Imperu Almoravid

  

Imperu Almoravid المرابطون (Għarbi) al-Murābiṭūn ⵉⵎⵕⴰⴱⴹⴻⵏ () Imṛabḍen
L-Imperu Almoravid fl-ibgħad twessigħ tiegħu, ċ. 1120.
Belt kapitali		(1058–ċ. 1070) Marrakexx (ċ. 1070–1147)
Lingwi uffiċjali		Għarbi
		,
Reliġjon		Iżlam (Sunni) Minoranzi: Kristjaneżmu (Kattolika Rumana), Ġudaiżmu
Tip		Imperu Vassalli nominali tal-
Gvern		Monarkija ereditarja
-	Titlu ta' ħakkiem	Emir il-Misilmin
-	ċ. 1050–1057
-	1146–1147
Stabbiliment
-	Stabbili	madwar 1050
-	Disstabbili	1147
Erja
-	st. 1120	1,000,000 km^2  386,102 mil kwadru
		Dinar Almoravid

L-Imperu tad-dinastija Almoravida jew sempliċiment Almoravid jew il-Murabitin jew l-Imrabetin (Għarbi: المرابطون, rum. al-Murābiṭūn; Berberu: ⵉⵎⵕⴰⴱⴹⴻⵏ, rum. Imṛabḍen, litteralment: “Dawk mir-ribat”) kienet imperu tad-dinastija Misilma imperjali iċċentrata fit-territorju tal-Marokk tal-lum. L-Almoravidi stabbilixxa l-imperu tagħhom fis-seklu 11 li jinfirex fuq il-Magreb tal-punent u l-, li beda fis-snin 50 u dam sal-waqgħa tiegħu f'idejn l-Almohadin fl-1147. Id-dinastija ħarġet minn koalizzjoni tal-, , u Massufa, tribujiet Berberi nomadi li jgħixu f'dik li llum hija l-Mawritanja u s-Saħara tal-Punent, jaqsmu t-territorju bejn id-, in-, u x-xmajjar tas-. Matul l-espansjoni tagħhom fil-Magreb, l-Almoravidi waqqfu l-belt ta' Marrakexx bħala kapitali, midwar l-1070 is-sena.

L-Almoravidi kienu kruċjali biex jipprevjenu l-waqgħa tal-Andalus (ħakma Misilma fl-) għar-renji Kristjani Iberiċi, meta għelbu b’mod deċiżiv koalizzjoni tal-armati ta' u ta' fil- fl-1086. Dan ippermettilhom jikkontrollaw imperu li kien jiġġebbed 3,000 kilometres (1,900 mi) mit-tramuntana għan-nofsinhar. Il-ħakkiema tagħhom qatt ma sostnew it-titlu ta' u minflok ħadu t-titlu ta' Amir al-Muslimīn ("Emir il-Misilmin") filwaqt li rrikonoxxew formalment il-ħakma tal- f'. Madankollu, il-ħakma tad-dinastija kienet relattivament qasira. L-Almoravidi waqgħu — fl-aqwa tas-setgħa tagħhom — meta naqsu milli jwaqqfu r-ribelljoni mmexxija minn mibdija minn . Bħala riżultat, l-aħħar emir tagħhom inqatel f'Marrakexx f'April 1147 mill-Kalifat Almohad, li ħa posthom bħala dinastija li tmexxi kemm fil-Magreb kif ukoll fl-Andalus.

Isem

It-terminu "Almoravid" ġej mill-Għarbi al-Murābiṭ (المرابط), permezz tas-: almorávide. It-trasformazzjoni tal-"b" fi al-Murābiṭ għall-"v" fi almorávide huwa eżempju ta' bl-Ispanjol.

Bl-Għarbi, "il-Murabit" litteralment tfisser "wieħed li jorbot" iżda figurattivament tfisser "wieħed li lest għall-battalja f'fortizza". It-terminu huwa relatat mal-kunċett ta' ribat (رِباط, ribāt ), monasteru-fortizza tal-fruntiera tal-Afrika ta' Fuq, permezz tal- r-b-t (ربط, rabat: jorbot, jew رابط, rābat: biex tibni u/jew tgħix kamp jew kenn temporanju).

L-isem "Almoravid" kien marbut ma' skola tal- msejħa Dar il-Murabitin mwaqqfa fis- l-Aqsa, il-Marokk tal-lum, minn studjuż jismu . Iben Żallu bagħat lill-istudent tiegħu biex jippriedka l-Islam Maliki lis-Sanhaġa Berberi tal- (il-Mawritanja tal-lum). Għalhekk, l-isem tal-Almoravidi ġej mis-segwaċi tad-Dar il-Murabitin, "id-dar ta' dawk li kienu marbuta flimkien fil-kawża ta' Alla."

L-isem jista' jkun relatat mar-ribat ta' Waggag bin Żallu fir-raħal ta' (qrib tal-lum), fejn il-mexxej spiritwali futur Almoravid Għabdalla bin Jasin kiseb it-taħriġ inizjali tiegħu. Il-bijografu Marokkin tas-seklu 13 , u qablu fis-seklu 12, innota li ċ-ċentru ta’ tagħlim ta’ Waggag kien jissejjaħ Dar il-Murabitin (Dar tal-Almoravidi), u dan seta’ ispira dak ta’ Iben Jasin għażla tal-isem għall-moviment.

Kontemporanji spiss irreferew għalihom bħala l-mulatimin ("dawk bil-veli", minn litam, Għarbi għal "velu"). L-Almoravidi jgħattu lilhom infushom taħt l-għajnejn b', drawwa li adattaw minn Berberi tan-nofsinhar (dan għadu jidher fost in- moderni, iżda ma kienx tas-soltu aktar fit-tramuntana). Għalkemm prattiku għat-trab tad-deżert, l-Almoravidi insistew li jilbsu l-litam kullimkien, bħala marka ta' "barrani" f'ambjenti urbani, parzjalment bħala mod kif jenfasizzaw il-kredenzjali puritani tagħhom. Din serviet bħala l-uniformi tal-Almoravidi. Taħt il-ħakma tagħhom, il- kienu jipprojbixxu lil xi ħadd ieħor milli jilbes il-litam, u b'hekk jagħmilha l-ilbies distintiv tal-klassi dominanti. Min-naħa tagħhom, l-Almohadin suċċessivi għamlu l-punt li jqarrqu l-velu Almoravid bħala simboliku ta' u dekadenza.^{[ċitazzjoni meħtieġa]}

Storja

Oriġini

Il-Berberi tal-Magreb fiż-Żmien Medjevali bikri jistgħu jiġu kklassifikati bejn wieħed u ieħor fi tliet gruppi ewlenin: iż- madwar it-tramuntana, il-, ikkonċentrati fiċ-ċentru tal-Marokk, u s-Sanhaġa, miġbura fil-parti tal-punent tas-Saħara u l-għoljiet tas-Saħara fil-lvant tal-Magreb. Is-Sanhaġa tal-lvant inkluda l-Berberi , li kienu l-bażi taż-żieda tad- fil-bidu tal-10 seklu, u d-, li ħakmet l- bħala vassalli tal-Fatimi wara li dawn tal-aħħar marru l-Eġittu fl-972. Is- tal-punent kienu maqsuma f’diversi tribujiet: il-Gażżula u l-Lamta fil-wied tad- u l-għoljiet tal-medda fil-; aktar fin-nofsinhar, ikkampjati fis-Saħara tal-Punent, kienu l-Massufa, il-Bni Warith; u l-aktar fin-nofsinhar minn kollox, il-Lamtuna u l-Gudala, fil-kosta tal-Mawritanja sa l-artijiet tal-fruntiera tax-.^{[ċitazzjoni meħtieġa]}

Is-Sanhaġa tal-punent kien ġie kkonvertit għall-Iżlam xi żmien fis-seklu 9. Sussegwentement ġew magħqudin fis-seklu 10 u, bil-ħeġġa ta' konvertiti ġodda, nedew diversi kampanji kontra s-"" (popli pagani tal-). Taħt is-sultan tagħhom Tinbarutan bin Usfajxar, il-Lamtuna Sanhaġa waqqaf (jew qabad) iċ-ċittadella ta' , waqfa kritika fuq ir-rotta . Wara l-kollass l-għaqda s-Sanhaġa, Aoudaghost għadda lill-; u r-rotot trans-Saħarjani ttieħdu mill- Żenati tas-. Il-Magħrawa sfruttaw ukoll din id-diżunjoni biex iqaċċtu lill-Gażżula u l-Lamta Sanhaġa mill-mergħat tagħhom fil-widien tas-Sous u d-Draa. Madwar l-1035, ir-rajjes tal-Lamtuna Abu Għabdalla Muħammad bin Tifat (magħruf ukoll bħala Tarsina), ipprova jgħaqqad mill-ġdid it-tribujiet tad-deżert Sanhaġa, iżda r-renju tiegħu dam inqas minn tliet snin.^{[ċitazzjoni meħtieġa]}

Madwar l-1040, , rajjes tal-Gudala (u kunjat tal-mibki Tarsina), mar lejn Mekka. Mar-irġigħ tiegħu, huwa waqaf fil-Kairouan fl-, fejn iltaqa' ma' , nattiv ta' Fes u ġurista u studjuż tal-iskola Sunni. F'dan iż-żmien, Ifriqija kienet fil-ferment. Il-ħakkiem iż-, , kien qed jikkontempla b'mod miftuħ li jkisser mas-sidienu l- Xigħi fil-Kajr, u l-ġuristi ta' Kairouan kienu qed jaġixxu għalih biex jagħmel dan. F'din l-atmosfera iebsa, Jaħja u Abu Għimran waqgħu f'konversazzjoni dwar l-istat tal-fidi f'artijiet twelidhom tal-punent, u Jaħja esprima d-diżappunt tiegħu għan-nuqqas ta' edukazzjoni reliġjuża u n-negliġenza tal- fost in-nies tiegħu tas-Sanhaġa fin-nofsinhar. Bir-rakkomandazzjoni ta’ Abu Għimran, Jaħja bin Ibrahim għamel triqtu lejn ir-ribat ta’ Waggag bin Żelu fil-wied is- fin-nofsinhar tal-Marokk, biex ifittex għalliem Maliki għan-nies tiegħu. Waggag inkarigah wieħed mir-residenti tiegħu, .^: 122

Għabdalla bin Jasin kien Berber Gażżula, u probabbilment konverti aktar milli Mislem imwieled. Ismu jista' jinqara bħala "iben " (it-titlu tas-36 fil-Koran, Ja-Sin), li jissuġġerixxi li kien ħassar il-passat tal-familja tiegħu u "reġgħu twieled" mill-Ktieb Imqaddes. Iben Jasin ċertament kellu l-ħeġġa ta’ zelota puritan; it-twemmin tiegħu kien prinċipalment ikkaratterizzat minn formaliżmu riġidu u aderenza stretta mad-dettati tal-Quran, u t-. (Kroniċi bħal il-Bakri jallegaw li t-tagħlim ta' Iben Jasin kien superfiċjali.) Il-laqgħat inizjali ta' Iben Jasin mal-poplu marru ħażin. Peress li kellu aktar ħeġġa milli profondità, l-argumenti minn Iben Jasin kien tlewwem mill-udjenza tiegħu. Huwa wieġeb għall-mistoqsijiet b’akkużi ta’ apostasija u ta pieni ħorox għall-iċken devjazzjonijiet. Il-Guddala malajr kellu biżżejjed u keċċieh kważi immedjatament wara l-mewt tal-protettur tiegħu, Jaħja bin Ibrahim, f'xi żmien fi madwar l-1040.^{[ċitazzjoni meħtieġa]}

Iben Jasin, madankollu, sab riċeviment aktar favorevoli fost il-poplu ġirien. Probabbilment ħass il-qawwa organizzattiva utli tal-fervur devot minn Iben Jasin, il-rajjes ta' Lamtuna stieden lir-raġel biex jipprietka lin-nies tiegħu. Il-mexxejja tal-Lamtuna, madankollu, żammew Iben Jasin bir-reqqa, u ssawwar sħubija aktar produttiva bejniethom. Filwaqt li jinvoka stejjer tal-ħajja bikrija ta' Muħammad, Iben Jasin ippriedka li l-konkwista kienet addendum meħtieġ għall-islema (Iżlamizzazzjoni), li ma kienx biżżejjed li sempliċement iżomm mal-liġi ta' Alla, iżda meħtieġ li wkoll teqred l-oppożizzjoni għaliha. Fl-ideoloġija Iben Jasin, xi ħaġa u kull ħaġa barra mil-liġi Iżlamika tista' tiġi kkaratterizzata bħala "oppożizzjoni". Huwa identifika t-tribaliżmu, b'mod partikolari, bħala ostaklu. Huwa jemmen li ma kienx biżżejjed li jħeġġeġ lill-udjenzi tiegħu biex iwarrbu l-lealtajiet tad-demm u d-differenzi etniċi tagħhom, u jħaddnu l-ugwaljanza tal-Misilmin kollha taħt ix-Xarigħa (Xarija), kien meħtieġ li jagħmlu dan. Għat-tmexxija l-Lamtuna, din l-ideoloġija ġdida qabdet max-xewqa twila tagħhom li jerġgħu jwaqqfu l-għaqda Sanhaġa u jirkupraw id-dominji mitlufa tagħhom. Fil-bidu tas-snin 1050, il-Lamtuna, taħt it-tmexxija konġunta ta’ Jaħja bin Għumar u Għabdalla bin Jasin — dalwaqt sejħu lilhom infushom il-Murabitin (Almoravidi) — bdew kampanja biex iġibu lill-ġirienhom għall-kawża tagħhom.^: 123

Konkwisti bikrija

Fil-bidu tas-snin 1050, ħarġet tip ta triumvirat fit-tmexxija tal-moviment Almoravid, inklużi Għabdalla bin Jasin, Jaħja bin Għumar u ħuh . Il-moviment issa kien iddominat mil-Lamtuna aktar milli mill-Guddala. Matul l-1050, l-Almoravidi bdew l-espansjoni tagħhom u l-konkwista tagħhom tat-tribujiet tas-Saħara. L-ewwel miri ewlenin tagħhom kienu żewġ bliet strateġiċi li jinsabu fit-truf tat-tramuntana u tan-nofsinhar tad-deżert: is-Siġilmasa fit-tramuntana u l- (Aoudaghost) fin-nofsinhar. Il-kontroll ta' dawn iż-żewġt ibliet jippermetti lill-Almoravidi jikkontrollaw b'mod effettiv ir-rotot tal-kummerċ trans-Saħarjan. Is-Siġilmasa kienet ikkontrollata mill-, parti mill-konfederazzjoni Berber ta' tat-tramuntana, filwaqt li Awdaghust kienet ikkontrollata mis-. Iż-żewġt ibliet inqabdu fl-1054 jew fl-1055. Siġilmasa nqabad l-ewwel u l-mexxej tiegħu, Masgħud bin Wannudin, inqatel, flimkien ma' mexxejja Magħrawa oħra. Skont sorsi storiċi, l-armata Almoravid rikkebet fuq l-iġmla u kienet tgħodd 30,000 għalkemm dan in-numru jista' jkun esaġerazzjoni. Imsaħħa bit-tħassir mir-rebħahom, ħallew gwarniġġjon ta’ tribujiet Lamtuna fil-belt u mbagħad daru lejn in-nofsinhar biex jaqbdu l-Awdagħust, li wettqu dik l-istess sena. Għalkemm il-belt kienet prinċipalment Misilma, l-Almoravidi xarrku l-belt u ttrattaw lill-popolazzjoni bl-aħrax fuq il-bażi li rrikonoxxew ir-.

Ftit wara li l-armata ewlenija Almoravid telqet minn Siġilmasa, il-belt irribellat u l-Magħrawa rritornaw lura, qatlu l-gwarniġġjon ta’ Lamtuna. Iben Jasin wieġeb billi organizza t-tieni spedizzjoni biex jaqbadha mill-ġdid, iżda l-Guddala rrifjutaw li jingħaqdu miegħu u minflok irritornaw lejn artijiethom fir-reġjuni tad-deżert tul il-kosta Atlantika. L-istoriku tissuġġerixxi li xi Almoravidi, inklużi l-Guddala, ma kinux lesti li jiġu mkaxkra f'kunflitt mat-tribujiet qawwija Żenata tat-tramuntana u dan ħoloq tensjoni ma' dawk, bħal Iben Jasin, li raw l-espansjoni tat-tramuntana bħala l-pass li jmiss fil-fortuni tagħhom. Filwaqt li Iben Jasin mar lejn it-tramuntana, Jaħja bin Għumar baqa' fin-nofsinhar fl-Adrar, il-qalba tal-Lamtuna, f'post difiżibbli u pprovdut tajjeb imsejjaħ Ġebel Lamtuna, madwar 10 kilometri fil-majjistral ta' modern. Il-fortizza tiegħu kien hemm fortizza msejħa (magħmula wkoll b'mod varjabbli bħala Azougui jew Ażukki), li kienet inbniet qabel minn ħuh Jannu bin Għumar il-Ħaġġ. Xi studjużi, fosthom Attilio Gaudio, Christiane Vanacker, u Brigitte Himpan u Diane Himpan-Sabatier jiddeskrivu lil Ażuggi bħala l-“ewwel kapital” tal-Almoravidi. Jaħja bin Għumar sussegwentement inqatel fil-battalja kontra l-Guddala fl-1055 jew 1056, jew aktar tard fl-1057.

Sadanittant, fit-tramuntana, Iben Jasin kien ordna lil Abu Bakr biex jieħu l-kmand tal-armata Almoravid u malajr ħadu lura lis-Siġilmasa. Sal-1056, kienu rebħu t- u , u komplew jimponu l-liġi Iżlamika Maliki fuq il-komunitajiet li rebħu. Meta l-kampanja kkonkludiet dik is-sena, huma rtiraw lejn is-Siġilmasa u stabbilixxew il-bażi tagħhom hemmhekk. Kien madwar dan iż-żmien li Abu Bakr ħatar lill-kuġin tiegħu, , biex jikkmanda l-gwarniġġjon tal-belt.

Fl-1058, qasmu l- u rebħu , belt kummerċjali prospera qrib l-għoljiet tal-muntanji, u għamluha l-kapitali tagħhom. Huma mbagħad ġew f'kuntatt mal-, konfederazzjoni tribali Berber li segwiet "ereżija" Iżlamika ppriedka minn tliet sekli qabel. Il-Bargħawata okkupa r-reġjun fil-majjistral tal-Agħmat u tul il-kosta Atlantika. Huma rreżistu l-Almoravidi bil-qawwa u l-kampanja kontrihom kienet imdemmija. Għabdalla bin Jasin inqatel fil-battalja magħhom fl-1058 jew fl-1059, f'post imsejjaħ Kurīfalalt jew Kurifala. Sal-1060, madankollu, ġew maħkuma minn Abu Bakr bin Għumar u ġew sfurzati jikkonvertu għall-Iżlam ortodoss. Ftit wara dan, Abu Bakr kien wasal sa Meknes.

Lejn l-1068, Abu Bakr iżżewweġ mara Berbera nobbli u għonja, , li kienet se ssir influwenti ħafna fl-iżvilupp id-dinastija. Żejneb kienet bint negozjant sinjur mill-Kairouan li kien stabbilixxa ruħu fil-Agħmat. Preċedentement kienet miżżewġa lil Laqut bin Jusuf bin Għali l-Magħrawi, il-ħakkiem tal-Agħmat, sakemm inqatel waqt il-konkwista Almoravid tal-belt.

Twaqqif il-Marrakexx u diviżjoni interna

Kien madwar dan iż-żmien li Abu Bakr bin Għumar waqqaf il-kapitali l-ġdida ta' Marrakexx. Sorsi storiċi jikkwotaw varjetà ta' dati għal dan l-avveniment li jvarjaw minn 1062, mogħtija minn u , sa 1078 (470 AH), mogħtija minn Muħammad l-Idrisi. Is-sena 1070, mogħtija minn , hija użata aktar komunement mill-istoriċi moderni, għalkemm 1062 għadha ċċitata minn xi kittieba. Ftit wara li waqqaf il-belt il-ġdida, Abu Bakr kien imġiegħel jirritorna lejn in-nofsinhar tas-Saħara sabiex jrażżan ribelljoni mill-Guddala u l-alleati tagħhom li heddew ir-rotot kummerċjali tad-deżert, jew fl-1060 jew fl-1071. Martu Żejneb tidher li ma kinitx lesta li ssegwih fin-nofsinhar u taha d-divorzju. Bħalma jidher fuq l-istruzzjonijiet ta' Abu Bakr, hija mbagħad kienet miżżewġa lil Jusuf bin Taxfin. Qabel telaq, Abu Bakr ħatar Iben Taxfin bħala d-deputat tiegħu responsabbli mit-territorji l-ġodda Almoravid fit-tramuntana. Skont Iben Għidari, Żejneb sar l-aktar konsulent politiku importanti tiegħu.

Sena wara, wara li irażżan ir-rewwixta fin-nofsinhar, Abu Bakr reġa’ lura lejn it-tramuntana lejn Marrakexx, u jistenna li jerġa’ jibda l-kontroll tiegħu tal-belt u tal-forzi Almoravid fl-Afrika ta’ Fuq. Iben Taxfin, madankollu, issa ma kienx lest li jċedi l-pożizzjoni tiegħu stess ta' tmexxija. Filwaqt li Abu Bakr kien għadu kkampjat qrib Agħmat, Iben Taxfin bagħatlu rigali lussużi iżda rrifjuta li jobdi t-taħrika tiegħu, allegatament fuq il-parir ta' Żejneb.Abu Bakr għaraf li ma kienx kapaċi jġiegħel il-kwistjoni u ma kienx lest jiġġieled battalja fuq il-kontroll ta' Marrakexx, għalhekk iddeċieda li jirrikonoxxi volontarjament it-tmexxija ta' Iben Taxfin fil-Magreb. Iż-żewġt irġiel iltaqgħu fuq art newtrali bejn Agħmat u Marrakexx biex jikkonfermaw l-arranġament. Wara waqfa qasira fl-Agħmat, Abu Bakr irritorna lejn in-nofsinhar biex ikompli t-tmexxija tiegħu tal-Almoravidi fis-Saħara.

Wara dan, l-Imperu Almoravid kien maqsum f'żewġ partijiet distinti iżda ko-dipendenti: waħda mmexxija minn Iben Taxfin fit-tramuntana, u oħra mmexxija minn Abu Bakr fin-nofsinhar. Abu Bakr kompla jiġi rikonoxxut formalment bħala l-mexxej suprem tal-Almoravidi sal-mewt tiegħu fl-1087. Sorsi storiċi ma jagħtu l-ebda indikazzjoni li ż-żewġ mexxejja ttrattaw lil xulxin bħala għedewwa u Iben Taxfin baqa’ jdaħħal muniti f’isem Abu Bakr sal-mewt tal-aħħar. Wara t-tluq ta' Abu Bakr, Iben Taxfin kien fil-biċċa l-kbira responsabbli għall-bini tal-istat Almoravid fil-Magreb matul l-għoxrin sena li ġejjin. Wieħed minn ulied Abu Bakr, Ibrahim, li serva bħala l-mexxej Almoravid f'Siġilmasa bejn l-1071 u l-1076 (skont il-muniti nħadmu hemmhekk), żviluppa rivalità ma' Iben Taxfin u pprova jikkonfrontah lejn l-1076. Huwa mexa lejn Agħmat bl-intenzjoni li jirkupra l-pożizzjoni ta’ missieru fil-Magreb. Kmandant Almoravid ieħor, , li kien relatat maż-żewġt irġiel, neħħa s-sitwazzjoni u kkonvinċa lil Ibrahim biex jingħaqad ma’ missieru fin-nofsinhar aktar milli jibda gwerra ċivili.

Aktar konkwisti fil-Magreb

Iben Taxfin kien sadanittant għen biex iġib iż-żona kbira ta’ dak li llum huwa l-Marokk, is-Saħara tal-Punent, u l-Mawritanja taħt il-kontroll Almoravid. Hu qatta’ mill-inqas diversi snin jaqbad kull forti u insedjament fir-reġjun ta’ madwar Fez u fit-Tramuntana tal-Marokk. Wara li l-biċċa l-kbira tar-reġjun tal-madwar kien taħt il-kontroll tiegħu, fl-aħħar seta' jirbaħ lil Fez b'mod definittiv. Madankollu, hemm xi kontradizzjoni u inċertezza fost is-sorsi storiċi dwar il-kronoloġija eżatta ta’ dawn il-konkwisti, b’xi sorsi jmorru l-konkwisti ewlenin għall-1060 u oħrajn għall-1070. Xi awturi moderni jsemmu d-data tal-konkwista finali ta’ Fes bħala 1069 (461 WH). L-istoriku Ronald Messier jagħti d-data b’mod aktar speċifiku bħala t-18 ta’ Marzu 1070 (462 WH). Storiċi oħrajn iddataw din il-konkwista għall-1074 jew l-1075.

Fl-1079, Iben Taxfin bagħat armata b'saħħitha ta' 20,000 minn Marrakexx biex timbotta lejn dak li llum huwa biex jattakkaw lill-Beni Yagħla, it-tribù Żenata li jokkupa ż-żona. Immexxija minn Mażdali bin Tilankan, l-armata għelbet lill-Bni Yagħla fil-battalja ħdejn il-wied tax-Xmara Moulaja u eżegwit lill-kmandant tagħhom, Mali bin Yagħla, iben il-ħakkiem ta' Tlemcen. Madankollu, Iben Tilankan ma mbuttatx lejn Tlemcen mill-ewwel peress li l-belt ta' Oujda, okkupata mill-Bni Iżnasan, kienet qawwija wisq biex tinqabad. Minflok, Iben Taxfin innifsu rritorna b'armata fl-1081 li qabdet Oujda u mbagħad rebaħ lil Tlemcen, immassakrat il-forzi Magħrawa hemmhekk u l-mexxej tagħhom, l-Għabbas bin Baħti il-Magħrawi. Huwa ippressat fuq u mill-1082 kien maqbud Alġiers. Iben Taxfin sussegwentement ittratta lil Tlemcen bħala l-bażi tal-Lvant tiegħu. F'dak iż-żmien, il-belt kienet tikkonsisti f'insedjament antik imsejjaħ Agadir, iżda Iben Taxfin waqqaf belt ġdida ħdejha msejħa Takrart, li aktar tard ingħaqdet ma' Agadir fil-perjodu Almohad biex issir il-belt preżenti.

L-Almoravidi sussegwentement ħabtu mal- lejn il-Lvant diversi drabi, iżda ma għamlux sforz sostnut biex jirbħu l-Magħrib ċentrali u minflok iffokaw l-isforzi tagħhom fuq fronti oħra. Eventwalment, fl-1104, iffirmaw trattat ta’ paċi mal-Ħammadin. Alġiers saret l-aktar post tal-Lvant tagħhom.

Sas-snin 1080, il-ħakkiema Misilmin lokali fl- (il- Iżlamika) kienu qed jitolbu l-għajnuna ta’ Iben Taxfin kontra r-renji Kristjani li qed jindaħlu fit-tramuntana. Iben Taxfin għamel il-qbid ta' l-objettiv primarju tiegħu qabel ma għamel kwalunkwe tentattiv biex jintervjeni hemmhekk. Ceuta, ikkontrollata mill-forzi ta’ Żenata taħt il-kmand ta’ Dija d-Dawla Jaħja, kienet l-aħħar belt kbira fuq in-naħa Afrikana tal- li kienet għadha żżomm kontrih. Bi tpattija għall-wegħda li tgħinu, Iben Taxfin talab li , il-ħakkiem tat-, jipprovdi għajnuna biex jassedja l-belt. Il-Mugħtamid obbliga u bagħat flotta biex timblokka l-belt bil-baħar, filwaqt li iben ta' Iben Taxfin, Tamim mexxa l-assedju bl-art. Il-belt finalment ċediet f'Ġunju–Lulju 1083 jew f'Awwissu 1084.

Iben Taxfin għamel sforzi wkoll biex jorganizza l-isfera l-ġdida tal-Almoravid. Taħt il-ħakma tiegħu, il-Magreb tal-punent kien maqsum fi provinċji amministrattivi definiti tajjeb għall-ewwel darba – qabel dan, kien l-aktar territorju tribali. Ġie stabbilit gvern ċentrali li qed jiżviluppa f'Marrakexx, filwaqt li fda provinċji ewlenin f'idejn alleati u qraba importanti. L-istat Almoravid li kien għadu qed jitwieled kien iffinanzjat parzjalment mit- u mid-deheb li ġie mill-Gana fin-Nofsinhar, iżda fil-prattika baqa’ dipendenti fuq il-għanejjem (spoils) ta’ konkwisti ġodda. Il-maġġoranza tal-armata Almoravid baqgħet tkun komposta minn rekluti Sanhaġa, iżda Iben Taxfin beda wkoll jirrekluta skjavi biex jiffurmaw gwardja personali (ħaxm), inklużi 5000 suldat iswed (għabid) u 500 suldat abjad (uluġ, x'aktarx ta' oriġini Ewropea).

F'xi punt, Jusuf bin Taxfin tmexxa biex jirrikonoxxi lill- f' bħala s-sinjuri. Filwaqt li l-Għabbasin infushom kellhom ftit poter politiku dirett sa dan iż-żmien, is-simboliżmu ta' dan l-att kien importanti u saħħaħ il-leġittimità ta' Iben Taxfin. Skont Iben Għidari, kien fl-istess ħin li Iben Taxfin ħa wkoll it-titlu ta' Amīr al-Muslimīn (Emir il-Misilmin). Iben Għidar data dan għall-1073–1074, iżda xi awturi, inkluż l-istoriku modern , iddataw din id-deċiżjoni politika għal aktar tard, x'aktarx meta l-Almoravidi kienu fil-proċess li jiżguraw il-kontroll tal-Andalus. Skont Amira Bennison, ir-rikonoxximent tal-kalif Għabbasi għandu jkun ġie stabbilit sa mhux aktar tard mill-1090. Meta żar Bagdad bejn l-1096 u l-1098, possibbilment bħala parti minn ambaxxata Almoravid għall-Kalif , huwa sostna li s- kien diġà qed jingħata f'isem il-kalif Għabbasi fit-territorji mmexxija minn Jusuf bin Taxfin.

Almoravidi tan-Nofsinhar u l-Imperu tal-Gana

Wara li ħalla lil Jusuf bin Taxfin fit-tramuntana u rritorna lejn in-nofsinhar, Abu Bakr bin Għumar allegatament għamel Ażuggi l-bażi tiegħu. Il-belt aġixxiet bħala l-kapitali tal-Almoravidi tan-nofsinhar taħtu u s-suċċessuri tiegħu. Minkejja l-importanza tar-rotot kummerċjali tas-Saħara għall-Almoravidi, l-istorja tal-ġwienaħ tan-nofsinhar tal-imperu mhix dokumentata sew f'sorsi storiċi Għarbi u ħafna drabi hija traskurata fl-istorja tal-Maghreb u l-Andalus. Dan ħeġġeġ ukoll diviżjoni fl-istudji moderni dwar l-Almoravid, bl-arkeoloġija għandha rwol akbar fl-istudju tal-ġwienaħ tan-Nofsinhar, fin-nuqqas ta' sorsi aktar testwali. In-natura eżatta u l-impatt tal-preżenza Almoravid fis-Saħel hija suġġett diskuss ħafna fost l-.

Skont it-tradizzjoni Għarbija, l-Almoravidi taħt it-tmexxija ta' Abu Bakr rebħu l-, imwaqqaf mis-Soninke, f'xi żmien madwar l-1076–77. Eżempju ta' din it-tradizzjoni huwa r-rekord tal-istoriku , li kkwota lil Xiħ Għutman, il- tal-Gana, bil-miktub fl-1394. Skont dan is-sors, l-Almoravidi dgħajfu lill-Gana u ġabru ġieħ mis-Sudan, sal-punt li l-awtorità tal-ħakkiema tal-Gana naqset, u ġew sottomessi u assorbiti mis-, poplu ġar tas-Sudan. Tradizzjonijiet fil-Mali kienu jirrelataw li s-Sosso attakkaw u ħadu l-Mali wkoll, u l-ħakkiem tas-Sosso, Sumaouro Kanté, ħa l-art f’idejh.

Madankollu, kritika minn Conrad u Fisher (1982) argumentaw li l-kunċett ta' kwalunkwe konkwista militari Almoravid fil-qalba tiegħu huwa sempliċement folklor perpetwat, derivat minn interpretazzjoni ħażina jew dipendenza naive fuq sorsi Għarbi. Skont il-Professur Timothy Insoll, l-arkeoloġija tal-Gana tal-qedem sempliċement ma turix is-sinjali ta' bidla mgħaġġla u qerda li jkunu assoċjati ma' kwalunkwe konkwisti militari tal-era Almoravidi.

Dierke Lange qabel mat-teorija oriġinali tal-inkursjoni militari iżda jargumenta li dan ma jipprekludix l-aġitazzjoni politika Almoravid, u sostna li l-fattur ewlieni tal-mewt tal-Imperu tal-Gana kien dovut ħafna lil dan tal-aħħar. Skond Lange, l-influwenza reliġjuża Almoravida kienet gradwali, aktar milli r-riżultat ta' azzjoni militari; hemmhekk l-Almoravidi kisbu l-poter billi żżewġu fost in-nobbli tan-nazzjon. Lange jattribwixxi t-tnaqqis tal-Gana antika għal bosta fatturi mhux relatati, li wieħed minnhom x'aktarx huwa attribwibbli għal ġlidiet dinastiċi interni instigati mill-influwenza Almoravida u pressjonijiet Iżlamiċi, iżda nieqes minn konkwista militari.

Din l-interpretazzjoni tal-ġrajjiet ġiet ikkontestata minn studjużi aktar tard bħal Sheryl L. Burkhalter li argumentaw li tkun xi tkun in-natura tal-"konkwista" fin-nofsinhar tas-Saħara, l-influwenza u s-suċċess tal-moviment Almoravid fl-iżgurar deheb tal-Afrika tal-punent u ċ-ċirkolazzjoni tiegħu b’mod wiesa’ kien jeħtieġ livell għoli ta’ kontroll politiku.

Il-pożizzjoni tradizzjonali tgħid li l-gwerra li segwiet mal-Almoravidi imbuttat lill-Gana fuq it-tarf, u spiċċat il-pożizzjoni tar-renju bħala qawwa kummerċjali u militari sal-1100. Hija waqgħet fi gruppi tribali u tmexxija tar-rwasa, li wħud minnhom aktar tard assimilaw fl-Almoravidi filwaqt li oħrajn waqqfu l-.^{[ċitazzjoni meħtieġa]}

Il-ġeografu Għarbi kiteb li l-Almoravidi temmew f'Tadmekka fl-1084 u li Abu Bakr "wasal fil-muntanja tad-deheb" fin-nofsinhar profond. Abu Bakr fl-aħħar miet f' f'Novembru 1087 wara ferita fil-battalja—skont it-tradizzjoni orali, minn vleġġa – waqt li kien qed jiġġieled fir-reġjun storiku tas-.

Wara l-mewt ta' Abu Bakr (1087), il-konfederazzjoni tat-tribujiet Berbera fis-Saħara kienet maqsuma bejn id-dixxendenti ta' Abu Bakr u ħuh Jaħja, u kienet titlef il-kontroll tal-Gana. Sheryl Burkhalter tissuġġerixxi li iben Abu Bakr Jaħja kien il-mexxej tal-ispedizzjoni Almoravid li rebħet il-Gana fl-1076, u li l-Almoravidi kienu jibqgħu ħajjin mit-telfa tal-Gana u t-telfa fil-Magreb mill-Almohadin, u kienu ħakmu s-Saħara sal-tmiem is-seklu 12.

Espansjoni fl-Andalus

Fil-bidu, jidher Iben Taxfin ftit li xejn kellu interess li jinvolvi lill-Almoravidi fil-politika tal-Andalus (it-territorji Misilmin fil-Peniżola Iberika). Wara l-kollass il-Ħilafa Qurtuba () tad- fil-bidu tas-seklu 11, l-Andalus kien inqasam f'renji jew bliet-stati żgħar magħrufa bħala t- (singular: tajfa). Dawn l-istati ġġieldu kontinwament ma’ xulxin iżda ma setgħux iqajmu armati kbar tagħhom stess, u għalhekk saru jiddependu minflok fuq ir- għall-appoġġ militari. Dan l-appoġġ ġie żgurat permezz tal-ħlas regolari ta’ (tributi) lir-rejiet Insara, iżda l-ħlasijiet saru piż fiskali li xeħet it-teżori ta’ dawn il-ħakkiema lokali. Min-naħa tagħhom, il-mexxejja tat-Tajfa għabbew lis-suġġetti tagħhom b'żieda fit-tassazzjoni, inklużi taxxi u tariffi li ma kinux meqjusa legali taħt il-liġi Iżlamika. Hekk kif il-ħlasijiet tat-tribut bdew jonqsu, ir-renji Kristjani rrikorrew għal rejds punittivi u eventwalment għall-konkwista. Ir-rejiet it-tajfa ma kinux lesti jew ma setgħux jingħaqdu biex jiġġieldu din it-theddida, u anke r-renju tajfa l-aktar qawwija, it-Tajfa Ixbilija (), ma setgħetx tirreżisti l-avvanzi Kristjani.

Wara l-qbid Almoravid ta' Ceuta (fl-1083) fuq ix-xatt tan-nofsinhar tal-Istrett ta' Ġibiltà, it-triq kienet issa miftuħa għal Iben Taxfin biex jintervjeni fl-Andalus. Kien f'din l-istess sena li , ir-re tal- u l-, mexxa kampanja militari fin-nofsinhar tal-Andalus biex jikkastiga lill-Mugħtamid is-Sevilji talli naqas milli jagħtih ġieħ. L-ispedizzjoni tiegħu ippenetrat it-triq kollha lejn , l-iktar punt tan-nofsinhar tal-Peniżola Iberika. Ftit snin wara, f'Mejju 1085, ħataf il-kontroll ta' Toledo, li qabel kienet waħda mill-aktar bliet-stati b'saħħithom fl-Andalus. Ftit wara, huwa wkoll beda assedju ta' . Dawn l-avvenimenti drammatiċi ġiegħlu lir-rejiet tajfa biex finalment jikkunsidraw li jfittxu intervent estern mill-Almoravidi. Skont l-aktar sors Għarbi dettaljat, kien il-Mugħtamid, il-ħakkiem is-Sivilja, li sejjaħ laqgħa mal-ġirien tiegħu, il-Mutawakkil il- (tal-) u il- (tal-), fejn qablu li jibagħtu ambaxxata lil Iben Taxfin jappella għall-għajnuna tiegħu. Ir-rejiet tat-twajjef kienu konxji tar-riskji li ġew b'intervent Almoravid iżda kkunsidrawha l-aħjar għażla fost l-għażliet ħżiena tagħhom. Jingħad li l-Mugħtamid irrimarka bl-imrar: “Aħjar li tirgħu l-iġmla milli tkun ragħaj tal-ħnieżer” – jiġifieri aħjar li tissottometti ruħha lil ħakkiem Mislem ieħor milli tispiċċa bħala sudditi ta’ re Kristjan.

Bħala kundizzjoni għall-għajnuna tiegħu, Iben Taxfin talab li (belt fuq ix-xatt tat-tramuntana tal-Istrett ta’ Ġibiltà, madwar Ceuta) tiġi ċeduta lilu sabiex ikun jista’ jużaha bħala bażi għat-truppi tiegħu. Il-Mugħtamid qabel. Iben Taxfin, attenta mill-eżitazzjoni tar-rejiet twajjef, immedjatament bagħat forza bil-quddiem ta' 500 suldat madwar l-istrett biex jieħu l-kontroll ta' Algeciras. Dan għamlu f'Lulju 1086 mingħajr ma ltaqgħu ma' reżistenza. Il-kumplament tal-armata Almoravida, li kienu jammontaw għal madwar 12,000, dalwaqt segwa. Iben Taxfin u l-armata tiegħu mbagħad marru lejn Sivilja, fejn iltaqgħu mal-forzi tal-Mugħtamid, il-Mutawakkil, u Għabdalla bin Buluggin. Alfonso VI, meta sema' b'dan l-iżvilupp, neħħa l-assedju tiegħu ta' Zaragoza u mar lejn in-nofsinhar biex jaffaċċjahom. Iż-żewġ naħat iltaqgħu f’post fit-tramuntana ta’ Badajoz, imsejjaħ Zallaqa fis-sorsi Għarbi u Sagrajas fis-sorsi Kristjani. Fil- (jew Battalja ta' Żallaqa), fit-23 ta' Ottubru 1086, Alfonso ġie megħlub sew u mġiegħel jirtira lejn it-tramuntana f'diżordni. Il-Mugħtamid irrakkomanda li jagħfsu l-vantaġġ tagħhom, iżda Iben Taxfin ma segwiex aktar l-armata Kristjana, minflok irritorna lejn Sivilja u mbagħad lejn l-Afrika ta' Fuq. Jistaʼ jkun li ma kienx lest li jibqaʼ ‘l bogħod mill-​bażi tad-​dar tiegħu għal żmien twil wisq jew li l-​mewt ta' ibnu l-​kbir, Sir, ħeġġiġtu biex jirritorna.

Wara t-tluq ta' Iben Taxfin, Alfonso VI malajr reġa' kompla l-pressjoni tiegħu fuq ir-rejiet twajjef u ġiegħelhom jerġgħu jibagħtu ħlasijiet ta' tribut. Huwa qabad il-fortizza ta' , qata' l-Lvant ta l-Andalus mir-renji Musulmani l-oħra. Sadanittant, Iben Raxiq, il-ħakkiem ta' , kien involut f'rivalità mal-Mugħtamid is-Sevilji. Bħala riżultat, din id-darba kienu l-elite jew notevoli (wuġūh) tal-Andalus li issa talbu għall-għajnuna mill-Almoravidi, aktar milli r-rejiet tat-twajjef. F'Mejju-Ġunju 1088, Ibwn Taxfin niżel f'Algeciras ma' armata oħra, malajr magħquda minn al-Mugħtamid tas-Sivilja, minn Għabdalla bin Buluggin tal-Granada, u minn truppi oħra mibgħuta minn Iben Sumadih tal- u Iben Raxiq tal-Murcia. Imbagħad ħarġu biex jerġgħu jieħdu lil Aledo. L-assedju, madankollu, kien imminat minn rivalitajiet u diżunjoni fost ir-rejiet twajjef. L-aħbar eventwalment waslet għand il-Misilmin li Alfonso VI kien qed iġib armata biex jgħin lill-gwarniġġjon ta’ Kastilja. F'Novembru 1088, Iben Taxfin neħħa l-assedju u reġa' mar lura lejn l-Afrika ta' Fuq, wara li ma kiseb xejn. Alfonso VI bagħat lill-kmandant fdat tiegħu, , biex jerġa’ jagħmel pressjoni fuq ir-rejiet twajjef. Huwa rnexxielu jġiegħel lil Għabdalla bin Buluggin jerġa’ jibda jħallas it-tribut u beda jagħmel pressjoni fuq il-Mugħtamid min-naħa tiegħu.

Fl-1090, Iben Taxfin reġa' lura lejn l-Andalus għal darb'oħra, iżda sa dan il-punt deher li ċeda fuq ir-rejiet twajjef u issa kellu l-intenzjoni li jieħu kontroll dirett tar-reġjun. Il-kawża Almoravida ibbenefikat mill-appoġġ tal-fuqaha () fl-Andalus, li faħħar id-devozzjoni Almoravid lejn il- filwaqt li kkritika lir-rejiet twajjef bħala impju, awto-indulġenti, u għalhekk illeġittimi. F'Settembru 1090, Iben Taxfin ġiegħel lil Granada biex iċedi lilu u bagħat lil Għabdalla bin Buluggin fl-eżilju f'Agħmat. Imbagħad reġa’ mar lura lejn l-Afrika ta’ Fuq, iżda din id-darba ħalla lin-neputi tiegħu, Sir bin Abu Bakr, inkarigat mill-forzi Almoravidi fl-Andalus. Il-Mugħtamid, fittex li jsalva l-pożizzjoni tiegħu, irrikorri biex jolqot alleanza ma' Alfonso VI, li kompliet immina l-appoġġ popolari tiegħu stess. Fil-bidu tal-1091, l-Almoravidi ħadu l-kontroll ta' Cordoba u daru lejn Sivilja, rebħu forza Kastilja mmexxija Alvar Fañez li waslet biex jgħinu l-Mugħtamid. F'Settembru 1091, al-Mugħtamid ċeda Sivilja lill-Almoravidi u ġie eżiljat lejn Agħmat. Fl-aħħar tal-1091, l-Almoravidi qabdu Almería. Fl-aħħar tal-1091 jew f’Jannar tal-1092, Iben Għajxa, wieħed minn ulied Iben Taxfin, ħataf il-kontroll ta’ Murcia.

Kampanji kontra Valencia

Il-qbid ta' Murcia ġab lill-Almoravidi jilħqu lil Valencia, li kienet uffiċjalment taħt il-kontroll ta, l-eks ħakkiem it-Tajfa Toledo. Huwa kien ġie installat hawn fl-1086 mill-Kastiljani wara li ħadu l-kontroll ta’ Toledo. Il-ħakma mhux popolari tal-Qadir f'Valencia kienet appoġġata minn gwarniġġjon ta' Kastilja mmexxi minn , nobbli u merċenarju Kastiljan magħruf aħjar illum bħala El Cid. F'Ottubru 1092, meta El Cid kien 'il bogħod mill-belt, kien hemm insurrezzjoni u kolp ta' stat immexxi mill- (imħallef) . Dan tal-aħħar talab għall-għajnuna mill-Almoravidi f’Murcia, li bagħtu grupp żgħir ta’ ġellieda fil-belt. Il-gwarniġjon ta’ Kastilja ġiet sfurzata titlaq u l-Qadir inqabad u nqatel.

Madankollu, l-Almoravidi ma bagħtux biżżejjed forzi biex jopponu r-ritorn ta' El Cid u Iben Ġaħħaf immina l-appoġġ popolari tiegħu billi pproċedi biex jinstalla lilu nnifsu bħala ħakkiem, u jaġixxi bħal re tajfa ieħor. El Cid beda assedju twil tal-belt, iddawwarha kompletament, ħaraq irħula fil-qrib, u kkonfiska l-uċuħ tar-raba’ tal-kampanja tal-madwar. Iben Ġaħħaf f'ħin minnhom qabel li jagħti ġieħ lil El Cid sabiex itemm l-assedju, li wassal biex l-Almoravidi fil-belt jiġu skortati 'l barra mill-irġiel ta' El Cid. Għal raġunijiet li għadhom mhux ċari, armata ta’ għajnuna Almoravida immexxija min-neputi ta’ Iben Taxfin, Abu Bakr bin Ibrahim, avviċinat Valencia f’Settembru tal-1093 iżda mbagħad irtirat mingħajr ma impenjat lil El Cid. Iben Ġaħħaf kompla n-negozjati. Fl-aħħar, huwa rrifjuta li jagħti ġieħ ta' El Cid u l-assedju kompla. Sa April 1094, il-belt kienet qed tmut bil-ġuħ u ddeċieda li jċediha ftit wara. El Cid reġa' daħal f'Valencia fil-15 ta' Ġunju 1094, wara 20 xahar ta' assedju. Minflok ma jerġaʼ jmexxi permezz taʼ pupazz, issa ħa kontroll dirett bħala re.

Sadanittant, fl-1094 ukoll, l-Almoravidi ħatfu l-kontroll tar-renju tajfa kollu ta’ Badajoz wara li l-ħakkiem tiegħu, il-Mutawakkil, fittex l-alleanza tiegħu stess ma’ Kastilja. L-ispedizzjoni Almoravid kienet immexxija minn Sir bin Abu Bakr, li kien inħatar bħala gvernatur ta' Sivilja. L-Almoravidi imbagħad reġgħu lura l-attenzjoni tagħhom lejn Valencia, fejn ieħor minn neputi ta' Iben Taxfin, Muħammad bin Ibrahim, ġie ordnat biex jieħu l-belt. Huwa wasal barra l-ħitan tagħha f'Ottubru 1094 u beda l-attakki fuq il-belt. L-assedju intemm meta El Cid nieda attakk fuq żewġ naħat: huwa bagħat ħarġa minn bieb tal-belt waħda li kienet bħala l-forza ewlenija tiegħu, li okkupa t-truppi Almoravid, filwaqt li hu personalment mexxa forza oħra minn bieb tal-belt differenti u attakka l-kamp bla difiża tagħhom. Dan ikkawża l-ewwel telfa kbira lill-Almoravidi fil-Peniżola Iberika. Wara r-rebħa tiegħu, El Cid qatel lil Iben Ġaħħaf billi ħaraq ħaj fil-pubbliku, forsi bħala tpattija għal tradiment.

El Cid saħħaħ ir-renju l-ġdida tiegħu billi bena fortizzi tul l-avviċinamenti tan-nofsinhar tal-belt biex jiddefendi minn attakki Almoravid futuri. Fl-aħħar tal-1096, Iben Għajxa mexxa armata ta’ 30,000 raġel biex jassedjaw l-aktar b’saħħitha minn dawn il-fortizzi, Peña Cadiella (eżatt fin-nofsinhar ta’ ). El Cid ikkonfrontahom u sejjaħ lil għal rinforzi. Meta r-rinforzi resqu, l-Almoravidi neħħew l-assedju, iżda tefgħu nassa għall-forzi ta'El Cid hekk kif marru lura lejn Valencia. Huma rnexxielhom imbuzzaw lill-Insara f’passaġġ dejjaq li jinsab bejn il-muntanji u l-baħar, iżda El Cid irnexxielu jġbor it-truppi tiegħu u jwarrab lill-Almoravidi għal darb’oħra. Fl-1097, il-gvernatur Almoravid ta' Xàtiva, Għali bin il-Ħaġġ, mexxa inkursjoni oħra fit-territorju ta' Valenzja iżda malajr ġie megħlub u segwit lejn , li El Cid imbagħad qabad wara assedju ta' tliet xhur.

Fl-1097, Jusuf bin Taxfin innifsu mexxa armata oħra fl-Andalus. Telaq minn Cordoba b’Muħammad bin il-Ħaġġ bħala l-kmandant tal-kamp tiegħu, hu mexxa kontra Alfonso VI, li dak iż-żmien kien Toledo. Il-Kastiljani ġew imwarrba fil-. El Cid ma kienx involut, iżda ibnu, Diego, inqatel fil-battalja. Ftit wara, Alvar Fañez ġie megħlub ukoll qrib Cuenca f’battalja oħra mal-Almoravidi, immexxija minn Iben Għajxa. Dawn tal-aħħar segwew din ir-rebħa billi ħassu l-artijiet madwar Valencia u għeleb armata oħra mibgħuta minn El Cid. Minkejja dawn ir-rebħiet fil-qasam, l-Almoravidi ma qabdu l-ebda bliet jew fortizzi ġodda ewlenin.

El Cid ipprova Kristjanizza Valencia, ikkonverti l-moskea ewlenija tiegħu lil knisja u stabbilixxa , iżda fl-aħħar mill-aħħar naqas milli jattira ħafna settlers Kristjani ġodda lejn il-belt. Miet fl-10 ta’ Lulju 1099, u ħalliet lil martu, Jimena, inkarigata mir-renju. Hija ma setgħetx iżżomm il-pressjonijiet Almoravidi, li laħqu l-qofol tagħhom f'assedju tal-belt mill-kmandant veteran Almoravidi, Mażdali, fil-bidu tar-rebbiegħa tal-1102. F'April-Mejju, Jimena u l-Insara li xtaqu jitilqu mill-belt ġew evakwati bl-għajnuna ta' Alfonso VI. L-Almoravidi okkupaw il-belt warajhom.

Dik l-istess sena, bil-qbid ta’ Valencia jgħodd bħala trijonf ieħor, Jusuf bin Taxfin iċċelebra u rranġa biex ibnu, , jiġi rikonoxxut pubblikament bħala l-werriet tiegħu. Ir-re tajfa tat-Tajfa Zaragoza, il-qawwa Misilma waħdinija baqgħet fil-peniżola, bagħat ambaxxatur f’din l-okkażjoni u ffirma trattat mal-Almoravidi. Saż-żmien li Iben Taxfin miet fl-1106, l-Almoravidi kienu għalhekk fil-kontroll tal-Andalus kollha ħlief Zaragoza. B’mod ġenerali, huma ma kienu reġgħu rebħu ebda waħda mill-​artijiet mitlufa għar-rejiet Kristjani fis-​seklu preċedenti.

Renju bikri ta Għali bin Jusuf

Għali bin Jusuf (r. 1106–1143 ) twieled f'Ceuta u edukat fit-tradizzjonijiet tal-Andalus, b'differenza mill-predeċessuri tiegħu, li kienu mis-Saħara. Ir-renju twil tiegħu ta’ 37 sena huwa storikament mgħotti mit-telfiet u ċ-ċirkostanzi li qed jiddeterjoraw li kkaratterizzaw is-snin ta’ wara, iżda l-ewwel għaxar snin jew hekk, qabel l-1118, kien ikkaratterizzat minn suċċessi militari kontinwi, ppermettiet fil-biċċa l-kbira tagħhom minn ġenerali tas-sengħa. Filwaqt li l-Almoravidi baqgħu dominanti fil-battalji tal-kamp, in-nuqqasijiet militari kienu qed isiru evidenti fl-inkapaċità relattiva tagħhom li jsostnu u jirbħu assedji twal. F'dawn is-snin bikrija, l-istat Almoravid kien sinjur ukoll, ikkoppja aktar deheb minn qatt qabel, u Għali bin Jusuf imbarka fuq proġetti ta' bini ambizzjużi, speċjalment f'Marrakexx.

Mal-tiklil tiegħu, Għali bin Jusuf ġie aċċettat bħala l-ħakkiem il-ġdid mill-biċċa l-kbira tas-suġġetti Almoravid, ħlief għan-neputi tiegħu, Jaħja bin Abu Bakr, il-gvernatur ta’ Fes. Għali bin Jusuf mexxa l-armata tiegħu lejn il-bibien ta' Fes, u wassal biex Jaħja jaħrab lejn Tlemcen. Hemmhekk, il-kmandant veteran Almoravid, Mażdali, ikkonvinċa lil Jaħja biex jirrikonċilja ma’ zijuh. Jaħja qabel, mar pellegrinaġġ lejn Mekka, u mar-rġigħu tħalla jingħaqad darb'oħra mal-qorti ta’ Għali bin Jusuf f’Marrakexx.

Għali bin Jusuf żar l-Andalus għall-ewwel darba tar-renju tiegħu fl-1107. Huwa organizza l-amministrazzjoni Almoravid hemmhekk u poġġa lil ħuh Tamim bħala gvernatur ġenerali, b'Granada taġixxi bħala l-kapitali amministrattiva. L-ewwel offensiva kbira fl-Andalus matul ir-renju tiegħu seħħet fis-sajf tal-1108. Tamim, assistit minn truppi minn Murcia u Cordoba, assedja u ħataf il-belt żgħira fortifikata ta' , fil-lvant ta’ Toledo. Alfonso VI bagħat forza ta' għajnuna, immexxija mill-veteran Alvar Fañez, li ġiet megħluba fid-29 ta' Mejju fil-. Ir-riżultat kien agħar għal Alfonso VI minħabba li ibnu u l-werriet, , miet fil-battalja. F'konsegwenza dik, il-Kastiljani abbandunaw Cuenca u , li fetħu t-triq għal invażjoni Almoravid f'Toledo. Dan sar fis-sajf tal-1109, b'Għali bin Jusuf jaqsam biex imexxi l-kampanja personalment. Il-mewt ta’ Alfonso VI f’Ġunju żgur li pprovdiet vantaġġ ieħor lill-Almoravidi. , fil-punent ta’ Toledo, inqabad fl-14 ta’ Awwissu. Toledo stess, madankollu, irreżistiet taħt it-tmexxija ta' Alvar Fañez. B'kawża ma setax jegħleb id-difiżi formidabbli tal-belt, Għali bin Jusuf eventwalment irtirat mingħajr ma qabadha.

Sadanittant, ir-re ta' Tajfa Zaragoza, , kien ħakkiem kapaċi iżda ffaċċja pressjonijiet konfliġġenti. Bħall-ħakkiema twajjef minn qabel, huwa kompla jħallas parias lir-renji Kristjani biex iżommu l-paċi, iżda s-sentiment popolari fi ħdan il-belt oppona din il-politika u appoġġa dejjem aktar lill-Almoravidi. Biex itaffu dan is-sentiment, il-Mustagħin imbarka fuq spedizzjoni kontra l-Insara ta' Aragona, iżda falla. Huwa miet fil-battalja f'Jannar 1110 fil-. Ibnu u s-suċċessur tiegħu, Għimad id-Dawla, ma setax jistabbilixxi l-awtorità tiegħu u, iffaċċjat bit-theddida ta’ rewwixta, ħarab mill-belt. Għali bin Jusuf ħataf l-opportunità u ta lil Muħammad bin il-Ħaġġ il-kompitu li jaqbad Zaragoza. Fit-30 ta’ Mejju, Iben il-Ħaġġ daħal fil-belt bi ftit oppożizzjoni, u temm l-aħħar renju tajfa indipendenti.

L-Almoravidi baqgħu fuq l-offensiva fis-snin ta’ wara, iżda wħud mill-aqwa ġenerali tagħhom mietu matul dan iż-żmien. Fl-1111, Sir bin Abu Bakr (gvernatur ta' Sivilja) għamel kampanja fil-punent, jokkupa Liżbona u u jiżgura l-fruntiera tul ix-. Muħammad bin il-Ħaġġ kompla jkun attiv fil-lvant. L-ispedizzjoni tiegħu lejn fl-1112 kienet l-aħħar darba li l-forzi Musulmani ħadmu ħdejn il-. Fl-1114, għamel kampanja fil- u għamel rejd madwar ir-reġjun, megħjun minn Iben Għajxa minn Valencia. Madanakollu, fil-marċ tar-ritorn tagħhom, l-Almoravidi ġew imbuttati u ż-żewġ kmandanti nqatlu. Fl-aħħar tal-1113, Sir bin Abu Bakr miet. Fl-1115, kien Mażdali, wieħed mill-aktar alleati veterani u leali tal-familja ta’ Jusuf bin Taxfin, li miet fil-battalja waqt li kien qed iservi bħala gvernatur ta’ Cordoba u kien qed jikkampanja lejn it-tramuntana tagħha. Flimkien, dawn l-imwiet irrappreżentaw telf kbir ta' kbar u kapaċi kmandanti għall-Almoravidi.

Fl-1115, il-gvernatur il-ġdid ta’ Zaragoza, Abu Bakr bin Ibrahim bin Tifilwit, assedja Barċellona għal 27 jum waqt li l-Konti Ramon Berengar III kien . Neħħew l-assedju meta l-Konti reġa’ lura, iżda f’dik l-istess sena l-Almoravidi qabdu l-Gżejjer Baleariċi, li kienu ġew okkupati temporanjament mill-Katalani u l-Pisani. L-Almoravidi okkupaw Majorca mingħajr taqbid wara l-mewt tal-aħħar ħakkiem Misilma lokali, Mubaxir id-Dawla.

Għali bin Jusuf għamel it-tielet qsim tiegħu fl-Andalus fl-1117 biex imexxi . Wara biss assedju qasir, madankollu, irtira. L-armata tiegħu għamlet għażwa (rejd) tul it-triq lura lejn Sivilja u rebħet spoils sinifikanti, iżda kien sinjal ieħor li l-inizjattiva Almoravid kienet qed titnaqqas.

Tnaqqis

Jitlef fl-Andalus

Il-fortuni Almoravidi bdew iduru definittivament wara l-1117. Filwaqt li Léon u Kastilja kienu f'diżordni wara l-mewt ta' Alfonso VI, renji Kristjani oħra sfruttaw opportunitajiet biex jespandu t-territorji tagħhom għad-detriment tal-Almoravidi. Fl-1118, ("Il-Battalja"), ir-re tal-Aragona, nieda attakk b'suċċess fuq Zaragoza bl-għajnuna tal-kruċjat Franċiż . L-assedju tal-belt beda fit-22 ta’ Mejju u, wara li ma wasal l-ebda rinforz sinifikanti, ċediet fit-18 ta’ Diċembru. Għali bin Jusuf ordna spedizzjoni kbira biex tirkupra t-telfa, iżda sofra telfa serja fil- fl-1120.

Il-kriżi hija evidenza li l-forzi Almoravid kienu estiżi żżejjed fit-territorji vasti tagħhom. Meta l-gvernatur Almoravid ta' Zaragoza, Għabdalla bin Mażdali, kien miet aktar kmieni fl-1118, l-ebda sostituzzjoni ma kienet ġejja u l-gwarniġjon Almoravid xellug fil-belt qabel l-assedju jidher li kien żgħir ħafna. Huwa possibbli li Jusuf bin Taxfin kien fehem din il-problema u kellu l-ħsieb li jħalli Zaragoza bħala stat buffer bejn l-Almoravidi u l-Insara, kif issuġġerit minn storja apokrifa fil-Ħulul il-Mawxija, kronika tas-seklu 14, li tirrapporta li Iben Taxfin, waqt li kien fuq sodda tal-mewt tiegħu, ta parir lil ibnu biex isegwi din il-politika. Il-qbid ta' Zaragoza minn Alfonso I fl-1118, flimkien mal-għaqda ta' Aragona mal-kontej ta' Katalunja fl-1137, biddel ukoll ir-Renju tal-Aragona f'qawwa Kristjana ewlenija fir-reġjun. Lejn il-punent, afferma l-awtorità indipendenti tiegħu u effettivament ħoloq ir-. Il-qawwa qed tikber ta’ dawn ir-renji żiedet mad-diffikultajiet politiċi li l-Misilmin issa jiffaċċjaw fil-Peniżola Iberika.

Dan it-treġġigħ lura kbir ippreċipita tnaqqis fl-appoġġ popolari għall-Almoravidi, għall-inqas fl-Andalus. Is-soċjetà Andalusi kkooperat fil-biċċa l-kbira mal-Almoravidi bil-fehim li setgħu jżommu r-renji Kristjani aggressivi fil-bajja; ladarba dan ma baqax il-każ, l-awtorità tagħhom saret dejjem aktar vojta. Il-leġittimità tagħhom kompliet iddgħajfet mill-kwistjoni tat-tassazzjoni. Wieħed mill-appelli ewlenin tal-ħakma Almoravid bikrija kienet il-missjoni tagħha li telimina t-taxxi mhux kanoniċi (jiġifieri dawk mhux sanzjonati mill-Koran), u b'hekk jeħles lill-poplu minn piż fiskali kbir. Madankollu, ma kienx fattibbli li jiġu ffinanzjati armati Almoravid fil-ġlieda kontra għedewwa multipli madwar imperu kbir bil-finanzjament mit-taxxi Koraniċi biss. Għali bin Jusuf kien għalhekk imġiegħel jerġa' jintroduċi taxxi mhux kanoniċi filwaqt li l-Almoravidi kienu qed jitilfu l-art.

Dawn l-iżviluppi setgħu kienu fatturi li qajmu rewwixta f’Cordoba fl-1121. Il-gvernatur Almoravid kien assedjat fil-palazz tiegħu u r-ribelljoni tant saret serja li Għali bin Jusuf qasmu fl-Andalus biex jittrattaha hu stess. L-armata tiegħu assedjat Cordoba iżda, eventwalment, ġiet innegozjata paċi bejn il-gvernatur Almoravid u l-popolazzjoni. Din kienet l-aħħar darba li Għali bin Jusuf żar l-Andalus.

Alfonso I tal-Aragona kkaġuna aktar umiljazzjoni lill-Almoravidi fl-1120s. Fl-1125, mar ’l isfel mill-kosta tal-lvant, laħaq Granada (għalkemm żamm lura milli jassedjaha), u qered il-kampanja madwar Cordoba. Fl-1129, għamel rejd fir-reġjun ta’ Valencia u għeleb armata mibgħuta biex twaqqafh. Il-pożizzjoni Almoravid fl-Andalus ġiet imsaħħa biss fl-1130s. Fl-1129, wara l-attakki ta' Alfonso I, Għali bin Jusuf bagħat lil ibnu (u aktar tard is-suċċessur), , biex jerġa' jorganizza l-istruttura militari fl-Andalus. Il-gvernatur tiegħu kiber biex jinkludi Granada, Almeria, u Cordoba, u fil-fatt sar il-gvernatur tal-Andalus għal ħafna snin, fejn wettaq b'mod kapaċi. Il-, qraba tad-dinastija Almoravid fil-gvern, saru wkoll atturi importanti matul dan il-perjodu. Jaħja bin Għali bin Għanija kien gvernatur ta' Murcia sal-1133, filwaqt li ħuh kien gvernatur tal-Gżejjer Baleariċi wara l-1126. Għal ħafna mill-1130s, Taxfin u Jaħja wasslu lill-forzi Almoravid għal numru ta' rebħiet fuq il-forzi Kristjani u reġgħu ħakmu xi bliet. L-aktar sinifikanti kienet il- fl-1134, fejn l-Almoravidi, immexxija minn Jaħja, għelbu armata Aragoneża li kienet assedjata l-belt żgħira Misilma ta' . Notevolment, ir-re Alfonso I El Batallador tal-Aragona kien ferut u miet ftit wara. Fl-1138, l-Almoravidi sofrew telfa minn idejn . Fil- (1139), ġew megħluba minn Afonso I tal-Portugall, li b'hekk rebaħ il-kuruna tiegħu.^{[ċitazzjoni meħtieġa]}

It-theddid Almohad fil-Magreb

L-akbar sfida għall-awtorità Almoravid ġiet mill-Magreb, fil-forma tal-moviment Almohad. Il-moviment twaqqaf minn fl-1120s u mbagħad kompla wara mewtu (c. 1130) taħt is-suċċessur tiegħu, . Huma stabbilixxew il-bażi tagħhom f', fil-muntanji tal-Atlas Għoli fin-nofsinhar ta' Marrakexx, u minn hawn irrumblaw progressivament lura t-territorji Almoravid. Il-ġlieda kontra l-Almohadin kienet qed tixxotta bil-kbir ir-riżorsi Almoravid u kkontribwiet għan-nuqqas ta' ħaddiema tagħhom f'postijiet oħra, inkluż fl-Andalus. Kienet teħtieġ ukoll il-bini ta’ fortizzi kbar fil-qalba tal-Almoravid fil-Marokk tal-lum, bħall-fortizza ta' . Fuq ordni ta’ Għali bin Jusuf, inbnew madwar il-kapitali ta’ Marrakexx għall-ewwel darba fl-1126. Fl-1138, huwa fakkar lil ibnu, Taxfin, f'Marrakexx sabiex jassisti fil-ġlieda kontra l-Almohadin. It-tneħħija mill-Andalus kompliet idgħajjef il-pożizzjoni Almoravid hemmhekk. Matul l-1140s, is-sitwazzjoni kibret dejjem agħar.

Skond xi studjużi, Għali bin Jusuf irrappreżenta ġenerazzjoni ġdida ta' tmexxija li kienet insiet il-ħajja tad-deżert għall-kumdità tal-belt. Wara mewtu fl-1143, ibnu Taxfin bin Għali tilef l-art malajr quddiem l-Almohadin. Fl-1146, inqatel f'waqgħa minn preċipizzju waqt li kien qed jipprova jaħrab wara telfa qrib Oran. Il- għamlu rewwixta kbira fil-Lbiċ tal-Iberja fl-1144 taħt it-tmexxija tal-mistiku Sufi , li aktar tard għadda għand l-Almohadin. mill-Portugiżi fl-1147.

Iż-żewġ suċċessuri ta' Taxfin kienu u , iżda r-renji tagħhom kienu qosra. Il- mill-Almohadin fl-1147 mmarkat il-waqgħa tad-dinastija l-Murabitin, għalkemm frammenti tal-Almoravidi komplew jissieltu madwar l-imperu. Fost dawn il-frammenti, kien hemm ir-ribelli Jaħja l-Saħrawija, li rreżista l-ħakma Almohad fil-Magreb għal tmien snin wara l-waqgħa ta’ Marrakexx qabel ma ċeda fl-1155. Fl-1155 ukoll, l-Almoravidi li kien fadal kienu mġiegħla jirtiraw lejn il-Gżejjer Baleariċi u aktar tard Ifriqija taħt it-tmexxija tal-Bni Għanija, li eventwalment kienu influwenti fil-waqgħa tar-rebħiet tagħhom, l-Almohadin, fil-parti tal-lvant tal-Magreb.

Emblema

L-Almoravidi adottaw il-, kemm biex jimmarkaw karattru reliġjuż għall-moviment politiku u militari tagħhom kif ukoll il-leġittimità reliġjuża u politika tagħhom, li ntweriet permezz tal-konnessjoni tagħhom mal-. Skont xi awturi, il-kulur iswed immarka "il-ġlieda kontra l-impiet u l-iżball", kien meqjus ukoll bħala rappreżentazzjoni tal-bandiera tal-Profeta Muħammad. Madankollu, ħafna mis-sorsi jindikaw affiljazzjoni ċara mal- Għabbasin, meqjusa bħala l-awtorità reliġjuża u sekulari suprema tal-Islam Sunni. L-istoriku Tayeb El-Hibri jikteb:

 

“ Mill-bogħod il-Magreb, emissarju tal-Almoravid Għali bin Jusuf bin Taxfin wasal Bagdad fl-498/1104 ddikjara lealtà lejn l-Għabbasin, ħabbar l-adozzjoni Għabbasin uffiċjali tal-iswed għall-bnadar, u rċieva t-titlu Amir il-Misilmin u Nieser (Amir al-Muslimin wa Nasir, amir/prinċep/kmandant tal-Misilmin u min jgħin). ”

Għalhekk, l-Almoravidi adottaw is-simboli kollha tal-Għabbasin, inkluż il-kulur l-iswed (al-aswad), li kien jieħu sehem fil-ħajja soċjali u kulturali tat-tribujiet Almoravid fi żmien is-sliem u l-gwerra tagħhom. It-tribujiet tad-deżert tal- u tal- kienu jadottaw il-kulur iswed għall- tagħhom meta jitgeżwer madwar ir-ras, u għall- fil-battalji tagħhom fl-.

Aktar tard, il-Bandiera s-Sewda tkun attestata fi ġlied u rewwixti li jopponu ż-żewġ il-movimenti Almoravid u Almohad. L-Almohadin jadottaw il-bandiera l-bajda kontra l-awtorità Almoravid, filwaqt li ribelljonijiet kbar kontra l-Almohad li nfetħu mill- fil-Magreb u l- fl-Andalus jikkonfermaw l-affiljazzjoni tagħhom mal-Għabbasin bl-istess mod bħall-moviment Almoravid bikri.

Kultura

Reliġjon

Il-moviment Almoravid beda bħala moviment ta' riforma Iżlamiku konservattiv ispirat mill-iskola tal-ġurisprudenza . Il-kitbiet ta' , studjuż Marokkin Maliki, influwenzaw lil u l-moviment Almoravid bikri.

Art

tiddeskrivi l-arti tal-perjodu Almoravid bħala influwenzata mill-"integrazzjoni ta' diversi żoni f'unità politika waħda u l-iżvilupp riżultanti ta' stil Andalusi–Magrebi mifrux", kif ukoll il-gosti tal-ħakkiema bħala patruni tal-arti. Bennison jisfida wkoll il-karatterizzazzjoni ta' tal-arti tal-Andalus u l-Magreb bħala provinċjali u periferali b'kunsiderazzjoni tal- globalment, u tal-kontribuzzjonijiet tal-Almoravidi bħala "skarsa" bħala riżultat għall-"fervur puritaniku" u "effimeralità" tal-imperu.

Għall-ewwel, l-Almoravidi, issottoskrivu għall-iskola konservattiva tal-, irrifjutaw dak li qiesu bħala dekadenza u nuqqas ta' pieta fost il-Misilmin Iberiċi tar-renji l-.</ref> Madankollu, monumenti u tessuti minn mill-aħħar perjodu Almoravid jindikaw li l-imperu kien biddel l-attitudni tiegħu maż-żmien.

Il-produzzjoni artistika taħt l-Almoravidi kienet tinkludi (pulpiti, sg. minbar) mibnija fin prodotti f'Córdoba; baċiri tal-irħam u lapidi f'; tessuti fini f'Almería, , Sivilja; u ċeramika lussuża.

Xogħol irħam

Ġew ippreservati grupp kbir ta’ lapidi tal-irħam mill-ewwel nofs tas-seklu 12. Ġew maħduma f' fl-Andalus, fi żmien meta kienet belt tal-port prospera taħt il-kontroll Almoravid. Il-lapidi kienu magħmulin mill-irħam , li kien jinġabar lokalment, u minquxin b’iskrizzjonijiet estensivi li ġieli kienu mżejna b’motifi veġetali jew ġeometriċi. Dawn juru li l-Almoravidi mhux biss reġgħu użaw kolonni u baċiri tal-irħam l-Umawi, iżda kkummissjonaw ukoll xogħlijiet ġodda. L-iskrizzjonijiet fuqhom huma ddedikati għal diversi individwi, kemm irġiel kif ukoll nisa, minn firxa ta' okkupazzjonijiet differenti, li jindikaw li lapidi bħal dawn kienu relattivament affordabbli. Il-ġebel jieħu l-forma jew ta' rettangolari jew ta’ priżmi orizzontali twal magħrufa bħala mqabrija (simili għal dawk misjuba fl- ta’ Marrakexx, ferm aktar tard). Instabu f'ħafna postijiet madwar l-Afrika tal-Punent u l-Ewropa tal-Punent, li hija evidenza li kienet teżisti industrija u kummerċ wiesa' fl-irħam. Numru ta’ biċċiet misjuba fi Franza x’aktarx ġew akkwistati minn serq aktar tard. Uħud mill-aktar lapidi mżejna li nstabu barra Al-Andalus ġew skoperti f' fis- Afrikan, xhieda tal-firxa tal-influwenza Almoravid fil-kontinent Afrikan.

Żewġ kolonni tal-irħam tal-perjodu Almoravid instabu wkoll użati mill-ġdid bħala f’monumenti ta’ wara f’Fes. Wieħed huwa inkorporat fit-tieqa tad- (Dar tal-Arloġġ) li tagħti lill-bitħa tal-, mibnija fil-perjodu . L-ieħor huwa inkorporat fid-dekorazzjoni tal-faċċata tan-Nofsinhar ta' barra taż-, struttura li nbniet mill-ġdid minn .

Tessuti

Il-fatt li , mexxej tal-moviment Almohad, huwa rreġistrat bħala li kkritika lill-Emir għal "bilqiegħda fuq mantell lussuż tal-ħarir" fil-moskea kbira tiegħu f'Marrakexx jindika r-rwol importanti tat-tessuti taħt l-Almoravidi.

Ħafna mid-drappijiet li kien fadal mill-perjodu Almoravid reġgħu ntużaw mill-Insara, b'eżempji fir-relikwarju ta' f', minn f'Toulouse, il-Kasula ta' fil-knisja ta' (ħdejn Burgos), is-sartuni ta’ San Pedro de Osma, u framment misjub fil-knisja ta’ fil- tal-Lvant. Xi wħud minn dawn il-biċċiet huma kkaratterizzati mid-dehra ta' iskrizzjonijiet minsuġa jew "Ispano-Kufiċi", b'ittri li kultant jispiċċaw fi tiffjorixxijiet veġetali ornamentali. Il-Kasula ta’ San Juan de Ortega hija eżempju bħal dan, magħmula minn ħarir u ħajt tad-deheb u li tmur għall-ewwel nofs tas-seklu 12. Is-Sartun ta' San Pedro de Osma hija notevoli għall-iskrizzjoni tagħha li tgħid "dan sar f'", li tissuġġerixxi li kien importat. Madankollu, boroż ta' studju aktar reċenti ssuġġeriet li t-tessut minflok kien prodott lokalment f'ċentri bħal Almeria, iżda li ġew ikkupjati jew ibbażati fuq importazzjonijiet tal-Lvant. Huwa saħansitra possibbli li l-iskrizzjoni ġiet iffalsifikata xjentement sabiex tesaġera l-valur tagħha għall-bejjiegħa potenzjali; is-Saqati tal-, kittieb u spettur tas-suq tas-seklu 12, kiteb li kien hemm regolamenti maħsuba biex jipprojbixxu l-prattika li jsiru tali iskrizzjonijiet foloz. Bħala riżultat tal-iskrizzjoni, ħafna minn dawn it-tessuti huma magħrufa fil-boroż ta' studju bħala l-"grupp tal-Bagdad", li jirrappreżentaw grupp stilistikament koerenti u artistikament sinjuri ta' tessuti tal-ħarir li jidher li jmorru għall-renju ta' jew l-ewwel nofs tas-seklu 12. Minbarra l-iskrizzjoni, is-sartja ta’ San Pedro de Osma hija mżejna b’immaġini ta’ żewġ iljuni u ġewwa li huma mdawrin bi stampi ta’ rġiel żgħar li jżommu , li jirrepetu mad-drapp kollu. Il-kasula minn Saint-Sernin hija bl-istess mod imżejna bi stampi figurali, f’dan il-każ par li jirrepetu f’meded orizzontali, bi zkuk veġetali jifred kull par u skrizzjonijiet kufiċi żgħar għaddejjin mal-qiegħ.

It-tema dekorattiva li jkun hemm grilja regolari ta’ tondi li jkun fihom immaġini ta’ annimali u figuri, b’motifi aktar astratti jimlew l-ispazji bejniethom, għandha oriġini ntraċċata sa fit-tessuti Persjani . F'perjodi sussegwenti, li jibdew mill-Almohadin, dawn it-tondi bi xbihat figurattiv jiġu progressivament sostitwiti bit-tondi aktar astratti, filwaqt li d-dekorazzjoni epigrafika ssir aktar prominenti minn qabel.

Kaligrafija u illuminazzjoni tal-manuskritt

Fil-manuskritti Iżlamiċi bikrija, Kufiku kien l-iskrittura prinċipali użata għal testi reliġjużi. Il-Kufiku tal-Punent jew tal-Magrebin evolva mill-istil Kufic standard (jew tal-Lvant) u kien immarkat bit-trasformazzjoni tas-sezzjonijiet baxxi ta' ittri minn forom rettangolari għal forom twal semi-ċirkolari. Jinstab f'ħafna l-Quran tas-seklu 10 qabel il-perjodu Almoravid. Il-Kufiku Almoravid hija l-varjetà ta' kitba Kufika Magrebina li kienet użata bħala kitba tal-wiri uffiċjali matul il-perjodu Almoravid.

Eventwalment, il-Kufiku Magrebin ta lok għal kitba kursiva distintiva magħrufa bħala "", l-unika kitba kursiva tal-Għarbi derivata minn Kufika, li kienet iffurmata bis-sħiħ mill-bidu tas-seklu 12 taħt l-Almoravidi. Dan l-istil kien użat komunement fil-Koran u xogħlijiet reliġjużi oħra minn dan il-perjodu 'l quddiem, iżda rari qatt intuża fl-iskrizzjonijiet arkitettoniċi. Verżjoni waħda ta' din l-iskrittura matul dan il-perjodu bikri hija l-iskrittura l-Andalusi, li kienet assoċjata mal-Andalus. Ġeneralment kien ifjen u dens, u filwaqt li l-linji ta' ittri taħt il-linja huma semi-ċirkolari, l-estensjonijiet ta' ittri fuq il-linja jkomplu jużaw linji dritti li jfakkru l-oriġini Kufiċi tagħha. Verżjoni oħra tal-kitba hija tonda u ikbar, u hija aktar assoċjata mal-Magreb, għalkemm madankollu tinsab fil-volumi l-Andalusi wkoll.

 

Parti mill-frontispizju (xellug) u paġna mit-test (lemin) tal-Koran il-Magrebi jew l-Andalusi datat għall-1090, l-eqdem Koran imdawwal magħruf minn dan ir-reġjun.

L-eqdem il-Quran imdawwal magħruf mid-dinja Iżlamika tal-punent (jiġifieri l-Magreb u l-Andalus) imur mill-1090, lejn tmiem l- u l-bidu tad-dominazzjoni Almoravid fl-Andalus.^: 304 Ġie prodott jew fil-Magreb jew fl-Andalus u issa jinżamm fil-. Id-dekorazzjoni tagħha għadha fl-ewwel fażijiet tal-iżvilupp artistiku, nieqes mis-sofistikazzjoni ta’ volumi ta’ wara, iżda ħafna mill-karatteristiċi li kienu standard f’manuskritti ta’ wara huma preżenti: l-iskrittura hija miktuba fl-istil Maghrebi b’linka sewda, iżda l-dijakritiċi (vokali u sinjali ortografiċi oħra) huma bl-aħmar jew blu, roundels sempliċi tad-deheb u iswed jimmarkaw it-tmiem tal-versi, u l-intestaturi huma miktuba bil-Kufiku tad-deheb ġewwa qafas u sfond imżejjen.^: 304Fih ukoll frontispizju, ta’ disinn relattivament sempliċi, li jikkonsisti fi gradilja ta’ losanġi mimlija b’mod differenti b’motifi veġetali tad-deheb, xibka tad-deheb, jew iskrizzjonijiet Kufiċi tad-deheb fuq sfond aħmar jew blu.

Illuminazzjoni aktar sofistikata hija diġà evidenti f'kopja ta' (ġbir tal-Aħadit awtentiċi) datata għall-1120 (matul ir-renju ta' Għali bin Jusuf), prodotta wkoll jew fil-Magreb jew fl-Andalus, b'frontispizju għani ċċentrat madwar medaljun kbir iffurmat minn motif ġeometriku tnissiġ, mimli bi sfondi tad-deheb u motivi veġetali. Il-Quran bl-istess mod sofistikat, datat għall-1143 (fl-aħħar tar-renju ta' Għali bin Jusuf) u prodott f'Córdoba, fih frontispizju b'motif ġeometriku tnissiġ li jifforma panel mimli bid-deheb u roundel blu għoqod fin-nofs.^: 304

Ċeramika

Il-konkwista Almoravid tal-Andalus ikkawżat qsim temporanju fil-produzzjoni taċ-ċeramika, iżda reġgħet lura fis-seklu 12. Hemm ġabra ta’ madwar 2,000 baċin jew skutella taċ-ċeramika Magrebi-Andalusi (bacini) f'Pisa, fejn kienu użati biex iżejnu knejjes mill-bidu tas-seklu 11 sal-ħmistax. Kien hemm numru ta’ varjetajiet ta’ ċeramika taħt l-Almoravidi, inklużi biċċiet tal-. L-aktar forma lussuża kienet irridixxenti, magħmula bl-applikazzjoni ta' tili metalliku fuq il-biċċiet qabel it-tieni sparar. Din it-teknika ġiet mill-Iraq u ffjorixxiet fl-Eġittu Fatimi.

Mnieber

Il-minbars Almoravid – bħall- ikkummissjonat mill-Emir (1137), jew il-minbar għall- (1144) – esprimew il-leġittimità tal-Almoravidiin, "il-wirt tagħhom tar-rwol imperjali Umawi", u l-estensjoni ta' dik il-qawwa imperjali fil-Magreb. Iż-żewġ mnieber huma xogħlijiet eċċezzjonali tal-intarsjar u l-inqix tal-injam, imżejna b'kompożizzjonijiet ġeometriċi, materjali intarzjati, u eżenzjonijiet .

Arkitettura

Il-perjodu Almoravid, flimkien mal-perjodu Almohad sussegwenti, huwa meqjus bħala wieħed mill-aktar stadji formattivi tal-arkitettura Marokkina u , u stabbilixxa ħafna mill-forom u l-mottivi ta’ dan l-istil li ġew irfinuti fis-sekli ta’ wara. Manuel Casamar Perez jirrimarka li l-Almoravidi naqqsu t-tendenza l-Andalusi lejn dekorazzjoni itqal u aktar elaborata li kienet żviluppat mill- u minflok ipprijoritizzaw bilanċ akbar bejn il-proporzjonijiet u l-ornamentazzjoni.

Iż-żewġ ċentri ta’ produzzjoni artistika fil-punent Iżlamiku qabel il-qawmien tal-Almoravidi kienu Kairouan u Córdoba, it-tnejn bliet kapitali ta’ qabel fir-reġjun li servew bħala sorsi ta’ ispirazzjoni. L-Almoravidi kienu responsabbli biex jistabbilixxu kapital imperjali ġdida f'Marrakexx, li minn hemm 'il quddiem saret ċentru ewlieni ta' patroċinju arkitettoniku. L-Almoravidi adottaw l-iżviluppi arkitettoniċi tal-, bħall-arkati kumplessi ta' interlating tal- u tal- f'Zaragoza, filwaqt li introduċew ukoll tekniki ornamentali ġodda mil-lvant bħal ("stalattite" jew "xehda tal-għasel" tinqix).

Wara li ħadu l-kontroll ta' Al-Andalus fil-, l-Almoravidi bagħtu artiġjani Musulmani, Kristjani u Lhud mill-Iberja lejn l-Afrika ta' Fuq biex jaħdmu fuq monumenti. Il- fl-Alġiers (ċ. 1097), il- (1136) u (imwessa’ fl-1135) f'Fes huma eżempji importanti tal-arkitettura Almoravida. Il- huwa wieħed mill-ftit monumenti Almoravid f'Marrakexx li baqa' ħaj, u huwa notevoli għall-koppla ta' ġewwa mżejna ħafna b'dekorazzjoni ta' stokk imnaqqax, forom ta' arkati kumplessi, u kupoli żgħar tal-muqarnas fil-kantunieri tal-istruttura.^: 114In-nava ċentrali tal-Moskea il-Qarawijin estiża notevolment fiha l-ewwel eżempju sħiħ ta’ tisqif b'arkata tal-muqarnas fid-dinja Iżlamika tal-punent. Il-kumplessità ta' dawn il-soqfa arkati tal-muqarnas f'data daqshekk bikrija – diversi għexieren ta' snin biss wara li l-ewwel soqfa arkati tal-muqarnas sempliċi dehru fl-Iraq imbiegħed – ġiet innutata mill-istoriċi tal-arkitettura bħala sorprendenti.^: 64Punt għoli ieħor tal-arkitettura Almoravid huwa l-koppla kkomplikata irrigat quddiem il-mihrab tal-Moskea l-Kbira tat-Tlemcen, li x'aktarx traċċi l-oriġini tagħha għall-koppli irrigat tas-seklu 10 tal-Moskea l-Kbira tal-Córdoba. L-istruttura tal-koppla hija strettament ornamentali, li tikkonsisti minn kustilji multipli jew arkati li jaqsmu bejniethom li jiffurmaw mudell ta' stilla ta' tnax-il ponot. Huwa wkoll parzjalment dieher, li jippermetti li xi dawl ta' barra jiffiltra minn skrin ta' dekorazzjoni arabesk imtaqqba u minquxa li timla l-ispazji bejn il-kustilji.^{: 116–118}

Minbarra strutturi reliġjużi aktar ornamentali, l-Almoravidi bnew ukoll ħafna fortifikazzjonijiet, għalkemm ħafna minn dawn imbagħad ġew imwaqqgħin jew modifikati mill-Almohadin u dinastiji aktar tard. Il-kapitali l-ġdida, il-Marrakexx, inizjalment ma kellha l-ebda ħitan tal-belt iżda fortizza magħrufa bħala l-Ksar el-Ħaġġar ("Kastell il-Ħaġar") inbniet mill-fundatur tal-belt, Abu Bakr bin Għumar, sabiex tospita t-teżor u sservi bħala residenza inizjali. Eventwalment, madwar l-1126, Għali bin Jusuf bena wkoll , magħmulin minn , madwar il-belt bi tweġiba għat-theddida dejjem tikber tal-Almohadin. Dawn il-ħitan, għalkemm ġew restawrati ħafna u parzjalment estiżi fis-sekli ta' wara, illum għadhom iservu bħala l-ħitan tal-imdina ta' Marrakexx. Il-bibien ewlenin tal-imdina nbnew ukoll għall-ewwel darba f'dan iż-żmien, għalkemm ħafna minnhom minn dak jum ġew modifikati b'mod sinifikanti. Bab Doukkala, wieħed mill-bibien tal-punent, huwa maħsub li ppreserva l-aħjar it-tqassim oriġinali tiegħu Almoravid. Għandha konfigurazzjoni ta' , li varjazzjonijiet tagħha jinstabu matul il-perjodu medjevali tal-Magreb u l-Andalus.^: 116X'imkien ieħor, is-sit arkeoloġiku ta' , fix-Xlokk ta' Marrakesh, u Amargu, fil-grigal ta' Fes, jipprovdu evidenza dwar fortizzi Almoravidi oħra. Mibnija minn ġebel tas-sejjieħ jew art imrammed, juru xebh ma’ fortifikazzjonijiet anzjani tal-, kif ukoll ħtieġa apparenti li jinbena malajr fi żminijiet ta’ kriżi.^{: 219–220} Il-ħitan ta' Tlemcen (il-lum l-Alġerija) inbnew ukoll parzjalment mill-Almoravidi, bl-użu ta' taħlita ta' ġebel tas-sejjieħ fil-qiegħ u torba ddekkik fuq.^: 220

Fl-arkitettura domestika, ebda wieħed mill-palazzi jew residenzi Almoravid ma baqgħu ħajjin, u huma magħrufa biss permezz ta' testi u arkeoloġija. Matul ir-renju tiegħu, Għali bin Jusuf żied palazz kbir u residenza rjali fuq in-naħa tan-nofsinhar tal-Ksar el-Ħaġġar (fis-sit preżenti tal-). Dan il-palazz aktar tard ġie abbandunat u l-funzjoni tiegħu ġiet sostitwita mill-, iżda xi wħud mill-fdalijiet tiegħu ġew skavati u studjati fis-seklu 20. Dawn il-fdalijiet kixfu l-ewwel eżempju magħruf fil-Marokk ta’ ġnien (ġnien ta’ ġewwa maqsum simmetrikament f’erba’ partijiet). ^: 404Fl-1960 skavi oħra ħdejn żvelaw il-fdalijiet ta' kumpless domestiku jew insedjament li jmur mill-perjodu Almoravid jew saħansitra qabel. Din kienet tikkonsisti f’diversi djar, żewġ , sistema ta’ provvista tal-ilma, u possibbilment moskea. Fuq il-post instabu bosta frammenti ta' tiżjin arkitettoniku li llum huma ppreservati fil-. Dawn il-frammenti huma magħmula minn imnaqqax fil-fond li fih iskrizzjonijiet Għarbi Kufiċi u kursivi kif ukoll motivi veġetali bħal u . L-istrutturi dehru wkoll dekorazzjoni miżbugħa bl- aħmar, tipikament magħmula minn motivi tal-bordijiet komposti minn żewġ meded tnissiġ. Dekorazzjoni simili nstabet ukoll fil-fdalijiet ta' djar preċedenti skavati fl-2006 taħt l-espansjoni Almoravid tas-seklu 12 tal-Moskea Qarawijin fil-Fes. Minbarra l-motifi tal-fruntiera tas-soltu kien hemm motivi ġeometriċi tnissiġ akbar kif ukoll iskrizzjonijiet Kufiċi bi sfondi veġetali, kollha esegwiti prinċipalment bl-aħmar.

• Arkitettura Almoravida

Letteratura

Il-moviment Almoravid għandu l-oriġini intellettwali tiegħu fil-kitbiet u t-tagħlim ta' , li l-ewwel ispira lil tat-tribù Guddala f'Kairouan. Iben Ibrahim imbagħad ispira lil biex jorganizza għall-jihad u jibda l-moviment Almoravid.

Il- ffjorixxiet fil-perjodu Almoravid. L-unifikazzjoni politika tal-Marokk u l- taħt id-dinastija l-Murabitin aċċellerat malajr l-iskambju kulturali bejn iż-żewġ kontinenti, li beda meta bagħat lil, ir-re ex poeta tat-, fl-eżilju f'Tanġer u fl-aħħar mill-aħħar .

L-istoriċi Iben Ħajjan, , , u kollha għexu fil-perjodu Almoravid. Iben Bassam kien l-awtur ta  [ar], awtur ta' Qala'idu l-Għiqjan, u awtur tal-.

Fil-perjodu Almoravid jispikkaw żewġ kittieba: u Iben Baġġa (). Għijad huwa magħruf għall-awtur tal-. Ħafna mis- kienu rġiel tal-ittri.

Il- kienet forma importanti ta’ poeżija u mużika fil-perjodu Almoravid. Poeti kbar tal-perjodu jissemmew f’antoloġiji bħal  [ar], Rawd il-Qirtas, u Mugħġam is-Sifr.

L-istoriku Marokkin  [ar] innota li kien hemm 104 fabbriki tal-karti f'Fes taħt fis-seklu 11.

Organizzazzjoni militari

impona miżuri dixxiplinarji stretti ħafna fuq il-forzi tiegħu għal kull ksur tal-liġijiet tiegħu. L-ewwel mexxej militari tal-Almoravidi, Jaħja bin Għumar il-Lamtuni, tahom organizzazzjoni militari tajba. Il-forza ewlenija tagħhom kienet l-infanterija, armata b'ġavellini fil-gradi ta' quddiem u pikes wara, li ffurmaw f'falanġi, u kienet appoġġjata minn ġemel u rkieba fuq il-ġnub. Kellhom ukoll bandiera fuq quddiem li ggwida lill-forzi warajh; meta l-bandiera kienet wieqfa, il-ġellieda ta’ wara kienu joqogħdu bil-wieqfa u meta tiġi miċħuda, kienu joqogħdu bilqiegħda.

jirrapporta li, waqt li kienu fil-ġlied, l-Almoravidi ma segwewx lil dawk li ħarbu minn quddiemhom. Il-ġlied tagħhom kien qawwi u ma rtirawx meta kienu żvantaġġati minn forza opposta li kienet qed tavvanza; huma ppreferew il-mewt fuq it-telfa. Dawn il-karatteristiċi kienu possibbilment mhux tas-soltu f'dak iż-żmien.

Leġġendi

Wara l-mewt ta' , kronaki Kristjani rrappurtaw leġġenda ta' mara Torka li tmexxi banda ta' 300 "Amażoni", qawwasin nisa suwed. Din il-leġġenda possibilment kienet ispirata mill-velijiet theddida fuq l-uċuħ tal-ġellieda u l-ġilda skura tagħhom ikkulurita blu mill-indigo tal-ilbiesi tagħhom.

Lista ta' ħakkiema

Mexxejja tribali Sanhaġa li jirrikonoxxu l-awtorità spiritwali ta' (m. 1058 jew 1059):

• (imsejjaħ ukoll il-Ġawħar bin Sakkum)
• (m. 1055 jew 1056)
• (m. 1087)

Mexxejja sussegwenti:

• (1061–1106, inizjalment bħala Logutenent ta' Abu Bakr fit-tramuntana)
  • Ibrahim bin Abu Bakr (ħakkiem tas-Siġilmassa, 1070–1075)
• (1106–1143)
• (1143–1145)
• (1145, detronizzat malajr)
• (1145–1147)

Kronoloġija

Noti

1. ^ Sorsi jirrakkontaw il-mewt tiegħu fl-450 , u l-awturi moderni jagħtu d-data bħala jew 1058 jew 1059.

Referenzi

Ċitazzjonijiet

1. ^ Arnaud, Jean (2013). Introduction à la Mauritanie (bil-Franċiż). Institut de recherches et d'études sur le monde arabe et musulman. ISBN 978-2-271-08123-0.
2. ^ Nantet, Bernard (2013). Le Sahara: Histoire, guerres et conquêtes (bil-Franċiż). Tallandier. ISBN 979-10-210-0172-5.
3. ^ Gaudio, Attilio (1978). Le Dossier de la Mauritanie (bil-Franċiż). Nouvelles Editions Latines. ISBN 978-2-7233-0035-3.
4. ^ Daddah, Mokhtar Ould (2003). La Mauritanie contre vents et marées (bil-Franċiż). Karthala Editions. ISBN 978-2-8111-3765-6.
5. ^ Garcin, Jean-Claude; Balivet, Michel; Bianquis, Thierry (1995). États, sociétés et cultures du monde musulman médiéval : Xe–XVe siècle (1) (bil-Franċiż). Presses universitaires de France (réédition numérique Feni XX). ISBN 978-2-13-067300-2.
6. ^ Boudraa, Nabil; Krause, Joseph (2009-03-26). North African Mosaic: A Cultural Reappraisal of Ethnic and Religious Minorities (bl-Ingliż). Cambridge Scholars Publishing. p. 160. ISBN 978-1-4438-0768-5. But, as was the rule throughout the history of al-Andalus, the Almoravid Berbers accepted Arab cultural patterns and Arabic as the language of administration and culture.
7. ^ Africana Bulletin (bil-Franċiż). Wyd. Uniwersytetu Warszawskiego. 1964. p. 202. En outre, bien que les Almoravides aient parlé le berbère, l'arabe restait la langue officielle == Furthermore, although the Almoravids spoke Berber, Arabic remained the official language.
8. ^ Flood, Finbarr Barry; Necipoglu, Gulru (2017-06-16). A Companion to Islamic Art and Architecture (bl-Ingliż). John Wiley & Sons. p. 302. ISBN 978-1-119-06857-0. As far west as the Maghrib, two Berber (Amazigh) dynasties that had emerged in the aftermath of the collapse of the Umayyad caliphate of Cordoba – the Almoravids (1040–1147), who were Abbasid vassals, and their autonomous Almohad successors (1121–1269) who claimed the caliphate for themselves...
9. ^ Nyrop, Richard F. (1972). Area Handbook for Algeria (bl-Ingliż). U.S. Government Printing Office. p. 14. The Almoravids, who acknowledged the spiritual authority of the Abbasid caliphate in Baghdad, founded their capital at Marrakech and by 1082 had extended their control along the Mediterranean coast beyond present-day Algiers to the edge of the Kabylia region.
10. ^ ^{a b ċ d e f ġ g għ h} Norris, H.T.; Chalmeta, P. (1993). "al-Murābiṭūn". Encyclopaedia of Islam, Second Edition. 7. Brill. pp. 583–591.
11. ^ G. Stewart, Is the Caliph a Pope?
12. ^ Sadiqi, Fatima, The place of Berber in Morocco, International Journal of the Sociology of Language, 123.1 (2009): 7–22 : "The Almoravids were the isem relatively recent Berber dynasty that ruled Morocco. The leaders of this dynasty came from the Moroccan deep south."
13. ^ ^{a b ċ d e f ġ g għ h ħ i ie j k l m n o p q r s t u v w x ż z aa ab aċ ad ae af aġ ag ah aħ ai aj ak al am an ao ap aq ar as at au av aw ax aż az ba bb bċ bd be bf bġ bg bh bħ} Bennison 2016.
14. ^ ^{a b ċ} Messier, Ronald A. (2009). "Almoravids". Encyclopaedia of Islam, Three. Brill. ISBN 978-9004181304.  1873-9830.
15. ^ Sluglett, Peter; Currie, Andrew (2014). Atlas of Islamic History. Routledge. p. 31. ISBN 978-1-138-82128-6. The Almoravids were an alliance of Sanhaja Berbers from the Guddala, Lamtuna and Massufa tribes, which formed in the 1040s in the area that is now Mauritania and Western Sahara.
16. ^ Meynier, Gilbert (2010). L'Algérie, coeur du Maghreb classique: de l'ouverture islamo-arabe au repli (698–1518) (bil-Franċiż). La Découverte. ISBN 978-2-7071-5231-2.
17. ^ Extract from Encyclopedia Universalis on Almoravids.
18. ^ Gómez-Rivas, Camilo (2014). Law and the Islamization of Morocco under the Almoravids: The Fatwās of Ibn Rushd al-Jadd to the Far Maghrib (bl-Ingliż). Brill. ISBN 978-90-04-27984-1.
19. ^ Kennedy, Hugh (2016). Caliphate: The History of an Idea (bl-Ingliż). Basic Books. ISBN 978-0-465-09438-7.
20. ^ "Definition of Almoravid". Lexico Dictionaries | English (bl-Ingliż). Arkivjat minn l-oriġinal fl-16 October 2019. Miġbur 2019-10-15.
21. ^ , "Abd Allah b. Yasin and the Almoravids", in: John Ralph Willis, Studies in West African Islamic History, p. 54.
22. ^ P. F. de Moraes Farias, "The Almoravids: Some Questions Concerning the Character of the Movement", Bulletin de l'IFAN, series B, 29: 3–4 (794–878), 1967.
23. ^ ^{a b ċ d e f ġ g għ h ħ i ie j k l m n o p q r s t u v w x ż z aa ab aċ ad ae af aġ ag} Messier 2010.
24. ^ Ibn al-Zayyat (1220). التشوف إلى معرفة رجال التصوف [Looking to know the men of Sufism]. p. 89.
25. ^ Qadi Ayyad. ترتيب المدارك وتنوير المسالك لمعرفة أعلام مذهب مالك [Biographies of Eminent Maliki Scholars]. pp. 839–840.
26. ^ ʻAbd al-Wāḥid Dhannūn Ṭāhā (1998). The Muslim conquest and settlement of North Africa and Spain. Routledge. ISBN 0-415-00474-8.
27. ^ Mones 1992.
28. ^ Lewicki 1992.
29. ^ ^{a b} Levtzion, Nehemia (1976). "The early states of the Western Sudan to 1500". History of West Africa (2nd. ed.). New York: Columbia University Press. Miġbur 20 September 2023.
30. ^ M. Brett and E. Fentress (1996), The Berbers, Oxford: Blackwell, p. 100.
31. ^ ^{a b} Shillington, Kevin (2005). History of Africa. New York: Palgrave Macmillan. p. 88. ISBN 978-0-333-59957-0.
32. ^ de la Roncière, Charles (1925). La découverte de l'Afrique au Moyen Age, cartographes et explorateurs (bil-Franċiż). Cairo: Sociéte royale de géographie d'Égypte.
33. ^ Cortesão, Jaime (1975). Os Descobrimentos portugueses (bil-Portugiż). 2. Livros Horizonte. p. 339.
34. ^ ^{a b} Script error: The function "ċita harvard" does not exist.: "The Bani Gudala chose this moment to break away from the Sanhaja confederation. This open revolt of the Bani Gudala is linked with their rejection of Ibn Yasin; but it could also have something to do with their desire to seek their own fortune, now, along the salt routes to Awlil on the coast of the Atlantic. Regardless, it forced the Almoravids to split their forces. Ibn Yasin went north with a small detachment of Almoravid warriors. He added to his army as he went, recruiting tribesmen from the Bani Sarta and the Bani Tarja. He joined his forces to those of Abu Bakr Ibn Umar, Yahya's brother, who was already in the region of the Draa to the southwest of Sijilmasa. Yahya Ibn Umar, meanwhile, remained with part of the army in the Adrar, in the heartland of the Bani Lamtuna. He established his base at a place called Jabal Lamtuna. These mountains were surrounded by some 20,000 date palms. There was abundant water and pasturage. Most importantly, the place was easily defensible. He held up in a fortress called Azuggi, which his brother Yannu had built."
35. ^ ^{a b ċ} Norris, H.T.; Chalmeta, P. (1993). "al-Murābiṭūn". Encyclopaedia of Islam, Second Edition. 7. Brill. pp. 583–591. The foundation of the town of Azūgi (vars. Azuggī, Azuḳḳī, Azukkī) as the southern capital of the Almoravids. It lies 10 km NW of Atar. According to al-Bakrī, it was a fortress, surrounded by 20,000 palms, and it had been founded by Yānnū b. ʿUmar al-Ḥād̲j̲d̲j̲, a brother of Yaḥyā b. ʿUmar. It seems likely that Azūgi became the seat of the Ḳāḍī Muḥammad b. al-Ḥasan al-Murādī al-Ḥaḍramī (to cite both the Ḳāḍī ʿlyāḍ and Ibn Bas̲h̲kuwāl), who died there in 489/1095–96 (assuming Azūgi to be Azkid or Azkd). The town was for long regarded as the “capital of the Almoravids”, well after the fall of the dynasty in Spain and even after its fall in the Balearic Islands. It receives a mention by al-Idrīsī, al-Zuhrī and other Arab geographers.
36. ^ ^{a b} Levtzion, Nehemia (2019). "'Abd Allah b. Yasin and the Almoravids". Studies in West African Islamic History: The Cultivators of Islam (bl-Ingliż). Routledge. pp. 99–100. ISBN 978-1-315-29732-3. After the confrontation with Ibn Tashfin, Abu Bakr b. ‘Umar returned to the desert, where he led the southern wing of the Almoravids in the jihad against the Sudanis. The base for his operations seems to have been the town of Azukki (Azugi, Arkar.) It is first mentioned as the fortress in Jabal Lamtuna (Adrar), where Yahya b. 'Umar was besieged and killed by the Juddala. Azukki, according to al-Bakri, was built by Yannu b. ‘Umar, the brother of Yahya and Abu Bakr. Al-Idrisi mentions Azukki as an important Saharan town on the route from Sijilmasa to the Sudan, and adds that this was its Berber name, whereas Sudanis called it Kukadam (written as Quqadam).
37. ^ (bl-Ingliż): 48–79. Ċitazzjoni journal għandha bżonn |journal= (għajnuna); |title= nieqes jew vojt (għajnuna)
38. ^ Gaudio, Attilio (1978). Le Dossier de la Mauritanie (bil-Franċiż). Nouvelles Editions Latines. ISBN 978-2-7233-0035-3. L'historien El Bekri, dans sa Description de l'Afrique septentrionale, parle de l'ancienne fortresse d'Azougui, située dans une grande palmeraie de l'Adrar mauritanien, comme ayant été la véritable capital des sultans almoravides, avant leur épopée maroco-espagnole. Elle ne dut connaître qu'une splendeur éphémère, car depuis la fin du XIIe siècle son nom disparaît des chroniques.
39. ^ Vanacker, Christiane (1979). "La Mauritanie jusqu'au XXe siècle". Introduction à la Mauritanie (bil-Franċiż). Institut de recherches et d’études sur les mondes arabes et musulmans, Éditions du CNRS. ISBN 978-2-271-08123-0. Il est souhaitable que les fouilles prévues à Azougui, première « capitale » fondée par les Almoravides (avant Marrakech) puissent être prochainement réalisées.
40. ^ Sabatier, Diane Himpan; Himpan, Brigitte (2019). Nomads of Mauritania (bl-Ingliż). Vernon Press. p. 114. ISBN 978-1-62273-582-2.
41. ^ Script error: The function "ċita harvard" does not exist.
42. ^ ^{a b ċ d e} Chisholm 1911.
43. ^ ^{a b ċ d e f ġ g} Abun-Nasr 1987.
44. ^ ^{a b ċ} Deverdun 1959.
45. ^ ^{a b} Le Tourneau, Roger; Terrasse, Henri (2012). "Fās". Encyclopaedia of Islam, Second Edition. Brill.
46. ^ Le Tourneau, Roger (1949). Fès avant le protectorat: étude économique et sociale d'une ville de l'occident musulman. Casablanca: Société Marocaine de Librairie et d'Édition. p. 51.
47. ^ Rivet, Daniel (2012). Histoire du Maroc: de Moulay Idrîs à Mohammed VI. Fayard. p. 110.
48. ^ Bel, A.; Yalaoui, M. (1960–2007). "Tilimsān". Encyclopaedia of Islam, Second Edition. Brill. ISBN 978-9004161214.
49. ^ ^{a b} Idris, H.R. (1960–2007). "Ḥammādids". Encyclopaedia of Islam (2nd ed.). Brill. ISBN 978-9004161214.
50. ^ ^{a b} Baadj, Amar S. (2015). Saladin, the Almohads and the Banū Ghāniya: The Contest for North Africa (12th and 13th centuries). Studies in the History and Society of the Maghrib. Brill. p. 50. ISBN 978-90-04-29857-6.
51. ^ Messier 2010, pp. 66–67.
52. ^ Kennedy 1996, p. 161.
53. ^ ^{a b ċ d e f ġ g għ h ħ i ie j k l m n o p q r s t u v w x ż z aa ab aċ ad ae af aġ ag ah aħ ai aj ak al am an ao ap aq ar as at au av aw ax aż az ba bb bċ bd} Kennedy 1996.
54. ^ Albarrán, Javier; Monteiro, João Gouveia, ed. (2018). "Al-Andalus". War in the Iberian Peninsula, 700–1600 (bl-Ingliż). Routledge. pp. 12–13. ISBN 978-1-351-77886-2.
55. ^ Script error: The function "ċita harvard" does not exist.: "Nor did Abu Bakr interfere with Yusuf's free hand in Morocco or Spain. The old amir ruled in the Sahara in the same way that tribal chiefs among the Sanhaja had done for generations, through a combination nation of tribal loyalties, religious appeal, and military strength. He had every intention to continue the religious revival in the vein of strict Malikite Islam. He brought to the desert a teacher from the city of Aghmat, the Imam al-Hadrami. The latter had studied Malikite law in both Qayrawan and Andalusia. Abu Bakr made him qadi, judge, in Azuggi. From there, Imam al-Hadrami went out to preach among the unbelievers."
56. ^ ^{a b} Script error: The function "ċita harvard" does not exist.: "The Arabic narrative, such as it is, posits that Abu Bakir b. 'Umar returned to the Almoravids' southern base or capital at Azuggi in modern Mauritania with a handful of Maliki jurists, including Abu Bakr Muhammad al-Muradi from Qayrawan, to orchestrate the Almoravid advance south against the Soninke kingdom of Ghana, which was successfully conquered around 1076-7 and subsequently collapsed. (...) The nature of the Almoravid encounter with Ghana—conquest or partnership—and the ethnic and religious origins of those involved is impossible to determine in the absence of new sources. However, the Almoravids clearly achieved control of the salt trade and the gold flow north, their primary economic objective, and Islam did take root among the population of Ghana, their religious objective. Abu Bakr maintained Almoravid control of the Sahara at least in the vicinity of Azuggi, and the expansion of the Sanhaja eastwards appears to have been led by the Almoravid Masufa, a group with strong marriage and maternal connections to the Lamtuna, who migrated into the vast zone between Sijilmasa and Waraqlan, led quite possibly by Abu Bakr's son, Yahya, known as al-Masufi due to his maternal lineage."
57. ^ Norris, H. T. (1986). The Arab Conquest of the Western Sahara: Studies of the Historical Events, Religious Beliefs and Social Customs which Made the Remotest Sahara a Part of the Arab World (bl-Ingliż). Longman. p. 243. ISBN 978-0-582-75643-4. Its present capital is Āṭār, though in the mediaeval period its principal towns were Azuqqi (Azougui), which, for a while, was the "capital" of the southern wing of the Almoravid movement, (...)
58. ^ Norris, H.T. (1993). "Mūrītāniyā". Encyclopaedia of Islam, Second Edition (bl-Ingliż). 7. Brill. pp. 583–591. The movement of the "men of the ribāṭ", the Almoravids [see al-murābiṭūn ], became established in the Río de Oro and in parts of Mauritania by missionaries who were adepts of the saint Wad̲j̲ād̲j̲ b. Zalw, who had previously established a ribāṭ at Aglū in the Sūs of Morocco, not far from present-day Tīznīt and Ifnī (see F. Meier, Almoraviden und Marabute, in WI, xxi, 80–163). However, the raids of the Saharans who joined the movement were primarily launched from within against Morocco itself, so that Mauritania never became its major centre. Only Azuggī, the capital of the southern wing, under Abū Bakr b. ʿUmar and his successors, was considered worthy of mention by such geographers as al-Idrīsī and Ibn Saʿīd al-Mag̲h̲ribī.
59. ^ Ibn Khaldun in Levtzion and Hopkins, eds.
60. ^ Nehemia Levtzion, Ancient Ghana and Mali (New York, 1973), pp. 51–52, 58–60.
61. ^ : 197–232. Ċitazzjoni journal għandha bżonn |journal= (għajnuna); |title= nieqes jew vojt (għajnuna)
62. ^ Insoll 2003.
63. ^ Lange 1996. sfn error: no target: CITEREFLange1996 ()
64. ^ : 122–159. Ċitazzjoni journal għandha bżonn |journal= (għajnuna); |title= nieqes jew vojt (għajnuna)
65. ^ ^{a b} : 103–131. Ċitazzjoni journal għandha bżonn |journal= (għajnuna); |title= nieqes jew vojt (għajnuna)
66. ^ Gómez-Rivas, Camilo (2014). Law and the Islamization of Morocco under the Almoravids: The Fatwās of Ibn Rushd al-Jadd to the Far Maghrib (bl-Ingliż). Brill. p. 13. ISBN 978-90-04-27984-1.
67. ^ ^{a b} The Cambridge History of Africa, Volume 3: From c. 1050 to c. 1600
68. ^ P. Semonin (1964) "The Almoravid Movement in the Western Sudan: A review of the evidence" Transactions of the Historical Society of Ghana, v. 7: p. 58
69. ^ ^{a b ċ d e} Wilbaux 2001.
70. ^ North Africa, Islam and the Mediterranean World: From the Almoravids to the Algerian War (History & Society in the Islamic World), pg 59 By Julia Ann Clancy-Smith
71. ^ Bel, Alfred (1903). Les Benou Ghânya: derniers représentants de l'empire Almoravide et leur lutte contre l'empire Almohade (bil-Franċiż). E. Leroux. p. 131.
72. ^ El-Hibri, Tayeb (2021-04-22). The Abbasid Caliphate: A History (bl-Ingliż). Cambridge University Press. p. 218. ISBN 978-1-107-18324-7.
73. ^ Būtshīsh, Ibrāhīm al-Qādirī (1993). المغرب والأندلس في عصر المرابطين: المجتمع، الذهنيات، الأولياء [Morocco and Andalusia in the Almoravids era: society, mentalities, saints] (bl-Għarbi). دار الطليعة،. pp. 80–81.
74. ^ The Chronicle of Ibn Al-Athir for the Crusading Period from Al-Kamil Fi'l-Ta'rikh (bl-Ingliż). Ashgate Publishing, Ltd. 2010. p. 311. ISBN 978-0-7546-6951-7.
75. ^ Dollfus, Lucien (1894). Études sur le moyen âge espagnol (bil-Franċiż). E. Leroux. p. 168.
76. ^ محمد, حسن، (1999). المدينة و البادية بإفريقية في العهد الحفصي [The city and the desert in Africa during the Hafsid era] (bl-Għarbi). جامعة تونس الأولى، كلية العلوم الانسانية و الاجتماعية،. p. 49. ISBN 978-9973-922-48-9.
77. ^ Boloix-Gallardo, Bárbara (2021-11-22). A Companion to Islamic Granada (bl-Ingliż). BRILL. p. 120. ISBN 978-90-04-42581-1.
78. ^ "Almoravids | Berber confederation". Encyclopedia Britannica (bl-Ingliż). Miġbur 2020-06-08.
79. ^ Clifford Edmund Bosworth, ed. (2004-12-10). Encyclopaedia of Islam: Supplement (bl-Ingliż). XII (1st ed.). Brill. ISBN 9004139745.
80. ^ ^{a b ċ d} "The Art of the Almoravid and Almohad Periods (ca. 1062–1269)". www.metmuseum.org. Miġbur 2022-10-11.
81. ^ : 31–40. Ċitazzjoni journal għandha bżonn |journal= (għajnuna); |title= nieqes jew vojt (għajnuna)
82. ^ Bennison 2016, p. 278.
83. ^ : 44–59. Ċitazzjoni journal għandha bżonn |journal= (għajnuna); |title= nieqes jew vojt (għajnuna)
84. ^ ^{a b} Delgado, Jorge Lirola (2014). "Les stèles funéraires d'Almeria, marqueurs du commerce et de la circulation des objets en Méditerranée". Maroc médiéval: Un empire de l'Afrique à l'Espagne. Paris: Louvre éditions. ISBN 978-2350314907.
85. ^ Salmon, Xavier (2021). Fès mérinide: Une capitale pour les arts, 1276–1465. Lienart. pp. 29–30. ISBN 978-2359063356.
86. ^ ^{a b ċ d e f ġ} Partearroyo, Cristina (1992). "Almoravid and Almohad Textiles". Al-Andalus: The Art of Islamic Spain. New York: The Metropolitan Museum of Art. pp. 105–113. ISBN 0870996371.
87. ^ ^{a b ċ d e f ġ g għ} Lintz, Déléry & Tuil Leonetti 2014.
88. ^ Bloom & Blair 2009.
89. ^ : 283–290. Ċitazzjoni journal għandha bżonn |journal= (għajnuna); |title= nieqes jew vojt (għajnuna)
90. ^ ^{a b ċ d} Khemir, Sabiha (1992). "The Arts of the Book". Al-Andalus: The Art of Islamic Spain. New York: The Metropolitan Museum of Art. ISBN 0870996371.
91. ^ معلمة المغرب: قاموس مرتب على حروف الهجاء يحيط بالمعارف المتعلقة بمختلف الجوانب التاريخية و الجغرافية و البشرية و الحضارية للمغرب الاقصى. مطابع سلا،. 1989. p. 6740.
92. ^ ^{a b ċ} Dodds, Jerrilynn D. (1992). Al-Andalus: The Art of Islamic Spain. New York: The Metropolitan Museum of Art. ISBN 0870996371.
93. ^ Blair, Sheila S. (2006). Islamic Calligraphy. Edinburgh University Press. pp. 566–569. ISBN 978-0748635405.
94. ^ ^{a b ċ} Bloom, Jonathan; Toufiq, Ahmed; Carboni, Stefano; Soultanian, Jack; Wilmering, Antoine M. (1998). The Minbar from the Kutubiyya Mosque. The Metropolitan Museum of Art, New York; Ediciones El Viso, S.A., Madrid; Ministère des Affaires Culturelles, Royaume du Maroc.
95. ^ Terrasse, Henri (1968). La Mosquée al-Qaraouiyin à Fès; avec une étude de Gaston Deverdun sur les inscriptions historiques de la mosquée. Paris: Librairie C. Klincksieck.
96. ^ "Qantara – the minbar of the al-Qarawīyīn Mosque". www.qantara-med.org. Miġbur 2021-02-21.
97. ^ ^{a b ċ d} Marçais, Georges (1954). L'architecture musulmane d'Occident. Paris: Arts et métiers graphiques.
98. ^ ^{a b} Salmon 2018.
99. ^ Basset, Henri; Terrasse, Henri (1932). Sanctuaires et forteresses almohades. Paris: Larose.
100. ^ Perez, Manuel Casamar (1992). "The Almoravids and Almohads: An introduction". Al-Andalus: The Art of Islamic Spain. New York: The Metropolitan Museum of Art. pp. 75–83. ISBN 0870996371.
101. ^ : 133–146. Ċitazzjoni journal għandha bżonn |journal= (għajnuna); |title= nieqes jew vojt (għajnuna)
102. ^ Parker, R. (1981).
103. ^ ^{a b} Bloom, Jonathan M. (2020). Architecture of the Islamic West: North Africa and the Iberian Peninsula, 700–1800. Yale University Press. ISBN 978-0300218701.
104. ^ : 61–74. Ċitazzjoni journal għandha bżonn |journal= (għajnuna); |title= nieqes jew vojt (għajnuna)
105. ^ : 199–257. Ċitazzjoni journal għandha bżonn |journal= (għajnuna); |title= nieqes jew vojt (għajnuna)
106. ^ : 85–126. Ċitazzjoni journal għandha bżonn |journal= (għajnuna); |title= nieqes jew vojt (għajnuna)
107. ^ Barrucand, Marianne; Bednorz, Achim (1992). Moorish architecture in Andalusia. Taschen. ISBN 3822876348.
108. ^ Terrasse, Henri (1968). La Mosquée al-Qaraouiyin à Fès; avec une étude de Gaston Deverdun sur les inscriptions historiques de la mosquée. Paris: Librairie C. Klincksieck.
109. ^ "دعوة الحق – المعتمد بن عباد في المغرب". habous.gov.ma. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2020-12-19. Miġbur 2020-02-05.
110. ^ dhfmaj .Manutenzjoni CS1: lingwa mhix magħrufa (link)
111. ^ ‫ابن خاقان, الفتح بن محمد [Ibn Khāqān, al-Fatḥ ibn Muḥammad].
112. ^ ʿA'isha Bint ʿAbdurrahman Bewley, Muhammad Messenger of Allah: ash-Shifa' of Qadi ʿIyad (Granada: Madinah Press, 1992)
113. ^ Imad al-Din Muhammad ibn Muhammad Katib al-Isfahani, Kharidat al-qasr wa-jaridat al-asr: Fi dhikr fudala ahl Isfahan (Miras-i maktub)
114. ^ cited in: Mohammed Berrada, La Grande Encyclopédie du Maroc, 1987, p. 41
115. ^ Sijelmassi, Mohamed (1987). ذخائر مخطوطات الخزانة الملكية بالمغرب: (Bibliothèque al-Hassania) (bil-Franċiż). www.acr-edition.com. ISBN 978-2-86770-025-5.
116. ^ .
117. ^ ^{a b ċ d e f} .
118. ^ El Hamel, Chouki (2012). "Ibn Yasin, 'Abd Allah". F' Akyeampong, Henry Louis; Gates (Jr.) (ed.). Dictionary of African Biography (bl-Ingliż). Oxford University Press. p. 124. ISBN 978-0-19-538207-5.
119. ^ Rodriguez-Manas, Francisco (2013). "'Abd Allah ibn Yasin: Almoravid: Sahara". F' Shillington, Kevin (ed.). Encyclopedia of African History 3-Volume Set (bl-Ingliż). Routledge. p. 1. ISBN 978-1-135-45670-2.
120. ^ Bennison 2016, p. 32.
121. ^ ^{a b ċ} Bosworth, Clifford Edmund (2004). "The Almoravids or al-Murabitun". The New Islamic Dynasties: A Chronological and Genealogical Manual. Edinburgh University Press. ISBN 9780748696482.
122. ^ ^{a b} Ferhat, Halima; Bianquis, Th.; Bosworth, C.E.; van Donzel, E.; Heinrichs, W.P., ed. (2002). "Yūsuf b. Tās̲h̲ufīn". Encyclopaedia of Islam, Second Edition. 11. Brill. pp. 355–356. ISBN 9789004161214.
123. ^ Russell, Hopley; Gates (Jr.), Henry Louis, ed. (2012). "Yusuf ibn Tashfin, Abu Ya'qub". Dictionary of African Biography (bl-Ingliż). Oxford University Press. ISBN 978-0-19-538207-5.
124. ^ Lévi-Provençal, Évariste; Kramers, J.H.; Lévi-Provençal, É.; Schacht, J.; Lewis, B., ed. (1986) [1960]. "ʿAlī b. Yūsuf b. Tās̲h̲ufīn". Encyclopaedia of Islam, Second Edition. 1. Brill. pp. 389–390. ISBN 9789004161214.
125. ^ Hopley, Russell; Gates (Jr.), Henry Louis, ed. (2012). "'Ali, ibn Yusuf ibn Tashfin". Dictionary of African Biography (bl-Ingliż). Oxford University Press. p. 174. ISBN 978-0-19-538207-5.
126. ^ ^{a b} Flood, Timothy M. (2018). Rulers and Realms in Medieval Iberia, 711-1492 (bl-Ingliż). McFarland. p. 202. ISBN 978-1-4766-3372-5.
127. ^ Cory, Stephen; Gates (Jr.), Henry Louis, ed. (2012). "Tashfin ibn ʿAli". Dictionary of African Biography (bl-Ingliż). Oxford University Press. p. 508. ISBN 978-0-19-538207-5.
128. ^ Fierro, Maribel (2021). 'Abd al-Mu'min: Mahdism and Caliphate in the Islamic West (bl-Ingliż). Simon and Schuster. ISBN 978-0-86154-192-8.
129. ^ ^{a b} Cory, Stephen; Gates (Jr.), Henry Louis, ed. (2012). "Ishaq ibn 'Ali". Dictionary of African Biography (bl-Ingliż). Oxford University Press. p. 164. ISBN 978-0-19-538207-5.

Biblijografija

• Abun-Nasr, Jamil (1987). A history of the Maghrib in the Islamic period. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0521337674.
• al-Bakri (1068). كتاب المسالك و الممالك (Book of the Roads and the Kingdoms). دار الكتاب الإسلامي, القاهرة.
• Bennison, Amira K. (2016). The Almoravid and Almohad Empires. Edinburgh: Edinburgh University Press. ISBN 978-0748646821.
• Bloom, Jonathan M.; Blair, Sheila, ed. (2009). The Grove Encyclopedia of Islamic Art and Architecture: Delhi to Mosque. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-530991-1. Arkivjat mill-orġinal fl-2015-11-30. Miġbur 2015-09-07.
• Brett, M. and E. Fentress (1996), The Berbers. Oxford: Blackwell.
• Deverdun, Gaston (1959). Marrakech: Des origines à 1912. Rabat: Éditions Techniques Nord-Africaines.
• Hrbek, I. and J. Devisse (1988), "The Almoravids", in M. Elfasi, ed., , Africa from the Seventh to the Eleventh Century, UNESCO. 1992 edition, Ch. 13, pp. 336–366.
• Iben Ħaldun, Għabd ir-Raħman (1377). تاريخ ابن خلدون: ديوان المبتدأ و الخبر في تاريخ العرب و البربر و من عاصرهم من ذوي الشأن الأكبر (Storja Iben Ħaldun: Rekord tal-Bidu u l-Aħbarijiet f'Istorja l-Għarab u l-Berberi u minn Kontemporanji Tagħhom minn Importanza Akbar). 6. دار الفكر (Dar il-Fakar).
• Iben Abi Żargħ il-Fasi, Għali Abu l-Ħasan (1326). روض القرطاس في أخبار ملوك المغرب و تاريخ مدينة فاس (Ġnien il-Paġna f'Aħbarijiet ta' Rejiet il-Magreb u storja ta' Belt Fes) (bl-Għarbi). Uppsala: Uppsala University.
• , (1312). البيان المغرب في أخبار الأندلس والمغرب (L-Istorja tal-Għaġeb f'Aħbarijiet il-Andalus u l-Marokk). 4. Riyadh: جامعة الملك سعود (Università r-Re Sagħud.
• Insoll, T (2003). The Archaeology of Islam in Sub-Saharan Africa. Cambridge: Cambridge University Press.
• Kennedy, Hugh (1996). Muslim Spain and Portugal: A Political History of al-Andalus. Routledge. ISBN 978-1317870418.
• Lewicki, T. (1992) [1988]. "The Role of the Sahara and Saharians in relationships between north and south". F' Elfasi, M. (ed.). General History of Africa, Africa from the Seventh to the Eleventh Century. UNESCO. pp. 276–313.
• Levtzion, N. and J. F. P. Hopkins, eds (1981), Corpus of Early Arabic Sources for West African History, Cambridge, UK: Cambridge University Press. 2000 edition.
• Lintz, Yannick; Déléry, Claire; Tuil Leonetti, Bulle, ed. (2014). Maroc médiéval: Un empire de l'Afrique à l'Espagne (bil-Franċiż). Paris: Louvre éditions. ISBN 978-2350314907.
• Messier, Ronald A. (2010). The Almoravids and the Meanings of Jihad. Praeger/ABC-CLIO. p. 118. ISBN 978-0-313-38590-2.
• Mones, H. (1992) [1988]. "The conquest of North Africa and Berber resistance". F' Elfasi, M. (ed.). General History of Africa, Africa from the Seventh to the Eleventh Century. UNESCO. pp. 224–246.
• Moraes Farias, P. F. de (1967), "The Almoravids: Some Questions Concerning the Character of the Movement", Bulletin de l’IFAN, series B, 29:3–4, pp. 794–878.
• Naylor, Phillip C. (2009). North Africa: A History from Antiquity to the Present. University of Texas Press. ISBN 978-0-292-71922-4.
• Park, Thomas K.; Boum, Aomar (2006). "Marrakech". Historical Dictionary of Morocco (2nd ed.). . ISBN 978-0-8108-6511-2. Arkivjat mill-orġinal fl-2020-08-01. Miġbur 2020-08-25.
• Salmon, Xavier (2018). Maroc Almoravide et Almohade: Architecture et décors au temps des conquérants, 1055–1269. Paris: LienArt.
• Wilbaux, Quentin (2001). La médina de Marrakech: Formation des espaces urbains d'une ancienne capitale du Maroc. Paris: L'Harmattan. ISBN 2747523888.