Donato di Niccolò di Betto Bardi twieled għall ħabta tal 1386 miet fit 13 ta Diċembru 1466 magħruf aħjar bħala Donatello

Donato di Niccolò di Betto Bardi (twieled għall-ħabta tal-1386 – miet fit-13 ta' Diċembru 1466), magħruf aħjar bħala Donatello (pronunzja: [donaˈtɛllo]), kien skultur minn Firenze tal-perjodu Rinaxximentali. Imwieled f'Firenze, huwa studja l-iskultura klassika u użaha biex jiżviluppa stil Rinaxximentali komplut fl-iskultura. Huwa qatta' żmien fi bliet oħra, u meta kien fihom huwa ħadem fuq kummissjonijiet u għallem lill-oħrajn; il-perjodi li qatta' f'Ruma, f' u fi Siena introduċew it-tekniki tiegħu f'partijiet oħra tal-Italja, li ġew żviluppati matul karriera twila u produttiva. Iffinanzjat minn , id-David ta' Donatello kien l-ewwel skultura wieqfa ta' raġel għerwien mill-antikità.

Donatello

Ħajja
Isem propju	Donato di Niccolò di Betto Bardi
Twelid	Firenze, 1386
Nazzjonalità
Grupp etniku
Mewt	Firenze, 13 Diċembru 1466 ^(Gregorian)
Post tad-dfin	^(en)
Edukazzjoni
Lingwi	Taljan
Għalliema	^(mul) ^(mul)
Studenti	uri ^(en) ^(en)
Okkupazzjoni
Okkupazzjoni
Post tax-xogħol	Firenze Ruma Ferrara Lucca Mantova Modena Napli Pisa Siena
Impjegaturi	Lorenzo Ghiberti ^(mul) (1400s -
Xogħlijiet importanti	^(en) ^(en) ^(en) ^(en) ^(en) ^(en) ^(en) ^(en) ^(en) ^(en) ^(en) ^(en) ^(en)
Moviment
Moviment artistiku

Huwa ħadem bil-ġebel, bil-bronż, bl-injam, bit-tafal, bl-istukko u bix-xama', u kellu diversi assistenti, għalkemm tipikament jissemmew erba' l-iktar. Għalkemm l-iżjed xogħlijiet magħrufa tiegħu kienu l-istatwi, huwa żviluppa tip ġdid ħafif ħafna ta' bassoriljiev għal xogħlijiet żgħar, u għadd kbir tax-xogħol tiegħu kienu riljievi arkitettoniċi ferm ikbar.

Ħajja bikrija

Donatello kien iben , li kien membru tal-Arti tas-Suf ta' Firenze. Huwa twieled f'Firenze, x'aktarx fl-1386. Donatello kiseb l-edukazzjoni tiegħu fid-dar tal-familja Martelli. Milli jidher ingħata t-taħriġ artistiku bikri tiegħu fi studjo ta' arġentier (tad-deheb), u mbagħad ħadem għal żmien qasir fl-istudjo ta' .

F' fl-1401, Donatello ltaqa' ma' . X'aktarx marru Ruma flimkien għall-ħabta tal-1403, u baqgħu hemmhekk sas-sena ta' wara, biex jistudjaw il-fdalijiet arkitettoniċi. Brunelleschi informalment għallem lil Donatello fl-arti tal-iskultura u tal-arġentiera (tad-deheb). Il-binjiet ta' Brunelleschi u l-iskulturi ta' Donatello jitqiesu bħala espressjonijiet supremi tal-ispirtu ta' din l-epoka fl-arkitettura u fl-iskultura, u eżerċitaw influwenza qawwija fuq l-artisti ta' dak iż-żmien.

Firenze

F'Firenze, Donatello għen lil Lorenzo Ghiberti bl-istatwi tal-profeti għall-bieb tat-Tramuntana tal-Battisterju tal-Katidral ta' Firenze, u tħallas tagħhom f'Novembru 1406 u fil-bidu tal-1408. Fl-1409-1411 huwa wettaq figura bilqiegħda kolossali ta' San Ġwann l-Evanġelista, li kienet tokkupa niċċa tal-faċċata tal-katidral l-antik sal-1588, u li issa tinstab fil-Mużew tal-Opri tal-Bażilika. Dan ix-xogħol jimmarka pass deċiżiv 'il quddiem mill-Manjeriżmu Gotiku Aħħari fit-tfittxija għan-naturaliżmu u għall-ħolqien mill-ġdid tas-sentimenti umani. Il-wiċċ, l-ispallejn, u l-bust kienu għadhom idealizzati, filwaqt li l-idejn u d-drapp fuq ir-riġlejn huma iktar realistiċi.

Fl-1411-1413, Donatello ħadem fuq statwa ta' San Mark għall-knisja tax-xirka ta' Orsanmichele. Fl-1417 huwa lesta l-istatwa ta' San Ġorġ għall-Konfraternità tal-produtturi tal-armaturi. Mill-1423 ħadem fuq l-istatwa ta' San Alwiġi ta' Toulouse għal Orsanmichele, li issa tinsab fil-Mużew tal-Bażilika ta' Santa Croce. Donatello skolpixxa wkoll il-gwarniċ klassiku għal din l-opra, li għadu jeżisti, filwaqt li l-istatwa ġiet imċaqilqa fl-1460 u ssostitwita bl-Inkredulità ta' San Tumas ta' .

Bejn l-1415 u l-1426, Donatello ħoloq ħames statwi għall-kampnar tal-Knisja ta' Santa Maria del Fiore f'Firenze, magħrufa wkoll bħala l-Bażilika jew il-Katidral. Dawn ix-xogħlijiet jinkludu l-Profeta bla Daqna; il-Profeta bid-Daqna (it-tnejn mill-1415); is-Sagrifiċċju ta' Iżakk (1421); Habbakuk (1423-1425); u Ġeremija (1423-1426); li jsegwu l-mudelli klassiċi għall-oraturi u huma kkaratterizzati minn dettalji qawwijin minn ritratti. Fis-snin 20 tas-seklu 15 holoq ir-riljiev tal-Pazzi Madonna f'Berlin. Fl-1425, huwa wettaq il-Kurċifiss notevoli għal Santa Croce; dan ix-xogħol juri lil Kristu f'mument ta' agunija, b'għajnejh u ħalqu parzjalment miftuħin, u b'ġismu f'poża mhux grazzjuża.

Mill-1425 sal-1427, Donatello kkollabora ma' fuq il-monument funebri tal-Antipapa Ġwanni XXIII għall-Battisterju ta' Firenze. Donatello għamel il-figura tal-bronż tad-deċedut taħt arzella. Fl-1427, huwa kkompleta f'Pisa riljiev tal-irħam għall-monument funebri tal-Kardinal fil-Knisja ta' Sant'Angelo a Nilo f'Napli. Fl-istess perjodu, huwa wettaq ir-riljiev tal-Festa ta' Erodi (għall-ħabta tal-1427) u l-istatwi tal-Fidi u t-Tama għall-Battisterju ta' San Ġwann fi Siena. Il-Festa ta' Erodi hija fil-biċċa l-kbira stiacciato (bassoriljiev ħafif ħafna), b'figuri ta' bassoriljiev fuq quddiem, u hija waħda mill-ewwel eżempji ta' perspettiva minn punt wieħed fl-iskultura.

Donatello rrestawra wkoll skulturi antiki għal Palazzo Medici.

David tal-bronż

Id-David tal-bronż ta' Donatello, li issa jinsab fil-mużew tal-Bargello, hija l-iżjed opra famuża tiegħu, u l-ewwel statwa wieqfa magħrufa ta' raġel għerwien mill-antikità. Ikkonċepita għalkollox mingħajr ebda sfond arkitettoniku, u tirrappreżenta l-iktar allegorija tal-virtujiet ċiviċi li jittrijonfaw fuq il-brutalità u l-irrazzjonalità, x'aktarx li hija l-ewwel opra maġġuri tal-iskultura Rinaxximentali. Ġiet ikkummissjonata minn Cosimo de' Medici għall-bitħa interna tal-Palazzo Medici tiegħu, iżda d-data meta ġiet magħmula għadha soġġett ta' dibattitu. Spiss tiġi datata fis-snin 40 tas-seklu 15, iżda ġieli ġiet datata fis-snin 60 tas-seklu 15 minn xi studjużi. Ma għandhiex tiġi konfuża mad-David tal-ġebel tiegħu, imlibbes, tal-ħabta tal-1408-1409.

Uħud sostnew li d-David għandu kwalitajiet omoerotiċi u li dan jirrefletti l-orjentazzjoni tal-artist stess. L-istoriku isostni li Donatello ma kienx jaħbi li kien omosesswali, u li l-imġiba tiegħu kienet tollerata minn ħbiebu. L-evidenza prinċipali ġejja minn anedotti ta' fid-"Detti piacevoli" tiegħu, fejn jikteb dwar Donatello mdawwar b'"assistenti sbieħ" u li wieħed minnhom ħarablu minn l-istudjo tiegħu. Dan x'aktarx li mhux daqshekk sorprendenti fil-kuntest tal-attitudnijiet prevalenti fir-Repubblika ta' Firenze tas-sekli 15 u 16. Madankollu, ma tantx hemm ċertezza dwar il-ħajja privata tiegħu, u ma nstabet l-ebda referenza dwar is-sesswalità tiegħu fl-arkivji ta' Firenze għalkemm il-perjodu ta' ħajtu ma kienx komplut.

Ruma, Prato u Venezja

Meta Cosimo ġie eżiljat minn Firenze, Donatello mar Ruma, u baqa' hemm sal-1433. Iż-żewġ xogħlijiet li jixhdu l-preżenza tiegħu f'din il-belt, il-Qabar ta' Giovanni Crivelli fil-Knisja ta' Santa Marija in Aracoeli, u ċ-Ciborium fil-, għandhom marka qawwija ta' influwenza klassika.

Ir-ritorn ta' Donatello f'Firenze kważi inzerta kien ma' dak ta' Cosimo. F'Mejju 1434, huwa ffirma kuntratt għall-pulptu tal-irħam tal-faċċata tal-Katidral ta' Prato, l-aħħar proġett imwettaq f'kollaborazzjoni ma' Michelozzo. Dan ix-xogħol, bħala żifna mqanqla, pagana, ritmika Bakkanaljana ta' putti nofshom għerwenin, kien l-opra ta' quddiem tal-Cantoria l-grandjuża, jew it-tribuna tal-kantanti, fil-Katidral ta' Firenze li Donatello ħadem fuqu minn żmien għal żmien mill-1433 sal-1440 u kien ispirat minn sarkofagi antiki u minn sniedaq tal-avorju Biżantini. Fl-1435, huwa wettaq it-Tħabbira għall-artal ta' Cavalcanti fil-Knisja ta' Santa Croce, ispirata mill-ikonografija tas-seklu 14, u fl-1437-1443, huwa ħadem fis-Sagristija l-Antika ta' San Lorenzo f'Firenze, fuq żewġ bibien u lunetti bil-qaddisin, kif ukoll tmien tondi tal-istukko. Fl-1438 wettaq l-istatwa tal-injam ta' San Ġwann il-Battista għall-Knisja ta' Santa Marija Glorjuża f'Venezja.

Padova

Fl-1443, Donatello ġie msejjaħ lejn Padova mill-werrieta ta' (magħruf bħala Gattamelata), li kien miet dik is-sena. Imlesti fl-1450 u mqiegħed fil-pjazza faċċata tal-Bażilika ta' Sant'Antnin, il-Monument Ekwestri ta' Gattamelata tiegħu kien l-ewwel eżempju ta' tali monument minn żmien il-qedem. Statwi ekwestri oħra mis-seklu 14 ma kinux saru bil-bronż u kienu tqiegħdu fuq l-oqbra iktar milli weqfin waħedhom fi spazju pubbliku. Dan ix-xogħol sar il-prototip għal monumenti ekwestri oħra mwettqa fl-Italja u fl-Ewropa fis-sekli ta' wara.

Għall-Bażilika ta' Sant'Antnin, Donatello ħoloq il-Kurċifiss famuż tal-bronż tal-1444-1447 u statwi addizzjonali għall-kor, inkluż Madonna bil-Bambin u sitt qaddisin, li jikkostitwixxu Konversazzjoni Mqaddsa, li ma għadhiex viżibbli wara r-rinnovazzjoni ta' fl-1895. Il-Madonna bil-Bambin turi lil Ġesù lill-fidili, fuq tron b'żewġ sfinġijiet, wieħed fuq kull naħa, bħala figuri allegoriċi tal-għarfien. Fuq il-wara tat-tron hemm riljiev ta' Adam u Eva. Matul dan il-perjodu — fl-1446-1450 — Donatello wettaq ukoll erba' riljievi mix-xeni tal-ħajja ta' Sant'Antnin għall-artal maġġuri. Huwa baqa' f'Padova sal-1453, meta reġa' lura f'Firenze.

Xogħlijiet

Isem	Għamla	Materjal	Sena	Post oriġinali	Post attwali
Amor-Attys	Statwa	Bronż	għall-ħabta tal-1440	Firenze	Firenze, il-Mużew Nazzjonali tal-Bargello
Tħabbira ta' Cavalcanti	Riliev, fil-għoli, f'aedicula	Pietra serena (ħaġra) u terrakotta, bl-abjad u indurata	għall-ħabta tal-1435	Firenze, Santa Croce	Firenze, Santa Croce
Kurċifiss	Statwa	Injam, polikromatiku	1407–1408	Firenze, Santa Croce	Firenze, Santa Croce, Kappella Bardi di Vernio
David (b'ras Gulija)	Statwa	Bronż, parzjalment indurat	1430s–1450s (?)	Firenze, Casa Vecchia de' Medici	Firenze, il-Mużew Nazzjonali tal-Bargello
David (b'ras Gulija)	Statwa (oriġinarjament bl-isbandola)	Irħam	1408–1409	Firenze, Santa Maria del Fiore, ippjanata għar-riffieda, Palazzo Vecchio (1416)	Firenze, il-Mużew Nazzjonali tal-Bargello
Dovizia (fuq il-Kolonna tal-Abbondanza)	Statwa fuq kolonna	Irħam (b'qanpiena operattiva)	1431	Firenze, Piazza della Repubblica	deterjorata u meqruda minħabba waqgħa fl-1721 (sostitwita b'verżjoni ta' li ġiet sostitwita b'kopja)
Monument Ekwestri ta' Gattamelata	Statwa, monument ekwestri	Bronż	1445–1450	Padova, Piazza Sant'Antonio	Padova, Piazza Sant'Antonio
Artal maġġuri bil-Madonna u l-Bambin, sitt statwi ta' qaddisin u erba' episodji tal-ħajja ta' Sant'Antnin	Statwi (seba') u 21 riljiev	Bronż (u riljiev tal-ġebel)	wara l-1446	Padova, Basilica di Sant'Antonio	Padova, il-Bażilika ta' Sant'Antnin (rikostruzzjoni)
Ġeremija	Statwa f'niċċa (it-tielet minn erba')	Irħam	għall-ħabta tal-1423	Firenze, Santa Maria del Fiore, Kampnar	Firenze, il-Mużew tal-Opri tal-Bażilika
Ġwanni l-Evanġelista	Statwa f'niċċa, bilqiegħda	Irħam	1408–1415	Firenze, Santa Maria del Fiore, il-faċċata	Firenze, il-Mużew tal-Opri tal-Bażilika
Ġwanni l-Battista	Statwa	Injam, miżbugħ u parzjalment indurat	1438	Venezja, Santa Maria Gloriosa dei Frari	Venezja, Santa Maria Gloriosa dei Frari
Ġwanni l-Battista	Statwa	Bronż	għall-ħabta tal-1455	Siena, il-Katidral	Siena, il-Katidral
Ġoxwa	Statwa (għolja 5.5 metri)	Terrakotta, bl-abjad	qabel l-1410	Firenze, Santa Maria del Fiore, tribuna tat-Tramuntana	diżintegrata
Ġuditta u Oloferne	Grupp ta' statwi	Bronż	1453–1457	Firenze, Palazzo Medici, ġnien	Firenze, Palazzo Vecchio
Madonna u l-Bambin	Bassoriljiev	Terrakotta, miżbugħa	1445 (1455)	mhux magħruf	Pariġi,
Madonna tas-Sħab	Riljiev	Bronż	1425-1435	mhux magħruf	Boston, il-Mużew tal-Belle Arti, Boston
Marzocco	Statwa	Ġebla tar-ramel	1418–1420	Firenze, Santa Maria Novella, appartament Papali	Firenze, il-Mużew Nazzjonali tal-Bargello
Sagristija Antika (bibien, lunetti, tondi u freġju)	Bassoriljievi	Bronż (bibien), stukko polikromatiku	1434–1443	Firenze, San Lorenzo	Firenze, San Lorenzo
Pazzi Madonna	Bassoriljiev	Irħam	għall-ħabta tal-1420	mhux ċert	Berlin, Bode Museum, Kollezzjoni tal-Iskulturi
Maddalena Tindem	Statwa	Injam u stukko miżbugħa u indurata	1440–1442 (?)	Firenze	Firenze, il-Mużew tal-Opri tal-Bażilika
Profeta	Statwa	Irħam	qabel l-1410	Firenze, Santa Maria del Fiore, Porta della Mandorla	Firenze, il-Mużew tal-Opri tal-Bażilika
Profeti	Statwi fin-niċċa (tnejn minn erba')	Irħam	1415 u 1418–1420	Firenze, Santa Maria del Fiore, il-Kampnar	Firenze, il-Mużew tal-Opri tal-Bażilika
Pulptu, Cantoria	Pulptu b'riljievi għoljin	Irħam, mużajk, bronż	1433–1438	Firenze, Santa Maria del Fiore	Firenze, il-Mużew tal-Opri tal-Bażilika
Pulptu, estern	Riljievi	Irħam	1434–1438	, il-katidral	Prato, il-Mużew tal-Katidral
Pulpti, waħda mix-xeni tal-Passjoni, waħda bix-xeni ta' wara l-Passjoni	Riljievi	Bronż	wara l-1460	Firenze, San Lorenzo	Firenze, San Lorenzo
San Mark	Statwa f'niċċa	Irħam	1411–1413	Firenze, Orsanmichele	Firenze, il-mużew ta' Orsanmichele
Relikwarju ta' San Rossore	Bust	Bronż, indurat	1422–1427	Firenze, Ognissanti	Pisa, il-Mużew Nazzjonali ta' San Mattew
San Ġorġ (b'San Ġorġ Jeħles il-Prinċipessa)	Statwa u niċċa b'riljiev ta' predella	Irħam	għall-ħabta tal-1416	Firenze, Orsanmichele	Firenze, il-Mużew Nazzjonali tal-Bargello (b'niċċa)
San Alwiġi ta' Toulouse	Statwa f'niċċa	Bronż, indurata (ormolu)	1411–1415	Firenze, Orsanmichele	Firenze, Santa Croce (mis-snin 50 tas-seklu 15)
Il-Festa ta' Erodi	Riljiev	Bronż	1423–1427	Siena, il-Battisterju ta' San Ġwann, fonti tal-magħmudija	Siena, il-Battisterju
Qabar tal-Kardinal Rainaldo Brancacci	Monument u qabar bi statwi, riljievi, indurati u polikromatiċi	Irħam	1426–1428	Napli, Sant'Angelo a Nilo	Napli, Sant'Angelo a Nilo
Il-Madonna bil-Bambin u Erba' Anġli ta' Chellini	Bassoriljiev, tondo	Bronż, indurata	1456, before	Firenze	Londra, Victoria and Albert Museum
Zuccone (il-Profeta Habakkuk)	Statwa f'niċċa (l-aħħar waħda minn erba')	Irħam	1423–1425	Firenze, Santa Maria del Fiore, il-Kampnar	Firenze, il-Mużew tal-Opri tal-Bażilika

Gallerija

San Ġwann l-Evanġelista (1408-1415), li sal-1588 kienet f'niċċa tal-faċċata tal-Katidral l-Antik ta' Firenze, issa tinsab fil-Mużew tal-Opri tal-Bażilika.
Id-David ta' Donatello, in-naħa tax-xellug ta' quddiem tar-ras u l-ispallejn.
Madonna bil-Bambin, terrakotta miżbugħa, għall-ħabta tal-1440, Louvre.
Il-Monument Ekwestri ta' Gattamelata (1445-1450), Padova.
Statwa ta' San Ġwann il-Battista fil-Katidral ta' Siena, għall-ħabta tal-1455.
Maddalena Tindem, injam, għall-ħabta tal-1440-1442, il-Mużew tal-Opri tal-Bażilika, Firenze.
Il-Kristu ta' Sant'Angelo di Legnaia.

Iktar qari

Avery, Charles, Donatello: An Introduction, New York, 1994.
Avery, Charles, Donatello. Catalogo completo delle opere, Firenze 1991.
Avery, Charles and McHam, Sarah Blake, "Donatello". Grove Art Online. Oxford Art Online. Oxford University Press.
Bennett, Bonnie A. u Wilkins, David G., Donatello, Oxford 1984.
Coonin, A. Victor, Donatello and the Dawn of Renaissance Art, Reaktion Books, Londra, 2019.
Greenhalgh, Michael, Donatello and His Sources, Holmes & Meier Pub., 1982.
Hartt, Frederick u Wilkins, David G., History of Italian Renaissance Art (7th ed.), Pearson, 2010.
Janson, Horst W., The Sculpture of Donatello, Princeton University Press, 1957.
Leach, Patricia Ann, Images of Political Triumph: Donatello's Iconography of Heroes, Princeton University Press, 1984.
Olson, Roberta J.M., Italian Renaissance Sculpture, 1992, Thames & Hudson (World of Art), ISBN 978-0500202531.
Randolph, Adrian W.B., Engaging Symbols: Gender, Politics, and Public Art in Fifteenth-Century Firenze. Yale University Press, 2002.
Vasari, Giorgio, Le vite de' più eccellenti pittori, scultori e architettori Lives of the Most Excellent Painters, Sculptors, and Architects, Firenze 1568, edizzjoni ta' R. Bettarini u P. Barocchi, Firenze, 1971.
Wilson, Carolyn C., Renaissance Small Bronze Sculpture and Associated Decorative Arts, 1983, National Gallery of Art (Washington), ISBN 0894680676.

Referenzi

^ Wells, John (3 April 2008). Longman Pronunciation Dictionary (3rd ed.). Pearson Longman. ISBN 978-1-4058-8118-0.
^ "Cinq maîtres de la Renaissance florentine | Petite Galerie - musée du Louvre". petitegalerie.louvre.fr. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2022-12-11. Miġbur 2022-12-13.
^ Rubin, Patricia Lee (Jannar 1995). Giorgio Vasari: Art and History. p. 350. ISBN 9780300049091.
^ Walker, Paul Robert (2003). The Feud That Sparked the Renaissance. New York: William Morrow. pp. xi. ISBN 9780061743559.
^ Walker, Paul Robert (2003). The Feud That Sparked the Renaissance. New York: William Morrow. pp. 26, 30, 34. ISBN 9780061743559.
^ Horst W. Janson, The Sculpture of Donatello, Princeton, 1963.
^ Hesson, Robert (2022-07-04). "Collections and restoration of antiquities - Ancient Monuments". Northern Architecture (bl-Ingliż). Arkivjat minn l-oriġinal fl-2022-12-13. Miġbur 2022-12-13.
^ H.W. Janson, The Sculpture of Donatello, Princeton, 1957, II, 77–86; Laurie Schneider, "Donatello's Bronze David," The Art Bulletin, 55 (1973) 213–216.
^ Paul Strathern, The Medici: Godfathers of the Renaissance, Londra, 2003.
^ Michael Rocke, Forbidden Friendships: Homosexuality and Male Culture in Renaissance Florence.
^ Joachim Poeschke, Donatello and His World. Sculpture of the Italian Renaissance, Volume 1, Harry N Abrams, New York, 1993.
^ Louis Crompton, Homosexuality and Civilization, Harvard Press, 2003, p. 264.

[1] Wells, John (3 April 2008). Longman Pronunciation Dictionary (3rd ed.). Pearson Longman. ISBN 978-1-4058-8118-0.

[2] "Cinq maîtres de la Renaissance florentine | Petite Galerie - musée du Louvre". petitegalerie.louvre.fr. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2022-12-11. Miġbur 2022-12-13.

[3] Rubin, Patricia Lee (Jannar 1995). Giorgio Vasari: Art and History. p. 350. ISBN 9780300049091.

[4] Walker, Paul Robert (2003). The Feud That Sparked the Renaissance. New York: William Morrow. pp. xi. ISBN 9780061743559.

[5] Walker, Paul Robert (2003). The Feud That Sparked the Renaissance. New York: William Morrow. pp. 26, 30, 34. ISBN 9780061743559.

[6] Horst W. Janson, The Sculpture of Donatello, Princeton, 1963.

[7] Hesson, Robert (2022-07-04). "Collections and restoration of antiquities - Ancient Monuments". Northern Architecture (bl-Ingliż). Arkivjat minn l-oriġinal fl-2022-12-13. Miġbur 2022-12-13.

[8] H.W. Janson, The Sculpture of Donatello, Princeton, 1957, II, 77–86; Laurie Schneider, "Donatello's Bronze David," The Art Bulletin, 55 (1973) 213–216.

[9] Paul Strathern, The Medici: Godfathers of the Renaissance, Londra, 2003.

[10] Michael Rocke, Forbidden Friendships: Homosexuality and Male Culture in Renaissance Florence.

[11] Joachim Poeschke, Donatello and His World. Sculpture of the Italian Renaissance, Volume 1, Harry N Abrams, New York, 1993.

[12] Louis Crompton, Homosexuality and Civilization, Harvard Press, 2003, p. 264.