Damasku

Damasku jew Damask (bl-Għarbi: دِمَشق, b'ittri Rumani: Dimašq) hija l-belt kapitali tas-Sirja, l-eqdem belt kapitali fid-dinja u, skont xi wħud, ir-raba' l-ikbar belt qaddisa fl-Iżlam. Magħrufa kollokjalment fis-Sirja bħala aš-Šām (الشَّام) u mlaqqma, poetikament, bħala l-"Belt tal-Ġiżimin" (مَدِيْنَةُ الْيَاسْمِينِ Madīnat al-Yāsmīn), Damasku hija ċentru kulturali ewlieni tal-Lvant u tad-dinja Għarbija.

Damasku
Sirja
Amministrazzjoni
Pajjiż	Sirja
Governorate of Syria	Governorat ta' Damasku
Kap tal-Gvern	^(en)
Isem uffiċjali	دمشق
Ismijiet oriġinali	دمشق
Kodiċi postali	0100
Ġeografija
Koordinati	33°31′N 36°17′E / 33.51°N 36.29°E / 33.51; 36.29Koordinati: 33°31′N 36°17′E / 33.51°N 36.29°E / 33.51; 36.29
Damasku Damasku (Sirja)
Superfiċjenti	105 kilometru kwadru
Għoli	680 m
Demografija
Popolazzjoni	2,685,360 abitanti (2024)
Informazzjoni oħra
Kodiċi tat-telefon	011
Żona tal-Ħin	UTC+3
bliet ġemellati	Ankara, , Istanbul, Buenos Aires, , Yerevan, , São Paulo, Toronto, Kajr, Tokjo, , Ateni, Ferrara, Firenze, Rabat, Bukarest, Córdoba, Madrid ^(en) , Budapest, Dubaj, Bejrut, Toledou
damascus.gov.sy

Damasku tinsab fil-Lbiċ tas-Sirja u hija ċ-ċentru ta' żona metropolitana kbira. Tinsab qalb l-għoljiet tal-Lvant ta' qabel il-katina muntanjuża li tmiss mal-Libanu, 80 kilometru (50 mil) 'il ġewwa mix-xatt tal-Lvant tal-Mediterran fuq promontorju 680 metru (2,230 pied) 'il fuq mil-livell tal-baħar, u tesperjenza klima arida minħabba l-effett tad-"dell tax-xita". Ix-xmara Barada tgħaddi mill-belt ta' Damasku.

Damasku hija waħda mill-eqdem bliet kontinwament abitati fid-dinja. Ġiet insedjata fit-tielet millenju Q.K., u ntgħażlet bħala l-belt kapitali tal-Kaliffat tal- mis-661 sas-750. Wara r-rebħa tad-dinastija , is-sede tal-poter Iżlamiku ġiet ittrasferita lejn . Damasku qabdet it-triq tan-niżla matul l-era Abbasidi, u reġgħet kisbet importanza sinifikanti fl-eri tal- u tal-. Illum il-ġurnata, il-belt hija s-sede tal-gvern ċentrali tas-Sirja. Minn Settembru 2019, tmien snin wara li faqqgħet il-gwerra ċivili Sirjana, Damasku ssemmiet bħala l-inqas belt vivibbli minn 140 belt globali fil-Klassifika Globali tal-Vivibbiltà. Minn Ġunju 2023 titqies bħala l-inqas vivibbli minn 173 belt globali.

Ismijiet u etimoloġija

L-isem ta' Damasku tfaċċa għall-ewwel darba fil-lista ġeografika ta' bħala ṯmśq (_{𓍘𓄟𓊃𓈎𓅱}) fis-seklu 15 Q.K. L-etimoloġija tal-isem tal-qedem ṯmśq mhix ċerta. Isem il-belt ġie attestat bħala Imerišú (𒀲𒋙) bl-Akkadjan, ṯmśq (_{𓍘𓄟𓊃𓈎𓅱}) bl-Eġizzjan, Damašq (𐡃𐡌𐡔𐡒‎) bl-Aramajk Antik, u Dammeśeq (דַּמֶּשֶׂק) bl-Ebrajk Bibbliku. Għadd ta' varjanti ortografiċi bl-Akkadjan jinsabu fl-ittri ta' Amarna, mis-seklu 14 Q.K.: Dimašqa (𒁲𒈦𒋡), Dimašqì (𒁲𒈦𒀸𒄀), u Dimašqa (𒁲𒈦𒀸𒋡).

Varjanti ortografiċi bl-Aramajk li ġew wara spiss kienu jinkludu resh intrusiva (l-ittra r), x'aktarx minħabba l-influwenza tal-għerq dr, bit-tifsira ta' "abitazzjoni". B'hekk, l-isem tal-belt bl-Ingliż u bil-Latin, Damascus, ġie importat mill-Grieg Δαμασκός u oriġina minn Darmeśeq (דרמשק) tal-Koran u minn Darmsûq (ܕܪܡܣܘܩ) bis-Sirjan, bit-tifsira ta' "art misqija sew".

Bl-Għarbi, il-belt tissejjaħ Dimashq (دمشق Dimašq). Il-belt hija magħrufa wkoll bħala aš-Šām miċ-ċittadini ta' Damasku, tas-Sirja u ta' pajjiżi Għarab ġirien oħra u tat-Turkija (eş-Şam). Aš-Šām huwa terminu Għarbi għal-"Lvant" u għas-"Sirja"; dan tal-aħħar, u partikolarment ir-reġjun storiku tas-Sirja, jissejjaħ Bilād aš-Šām (بلاد الشام, litteralment "l-art tal-Lvant"). Dan it-terminu tal-aħħar etimoloġikament ifisser "l-art tan-naħa tax-xellug" jew "it-Tramuntana", peress li min fil-Hijaz iħares lejn il-Lvant, orjentat lejn iż-żerniq, isib it-Tramuntana lejn ix-xellug. Dan joħloq kuntrast mal-isem tal-Jemen (اَلْيَمَن al-Yaman), li jfisser "l-art tan-naħa tal-lemin" jew "in-Nofsinhar". Il-varjant ش ء م (š-ʾ-m'), tat-terminu iktar tipiku ش م ل (š-m-l), huwa attestat ukoll fil-lingwa antika tan-Nofsinhar tal-Arabja, 𐩦𐩱𐩣 (šʾm), bl-istess żvilupp semantiku.

Ġeografija

Damasku nbniet f'sit strateġiku fuq promontorju 680 metru (2,230 pied) 'il fuq mil-livell tal-baħar u madwar 80 kilometru (50 mil) 'il ġewwa mill-Mediterran, għall-kenn tal-katina muntanjuża li tmiss mal-Libanu. Minnha tgħaddi x-xmara Barada, u tinsab f'salib it-toroq bejn ir-rotot kummerċjali: ir-rotot mit-Tramuntana għan-Nofsinhar li jikkollegaw l-Eġittu mal-Asja Minuri, u r-rotta tad-deżert mil-Lvant għall-Punent li tikkollega l-Libanu mal-wied tax-xmara . Il-katina muntanjuża li tmiss mal-Libanu hija l-fruntiera fiżika bejn is-Sirja u l-Libanu. Il-katina muntanjuża għandha qċaċet li jaqbżu l-10,000 pied (3,000 metru) u timblokka l-preċipitazzjoni mill-Baħar Mediterran, għaldaqstant Damasku xi kultant tkun soġġetta għal nixfiet. Madankollu, fi żmien il-qedem, dan kien jittaffa permezz tax-xmara Barada, li toriġina min-nixxigħat fil-muntanji alimentati mill-borra li ddub. F'Damasku hemm l-Għolja ta' Ghouta, li tinkludi r-raba' msaqqi fejn ilhom jitkabbru bosta ħxejjex, ċereali u frott minn żmien il-qedem. Il-mapep tas-Sirja Rumana jindikaw li x-xmara Barada kienet titbattal f'lag imdaqqas fil-Lvant ta' Damasku. Illum il-ġurnata jissejjaħ Bahira Atayba u huwa lag temporanju peress li fis-snin ta' nixfa qalila, lanqas biss jeżisti.

Il-belt moderna għandha erja ta' 105 km² (41 mil kwadru), li minnhom 77 km² (30 mil kwadru) hija art urbana, filwaqt li Jabal Qasioun tokkupa l-kumplament tal-art.

Iċ-ċentru storiku ta' Damasku, imdawwar mill-ħitan tal-belt, jinsab max-xatt tan-Nofsinhar tax-xmara Barada li huwa kważi niexef (fadal biss 3 ċentimetri (pulzier)). Lejn il-Lbiċ, it-Tramuntana u l-Grigal, il-belt hija mdawra minn żoni sottourbani bi storja li tmur lura sal-Medju Evu: Midan fil-Lbiċ, Sarouja u Imara fit-Tramuntana u fil-Majjistral. Dawn il-kwartieri oriġinarjament tfaċċaw mat-toroq 'il barra mill-belt, qrib l-oqbra ta' figuri reliġjużi. Fis-seklu 19, żviluppaw il-villaġġi periferiċi max-xaqlibiet ta' Jabal Qasioun, li qabel kien is-sit tal-kwartier ta' al-Salihiyah iċċentrat mas-santwarju importanti tax-xejikk u l-filosfu Andalusjan importanti . Dawn il-villaġġi ġodda inizjalment ġew insedjati minn suldati Kurdi u minn refuġjati Musulmani mir-reġjuni Ewropej tal-Imperu Ottoman li safa taħt it-tmexxija Kristjana. B'hekk kienu magħrufa bħala al-Akrad (il-Kurdi) u al-Muhajirin (il-migranti). Kienu jinsabu 2-3 kilometri (1-2 mili) fit-Tramuntana taċ-ċentru storiku tal-belt antika.

Mill-aħħar tas-seklu 19 'il quddiem, beda jiżviluppa ċentru amministrattiv u kummerċjali modern fil-Punent taċ-ċentru storiku tal-belt, madwar ix-xmara Barada, iċċentrat fiż-żona magħrufa bħala al-Marjeh jew "il-mergħa". Al-Marjeh f'qasir żmien sar l-isem ta' dik li inizjalment kienet il-pjazza ċentrali ta' Damasku modern, bil-muniċipju tal-belt fiha. Il-qrati tal-ġustizzja, l-uffiċċju postali, u l-istazzjon ferrovjarju nbnew f'art iktar għolja kemxejn lejn in-Nofsinhar. Kwartier residenzjali b'influwenza Ewropea beda jinbena fit-triq bejn al-Marjeh u al-Salihiyah. Iċ-ċentru kummerċjali u amministrattiv tal-belt il-ġdida gradwalment ġie ttrasferit lejn it-Tramuntana lejn din iż-żona.

Fis-seklu 20 ġew żviluppati subborgi ġodda fit-Tramuntana tax-xmara Barada, u sa ċertu punt fin-Nofsinhar, u naqqru ftit mill-oażi ta' Ghouta. Fl-1956-1957, il-kwartier il-ġdid ta' Yarmouk saret it-tieni dar ta' eluf ta' refuġjati Palestinjani. Il-pjanifikaturi tal-belt ippreferew jippreservaw l-oażi ta' Ghouta kemm jista' jkun, u fl-aħħar tas-seklu 20 ġew żviluppati wħud miż-żoni prinċipali lejn it-Tramuntana, fil-kwartier ta' Mezzeh fil-Punent u iktar reċentement tul il-wied tax-xmara Barada, f'Dummar fil-Majjistral, u max-xaqlibiet tal-muntanji f'Barzeh fil-Grigal. Żoni iktar foqra, li spiss inbnew mingħajr approvazzjoni uffiċjali, żviluppaw l-iktar fin-Nofsinhar tal-belt ewlenija.

Damasku fl-imgħoddi kienet imdawra b'oażi, ir-reġjun ta' Ghouta (bl-Għarbi: الغوطة, b'ittri Rumani: al-ġūṭä), misqi mix-xmara Barada. Il-fawwara ta' Fijeh, fil-Punent tul il-wied tax-xmara Barada, kienet tipprovdi l-ilma tax-xorb għall-belt u diversi għejun fil-Punent huma ġestiti minn kuntratturi tal-ilma. Il-fluss tax-xmara Barada naqas bit-tkabbir rapidu tal-abitazzjonijiet u tal-industrija fil-belt u kważi nixef għalkollox. L-akwiferi ta' taħt l-art huma mniġġsa mill-ilma mormi tal-belt, mit-toroq traffikużi, mill-industrija u mid-dranaġġ.

Klima

Damasku għandha klima arida bierda (BWk skont il-klassifikazzjoni tas-sistema Köppen-Geiger), minħabba l-effett tad-"dell tax-xita" tal-muntanji li jmissu mal-Libanu u l-kurrenti oċeaniċi prevalenti. Is-sjuf huma twal, nexfin u sħan b'inqas umdità. Ix-xtiewi huma bierda u kemxejn bix-xita; il-borra qajla tinżel. Il-ħarifa hija qasira u miti, iżda tesperjenza l-iżjed bidla drastika fit-temperaturi, għad-differenza tar-rebbiegħa fejn it-tranżizzjoni lejn is-sajf tkun iktar gradwali u kostanti. Il-preċipitazzjoni annwali hija madwar 130 mm (5 pulzieri), u tinżel bejn Ottubru u Mejju.

Data klimatika għal Damasku (l-Ajruport Internazzjonali ta' Damasku) 1991-2020
Xahar	Jan	Fra	Mar	Apr	Mej	Ġun	Lul	Aww	Set	Ott	Nov	Diċ	Sena
Temp. għolja rekord f'°C (°F)	23.2 (73.8)	28.0 (82.4)	34.4 (93.9)	37.6 (99.7)	41.4 (106.5)	45.0 (113.0)	45.8 (114.4)	44.8 (112.6)	44.6 (112.3)	38.0 (100.4)	31.0 (87.8)	25.1 (77.2)	45.8 (114.4)
Temp. għolja medja f'°C (°F)	13.1 (55.6)	15.3 (59.5)	20.0 (68.0)	25.3 (77.5)	30.9 (87.6)	35.3 (95.5)	37.8 (100.0)	37.6 (99.7)	34.6 (94.3)	29.0 (84.2)	20.6 (69.1)	14.8 (58.6)	26.2 (79.1)
Temp. baxxa medja f'°C (°F)	0.8 (33.4)	2.0 (35.6)	4.8 (40.6)	8.0 (46.4)	12.1 (53.8)	15.9 (60.6)	18.6 (65.5)	18.6 (65.5)	15.3 (59.5)	11.0 (51.8)	5.2 (41.4)	1.9 (35.4)	9.5 (49.1)
Temp. baxxa rekord f'°C (°F)	−10.8 (12.6)	−12 (10)	−6 (21)	−7.5 (18.5)	1.4 (34.5)	6.2 (43.2)	10.5 (50.9)	9.5 (49.1)	3.5 (38.3)	−1.0 (30.2)	−8.6 (16.5)	−8.8 (16.2)	−12.0 (10.4)
Preċipitazzjoni medja f'mm (pulzieri)	26.0 (1.02)	22.4 (0.88)	13.9 (0.55)	5.6 (0.22)	4.8 (0.19)	0.3 (0.01)	0 (0)	0 (0)	0.3 (0.01)	6.3 (0.25)	21.4 (0.84)	23.6 (0.93)	124.7 (4.91)
Medja ta' jiem bil-preċipitazzjoni (≥ 1 mm)	4.8	4.4	2.6	1.3	1.0	0.1	0.0	0.0	0.1	1.2	3.3	4.2	23.0
Medja ta' jiem bil-borra	1	1	0.1	0	0	0	0	0	0	0	0	0.2	2.3
Umdità relattiva medja (%)	76	69	59	50	43	41	44	48	47	52	63	75	56
Medja ta' sigħat ta' xemx fix-xahar	164.3	182.0	226.3	249.0	322.4	357.0	365.8	353.4	306.0	266.6	207.0	164.3	3,164.1
Medja ta' sigħat ta' xemx kuljum	5.3	6.5	7.3	8.3	10.4	11.9	11.8	11.4	10.2	8.6	6.9	5.3	8.5
Sors: NOAA

Sit ta' Wirt Dinji

Il-Belt Antika ta' Damasku ġiet iddeżinjata bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1979.

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' ħames kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (i) "Rappreżentazzjoni ta' kapulavur frott il-kreattività tal-bniedem"; il-kriterju (ii) "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; il-kriterju (iii) "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet"; il-kriterju (iv) "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem"; u l-kriterju (vi) "Assoċjazzjoni diretta jew tanġibbli ma' avvenimenti jew ma' tradizzjonijiet ħajjin, ma' ideat jew ma' twemmin, jew ma' xogħlijiet artistiċi jew letterarji ta' valur universali straordinarju".

Ġemellaġġ

• Ankara, it-Turkija;
• Astana, il-Każakistan;
• Bucharest, ir-Rumanija;
• Buenos Aires, l-Arġentina;
• Córdoba, Spanja;
• Dubai, l-Emirati Għarab Magħquda;
• Istanbul, it-Turkija;
• Rabat, il-Marokk;
• Toledo, Spanja;
• Yerevan, l-Armenja.

Gallerija

Biblijografija

• Abdulkarim, Maamoun (2003). Apollodorus of Damascus and Trajan's Column. L'Erma di Bretschneider. ISBN 978-8-8826-5233-3.
• Aharoni, Yohanan; Avi-Yonah, Michael (1977). The MacMillan Bible Atlas. Carta Ltd. ISBN 978-0-7318-1071-0. Amitai, Reuven (1987). "Mongol Raids into Palestine (AD 1260 and 1300)". Journal of the Royal Asiatic Society: 236–255.
• Burns, Ross (2005). Damascus: A History. Routledge. ISBN 978-0-415-27105-9.
• Cammelli, Stefano (2006). "Il Minareto di Gesù", (bit-Taljan), Il Mulino.
• Crawford, Peter (2013). The War of the Three Gods: Romans, Persians and the Rise of Islam. Pen and Sword. ISBN 9781473828650.
• Demurger, Alain (2007). Jacques de Molay (bil-Franċiż). Editions Payot&Rivages. ISBN 978-2-228-90235-9.
• Hamilton, Jill, Duchess of (2002). First to Damascus: The story of the Australian Light Horse and Lawrence of Arabia. ISBN 978-0-7318-1071-0. Ibn Khaldun (1952). Ibn Khaldūn and Tamerlane: Their Historic Meeting in Damascus, 1401 A.d. (803 A. H.) A Study Based on Arabic Manuscripts of Ibn Khaldūn's "Autobiography,". Translated by Walter Joseph Fischel. University of California Press. Kaegi, Walter Emil (2003).
• Heraclius: Emperor of Byzantium. Cambridge University Press. ISBN 0-521-81459-6.
• Nicolle, David (2001). The Crusades. Essential Histories. Osprey Publishing. ISBN 978-1-84176-179-4.
• Runciman, Steven (1987). A History of the Crusades: Volume 3, The Kingdom of Acre and the Later Crusades. Cambridge University Press. ISBN 9780521347723.
• Schein, Sylvia (October 1979). "Gesta Dei per Mongolos 1300. The Genesis of a Non-Event". The English Historical Review. 94 (373): 805–819. doi:10.1093/ehr/XCIV.CCCLXXIII.805. JSTOR 565554.
• Twain, Mark (1869). The Innocents Abroad. American Publishing Company.

Referenzi

1. ^ Dumper, Michael R. T.; Stanley, Bruce E. (2007). "Damascus". In Janet L. Abu-Lughod (ed.). Cities of the Middle East and North Africa: A Historical Encyclopedia. ABC-CLIO. pp. 119-126. ISBN 978-1-5760-7919-5.
2. ^ "Damascus: What's Left | by Sarah Birke | NYR Daily | The New York Review of Books". web.archive.org. 2018-12-04. Arkivjat mill-oriġinal fl-2018-12-04. Miġbur 2023-11-27.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
3. ^ Totah, Faedah M. (2009). "Return to the origin: negotiating the modern and unmodern in the old city of Damascus". City & Society. 21 (1): 58–81.
4. ^ "Biggest Cities In Syria". WorldAtlas (bl-Ingliż). 2017-04-25. Miġbur 2023-11-27.
5. ^ Bowker, John (2003), "Damascus", The Concise Oxford Dictionary of World Religions, Oxford University Press, ISBN 978-0-19-280094-7.
6. ^ "World's most livable and least livable cities for 2019 | CNN Travel". web.archive.org. 2019-09-15. Arkivjat mill-oriġinal fl-2019-09-15. Miġbur 2023-11-27.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
7. ^ Paul E. Dion (Mejju 1988). "Ancient Damascus: A Historical Study of the Syrian City-State from Earliest Times Until Its Fall to the Assyrians in 732 BC., Wayne T. Pitard". Bulletin of the American Schools of Oriental Research (270): 98.
8. ^ Frank Moore Cross (Frar 1972). "The Stele Dedicated to Melcarth by Ben-Hadad of Damascus". Bulletin of the American Schools of Oriental Research (205): 40.
9. ^ Miller, Catherine; Al-Wer, Enam; Caubet, Dominique; Watson, Janet C.E. (2007). Arabic in the City: Issues in Dialect Contact and Language Variation. Routledge. p. 189. ISBN 978-1135978761.
10. ^ Younger, K. Lawson Jr. (2016). A Political History of the Arameans: From Their Origins to the End of Their Polities (Archaeology and Biblical Studies). Atlanta, GA: SBL Press. p. 551. ISBN 978-1589831285.
11. ^ "Statistika NOAA". web.archive.org. Arkivjat mill-oriġinal fl-2017-10-19.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
12. ^ ^{a b} Centre, UNESCO World Heritage. "Ancient City of Damascus". UNESCO World Heritage Centre (bl-Ingliż). Miġbur 2023-11-27.