ta' Mejju 1936. L-ewwel battaljun tar-Riġment tan-Niġerja, avvanza minn Jijiga mill-Mogħdija Muntanjuża ta' Marda, u ħataf il-belt mill-alleati fid-29 ta' Marzu 1941. Wara l-konklużjoni tal-Ftehim Anglo-Etjopjan fl-1944, il-gvern tar-Renju Unit ingħata l-permess li jistabbilixxi konsolat f'Harar, għalkemm il-Brittaniċi rrifjutaw li jirreċiprokaw billi jħallu konsolat Etjopjan f'Hargeisa. Wara bosta rapporti dwar l-attivitajiet Brittaniċi fil-Haud li kisru l-Ftehim ta' Londra tal-1954, il-Ministeru Etjopjan għall-Affarijiet Barranin ordna li l-konsolat jingħalaq f'Marzu 1960.

Linja ferrovjarja minn Berbera sa Harrar fl-Abissinja ġiet issuġġerita bħala mezz biex in-naħa ta' ġewwa tal-protettorat tkun iktar aċċessibbli faċilment, u fl-istess ħin tiffaċilita l-kummerċ fl-Abissinja; iżda din ma ġietx approvata fuq il-bażi li l-kompetizzjoni mal-linja ferrovjarja Franċiża minn Djibouti sa Addis Ababa ma kinitx politika tajba fi żmien meta l-Entente Cordiale kien għadu kemm ġie stabbilit.

Fl-1995, il-belt u l-inħawi tal-madwar saru reġjun Etjopjan (jew kilil). Attwalment qed jinbena pipeline biex jinġarr l-ilma lejn il-belt minn Dire Dawa.

Sit ta' Wirt Dinji

Harar Jugol, il-Belt Storika Ffortifikata, ġiet iddeżinjata bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2006.

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' erba' kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (ii) "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; il-kriterju (iii) "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet"; il-kriterju (iv) "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem"; u l-kriterju (v) "Eżempju straordinarju ta' insedjament uman tradizzjonali, ta' użu tal-art jew ta' użu tal-baħar, li jirrappreżenta kultura (jew kulturi), jew interazzjoni umana mal-ambjent, speċjalment meta jkun sar vulnerabbli minħabba l-impatt ta' bidla irreversibbli".

Kultura

Skont Sir Richard Burton, il-pjanta tal-khat oriġinat minn Harar. Il-pjanta tal-kafè oriġinali ddomestikata jingħad ukoll li oriġinat minn Harar.

Klima

Il-klima ta' Harar hija kklasssifikata bħala klima subtropikali tal-artijiet għoljin (Cwb skont il-klassifikazzjoni klimatika ta' Köppen-Geiger).

Matul is-sena, it-temperaturi ta' waranofsinhar ikunu sħan jew sħan ħafna, filwaqt li t-temperaturi ta' filgħodu jkunu kesħin jew miti. Ix-xita tinżel bejn Marzu u Ottubru, l-iktar f'Awwissu, filwaqt li minn Novembru sa Frar normalment ma tinżilx xita.

Data klimatika għal Harar
Xahar	Jan	Fra	Mar	Apr	Mej	Ġun	Lul	Aww	Set	Ott	Nov	Diċ	Sena
Temp. massima medja ta' kuljum f'°C (°F)	25.3 (77.5)	26.3 (79.3)	27.1 (80.8)	26.9 (80.4)	27.0 (80.6)	25.5 (77.9)	23.8 (74.8)	22.6 (72.7)	23.9 (75.0)	26.1 (79.0)	25.8 (78.4)	25.8 (78.4)	25.5 (77.9)
Temp. minima medja ta' kuljum f'°C (°F)	11.9 (53.4)	12.9 (55.2)	13.7 (56.7)	14.5 (58.1)	14.6 (58.3)	14.1 (57.4)	14.0 (57.2)	13.6 (56.5)	13.5 (56.3)	13.1 (55.6)	12.1 (53.8)	12.0 (53.6)	13.3 (56.0)
Preċipitazzjoni medja f'mm (pulzieri)	17 (0.7)	20 (0.8)	57 (2.2)	84 (3.3)	91 (3.6)	68 (2.7)	99 (3.9)	126 (5.0)	94 (3.7)	49 (1.9)	12 (0.5)	6 (0.2)	723 (28.5)
Sors: Climate-Data

Demografija

Abbażi taċ-ċensiment nazzjonali tal-2007 imwettaq mill-Aġenzija tal-Istatistika Ċentrali tal-Etjopja (CSA), il-belt ta' Harar kellha popolazzjoni urbana totali ta' 99,368 ruħ, li minnhom 49,727 ruħ kienu rġiel u 49,641 ruħ kienu nisa. L-ikbar sitt gruppi etniċi rrapportati f'Harar kienu l-Amhara (40.55 %), l-Oromo (28.14 %), il-Harari (11.83 %), il-Gurage (7.94 %), is-Somali (6.82 %), u ta' Tigray (2.76 %); il-gruppi etniċi l-oħra kollha kienu jirrappreżentaw inqas minn 2 % tal-popolazzjoni. L-Amharic kien mitkellem bħala l-ewwel lingwa minn 49.2 % tal-abitanti tal-belt, l-Oromo minn 23.7 %, il-Harari minn 12.2 %, u s-Somali minn 6.6 %. Il-pluralità ta' abitanti urbani kienu jipprattikaw il-Kristjaneżmu Ortodoss Etjopjan, b'48.54 % tal-popolazzjoni li rrapportaw li jipprattikaw dak it-twemmin, filwaqt li 44.56 % tal-popolazzjoni qalu li kienu Musulmani, u 6.14 % li kienu Protestanti.

Ġemellaġġ

Pajjiż	Raħal
Franza	Charleville-Mézières
L-Istati Uniti	Clarkston
Il-Djibouti	Arta
It-Turkija	Şanlıurfa

Residenti notevoli

• , l-aħħar emir ta' Harar;
• , qaddis leġġendarju Musulman u fundatur ta' Harar;
• , imam u ġeneral tas-Sultanat ta' Adal;
• , il-mara ta' Ahmad ibn Ibrahim al-Ghazi;
• , emir ta' Harar;
• , mexxej ta' al-Ahbash;
• , mexxej tas-Sultanat ta' Ahmadnagar;
• , fundatur tal-Emirat ta' Harar;
• l-Ambaxxatur , l-ewwel avukat ta' Harar, neputi ta' Hajji Abdullahi Sadiq;
• , negozjant u gvernatur ta' Ogaden mill-1889 sal-1914;
• , poeta Franċiż, insedjat bħala merkant f'Harar bejn l-1880 u l-1891;
• , gvernatur ta' Jigjiga;
• , imperatur tal-Etjopja;
• , mexxej tas-Sultanat ta' Adal;
• ix-Xejikk , xejikk Somali li stabbilixxa Hargeisa;
• , imperatur tal-Imperu Etjopjan (iddeżinjat);
• , storiku tal-poplu Oromo.

Referenzi

1. ^ Leslau, Wolf (1959). "An Analysis of the Harari Vocabulary". Annales d'Ethiopie. 3: 275.
2. ^ Baynes-Rock, Marcus (24 August 2015). Among the Bone Eaters Encounters with Hyenas in Harar. Penn State University Press. ISBN 9780271074047.
3. ^ Mordechai, Abir. TRADE AND POLITICS IN THE ETHIOPIAN REGION 183O-1855. L-Università ta' Londra. p. 246.
4. ^ ^{a b ċ} Centre, UNESCO World Heritage. "Harar Jugol, the Fortified Historic Town". UNESCO World Heritage Centre (bl-Ingliż). Miġbur 2024-01-16.
5. ^ Siegbert Uhlig, Encyclopaedia Aethiopica: He-N, Volum 3, (Otto Harrassowitz Verlag: 2007), pp.111 u 319.
6. ^ Richard Pankhurst, History of Ethiopian Towns (Wiesbaden: Franz Steiner Verlag, 1982), p. 49.
7. ^ "Harar climate: Weather Harar & temperature by month". en.climate-data.org. Miġbur 2024-01-17.