Yogyakarta

Yogyakarta (pronunzjata: /ˌjoʊɡjəˈkɑːrtə/; bil-Ġavaniż: ꦔꦪꦺꦴꦒꦾꦏꦂꦠ Ngayogyakarta [ŋɑːˈjɔɡjɔˈkɑːrtɔ]; bil-Petjo: Jogjakarta) hija l-belt kapitali tar-Reġjun Speċjali ta' Yogyakarta fl-Indoneżja, fil-parti ċentrali u tan-Nofsinhar tal-gżira ta' Ġava. Bħala l-unika belt irjali Indoneżjana li għadha mmexxija minn monarkija, Yogyakarta titqies bħala ċentru importanti għall-belle arti u l-kultura klassika ta' Ġava, fosthom iż-żfin klassiku, it-tessuti batik, ir-reċtar, il-letteratura, il-mużika, il-poeżija, ix-xogħol bil-fidda, l-arti viżwali, u l-ispettakli tal-pupazzi wayang. Magħrufa bħala ċentru tal-edukazzjoni fl-Indoneżja, Yogyakarta għandha popolazzjoni kbira ta' studenti u għexieren ta' skejjel u universitajiet, fosthom l-Università ta' Gadjah Mada, l-ikbar istitut tal-edukazzjoni għolja fil-pajjiż u wieħed mill-iżjed prestiġjużi.

Yogyakarta
Indoneżja
Amministrazzjoni
Stat sovran	Indoneżja
Province of Indonesia	Yogyakarta ^(en)
Isem uffiċjali	Kota Yogyakarta
Ismijiet oriġinali	Yogyakarta Kutha Ngayogyakarta
Kodiċi postali	55111–55792
Ġeografija
Koordinati	7°48′02″S 110°23′29″E / 7.80045677°S 110.39128023°E / -7.80045677; 110.39128023Koordinati: 7°48′02″S 110°23′29″E / 7.80045677°S 110.39128023°E / -7.80045677; 110.39128023
Yogyakarta Yogyakarta (Indonesia)
Superfiċjenti	32.5±0.01 kilometru kwadru
Għoli	113 m
Fruntieri ma'	^(en) u ^(en)
Demografija
Popolazzjoni	422,732 abitanti (2017)
Informazzjoni oħra
Fondazzjoni	Il-ĦamisambUTCIl-Ħamis
Kodiċi tat-telefon	0274
Żona tal-Ħin	^(en)
bliet ġemellati	Baalbek, ^(en) , ^(en) , Hefei, ^(en) , , ^(en) u Paramaribo
jogjakota.go.id

Yogyakarta hija l-belt kapitali tas-Sultanat ta' Yogyakarta u kienet il-belt kapitali tal-Indoneżja mill-1946 sal-1948 matul ir-Rivoluzzjoni Nazzjonali Indoneżjana, b'Gedung Agung bħala l-President. Wieħed mid-distretti fix-Xlokk ta' Yogyakarta, Kotagede, kien il-belt kapitali tas-Sultanat ta' Mataram bejn l-1587 u l-1613.

Il-popolazzjoni tal-belt kienet 388,627 ruħ fiċ-ċensiment tal-2010, u 373,589 ruħ fiċ-ċensiment tal-2020; l-istima uffiċjali f'nofs l-2022 kienet 378,913-il ruħ, b'184,412-il raġel u 195,501 mara. Iż-żona metropolitana kienet tospita 4,010,436 abitant fl-2010, u din tinkludi l-belt ta' Magelang u 65 distrett fir-reġġenzi ta' Sleman, Klaten, Bantul, Kulon Progo u Magelang. Yogyakarta għandha wieħed mill-ogħla Indiċi tal-Iżvilupp Uman fl-Indoneżja. Sabiex tingħata spinta malajr lill-ekonomija, attwalment qed jitħejja pjan għat-tieni fażi tal-ferrovija ta' veloċità għolja fin-Nofsinhar tal-Indoneżja u qed jiġi żviluppat minn Bandung sa Solo, minn Yogyakarta. Il-kostruzzjoni bdiet fl-2023 u hija pproġettata li titlesta sal-2026.

Etimoloġija u ortografija

Isem Yogyakarta oriġina mill-belt Indjana ta' Ayodhya, fejn twieled l-eroj Rama tal-ġrajja epika tar-Ramayana. Yogya tfisser "adatatta; idonea; xierqa", u karta tfisser "prosperuża; li qed tiffjorixxi". B'hekk, Yogyakarta tfisser "[belt li] adattata biex tiffjorixxi".

Fil-korrispondenza tal-era kolonjali, il-belt spiss inkitbet bil-kalligrafija Ġavaniża bħala ꦔꦪꦺꦴꦒꦾꦏꦂꦠ, moqrija bħala /ˌŋɑːjɒɡjəˈkɑːrtə/ bil-prefiss miżjed ta' nga-.

Fl-ortografija ta' dak iż-żmien, l-isem proprju kien spellut bl-alfabett Latin bħala "Jogjakarta". L-ortografija tal-lingwa Indoneżjana nbidlet, u maż-żmien il-konsonanta /j/ bdiet tinkiteb ⟨y⟩, filwaqt li l-konsonanta /dʒ/ bdiet tinkiteb ⟨j⟩. Madankollu, l-ismijiet proprji u ġeografiċi tħallew iżommu l-ortografija oriġinali skont l-ortografija Indoneżjana kontemporanja. B'hekk, isem il-belt jista' jinkiteb bħala "Yogyakarta", skont il-pronunzja oriġinali, u bħala "Jogjakarta", skont l-ortografija tal-Olandiż antik, mingħajr ma żżomm mal-etimoloġija oriġinali ta' Ayodhya. Fid-dokumenti kontemporanji wieħed jista' jiltaqa' maż-żewġ verżjonijiet ortografiċi.

Storja

Renju ta' Mataram (sekli 8-10 W.K.)

Skont il-kitba mnaqqxa ta' Canggal li tmur lura għas-732 W.K., iż-żona magħrufa tradizzjonalment bħala "Mataram" saret il-belt kapitali tar-Renju ta' Medang, identifikata bħala Mdang i Bhumi Mataram u stabbilita mir-Re Sanjaya ta' Mataram. Il-kitba mnaqqxa nstabet f'tempju Induista f'Ġava Ċentrali, 40 kilometru 'l bogħod minn Yogyakarta u 20 kilometru 'l bogħod mill-kumpless ta' tempji ġgantesk ta' Borobudur. Dan it-tempju Induista stess kien jinsab fil-fruntiera bejn iż-żona tad-dinastija Induista ta' Sañjaya u ż-żona tad-dinastija Buddista ta' Shailendra.

Mataram saret iċ-ċentru ta' kultura Induista-Buddista Ġavaniża raffinata u sofistikata għal madwar tliet sekli fil-qalba tal-wied tax-xmara Progo, max-xaqlibiet tan-Nofsinhar tal-vulkan Merapi. F'dak iż-żmien inbnew bosta candi (tempji), inkluż Borobudur u Prambanan.

Għall-ħabta tad-929 W.K., l-aħħar mexxej tad-dinastija Sañjaya, ir-Re Mpu Sindok ta' Mataram, ittrasferixxa s-sede tal-poter tar-Renju ta' Mataram minn Ġava Ċentrali għal-Lvant ta' Ġava u stabbilixxa d-dinastija Isyana. Il-kawża eżatta tat-trasferiment mhijiex ċerta; madankollu, x'aktarx li dan ġie kkawżat minn żbroffar qawwi tal-vulkan Merapi jew minn taqbida għall-poter mar-renju ta' Srivijaya bbażat f'Sumatra.

L-istoriċi jissuġġerixxu li f'xi żmien matul ir-renju tar-Re Wawa ta' Mataram (924-929 W.K.), il-vulkan Merapi żbroffa u qered il-belt kapitali tar-renju ta' Mataram.

Imperu Majapahit (1293-1527)

Matul żmien il-Majapahit, iż-żona madwar Yogyakarta moderna ġiet identifikata mill-ġdid bħala "Mataram" u ġiet rikonoxxuta bħala waħda mit-tnax-il provinċja tal-Majapahit f'Ġava mmexxija minn Duka magħruf bħala Bhre Mataram. Matul ir-renju tar-raba' re tal-Imperu Majapahit, ir-Re Induista Hayam Wuruk (1350-1389) tad-dinastija Rajasa, it-titlu ta' Bhre Mataram inżamm min-neputi u l-iben tar-rispett tar-re Wikramawardhana, li iktar 'il quddiem sar il-ħames re tal-Imperu Majapahit.

Sultanat ta' Mataram (1587-1755)

Kotagede, issa distrett fix-Xlokk ta' Yogyakarta, ġie stabbilit bħala l-belt kapitali tas-Sultanat ta' Mataram mill-1587 sal-1613.

Matul ir-renju tas-Sultan Agung Hanyokrokusumo (1613-1645), is-Sultanat ta' Mataram laħaq il-quċċata tiegħu bħala l-ikbar renju f'Ġava, u kabbar l-influwenza tiegħu sa Ġava Ċentrali, il-Lvant ta' Ġava, u nofs il-Punent ta' Ġava. Wara żewġ bidliet tal-belt kapitali — l-ewwel Karta u mbagħad Plered, li t-tnejn jinsabu fir-reġġenza attwali ta' Bantul, il-belt kapitali tas-Sultanat ta' Mataram finalment ġiet ittrasferita lejn Kartasura.

Seċessjoni ta' Yogyakarta u invażjonijiet Ewropej (1745-1830)

Fis-Sultanat ta' Mataram faqqgħet gwerra ċivili bejn Pakubuwono II (1745-1749), l-aħħar mexxej ta' Kartasura, u ħuh iż-żgħir u l-ewwel werriet tat-tron, il-Prinċep Mangkubumi (li iktar 'il quddiem sar magħruf bħala Hamengkubuwono I, l-ewwel Sultan ta' Yogyakarta, u l-fundatur tad-dinastija rjali attwali). Pakubuwono II kien qabel li jikkoopera mal-Kumpanija Olandiża tal-Lvant tal-Indja, u ċeda parti mit-territorju ta' Mataram lill-Olandiżi. Ħuh iż-żgħir, il-Prinċep Mangkubumi, ma qabilx ma' dan il-ftehim, u kkwota tħassib li n-nies kienu se jsiru skjavi taħt it-tmexxija tal-Olandiżi. Matul il-gwerra, il-Prinċep Mangkubumi għeleb il-forzi ta' Pakubuwono II u ddikjara s-sovranità fis-Sultanat ta' Yogyakarta, filwaqt li okkupa l-partijiet tan-Nofsinhar tal-eks Sultanat ta' Mataram.

Pakubowono II miet minħabba mard, u b'hekk is-Sultanat ta' Yogyakarta ġie stabbilit bis-saħħa tat-Trattat ta' Giyanti (Perjanjian Gianti), li ġie ffirmat u rratifikat fit-13 ta' Frar 1755 bejn il-Prinċep Mangkubumi, il-Kumpanija Olandiża tal-Lvant tal-Indja, u n-neputi tiegħu Pakubuwono III u l-alleati tiegħu. Bl-isem ta' Sultan Hamengkubuwono I, Mangkubumi ħa t-tron f'idejh u stabbilixxa d-dinastija rjali ta' Hamengkubuwono, li għadha fil-poter f'Yogyakarta sal-lum. Is-Sultan Hamengkubuwono I u l-familja tiegħu ttrasferew ruħhom uffiċjalment fil-Palazz ta' Yogyakarta, li għadu s-sede tas-sultan renjanti, fis-7 ta' Ottubru 1756. Dawn l-avvenimenti konsegwentement immarkaw it-tmiem tas-Sultanat ta' Mataram, u b'hekk twieldu s-Sultanat ta' Yogyakarta u s-Sultanat ta' Surakarta.

Matul il-perjodu qasir tat-tmexxija Brittanika f'Ġava fl-1811, għajdut ta' pjanijiet mill-qorti rjali ta' Yogyakarta biex jiġi varat attakk kontra l-Brittaniċi ħasseb il-Brittaniċi stazzjonati f'Ġava. Fl-20 ta' Ġunju 1812, Sir mexxa qawwa ta' 1,200 Brittaniku biex jaħtaf il-kraton ta' Yogyakarta. Il-forzi ta' Yogyakarta, sfaw sorpriżi mill-attakk u malajr tilfu; il-kraton ċeda wara jum, u sussegwentement insterqulu r-rikkezzi tiegħu u ngħata n-nar.

L-attakk fuq il-kraton kien l-ewwel tax-xorta tiegħu fl-istorja Indoneżjana, u l-qorti rjali ta' Yogyakarta sfat umiljata. Is-sultanat reġa' sab ruħu involut f'kunflitt matul il-Gwerra ta' Ġava.

Żmien ir-Repubblika tal-Indoneżja (mill-1945 sal-preżent)

Fl-1942, l-Imperu Ġappuniż invada l-Indji tal-Lvant Olandiżi u mexxa f'Ġava sat-telfa mġarrba fl-1945. Sukarno pproklama l-indipendenza tar-Repubblika Indoneżjana fis-17 ta' Awwissu 1945; is-Sultan Hamengkubuwono IX minnufih bagħat ittra lil Sukarno, u esprima l-appoġġ tiegħu għan-nazzjon ġdid tal-Indoneżja u rrikonoxxa s-Sultanat ta' Yogyakarta bħala parti mir-Repubblika tal-Indoneżja.

Is-Sultanat ta' Surakarta għamel l-istess, u b'hekk iż-żewġ renji Ġavaniżi ngħataw status privileġġat bħala "Reġjuni Speċjali" fi ħdan ir-Repubblika Indoneżjana. Madankollu, minħabba rewwixta antirjalista tax-Xellug f'Surakarta, is-Sultanat ta' Surakarta tilef l-istatus speċjali amministrattiv tiegħu fl-1946 u ġie assorbit fil-Provinċja ta' Ġava Ċentrali.

L-appoġġ ta' Yogyakarta kien essenzjali fit-taqbida Indoneżjana għall-indipendenza matul ir-Rivoluzzjoni Nazzjonali Indoneżjana (1945-1949). Il-belt ta' Yogyakarta saret il-belt kapitali tar-Repubblika Indoneżjana mill-1946 sal-1948, wara l-waqgħa ta' f'idejn l-Olandiżi. Iktar 'il quddiem l-Olandiżi invadew Yogyakarta wkoll, u b'hekk il-belt kapitali tar-repubblika reġgħet ġiet ittrasferita lejn Bukittinggi fil-Punent ta' Sumatra fid-19 ta' Diċembru 1948. L-Offensiva Ġenerali tal-1 ta' Marzu 1949 irriżultat f'rebħa politika u strateġika Indoneżjana kontra l-Olandiżi u l-irtirar tal-forzi Olandiżi minn Yogyakarta. Fid-29 ta' Ġunju 1949, Yogyakarta nħelset għalkollox mill-forzi Olandiżi, taħt pressjoni min-Nazzjonijiet Uniti.

Għall-kontribut sinifikanti tagħha għas-sopravivenza tar-Repubblika Indoneżjana, Yogyakarta ngħatat l-awtonomija bħala "distrett speċjali", u b'hekk saret l-unika reġjun fl-Indoneżja mmexxi minn monarkija rikonoxxuta.

Sit ta' Wirt Dinji

L-Assi Kożmoloġiku ta' Yogyakarta u l-Binjiet Storiċi tagħha ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2023.

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (ii) "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; u l-kriterju (iii) "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet".

Ġeografija

L-erja tal-belt ta' Yogyakarta hija 32.5 kilometru kwadru (12.5-il mil kwadru). Filwaqt li l-belt hija mifruxa lejn l-erba' punti kardinali mill-Kraton, il-Palazz tas-Sultan, il-qalba tal-belt moderna tinsab fit-Tramuntana, iċċentrata madwar il-binjiet kolonjali Olandiżi u d-distrett kummerċjali. Jalan Malioboro, b'ringieli ta' bankarelli tal-bejjiegħa, flimkien mas-swieq u l-istabbilimenti kummerċjali fil-qrib, hija t-triq primarja tax-xiri għat-turisti fil-belt, filwaqt li Jalan Solo, iktar lejn it-Tramuntana u l-Lvant, hija d-distrett tax-xiri tan-nies lokali. Is-suq lokali kbir ta' Beringharjo u l-forti Olandiż irrestawrat ta' Vredeburg jinsabu fin-naħa tal-Lvant tat-tard tan-Nofsinhar ta' Malioboro.

Madwar il-Kraton hemm kwartier residenzjali b'popolazzjoni densa li tokkupa l-art li qabel kienet dominju uniku tas-Sultan. Evidenza ta' dan l-użu preċedenti huma l-bosta ħitan antiki sparpaljati mal-belt kollha, u l-fdalijiet tal-kastell tal-ilma ta' Taman Sari, li nbena fl-1758 bħala ġnien tad-divertiment. Wara li l-ġnien ma baqax jintuża mis-Sultan, il-ġnien ġie abbandunat u wara beda jintuża għall-abitazzjonijiet mill-impjegati tal-palazz u d-dixxendenti. Fl-2004 saru sforzi ta' rikostruzzjoni u issa s-sit huwa attrazzjoni popolari fost it-turisti.

Qrib il-belt ta' Yogyakarta hemm il-vulkan ta' Merapi, u l-periferiji tat-Tramuntana tal-belt jibqgħu sejrin sax-xaqlibiet tan-Nofsinhar tal-muntanja fir-Reġġenza ta' Sleman. Il-vulkan Merapi (litteralment "il-muntanja tan-nar" bl-Indoneżjan u bil-Ġavaniż), huwa vulkan attiv li jinsab fil-fruntiera bejn Ġava Ċentrali u Yogyakarta. Huwa l-iżjed vulkan attiv fl-Indoneżja u ilu jiżbroffa regolarment mill-1548.

Klima

Yogyakarta għandha klima tropikali tal-monsuni (Am) bi preċipitazzjoni fix-xhur l-iktar nexfin bejn Ġunju u Settembru taħt il-100 millimetru (3.9 pulzieri). L-iżjed xahar bi preċipitazzjoni kbira f'Yogyakarta huwa Jannar, bi preċipitazzjoni li tlaħħaq 392 millimetru (15.4-il pulzier). Il-klima hija influwenzata mill-monsuni. It-temperatura annwali bejn wieħed u ieħor tkun bejn 26 u 27 grad Ċelsju. L-iżjed xahar sħun huwa April, b'temperatura medja ta' 27.1 grad Ċelsju.

Data klimatika għal Yogyakarta, l-Indoneżja (b'elevazzjoni ta' 121 metru jew 397 pied)
Xahar	Jan	Fra	Mar	Apr	Mej	Ġun	Lul	Aww	Set	Ott	Nov	Diċ	Sena
Temp. għolja rekord f'°C (°F)	31 (88)	32 (90)	32 (90)	33 (91)	32 (90)	32 (90)	32 (90)	32 (90)	34 (93)	35 (95)	35 (95)	32 (90)	35 (95)
Temp. għolja medja f'°C (°F)	29.8 (85.6)	30.5 (86.9)	31.3 (88.3)	31.5 (88.7)	31.1 (88.0)	31.0 (87.8)	30.3 (86.5)	30.7 (87.3)	31.5 (88.7)	31.6 (88.9)	30.9 (87.6)	30.1 (86.2)	30.9 (87.5)
Temp. medja ta' kuljum f'°C (°F)	26.3 (79.3)	26.5 (79.7)	26.6 (79.9)	27.1 (80.8)	26.9 (80.4)	26.2 (79.2)	25.4 (77.7)	25.6 (78.1)	26.4 (79.5)	27.0 (80.6)	26.8 (80.2)	26.4 (79.5)	26.4 (79.6)
Temp. baxxa medja f'°C (°F)	22.9 (73.2)	22.8 (73.0)	22.9 (73.2)	23.0 (73.4)	22.7 (72.9)	21.5 (70.7)	20.6 (69.1)	20.6 (69.1)	21.7 (71.1)	22.7 (72.9)	23.0 (73.4)	22.8 (73.0)	22.3 (72.1)
Temp. baxxa rekord f'°C (°F)	20 (68)	21 (70)	21 (70)	21 (70)	18 (64)	16 (61)	17 (63)	16 (61)	18 (64)	21 (70)	21 (70)	20 (68)	16 (61)
Preċipitazzjoni medja f'mm (pulzieri)	392 (15.4)	299 (11.8)	363 (14.3)	149 (5.9)	141 (5.6)	68 (2.7)	29 (1.1)	16 (0.6)	49 (1.9)	136 (5.4)	237 (9.3)	278 (10.9)	2,157 (84.9)
Umdità relattiva medja (%)	82	82	81	78	77	74	74	71	69	73	77	82	77
Sors 1: Climate-Data.org (temperatura u preċipitazzjoni).
Sors 2: Weatherbase (temperaturi rekord u umdità).

Distretti amministrattivi

Il-belt ta' Yogyakarta hija parti amministrattiva mir-Reġjun Speċjali ta' Yogyakarta li għandu l-istatus ta' provinċja fl-Indoneżja. Fl-2020, il-belt ta' Yogyakarta kellha l-ikbar densità tal-popolazzjoni fiż-Żona Metropolitana ta' Yogyakarta, bi 11,546 ruħ kull kilometru kwadru. Ir-reġġenzi ta' Sleman u ta' Bantul jinsabu fit-tieni post b'densità tal-popolazzjoni ta' 1,958.5 ruħ kull kilometru kwadru, u fit-tielet post b'densità tal-popolazzjoni ta' 1,940 ruħ kull kilometru kwadru, rispettivament. Fi ħdan iż-Żona Metropolitana ta' Yogyakarta hemm il-belt ta' Yogyakarta.

Yogyakarta hija maqsuma f'erbatax-il suddiviżjoni distrettwali msejħa kemantren, u b'hekk Yogyakarta hija l-unika belt fl-Indoneżja bi struttura simili, peress li tapplika biss fi ħdan ir-Reġjun Speċjali ta' Yogyakarta. Hawn taħt hemm lista tal-kemantrens, bl-erja u bil-popolazzjoni tagħhom skont iċ-ċensimenti tal-2010 u tal-2020, flimkien mal-istimi uffiċjali f'nofs l-2022. It-tabella tinkludi wkoll iċ-ċentri amministrattivi distrettwali u l-għadd ta' villaġġi amministrattivi f'kull distrett.

Isem id-Distrett (kemantren)	Erja f'km^2	Pop. skont iċ-ċensiment tal-2010	Pop. skont iċ-ċensiment tal-2020	Stima tal-popolazzjoni f'nofs l-2022	Ċentru amministrattiv	Nru ta' villaġġi
Mantrijeron	2.67	31,267	33,340	34,146	Suryodiningratan	3
Kraton	1.38	17,471	17,943	18,244	Kapipaten	3
Mergangsan	2.30	29,292	28,739	29,071	Brontokusuman	3
Umbulharjo	8.33	76,743	68,170	68,957	Warungboto	7
Kotagede	2.99	31,152	33,280	34,097	Prenggan	3
Gondokusuman	3.99	45,293	36,921	37,347	Demangan	5
Danurejan	1.11	18,342	18,670	18,950	Bausasran	3
Pakualaman	0.65	9,316	9,148	9,254	Gunungketur	2
Gondomanan	1.14	13,029	12,793	12,941	Prawirodirjanpectr	2
Ngampilan	0.84	16,320	15,358	15,535	Notoprajan	2
Wirobrajan	1.77	24,840	24,739	25,024	Patangpuluhan	3
Gedongtengen	0.99	17,185	16,484	16,674	Pringgokusuman	2
Jetis	1.72	23,454	23,385	23,655	Bumijo	3
Tegalrejo	2.96	34,923	34,619	35,018	Tagalrejo	4
Total	32.82	388,627	373,589	378,913		45

Ekonomija

Fl-2017, il-Prodott Reġjonali Domestiku Gross tal-belt ta' Yogyakarta bil-prezzijiet attwali kien ta' 31.31 triljun rupiah (madwar 2.2 biljun dollaru Amerikan). Is-settur terzjarju kkontribwixxa sehem importanti (madwar 78 % tal-Prodott Domestiku Gross) u kien jinkludi l-kummerċ bl-imnut u bl-ingrossa, it-tiswija tal-karozzi u tal-muturi, it-trasport u l-ħżin, l-akkomodazzjoni u l-provvista tal-ikel u tax-xorb, l-informazzjoni u l-komunikazzjoni, is-servizzi finanzjarji u l-assigurazzjoni, il-proprjetà immobbli, is-servizzi korporattivi, l-amministrazzjoni governattiva, id-difiża u s-sigurtà soċjali obbligatorja, is-servizzi edukattivi, is-servizzi tas-saħħa u l-attivitajiet soċjali, kif ukoll servizzi oħra. Fl-2017, it-tkabbir ekonomiku tal-belt ta' Yogyakarta laħaq il-5.24 fil-mija kemxejn iktar malajr meta mqabbel mal-2016, meta t-tkabbir kien laħaq il-5.11 fil-mija.

Sabiex tingħata spinta malajr lill-ekonomija, attwalment qed jiġi żviluppat pjan għat-tieni fażi tal-ferrovija ta' veloċità għolja Indoneżjana minn Bandung sa Solo minn Yogyakarta. Il-kostruzzjoni bdiet fl-2020 u hija pproġettata li titlesta sal-2024.

Demografija

Maġġoranza kbira tal-popolazzjoni hija Ġavaniża. Madankollu, bħala belt b'għadd kbir ta' skejjel u ta' universitajiet, u b'kost relattivament baxx ta' għajxien meta mqabbel ma' bliet Indoneżjani oħra, Yogyakarta attirat għadd sinifikanti ta' studenti mill-Indoneżja kollha. B'hekk, hemm bosta gruppi etniċi Indoneżjani oħra jgħixu f'Yogyakarta, speċjalment mill-partijiet fil-Lvant tal-Indoneżja.

Fil-belt hemm xi komunitajiet ta' barranin ukoll, magħmula l-iktar minn turisti u studenti barranin.

Reliġjon

Borobudur is the world's largest Buddhist archaeological site.

Fl-2014, il-kompożizzjoni reliġjuża f'Yogyakarta kienet imqassma kif ġej: l-Iżlam (82.32 %), il-Kattoliċiżmu (10.66 %), il-Protestantiżmu (6.54 %), il-Buddiżmu (0.34 %), l-Induiżmu (0.13 %), u l-Konfuċjaniżmu (0.01 %).

Yogyakarta tradizzjonalment ilha magħrufa bħala reġjun fejn komunitajiet bi twemmin differenti jgħixu f'armonija, iżda f'dawn l-aħħar snin l-intolleranza reliġjuża kibret.

Fl-2018, il-gvernatur tar-Reġjun Speċjali ta' Yogyakarta, Hamengkubuwono X, appella biex il-libertajiet reliġjużi jiġu ppreservati wara li seħħ attakk terroristiku kontra knejjes u binjiet pubbliċi f'Surabaya fl-istess sena.

Turiżmu

Borobudur is the world's largest Buddhist archaeological site.

Yogyakarta fiha sensiela ta' binjiet u attrazzjonijiet storiċi u monumenti importanti. Bis-saħħa tal-prossimità tagħha ma' Borobudur u Prambanan, u l-preżenza tal-kultura Ġavaniża tal-Kraton, Yogyakarta għandha industrija mdaqqsa tat-turiżmu. Kotagede, il-kapitali tas-Sultanat ta' Mataram tinsab ukoll fil-belt.

It-triq ta' Malioboro fil-belt hija popolari għax-xiri u għall-ikel, u fiha żona pedonali. Il-Kraton huwa l-palazz u s-sede tas-Sultan renjanti ta' Yogyakarta u jinsab ukoll fil-belt. Il-kumpless tal-palazz huwa ċentru tal-kultura Ġavaniża, u fih mużew bl-artefatti rjali għall-wiri. Il-monument ta' Tugu huwa monument importanti ta' Yogyakarta. Il-monument tal-1 ta' Marzu li jinsab f'Jalan Malioboro nbena biex ifakkar l-Offensiva Ġenerali tal-1 ta' Marzu 1949 matul ir-Rivoluzzjoni Nazzjonali Indoneżjana.

Soċjetà u tradizzjonijiet

Fost it-tradizzjonijiet u s-swieq lokali notevoli f'Yogyakarta hemm:

• iż-żona tal-produzzjoni tat-tessuti Batik, fejn is-suq ta' Beringharjo huwa l-iżjed famuż;
• ix-xogħol bil-fidda u l-ġojjellerija bil-filugran, fejn iċ-ċentru prinċipali tal-produzzjoni huwa f'Kotagede;
• il-produzzjoni tal-maskri Indoneżjani, fil-villaġġ ta' Bobung, Wonosari;
• l-ispettakli taż-żfin tradizzjonali Ġavaniż, speċjalment il-wayang wong tar-Ramayana li ssir f'Prambanan u f'Purowisata; żifniet Ġavaniżi oħra jsiru fil-Kraton Ngayogyakarta Hadiningrat (il-palazz irjali);
• il-Wayang kulit, l-ispettaklu tradizzjonali Ġavaniż tal-pupazzi tal-ġilda li jintużaw għall-ispettakli bid-dellijiet;
• ir-reċtar kontemporanju u l-ispettakli bil-pupazzji kontemporanji, eż. it-Teatru tal-Pupazzi ta' Papermoon;
• il-mużika Gamelan, inkluż il-Gamelan Yogyakarta lokali li ġiet żviluppata fil-qrati rjali;
• il-festivals Ġavaniżi tradizzjonali annwali, fosthom is-Sekaten jew il-Gerebeg Mulud;
• il-movimenti teatrali żgħar, eż. Komunitas Sakatoya;
• l-ispettakli tal-arti viżwali, eż. il-komunità ta' Taring Padi f'Bantul.

Gastronomija

• Gudeg Yogya: ikel tradizzjonali ta' Yogyakarta u Ġava Ċentrali magħmul min-nangka (frotta) mhux misjura li tiġi mgħollija għal diversi sigħat biz-zokkor tas-siġar tal-palm u bil-ħalib tal-ġewż tal-Indì. Is-soltu dan l-ikel jiġi akkumpanjat minn opor ayam (tiġieġ fil-ħalib tal-ġewż tal-Indì), telur pindang (stuffat tal-bajd iebes), u krechek (stuffat jaħraq tal-ġilda taċ-ċanga u tat-tofu). Il-Gudeg ta' Yogyakarta għandu togħma ħelwa u mielħa unika, u huwa iktar niexef u iktar aħmar minn varjanti reġjonali oħra minħabba ż-żieda tal-weraq tat-tik Ġavaniż.
• Krechek (jew krecek jew sambal goreng krechek): ikla tradizzjonali taħraq tal-ġilda taċ-ċanga magħmula minn krupuk kulit imħawra (crackers tal-ġilda taċ-ċanga). Il-Krechek is-soltu jittiekel bħala kontorn flimkien mal-gudeg.
• Ayam goreng Kalasan: stuffat tat-tiġieġ bil-kosbor, it-tewm, il-lewż Asjatiku, u l-ilma tal-ġewż tal-Indì, li mbagħad jintefa' fiż-żejt jagħli sa ma jiġi jqarmeċ. Jittiekel flimkien mas-sambal u l-ħxejjex mhux imsajra.
• Sego kucing: ross bi ftit kontorn.
• Bakpia u bakpia Pathok: ħelu sfiljurat bil-pejst tal-fażola zokkrija mung, li oriġina mill-ħelu Ċiniż. Żona magħrufa sew għall-produzzjoni tal-bakpia hija Pathok qrib Jalan Malioboro, fejn jinbiegħ il-bakpia Pathok.
• Kipo: oriġina mill-mistoqsija bil-Ġavaniż Iki opo? ("Dan x'inhu?") u huwa bukkun żgħir tal-ħelu minn Kotagede magħmul bid-dqiq tar-ross glutinuż u l-għaġina tal-ħalib tal-ġewż tal-Indì mimlija bil-ġewż tal-Indì maħkuk u z-zokkor tas-siġar tal-palm.
• Ronde (wedhang ronde): deżerta Ġavaniża taħraq magħmula minn blalen tar-ross glutinuż mimlija bil-pejst tal-karawett, fil-wiċċ ta' te jaħraq tal-ġinġer ħelu u l-lemongrass.
• Angsle (wedhang angsle): deżerta taħraq ta' soppa tal-perli sago, ross glutinuż imsajjar minn qabel u fażola mung, putu mayang (kejkijiet ikkuluriti tad-dqiq b'għamla ta' tarja), u karawett moqli, miksija bil-ħalib tal-ġewż tal-Indì jaħraq u ħelu.
• Wedhang uwuh: xarba taħraq Ġavaniża tal-imsiemer tal-qronfol.

Mużewijiet

Yogyakarta għandha bosta siti storiċi, fosthom it-tempju ta' Prambanan, mużewijiet fil-qorti rjali, il-Mużew ta' Sonobudoyo, u mużewijiet f'binjiet kolonjali bħall-Mużew tal-Forti ta' Vredeburg li jinsab fi ħdan l-eks forti Olandiż. Minħabba l-importanza ta' Yogyakarta matul il-gwerra tal-indipendena mill-Olandiżi, hemm bosta mfakar u mużewijiet, bħall-Monument tal-Ħakma mill-Ġdid ta' Yogyakarta.

Lejn il-Lvant taċ-ċentru tal-belt hemm mużew kbir tal-Forzi tal-Ajru (il-Mużew Pusat Dirgantara Mandala), b'36 inġenju tal-ajru fil-binja u sitt inġenji tal-ajru għall-wiri fuq barra. Peress li l-Indoneżja għal xi żmien kienet fl-isfera ta' influwenza Sovjetika, dan il-mużew fih għadd ta' inġenji tal-ajru Russi antiki li ma kinux disponibbli għal spezzjoni fl-isfera ta' influwenza tan-NATO. Il-kollezzjoni tinkludi eżempji ta' Mikoyan-Gurevich MiG-15 trainer, Mikoyan-Gurevich MiG-17, Mikoyan-Gurevich MiG-19, Mikoyan-Gurevich MiG-21 u Tupolev Tu-16, flimkien ma' ġabra ta' inġenji tal-ajru Ġappuniżi, Amerikani u Brittaniċi. Mużewijiet oħra jinkludu l-Mużew Nazzjonali ta' Jogja.

Sport

It-tim tal-futbol , li attwalment jilgħab fil-Liga 2, huwa bbażat f'Yogyakarta.

Edukazzjoni

F'Yogyakarta hemm l-Università ta' Gadjah, l-ikbar università tal-Indoneżja u waħda mill-iżjed prominenti tal-pajjiż. Universitajiet pubbliċi oħra f'Yogyakarta jinkludu l-Università Statali ta' Yogyakarta, l-Università Iżlamika ta' Sunan Kalijaga, l-Istitut Indoneżjan tal-Arti u l-Poltekkes Kemenkes Yogyakarta. Hemm ukoll università pubblika waħda f'Yogyakarta li tipprovdi edukazzjoni permezz tal-apprendiment remot fl-Universitas Terbuka jew l-Indonesia Open University. Fil-belt hemm ukoll diversi universitajiet privati magħrufa sew, fosthom l-Università Muhammadiyah ta' Yogyakarta, il-Kulleġġ tax-Xjenzi tas-Saħħa ta' Ahmad Yani Yogyakarta, l-Università Iżlamika tal-Indoneżja, l-Università ta' Atma Jaya, l-Università Kristjana ta' Duta Wacana, l-Università ta' Ahmad Dahlan u l-Università ta' Sanata Dharma.

Il-belt tospita wkoll l-Akkademja Indoneżjana tal-Forza tal-Ajru, li tinsab fil-kumpless tal-Ajruport ta' Adisucipto.

Primagama, waħda mill-ikbar istituzzjonijiet tat-tutoring fl-Indoneżja, għandha s-sede tagħha fil-belt.

Trasport

Ajruport

Yogyakarta hija moqdija primarjament mill-Ajruport Internazzjonali ta' Yogyakarta fir-Reġġenza ta' Kulon Progo, li jikkollega l-belt ma' bliet ewlenin oħra fl-Indoneżja, bħal Jakarta, Surabaya, Denpasar, Lombok, Makassar, Balikpapan, Banjarmasin, Pekanbaru, Palembang, u Pontianak. Jikkollega l-belt internazzjonalment ukoll ma' Kuala Lumpur (titjiriet operati minn AirAsia u Indonesia AirAsia). Ajruport ieħor huwa l-Ajruport Internazzjonali ta' Adisutjipto fir-Reġġenza ta' Sleman, li jaqdi biss ftit ajruplani kummerċjali limitati.

Ferroviji

Yogyakarta bdiet tinqeda l-ewwel darba mill-ferrovija fl-1872. Il-belt tinsab tul waħda miż-żewġ linji ferrovjarji ewlenin li joperaw f'Ġava fil-Punent u f'Surabaya fil-Lvant.

Yogyakarta għandha żewġ stazzjonijiet ferrovjarji tal-passiġġieri, l-Istazzjon ta' Yogyakarta b'ferroviji ta' klassi kummerċjali u eżekuttivi, u l-Istazzjon ta' Lempuyangan b'ferroviji ta' klassi ekonomika. Iż-żewġ stazzjonijiet jinsabu fiċ-ċentru tal-belt. L-Istazzjon ta' Yogyakarta huwa l-venda ta' żewġ servizzi ferrovjarji: il-Linja KRL Yogyakarta-Solo, li topera sal-Istazzjon ta' Solo Balapan fil-belt ta' Surakarta, u l-Prambanan Express (Prameks), li topera sal-Istazzjon ta' Kutoarjo f'Kutoarjo. Ferroviji oħra joperaw minn Madiun Jaya (mill-Istazzjon ta' Madiun sal-Istazzjon ta' Lempuyangan), u Joglosemar (mill-Istazzjon ta' Semarang Poncol sal-Istazzjon ta' Lempuyangan). Il-Kollegament Ferrovjarju tal-Ajruport Internazzjonali jikkollega ċ-ċentru tal-belt mal-Ajruport Internazzjonali ta' Yogyakarta.

Toroq

Il-belt għandha sistema estensiva ta' karozzi tal-linja pubbliċi, u hija punt ewlieni ta' tluq tal-karozzi tal-linja li joperaw lejn bliet oħra f'Ġava u f'Bali, kif ukoll taxis, andongs, u becaks. L-iżjed mezz tat-trasport personali li jintuża huwa ċertament il-mutur, iżda kulma jmur għadd ikbar ta' residenti għandhom karozza. Yogyakarta u l-inħawi tal-madwar għandhom ukoll awtostrada ċirkolari magħrufa bħala r-Ring Road li tgħaddi fuq il-Bypass ta' Janti, il-Bypass ta' Lempuyangan, u l-Bypass ta' Jomborli nbniet dan l-aħħar.

Karozzi tal-linja

Mill-bidu tal-2008, il-belt operat sistema rapida ta' tranżitu tal-karozza tal-linja, Trans Jogja, magħrufa wkoll bħala "TJ". Trans Jogja hija mmudellata fuq is-sistema ta' TransJakarta fil-belt kapitali tal-pajjiż, iżda għad-differenza ta' TransJakarta, ma hemm l-ebda korsija speċjali għall-karozzi tal-linja ta' Trans Jogja, u minflok joperaw fit-toroq prinċipali. Attwalment hemm sitt linji ta' Trans Jogja, b'rotot li jgħaddu mit-toroq prinċipali ta' Yogyakarta. Il-linji huma estiżi mill-Venda tal-Karozzi tal-Linja ta' Jombor fit-Tramuntana sal-Venda tal-Karozzi tal-Linja ta' Giwangan fin-Nofsinhar, u sal-Venda tal-Karozzi tal-Linja ta' Prambanan fil-Lvant mill-Ajruport Internazzjonali ta' Adisucipto.

Faċilitajiet tas-saħħa

Fost l-isptarijiet notevoli f'Yogyakarta hemm:

• l-Isptar Pubbliku Ġenerali tal-Belt ta' Yogyakarta (RSUD Kota Yogyakarta);
• l-Isptar ta' Bethesda;
• l-Isptar tal-Armata ta' Dr. Soetarto;
• l-Isptar Ġenerali ta' Dr. Sardjito;
• l-Isptar ta' Panti Rapih;
• l-Isptar ta' PKU Muhammadiyah.

Midja

Kedaulatan Rakyat (KR) hija l-gazzetta ewlenija f'Yogyakarta, u s-sede tagħha tinsab qrib il-monument ta' Tugu. Ippubblikata għall-ewwel darba fl-1945, il-gazzetta hija waħda mill-iżjed gazzetti antiki ppubblikati kontinwament fl-Indoneżja. Ġurnali ewlenin oħra jinkludu Harian Jogja, Koran Merapi u Tribun Jogja, kif ukoll il-gazzetta disponibbli online biss, Bernas. Minggu Pagi, b'sjieda ta' KR, hija l-gazzetta ewlenija li toħroġ darba fil-ġimgħa.

Yogyakarta għandha żewġ stazzjonijiet tar-radju u tat-televiżjoni li jkopru r-Reġjun Speċjali ta' Yogyakarta u l-inħawi tal-madwar. Ir-radju pubbliku RRI Yogyakarta għandu wieħed mill-istudjos tiegħu fil-belt. Stazzjonijiet oħra tar-radju bbażati f'Yogyakarta jinkludu Geronimo FM, Retjo Buntung FM u Yasika FM. Madankollu, il-biċċa l-kbira tal-istazzjonijiet tat-televiżjoni jinsabu fir-Reġġenza ta' Sleman, fosthom l-istazzjonijiet pubbliċi TVRI Yogyakarta, AdiTV, Jogja TV u RBTV, u jxandru biss fil-belt ta' Yogyakarta.

Ġemellaġġ

Yogyakarta hija ġemellata ma':

• Baalbek, il-Libanu;
• , is-Suriname;
• (Seoul), il-Korea t'Isfel;
• , il-Vjetnam;
• , ;
• Paramaribo, is-Suriname.

Referenzi

1. ^ "Yogyakarta Definition & Meaning". Dictionary.com (bl-Ingliż). Miġbur 2023-10-11.
2. ^ Frazier, Donald (2016-02-11). "On Java, a Creative Explosion in an Ancient City" (bl-Ingliż). Miġbur 2023-10-11.
3. ^ "Introducing UGM" (bl-Ingliż). Miġbur 2023-10-11.
4. ^ "Study in Indonesia". Top Universities (bl-Ingliż). Miġbur 2023-10-11.
5. ^ Biro Pusat Statistik, Jakarta, 2011.
6. ^ Okezone (2018). "Mengulik Kereta Cepat Jakarta-Bandung Bisa Tembus ke Solo, Ada Manfaatnya? : Okezone Economy" (bl-Indoneżjan). Miġbur 2023-10-11.
7. ^ Pospelov, E. M. (2002). Географические названия мира. Топонимический словарь. (Geograficheskie nazvaniya mira. Toponimicheskiy slovar) [Geographical names of the world. Toponymic dictionary.] (bir-Russu). Russkie slovari, Astrel, AST. p. 138. ISBN 5-17-001389-2.
8. ^ "The British Library MS Viewer". www.bl.uk. Miġbur 2023-10-11.
9. ^ Spuler, Bertold; F.R.C Bagley (1981). The Muslim World: A Historical Survey, Part IV. Leiden, in-Netherlands: Brill Archive. p. 252. ISBN 978-90-04-06196-5.
10. ^ Cœdès, George (1968). Vella, Walter F. (ed.). The Indianized States of Southeast Asia. Translated by Brown Cowing, Sue. Honolulu: University of Hawaii Press. p. 241. ISBN 978-0-8248-0368-1.
11. ^ "When Raffles Ran Java | History Today". www.historytoday.com. Miġbur 2023-10-11.
12. ^ "Yogyakarta climate: Temperature Yogyakarta & Weather By Month". en.climate-data.org. Miġbur 2023-10-11.
13. ^ "Yogyakarta, Indonesia Travel Weather Averages (Weatherbase)". Weatherbase. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2020-11-13. Miġbur 2023-10-11.
14. ^ "BPS Provinsi D.I. Yogyakarta". yogyakarta.bps.go.id. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2023-04-06. Miġbur 2023-10-11.
15. ^ "Pertumbuhan Ekonomi DIY Triwulan III-2017 Capai 5,41 Persen". Tribunjogja.com (bl-Indoneżjan). Miġbur 2023-10-11.
16. ^ "Badan Pusat Statistik Kota Yogyakarta". jogjakota.bps.go.id. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2020-08-02. Miġbur 2023-10-11.
17. ^ Okezone (2018). "Mengulik Kereta Cepat Jakarta-Bandung Bisa Tembus ke Solo, Ada Manfaatnya? : Okezone Economy" (bl-Indoneżjan). Miġbur 2023-10-11.
18. ^ Post, The Jakarta. "Pedestrians, rejoice: Yogyakarta's Malioboro to be cleaned every day". The Jakarta Post (bl-Ingliż). Miġbur 2023-10-11.
19. ^ Tempat Makan Favorit di 6 Kota. AgroMedia. 2008. p. 136. ISBN 978-979-006-166-8.
20. ^ Staff, TechNode Global (2022-02-22). "Indonesian edtech firm Zenius acquires tutoring services provider Primagama". TNGlobal (bl-Ingliż). Miġbur 2023-10-11.
21. ^ Ahsan, Ivan Aulia. "Kedaulatan Rakyat, Koran Pertama setelah RI Merdeka dan Masih Eksis". tirto.id (bl-Indoneżjan). Miġbur 2023-10-11.
22. ^ "Polandia Jajaki Kerjasama Sister City dengan DIY". Tribunjogja.com (bl-Indoneżjan). Miġbur 2023-10-11.
23. ^ "Jumelage entre Yogyakarta et Mont-Dore (Nelle Calédonie)". La France en Indonésie, au Timor oriental et auprès de l’ASEAN (bil-Franċiż). Miġbur 2023-10-11.