Hebron

Hebron (bl-Għarbi: الخليل al-Khalīl jew خَلِيل الرَّحْمَن Khalīl al-Raḥmān; bl-Ebrajk: חֶבְרוֹן Ḥevrōn) hija belt Palestinjana fin-Nofsinhar tax-, 30 kilometru (19-il mil) fin-Nofsinhar ta' Ġerusalemm. Tinsab fil-Muntanji tal-Ġudea, 930 metru (3,050 pied) 'il fuq mil-livell tal-baħar. Hija t-tieni l-ikbar belt fix-Xatt tal-Punent (wara l-Lvant ta' Ġerusalemm), u t-tielet l-ikbar fit-territorji Palestinjani (wara l-Lvant ta' Ġerusalemm u Gaza). Fl-2017 kellha popolazzjoni ta' 201,063 Palestinjan, u 700 Lhudi kienu kkonċentrati fil-periferiji taċ-ċentru storiku tagħha. Tinkludi l-Għar tal-Patriarki, li t-tradizzjonijiet Lhud, Kristjani u Iżlamiċi, kollha jiddeżinjawh bħala post tad-dfin ta' tliet koppji patriarkali/matriarkali ewlenin. Il-belt spiss titqies bħala waħda mill-erba' bliet imqaddsa fil-Ġudaiżmu kif ukoll fl-Iżlam.

Hebron
Palestina
Amministrazzjoni
Stat sovran	Palestina
Occupied territory	Xatt tal-Punent
Governorate of the State of Palestine	Governorat ta' Hebron
Isem uffiċjali	الخليل
Ismijiet oriġinali	الخليل חֶבְרוֹן‬
Ġeografija
Koordinati	31°32′06″N 35°05′55″E / 31.535°N 35.0986°E / 31.535; 35.0986Koordinati: 31°32′06″N 35°05′55″E / 31.535°N 35.0986°E / 31.535; 35.0986
Hebron Hebron (Stat tal-Palestina)
Superfiċjenti	74.102 kilometru kwadru
Għoli	927 m
Demografija
Popolazzjoni	215,452 abitanti (2016)
Informazzjoni oħra
bliet ġemellati	Rio de Janeiro
hebron-city.ps

Hebron titqies bħala waħda mill-eqdem bliet fil-Lvant. Skont il-Bibbja, insedja Hebron u xtara l-Għar tal-Patriarki bħala post tad-dfin għal martu Sara. Skont it-tradizzjoni Bibblika, il-patriarki Abram, u , flimkien ma' marthom Sara, Rebekka u Lea, indifnu fl-għar. Hebron hija rikonoxxuta wkoll fil-Bibbja bħala l-post fejn sar ir-re ta' Iżrael. Wara l-perjodu ta' okkupazzjoni tal-Babiloniżi, l- insedjaw Hebron. Matul is-seklu 1 Q.K., l-Kbir bena l-ħajt li għadu jeżisti madwar l-Għar tal-Patriarki, u li iktar 'il quddiem sar knisja, u mbagħad moskea. Bl-eċċezzjoni ta' perjodu qasir ta' kontroll mill-ġellieda tal-Kruċjati, diversi dinastiji Musulmani suċċessivi ħadu l-kontroll ta' Hebron mis-seklu 6 W.K. sax-xoljiment tal-Imperu Ottoman wara l-Ewwel Gwerra Dinjija, meta l-belt saret parti mill-Palestina taħt il-Mandat Brittaniku. Fl-1929 seħħ massakru u flimkien ma' rewwixta tal-Għarab fl-1936-1939, il-komunità Lhudija bdiet temigra minn Hebron. Il-Gwerra tal-1948 bejn l-Għarab u Iżrael wasslet biex ix-Xatt tal-Punent kollu, inkluż Hebron, ġie okkupat u anness mill-Ġordan, u mill-Gwerra ta' Sitt Ijiem tal-1967, il-belt sfat taħt l-okkupazzjoni militari ta' Iżrael. Wara l-okkupazzjoni ta' Iżrael, il-preżenza tal-Lhud ġiet stabbilita mill-ġdid fil-belt. Mill-Protokoll ta' Hebron tal-1997, il-biċċa l-kbira ta' Hebron ġiet iggvernata mill-Awtorità Nazzjonali Palestinjana.

Il-belt spiss tiġi deskritta bħala "mikrokożmu" tal-kunflitt bejn Iżrael u l-Palestina u l-okkupazzjoni ta' Iżrael fix-Xatt tal-Punent. Il-Protokoll ta' Hebron tal-1997 qasam il-belt f'żewġ setturi: H1, ikkontrollat mill-Awtorità Nazzjonali Palestinjana, u H2, b'madwar 20 % tal-belt u 35,000 Palestinjan, taħt l-amministrazzjoni militari ta' Iżrael. L-arranġamenti tas-sigurtà u l-permessi għall-ivvjaġġar kollha għar-residenti lokali jiġu kkoordinati bejn l-Awtorità Nazzjonali Palestinjana u Iżrael permezz tal-amministrazzjoni militari ta' Iżrael fix-Xatt tal-Punent (COGAT). L-insedjaturi Lhud għandhom il-korp muniċipali ta' governanza tagħhom stess, il-Kumitat tal-Komunità Lhudija ta' Hebron.

Illum il-ġurnata, Hebron hija l-belt kapitali tal-Governorat ta' Hebron, l-ikbar governorat tal-Palestina, b'popolazzjoni li huwa stmat li kienet ta' madwar 782,227 ruħ fl-2021. Hija ċentru ewlieni tal-kummerċ tax-Xatt tal-Punent, u bejn wieħed u ieħor tiġġenera terz tal-prodott domestiku gross tal-inħawi, l-iktar bis-saħħa tal-bejgħ tal-ġebla tal-ġir mill-barrieri tagħha. Hija magħrufa lokalment għall-għeneb, għat-tin, għall-ġebla tal-ġir, għall-produtturi tal-fuħħar u għall-fabbriki tal-infiħ tal-ħġieġ. Iċ-ċentru storiku ta' Hebron fih bosta toroq dojoq u jserrpu, djar tal-ġebel bil-bjut ċatti, u swieq antiki. Il-belt tospita l-Università ta' Hebron u l-Università Politeknika tal-Palestina.

Etimoloġija

L-isem "Hebron" milli jidher imur lura għal żewġ lingwi Semitiċi tal-Majjistral, bl-għerq ḥbr, b'riflessi fl-Ebrajk u fl-Amorit, b'sens bażiku ta' "għaqda" u b'firxa ta' tifsiriet li jvarjaw minn "kollega" għal "ħabib". X'aktarx li s-sens oriġinali tal-isem proprju Hebron, kien ta' "alleanza".

It-terminu Għarbi oriġina mill-epitet tal-Koran għal Abram, Khalil al-Rahman (إبراهيم خليل الرحمن) jiġifieri "Maħbub ta' Dawk li Juru l-Ħniena" jew "Ħabib ta' Alla". B'hekk it-terminu Għarbi Al-Khalil huwa tradizzjoni preċiża tat-toponimu tal-qedem bl-Ebrajk Ḥebron, bit-tifsira ta' ḥaḇer (ħabib).

Storja

Żmien il-Bronż

L-iskavi arkeoloġiċi joħorġu fid-dieher traċċi ta' fortifikazzjonijiet b'saħħithom li jmorru lura għal Żmien il-Bronż Bikri, u jkopru xi 24-30 dunam iċċentrati madwar Tel Rumeida. Il-belt iffjorixxiet fis-sekli 17-18 Q.K. qabel ma nqerdet min-nirien, u ġiet insedjata mill-ġdid fi Żmien il-Bronż Nofsani. Hebron tal-qedem oriġinarjament kienet belt irjali tal-Kananiti. It-tradizzjoni ta' Abram tassoċja l-belt mal-. Jingħad li Hebron jaf kienet il-belt kapitali ta' , kontemporanju Indo-Ewropew tar-reġġent ta' Ġerusalemm, , għalkemm l-għoljiet ta' Hebron kienu kważi bla insedjamenti fi Żmien il-Bronż Aħħari. It-tradizzjonijiet ta' Abram assoċjati ma' Hebron huma nomadiċi. Dan jaf jirrefletti wkoll elemen Kenit, peress li l-Keniti nomadiċi jingħad li okkupaw il-belt għal żmien twil, u Heber huwa l-isem ta' klan Kenit. Fin-narrativa tal-konkwista Ebrajka iktar 'il quddiem, Hebron kienet wieħed minn żewġ ċentri taħt il-kontroll tal-Kananiti. Dawn kienu mmexxija mit-tliet subien ta' Anak (b^enê/y^elîdê hāʿănaq) jew jaf jirreflettu xi migrazzjoni tal-Keniti u tal-Kenizziti minn sa Hebron, peress li t-termini marbuta mal-Kenizziti jidher li huma qrib il-lingwa tal-Urri. Dan jissuġġerixxi li wara l-leġġenda ta' Anak hemm xi popolazzjoni bikrija tal-Urri. Fit-tradizzjoni Bibblika dawn huma rrappreżentati bħala dixxendenti tan-Nefilim. Il-Ktieb tal-Ġenesi jsemmi li qabel il-belt kienet imsejħa Kirjath-arba, jew "belt tal-erbgħa", x'aktarx b'referenza għall-erba' koppji li ndifnu hemmhekk, jew għall-erba' tribujiet, kwartieri jew għoljiet, jew għal insedjament konfederat ta' erba' familji.

Il-ġrajja ta' Abram li xtara l-Għar tal-Patriarki mill-Ittiti tikkostitwixxi element ewlieni tar-rabta Lhudija mal-art tal-belt bħala l-ewwel art ta' Iżrael ferm qabel il-konkwista taħt Ġoxwa. Hawnhekk, skont il-Bibbja, Abram insedja l-art u għamel l-ewwel patt tiegħu, alleanza ma' żewġ klans Amoriti lokali li saru l-ba'alei brit jew l-elementi ewlenin tal-patt.

Żmien il-Ħadid

Hebron tal-Iżraeliti kienet iċċentrata fis-sit li issa huwa magħruf bħala Tel Rumeida, filwaqt li ċ-ċentru ritwali tagħha kien jinsab f'Elonei Mamre.

Ġrajja skont il-Bibbja bl-Ebrajk

Il-belt jingħad li ttieħdet mill-Kananiti jew minn Ġoxwa, li jingħad li qatel l-abitanti preċedenti kollha tagħha, u "qered kull ħaġa ħajja, kif kien ikkmandah Alla ta' Iżrael", jew mit-Tribù tal-Ġudea kollha, jew speċifikament minn Caleb mill-Ġudea. Il-belt stess, b'xi mergħat kontigwi, imbagħad jingħad li ngħatat lil-Leviti tal-klan ta' Kohat, filwaqt li l-għelieqi tal-belt, flimkien mal-villaġġi tal-madwar ġew assenjati lil Caleb (Ġoxwa 21:3-12; 1 Kronaki 6:54-56), li keċċa lit-tliet ġganti, Sheshai, Ahiman u Talmai, li kienu jmexxu l-belt. Iktar 'il quddiem, skont il-ġrajja Bibblika, ir-Re David jissejjaħ minn Alla biex jagħmel rilokazzjoni lejn Hebron u jirrenja minn hemmhekk għal xi seba' snin (2 Samwel 2:1-3). Hemmhekk l-anzjani ta' Iżrael jiġu għandu sabiex jagħmlu patt quddiem Elohim u għamluh ir-Re ta' Iżrael. Mill-ġdid f'Hebron, jiddikjara lilu nnifsu re u mbagħad iqajjem rewwixta kontra missieru David (2 Samwel 15:7-10). Il-belt saret wieħed miċ-ċentri prinċipali tat-Tribù tal-Ġudea u ġiet ikklassifikata bħala waħda mis-sitt Bliet ta' Refuġju tradizzjonali.

Arkeoloġija

Bħalma ntwera bl-iskoperta f'Lachish, it-tieni l-iżjed belt importanti fir-Renju tal-Ġudea wara Ġerusalemm, ta' siġilli bil-kitba lmlk Hebron (lir-re ta' Hebron), Hebron baqgħet tikkostitwixxi ċentru ekonomiku lokali importanti, minħabba l-pożizzjoni strateġika tagħha f'salib it-toroq bejn il- lejn il-Lvant, Ġerusalemm lejn it-Tramuntana, in-Negev u l-Eġittu lejn in-Nofsinhar, u x-Shepelah u l-pjanura kostali lejn il-Punent. Peress li kienet punt importanti tul ir-rotot kummerċjali, il-belt baqgħet tiddependi amministrattivament u politikament fuq Ġerusalemm għal dan il-perjodu.

Antikità Klassika

Wara l-qerda tal-Ewwel Tempju, il-biċċa l-kbira tal-abitanti Lhud ta' Hebron ġew eżiljati, u skont il-ħsieb konvenzjonali, xi riċerkaturi sabu traċċi tal-preżenza tal-Edomiti wara s-sekli 5-4 Q.K., meta l-inħawi saru provinċja Akemenida, u fid-dawl tal-konkwista ta' Alessandru Manju, Hebron matul il-perjodu Ellenistiku kollu kienet taħt l-influwenza ta' Idumea (kif kienet imsejħa ż-żona l-ġdida abitata mill-Edomiti matul il-perjodi tal-Persjani, Ellenistiċi u tar-Rumani), kif ġie attesta minn kitbiet ta' dak il-perjodu b'ismijiet flimkien mal-alla Qōs tal-Edomiti. Milli jidher il-Lhud ukoll għexu hemmhekk wara r-ritorn mill-eżilju ta' taħt il-Babiloniżi (Neħemija 11:25). Matul ir-rewwixta tal-Makkabej, Hebron ingħatat in-nar u r-rikkezzi tagħha nsterqu mill-Makkabej tal-Ġudea li ġġieldu kontra l-Edomiti fil-167 Q.K. Madankollu, milli jidher il-belt irreżistiet għal żmien twil id-dominanza Asmonjana, u tabilħaqq sal-Ewwel Gwerra bejn il-Lhud u r-Rumani kienet għadha meqjusa Idumeana.

Il-belt attwali ta' Hebron ġiet insedjata fil-wied iktar 'l isfel minn Tel Rumeida mhux iktar tard minn Żmien ir-Rumani.

Erodi l-Kbir, re tal-Ġudea, bena l-ħajt li għadu jeżisti madwar l-Għar tal-Patriarki. Matul l-Ewwel Gwerra bejn ir-Rumani u l-Lhud, Hebron inħatfet u r-rikkezzi tagħha nsterqu minn , mexxej taż-Żeloti, mingħajr l-ebda tixrid ta' demm. Ir-"raħal żgħir" iktar 'il quddiem ġie meqrud għalkollox mill-uffiċjal ta' . Josephus kiteb li "qatel li kull min sab hemmhekk, żgħar u kbar, u ta n-nar lir-raħal". Wara t-trażżin tar-rewwixta ta' Bar Kokhba fil-135 W.K., bosta priġunieri Lhud inbigħu bħala skjavi fis-suq tal-iskjavi ta' Terebinth f'Hebron.

Il-belt kienet parti mill-Imperu Biżantin fil-provinċja ta' Palaestina Prima fid-Djoċesi tal-Lvant. L-Imperatur Biżantin bena knisja Kristjana fuq l-Għar ta' Machpelah fis-seklu 6 W.K., li iktar 'il quddiem inqerdet mill-ġeneral fis-614 meta l-armati ta' assedjaw u ħatfu lil Ġerusalemm. Il-Lhud ma setgħux jirresjedu f'Hebron taħt it-tmexxija Biżantina. Madankollu, is-santwarju ħelisha ħafif taħt il-Persjani, f'diżgwid mal-Lhud, li kienu bosta fost l-armata Sassanida.

Ħakma Musulmana u Kaliffat ta' Rashidun

Hebron kienet waħda mill-aħħar bliet tal-Palestina li ċediet għall-invażjoni Iżlamika fis-seklu 7, li x'aktarx li hija r-raġuni għalfejn Hebron ma tissemmiex fit-tradizzjonijiet tal-konkwista Għarbija. Meta ġie stabbilit il-Kaliffat ta' Rashidun f'Hebron fis-638, il-Musulmani kkonvertew il-knisja Biżantina fis-sit tal-qabar ta' Abram f'moskea. Il-belt saret waqfa importanti għall-karovani tul ir-rotta kummerċjali mill-Eġittu, kif ukoll għall-pellegrini tal-hajj annwali minn Damasku. Wara l-waqgħa tal-belt, il-ħakkiem ta' Ġerusalemm, il-Kaliff ħalla l-Lhud jirritornaw u jibnu sinagoga żgħira fi ħdan il-kwartier ta' Erodi.

Żmien l-Umajjad

L-isqof Kattoliku , li żar l-Art Imqaddsa matul Żmien l-, iddeskriva l-belt bħala mhux iffortifikata u fqira. Fil-kitbiet tiegħu huwa semma wkoll karovani ta' iġmla jittrasportaw il-ħatab minn Hebron sa Ġerusalemm, li jimplika li kien hemm il-preżenza ta' nomadi Għarab fir-reġjun dak iż-żmien. Il-kummerċ żdied ġmielu, b'mod partikolari mal- fin-Negev (al-Naqab) u mal-popolazzjoni lejn il-Lvant tal-Baħar Mejjet (Baḥr Lūṭ). Skont , il-Lhud minn Hebron (u minn Tyre) stabbilew l-industrija tal-ħġieġ ta' Venezja fis-seklu 9.

Żmien il-Fatimidi u s-Seljuk

Il-belt ma kinitx meqjusa bħala sinifikanti għall-Iżlam qabel is-seklu 10, tant li kienet kważi assenti fil-letteratura Musulmana ta' dak iż-żmien. Il-ġeografu minn Ġerusalemm , f'kitba tad-985 iddeskriva l-belt kif ġej:

Habra (Hebron) huwa l-villaġġ ta' Abram al-Khalil (il-Ħabib ta' Alla)...Fi ħdanha hemm fortizza qawwija...magħmula minn blokok kwadri enormi tal-ġebel. F'nofsha hemm koppla tal-ġebel, mibnija fil-perjodi Iżlamiċi, fuq is-sepulkru ta' Abram. Il-qabar ta' Iżakk jinsab iktar 'il quddiem, fil-binja prinċipali tal-moskea, filwaqt li l-qabar ta' Ġakobb jinsab fuq wara; faċċata ta' kull profeta hemm marthom. Il-ħitan madwar l-oqbra ġew ikkonvertiti f'moskea, u madwarha nbnew bereġ għall-mistrieħ tal-pellegrini, li jmissu mal-binja prinċipali minn kull naħa. Kanal żgħir tal-ilma jwassal sal-bereġ. Il-kampanja kollha madwar dan ir-raħal hija miżgħuda villaġġi f'kull direzzjoni, u vinji u raba' għall-produzzjoni tal-għeneb u tat-tuffieħ imsejħa Jabal Nahra...bħala frott ta' eċċellenza unika...Il-biċċa l-kbira tal-frott jitnixxef jew jitqaddet, u jintbagħat lejn l-Eġittu. F'Hebron hemm berġa pubblika miftuħa kontinwament, b'kok, furnar u qaddejja preżenti regolarment. Dawn joffru platt għads u żejt taż-żebbuġa lil kull persuna fqira li tasal, u anke lill-għonja, jekk ikunu jridu. Il-biċċa l-kbira tal-irġiel huma tal-fehma li din il-berġa hija kontinwazzjoni tal-berġa ta' Abram, madankollu fil-fatt hija tas-sieħeb tal-profeta u oħrajn.... L-Emir ta' Khurasan...assenja elf dirham fis-sena lil din l-entità, ...al-Shar al-Adil taha ammont sostanzjal. Attwalment ma naf bl-ebda berġa tal-ospitalità u tal-karità fid-dinja Iżlamika li hi iktar eċċellenti minn din. (traduzzjoni mhux uffiċjali)

Id-drawwa, magħrufa bħala t-"tavla ta' Abram" (simāt al-khalil), kienet simili għal dik stabbilita mill-Fatimidi, u l-verżjoni ta' Hebron kienet l-iżjed waħda famuża. Il-vjaġġatur Persjan li żar Hebron fl-1047 jirrakkonta fis-Safarnama tiegħu li:

... dan is-santwarju fih bosta villaġġi li jipprovdu dħul għal skopijiet tajbin. F'wieħed minn dawn il-villaġġ hemm għajn, fejn l-ilma jnixxi minn taħt ġebla, iżda mhux b'abbundanza kbira; u jitwassal sa binja barra Hebron permezz ta' kanal imħaffer fil-blat, fejn inbena tank imsaqqaf għall-ġbir tal-ilma...Is-santwarju (Mashad) jinsab tul il-fruntiera tan-Nofsinhar tar-raħal....imdawwar b'erba' ħitan. Il-miħrab (jew niċċa) u l-maksurah (jew spazju apposta għat-talb tal-Ġimgħa) jinsabu tul il-wisa' tal-binja (fit-tarf tan-Nofsinhar). Fil-maksurah hemm bosta miħrab fini. Huwa jinnota wkoll li: "F'Hebron fil-biċċa l-kbira jkabbru x-xgħir, peress li l-qamħ huwa rari, iżda mbagħad hemm abbundanza ta' żebbuġ. Il-viżitaturi jingħataw il-ħobż u ż-żebbuġ. Hawnhekk hemm bosta mtieħen, li jaħdmu bl-użu tal-gniedes u tal-bgħula, li jitħnu d-dqiq il-ġurnata kollha, u barra minn hekk, hemm nisa jaħmu l-ħobż il-ġurnata kollha. Kull persuna li tasal fir-raħal, kuljum tingħata ħobża (ta' madwar tliet libbri), platt għads imsajra fiż-żejt taż-żebbuġa, kif ukoll xi żbib....hemm xi jiem meta jaslu sa ħames mitt pellegrin, u kollha kemm huma jingħataw din l-ospitalità". (traduzzjoni mhux uffiċjali)

Id-dokumenti ta' Geniza minn dan il-perjodu jirreferu biss għall-"oqbra tal-patriarki" u jiżvelaw li kien hemm komunità Lhudija organizzata f'Hebron li kellha sinagoga qrib il-qabar, u fiha kienu jmorru l-pellegrini u l-merkanti Lhud. Matul il-perjodu tas-, il-kap tal-komunità kien Saadia bin Abraham bin Nathan, li kien magħruf bħala l-"haver tal-oqbra tal-patriarki".

Żmien il-Ġellieda tal-Kruċjati u l-Ajjubidi

Il-Kaliffat dam fl-inħawi sal-1099, meta l-ġellied tal-Kruċjati Kristjan ħataf lil Hebron u semmiha "Castellion ta' San Abram". Ġiet iddeżinjata belt kapitali tad-distrett tan-Nofsinhar tal-ġellieda tal-Kruċjati tar-Renju ta' Ġerusalemm u mbagħad ingħatat bħala proprjetà ta' San Abram lil , l-isqof Gerard ta' Avesnes, Hugh ta' Rebecques, Walter Mohamet u Baldwin ta' San Abram. Bħala gwarniġjon tal- tar-Renju ta' Ġerusalemm, id-difiża tagħha kienet prekarja peress li kienet "ftit inqas minn gżira f'oċean Musulman". Il-ġellieda tal-Kruċjati kkonvertew il-moskea u s-sinagoga fi knisja. Fl-1106, kampanja militari Eġizzjana avvanzat fin-Nofsinhar tal-Palestina u kważi rnexxielha s-sena ta' wara tirbaħ lil Hebron mill-ġellieda tal-Kruċjata taħt Baldwin I ta' Ġerusalemm, li personalment mexxa kontra-offensiva biex jegħleb il-forzi Musulmani. Fl-1113, matul ir-renju ta' Baldwin II ta' Ġerusalemm, skont (li kiteb fl-1173), parti partikolari fuq l-għar ta' Abram ċediet, u "għadd ta' Franki daħlu minn hemmhekk". U skoprew "il-katavri ta' Abram, Iżakk u Ġakobb", "id-drappijiet li kienu mkebbin fihom tmermru, u t-trietaq inġabru flimkien u tpoġġew ma' ħajt...Imbagħad ir-re, wara li pprovda drappijiet ġodda, ordna li l-post jerġa' jingħalaq kif kien". Informazzjoni simili tingħata fil-Kronaka ta' Ibn at Athir fl-1119; "F'din is-sena nfetaħ il-qabar ta' Abram, u dawk ta' uliedu Iżakk u Ġakobb ...Bosta nies raw il-patriarka. Riġlejhom intmessu, u maġenbhom tpoġġew lampo tad-deheb u tal-fidda". In-nobbli u l-istoriku minn Damasku fil-kronaka tiegħu jalludi dak iż-żmien għall-iskoperta ta' relikwi li kienu maħsuba li kienu ta' Abram, Iżakk u Ġakobb, skoperta li qanqlet kurżità kbira fost it-tliet komunitajiet fil-Palestina, Musulmani, Lhud u Kristjani. Lejn l-aħħar tal-perjodu tat-tmexxija tal-ġellieda tal-Kruċjati, fl-1166, Maimonides żar Hebron u kiteb:

Il-Ħadd, 9 Marheshvan (is-17 ta' Ottubru), tlaqt minn Ġerusalemm lejn Hebron sabiex inbus l-oqbra tal-antenati tiegħu fl-għar. Dakinhar, mort fl-għar u tlabt, niżżi ħajr lil Alla għal kollox.

Bħala dominju rjali, Hebron ingħaddiet lil Filippu ta' Milly fl-1161 u ngħaqdet mas-Seigneurie tat-Trans-Ġordan. Fl-1168 inħatar isqof ta' Hebron u l-katidral il-ġdid ta' San Abram inbena fil-parti tan-Nofsinhar tal-Ħaram. Fl-1167, is-sede episkopali ta' Hebron inħolqot flimkien ma' dik ta' Kerak u ta' Sebastia (fejn hemm il-qabar ta' Ġwanni l-Battista). Fl-1170, Benjamin ta' Tudela żar il-belt, li sejjaħ bl-isem li tawha l-Franki, San Abram de Bron. Huwa rrapporta kif ġej:

Hawnhekk hemm il-knisja l-kbira ta' San Abram, u din kienet post tal-qima Lhudi fi żmien it-tmexxija Iżlamika, iżda l-Ġentili bnew sitt oqbra hemmhekk, rispettivament ta' Abram u ta' Sara, ta' Iżakk u ta' Rebekka, ta' Ġakobb u ta' Lea. Dawk li jieħdu ħsieb l-oqbra jgħidu lill-pellegrini li dawn huma l-oqbra tal-Patriarki, u ta' dan il-pellegrini jagħtuhom il-flus b'donazzjoni. Madankollu, jekk Lhudi jiġi u jagħti donazzjoni speċjali, dawk li jieħdu ħsieb l-għar jiftħulu xatba tal-ħadid, li nbniet mill-antenati tagħna, u mbagħad ikun jista' jinżel it-taraġ b'xemgħa f'idu għad-dawl. It-taraġ jagħti għal għar, li ma fih xejn, għar ieħor vojt, imbagħad it-tielet għar fejn hemm is-sitt sepulkri, dawk ta' Abram, Iżakk u Ġakobb, rispettivament quddiem dawk ta' marthom Sara, Rebekka u Lea.

Il-Kurd Musulman reġa' ħataf lil Hebron fl-1187 – mill-ġdid bl-assistenza tal-Lhud skont tradizzjoni aħħarija, bi tpartit ma' ittra ta' sigurtà li kienet tippermettilhom jerġgħu lura fil-belt u jibnu sinagoga hemmhekk. Isem il-belt reġa' nbidel għal Al-Khalil. Kien għad hemm kwartier Kurd fir-raħal matul il-perjodu bikri tat-tmexxija Ottamana. Richard the Lionheart reġa' ħa l-belt ftit wara. Richard ta' , inġieb mill-Ingilterra biex isib tarf diżgwid perikoluż bejn it- u l-Kavallieri Ospitalieri, peress li r-rivalità bejniethom kienet qed tipperikola t-trattat li kien jiggarantixxi l-istabbiltà reġjonali stipulata mas-Sultan Eġizzjan , u rnexxielu jimponi l-paċi fl-inħawi. Iżda ftit wara t-tluq tiegħu, reġa' nqala' l-ġlied u fl-1241 it-Templari wettqu attakk fuq dik li kienet saret Hebron Musulmana, u kisru l-qbil li kien hemm.

Fl-1244, il-Khwarazmjani qerdu lir-raħal, iżda ma missewx is-santwarju.

Żmien il-Mamluk

Fl-1260, wara li s-Sultan Mamluk rebaħ kontra l-armata Mongola, inbnew il-minareti fuq is-santwarju. Sitt snin wara, meta kien qed jagħmel pellegrinaġġ lejn Hebron, Baibars ippromulga editt li jipprojbixxi d-dħul tal-Kristjani u tal-Lhud fis-santwarju, u l-klima saret inqas tolleranti lejn il-Lhud u l-Kristjani milli kienet taħt it-tmexxija preċedenti tal-Ajjubidi. L-editt dwar l-esklużjoni tal-Kristjani u tal-Lhud ma ġiex infurzat b'mod rigoruż sa nofs is-seklu 14, u sal-1490 lanqas il-Musulmani ma setgħu jidħlu fl-għerien.

Il-mitħna ta' Artas inbniet fl-1307, u l-profitti mill-introjtu li ġġenerat ġew allokati għall-isptar f'Hebron. Bejn l-1318 u l-1320, in-Na'ib ta' Gaza u l-biċċa l-kbira tal-Palestina kostali u interna ordna l-kostruzzjoni tal-Moskea ta' Jawli sabiex jitkabbar l-ispazju għat-talb fil-Moskea ta' Ibrahimi.

Hebron żaruha rabbini importanti matul iż-żewġ sekli ta' wara, fosthom (fl-1270) u (fl-1322) li nnutaw iċ-ċimiterju Lhudi antik hemmhekk. L-imam Sunnit (1292-1350) ġie ppenalizzat mill-awtoritajiet reliġjużi f'Damasku talli rrifjuta li jirrikonoxxi lil Hebron bħala sit tal-pellegrinaġġi Musulmani, l-istess fehma li kellu l-għalliem tiegħu .

Il-vjaġġatur Taljan (fl-1481) sab li ma kienx hemm iktar minn għoxrin familja jgħixu f'Hebron u rrakkonta kif in-nisa Lhud ta' Hebron kienu jilbsu velu sabiex jidhru taparsi bħala nisa Musulmani u b'hekk jirnexxilhom jidħlu fl-Għar tal-Patriarki mingħajr ma ħadd jinduna li kienu Lhud.

Deskrizzjonijiet fil-qosor ta' Hebron ġew irreġistrati fil-Ġurnal ta' (fl-1449), minn (fl-1483) u minn . F'dan il-perjodu wkoll, is-Sultan Mamluk reġa' stabbilixxa d-drawwa antika tat-"tavla ta' Abram" ta' Hebron, u esportaha bħala mudell għall-madrasa tiegħu stess f'Medina. Din saret stabbiliment enormi tal-karità qrib il-ħaram, u kuljum kienu jitqassmu xi 1,200 ħobża lill-vjaġġaturi ta' kull fidi. Ir-rabbi Taljan għall-ħabta tal-1490 kiteb:

Jien kont fl-Għar ta' Machpelah, li fuqu nbniet il-moskea; u l-Għarab jagħtu ġieħ kbir lil dan il-post. Ir-rejiet kollha tal-Għarab jiġu hawnhekk biex jirrepetu t-talb tagħhom, iżda la Lhudi u lanqas Għarbi ma jista' jidħol fl-Għar proprju, fejn hemm l-oqbra reali tal-Patriarki; l-Għarab jibqgħu fuq, u jniżżlu ħuġġiġiet bin-nar lejn l-għar minn ġo tieqa, u b'hekk dejjem ikun hemm nar jaqbad hemmhekk għad-dawl. Ħobż bl-għads, jew xi tip ieħor ta' legumi (żrieragħ tal-piżelli jew tal-fażola), jitqassmu kuljum (mill-Musulmani) lill-foqra ta' kull fidi, u dan isir bħala ġieħ lil Abram.

Perjodu Bikri tal-Ottomani

L-espansjoni tal-Imperu Ottoman tul il-kosta tan-Nofsinhar tal-Mediterran taħt is-sultan ħabtet mal-istabbiliment tal-kummissjonijiet tal-Inkwiżizzjoni mill-Monarki Kattoliċi fi Spanja fl-1478, li temmet sekli ta' convivencia (koeżistenza) Iberika. Imbagħad it-tkeċċija tal-Lhud wasslet biex bosta Lhud Sefardiċi jmorru lejn il-provinċji Ottomani, u kien hemm influss kajman ta' Lhud lejn l-Art Imqaddsa, u xi kabbalisti Sefardiċi insedjaw Hebron. Matul iż-żewġ sekli ta' wara, kien hemm migrazzjoni sinifikanti ta' gruppi tribali Bedwini mill-Peniżola tal-Arabja lejn il-Palestina. Bosta insedjaw tliet villaġġi separati f'Wādī al-Khalīl, u d-dixxendenti tagħhom iktar 'il quddiem iffurmaw il-maġġoranza ta' Hebron.

Il-komunità Lhudija varjat bejn 8-10 familji matul is-seklu 16, u batiet minn diversi diffikultajiet finanzjarji fl-ewwel nofs tas-seklu. Fl-1540, il-kabbalist rinomat xtara biċċa art mill-komunità Karaita żgħira, fejn stabbilixxa s-Sinagoga Sefardika ta' . Fl-1659, Abraham Pereyra ta' Amsterdam stabbilixxa l-Hesed Le'Abraham yeshiva f'Hebron, li attirat bosta studenti. Fil-bidu tas-seklu 18, il-komunità Lhudija kellha tagħmel dejn kbir, li kważi kwadruplika mill-1717-1729, u "kważi nfnew" mill-estorsjoni tal-paxà Torok. Fl-1773 jew fl-1775, kien hemm estorsjoni sostanzjali mill-komunità Lhudija, u ddeċidew li jħallsu sabiex jevitaw it-theddida ta' diżastru, wara allegazzjoni falza li tressqet li kienu qatlu iben xejikk lokali u xeħtu ġismu f'foss. L-emissarji mill-komunità spiss kienu jintbagħtu sabiex jiksbu l-fondi.

Matul il-perjodu Ottoman, l-oqbra tal-patriarki ġew irrestawrati u baqgħux fi stat dilapidat. , li għamilha tabirruħu li Musulman, kien wieħed mill-ftit nies mill-Punent li kisbu aċċess, u rrapporta fl-1807 li:

is-sepulkri kollha tal-patriarki huma miksija bi twapet lussużi tal-ħarir aħdar, irrakmati b'mod elaborat bid-deheb; dawk tan-nisa tagħhom huma bl-aħmar, irrakmati bl-istess mod. Is-slaten ta' Kostantinopli kienu jfornu dawn it-twapet, li kienu jinbidlu minn żmien għal żmien. Ali Bey għadd disa' twapet b'kollox, wieħed fuq l-ieħor, fuq is-sepulkru ta' Abram.

Hebron saret magħrufa wkoll fid-dinja Għarbija kollha għall-produzzjoni tal-ħġieġ, bis-saħħa anke tan-networks kummerċjali tal-Bedwini li ġabu magħhom minerali mill-, u l-industrija tissemma fil-kotba tal-vjaġġaturi tal-Punent tas-seklu 19 li żaru l-Palestina. Pereżempju, innota matul il-vjaġġi tiegħu fil-Palestina fl-1808-1809 li 150 persuna kienu impjegati fl-industrija tal-ħġieġ f'Hebron, u kien jaħdmu f'26 kalkara. Fl-1833, rapport dwar il-belt li deher fil-gazzetta ta' kull ġimgħa stampata mir-Religious Tract Society ibbażata f'Londra sostna li l-popolazzjoni ta' Hebron kellha 400 familja Għarbija, kellha bosta ħwienet b'diversi provvisti u kien hemm ħafna manifattura tal-lampi tal-ħġieġ, li kienu jiġu esportati lejn l-Eġittu. Il-vjaġġaturi tal-bidu tas-seklu 19 innotaw ukoll li l-agrikoltura ta' Hebron kienet qed tiffjorixxi. Apparti l-prodotti tal-ħġieġ, kienet esportatur ewlieni tad-dibse, iz-zokkor mill-għeneb, mill-għeneb karatteristiku ta' Dabookeh f'Hebron.

F'April 1834 faqqgħet rewwixta tar-raħħala Għarab, meta Ibrahim il-Paxà tal-Eġittu ħabbar li kien se jirrekluta truppi mill-popolazzjoni Musulmana lokali. Hebron, immexxija min-nazir tagħha , irrifjutat li tissupplixxi l-kwota tagħha ta' rekluti għall-armata u batiet ferm minħabba l-kampanja militari Eġizzjana li ħonqot ir-rewwixta. Il-belt ġiet attakkata u meta d-difiżi tagħha ċedew fl-4 ta' Awwissu, ir-rikkezzi tagħha nsterqu mill-armata ta' Ibrahim il-Paxà. Huwa stmat li 500 Musulman minn Hebron inqatlu fl-attakk u xi 750 ruħ ġew irreklutati. 120 żagħżugħ inħatfu u tpoġġew għad-dispożizzjoni tal-uffiċjali tal-armata Eġizzjana. Il-biċċa l-kbira tal-popolazzjoni Musulmana rnexxielha taħrab lejn l-għoljiet qabel ma seħħ dan. Bosta Lhud ħarbu lejn Ġerusalemm, iżda matul is-serq kbir tal-belt mill-inqas ħamsa nqatlu. Fl-1838, il-popolazzjoni totali kienet stmata li kienet tlaħħaq l-10,000 ruħ. Meta l-gvern ta' Ibrahim il-Paxà sfaxxa fl-1841, il-mexxej tal-klan lokali Abd ar-Rahman Amr reġa' ħa riedni tal-poter f'idejh bħala x-Xejikk ta' Hebron. Minħabba t-talbiet għall-flus tiegħu, li kienu kważi estorsjoni tal-popolazzjoni lokali, il-biċċa l-kbira tal-popolazzjoni Lhudija ħarbet lejn Ġerusalemm. Fl-1846, il-kap gvernatur Ottoman ta' Ġerusalemm (serasker), , mexxa kampanja militari kontra x-xejikki ribellużi fl-inħawi ta' Hebron, u matulha ppermetta lit-truppi tiegħu jisirqu r-rikkezzi tal-belt. Għalkemm kien jingħad b'mod mifrux li minn taħt kien jipproteġi lil Abd ar-Rahman, dan tal-aħħar ġie deportat flimkien ma' mexxejja lokali oħra (bħal Muslih al-'Azza ta' Bayt Jibrin), iżda rnexxielu jerġa' lura fl-1848.

Skont , l-attakki kontra l-Lhud f'dan il-perjodu partikolari huma eċċezzjoni li ssostni r-regola, li wieħed mill-eħfef postijiet fejn setgħu jgħixu l-Lhud fid-dinja kien fid-diversi territorji tal-Imperu Ottoman. F'nofs is-seklu 18, ir-rabbi Abraham Gershon ta' Kitov kiteb minn Hebron li: "il-Ġentili hawnhekk iħobbu ferm lil-Lhud. Meta jkun hemm brit milah (ċerimonju taċ-ċirkonċiżjoni) jew xi ċelebrazzjoni oħra, l-iżjed irġiel importanti tagħhom jinġabru billejl u jifirħu mal-Lhud u jċapċpu u jiżfnu mal-Lhud, daqslikieku kienu Lhud".

Perjodu Aħħari tal-Ottomani

Sal-1850, il-popolazzjoni Lhudija kienet tikkonsisti minn 45-60 familja Sefardika, xi 40 li twieldu fil-belt, u komunità Axkenażi ta' 50 familja li kienet ilha tgħix hemmhekk għal 30 sena, l-iktar Pollakki u Russi, wara li l-moviment Ħasidiku ta' Lubavitch stabbilixxa komunità fl-1823. L-axxendenza ta' Ibrahim il-Paxà kienet devastanti għal xi żmien għall-industrija lokali tal-ħġieġ, għaliex apparti l-imwiet, il-pjan li kellu biex jibni flotta Mediterranja wassal għal ħafna qtugħ ta' siġar fil-foresti ta' Hebron, u l-ħatab għall-kalkari naqas sew. Fl-istess żmien, l-Eġittu beda jimporta ħġieġ Ewropew irħis, it-tibdil fir-rotta tal-hajj minn Damasku għat-Trans-Ġordan eliminat lil Hebron bħala punt ta' waqfien għall-mistrieħ, u l-Kanal ta' Suez (1869) qered il-kummerċ bil-karovani. Il-konsegwenza kienet deklin qawwi tal-ekonomija lokali.

F'dan iż-żmien, il-belt kienet maqsuma f'erba' kwartieri: il-Kwartier il-Qadim (Harat al-Kadim) qrib l-Għar ta' Machpelah; lejn in-Nofsinhar, il-Kwartier tal-Merkant tal-Ħarir (Harat al-Kazaz), abitat mil-Lhud; il-Kwartier tax-Xejikk tal-perjodu Mamluk (Harat ash Sheikh) lejn il-Majjistral; u iktar lejn it-Tramuntana, il-Kwartier Iffullat (Harat al-Harbah). Fl-1855, il-paxà (gvernatur) Ottoman il-ġdid li nħatar tas-sanjak ("distrett") ta' Ġerusalemm, Kamil Pasha, ipprova jrażżan ir-ribelljoni fir-reġjun ta' Hebron. Kamil u l-armata tiegħu avvanzat lejn Hebron f'Lulju 1855, b'rappreżentanti mill-konsulati tar-Renju Unit, ta' Franza u ta' pajjiżi oħra tal-Punent bħala xhieda. Wara li qered kull oppożizzjoni, Kamil ħatar lil Salama Amr, ħu r-rivali b'saħħtu Abd al Rachman, bħala nazir tar-reġjun ta' Hebron. Wara dan kien hemm perjodu ta' kwiet relattiv fil-belt għall-erba' snin ta' wara. Il-Lhud Ungeriżi tal-qorti Ħasidika ta' Karlin insedjaw parti oħra tal-belt fl-1866. Skont Nadav Shragai r-relazzjonijiet bejn l-Għarab u l-Lhud kienu tajbin, u Alter Rivlin, li kien jitkellem bl-Għarbi u bis-Sirjan-Aramajk, inħatar bħala rappreżentant Lhudi fil-kunsill tal-belt. Hebron batiet minn nixfa kbira fl-1869-1871 u l-ikel beda jinbigħ għal għaxar darbiet il-prezz normali. Mill-1874 id-distrett ta' Hebron bħala parti mis-sanjak ta' Ġerusalemm ġie amministrat direttament minn Istanbul. Sal-1874, matul iż-żjara ta' C.R. Conder f'Hebron taħt l-awspiċji tal-Fond tal-Esplorazzjoni tal-Palestina, il-komunità Lhudija tal-belt żdiedet għal madwar 600 ruħ, fost is-17,000 Musulman. Il-Lhud ġew ikkonfinati fil-Kwartier tad-Daħla tar-Rokna.

Fl-aħħar tas-seklu 19, il-produzzjoni tal-ħġieġ f'Hebron majnat minħabba l-kompetizzjoni mill-ħġieġ Ewropew importat. Madankollu, il-prodotti ta' Hebron baqgħu jinbigħu, b'mod partikolari fost il-popolin iktar foqra u l-kummerċjanti Lhud mill-belt. Fil-Fiera Dinjija tal-1873 fi Vjenna, Hebron ġiet irrappreżentata bl-ornamenti tal-ħġieġ. Rapport mill-konslu Franċiż fl-1886 jissuġġerixxi li l-produzzjoni tal-ħġieġ baqgħet sors importanti ta' introjtu għal Hebron, fejn erba' fabbriki kienu jaqilgħu 60,000 Frank fis-sena. Filwaqt li l-ekonomija ta' bliet oħra fil-Palestina kienet ibbażata biss fuq il-kummerċ, Hebron kienet l-unika belt fil-Palestina li kienet tikkombina l-agrikoltura, it-trobbija tal-bhejjem u l-kummerċ, inkluż il-manifattura tal-ħġieġ u l-ipproċessar tal-ġlud tal-annimali. Dan għaliex l-iżjed artijiet għammiela kienu jinsabu fil-limiti tal-belt. Minkejja dan, il-belt kienet meqjusa bħala mhux produttiva u kellha reputazzjoni "li kienet ażil għall-foqra u għall-ispiritwali". Hebron kienet differenti bħala stil arkitettoniku minn Nablus, fejn il-merkanti għonja kienu bnew djar lussużi, u l-karatteristika prinċipali tal-belt kienu l-abitazzjonijiet semiurbani tar-raħħala.

Hebron kienet "Bedwina u Iżlamika ferm", u "pjuttost konservattiva" fil-prospettiva reliġjuża tagħha, bi tradizzjoni qawwija ta' ostilità lejn il-Lhud. Kellha reputazzjoni ta' żelu reliġjuż fejn is-siti Lhud u Kristjani tagħha kienu jiġu protetti, u l-komunitajiet Lhud u Kristjani kienu pjuttost integrati sew fil-ħajja ekonomika tal-belt. B'hekk, minħabba d-deklin kummerċjali tagħha, id-dħul mit-taxxi naqas b'mod sinifikanti, u l-gvern Ottoman evita li jindirizza l-politika lokali kumplessa, u ħalla lil Hebron mingħajr xkiel, tant li saret "wieħed mill-iżjed reġjuni awtonomi fil-perjodu aħħari tal-Palestina Ottomana".

Il-komunità Lhudija kienet taħt il-protezzjoni Franċiża sal-1914. Il-preżenza tal-Lhud kienet maqsuma bejn il-komunità Sefardika tradizzjonali, b'membri li kienu jitkellmu l-Għarbi u kienu jilbsu l-ilbies tal-Għarab, u l-influss iktar reċenti tal-Lhud Axkenażi. Iż-żewġ komunitajiet kienu jitolbu f'sinagogi differenti, kienu jibagħtu t-tfal tagħhom fi skejjel differenti, kienu jgħixu fi kwartieri differenti u ma kinux jagħmlu żwiġijiet imħallta. Il-komunità inġenerali ta' Hebron kienet pjuttost Ortodossa u kontra l-Lhud.

Mandat Brittaniku

Il-Brittaniċi okkupaw lil Hebron fit-8 ta' Diċembru 1917; il-governanza ssarrfet f'mandat fl-1920. Il-biċċa l-kbira ta' Hebron kienet f'idejn waqf Iżlamiċi antiki, u madwar 60 % tal-art kollha ta' Hebron u l-madwar kienet taqa' taħt is-sjieda tal-waqf ta' Tamīm al-Dārī. Fl-1922, il-popolazzjoni tal-belt kienet tammonta għal 16,577 ruħ, li minnhom 16,074 (97 %) kienu Musulmani, 430 (2.5 %) kienu Lhud u 73 (0.4 %) kienu Kristjani. Matul is-snin 20 tas-seklu 20, Abd al-Ḥayy al-Khaṭīb inħatar bħala l-Mufti ta' Hebron. Qabel il-ħatra tiegħu, huwa kien avversarju kbir ta' Haj Amin, kien jappoġġa l-Assoċjazzjonijiet Nazzjonali Musulmai u kellu kuntatti tajbin ma' dawk li kienu favur il-Lhud. Iktar 'il quddiem, al-Khaṭīb sar wieħed mill-ftit segwaċi leali ta' Haj Amin f'Hebron. Matul il-perjodu Ottoman aħħari, feġġ elit mexxej ġdid fil-Palestina. Iktar 'il quddiem dawn iffurmaw il-qalba tal-moviment nazzjonalist Għarbi fil-bidu tas-seklu 20. Matul il-perjodu tal-Mandat, id-delegati minn Hebron kienu jikkostitwixxu 1 % biss tat-tmexxija politika. Id-deċiżjoni Għarbija Palestinjana ta' bojkott tal-elezzjonijiet tal-1923 għal Kunsill Leġiżlattiv ittieħdet fil-ħames Kungress Palestinjan, wara li ġie rrapportat minn Murshid Shahin (attivist Għarbi favur il-Lhud) li kien hemm reżistenza qalila f'Hebron għall-elezzjonijiet. Kważi l-ebda dar f'Hebron ma ħelsitha ħafif meta terremot heżżeż il-Palestina fil-11 ta' Lulju 1927.

L-Għar tal-Patriarki baqgħet uffiċjalment magħluqa għal dawk li ma kinux Musulmani, u r-rapporti li d-dħul għas-sit kien illaxka fl-1928 ġew miċħuda mill-Kunsill Musulman Suprem.

F'dan iż-żmien, wara tentattivi mill-gvern Litwan biex studenti yeshiva jiġu rreklutati fl-armata, il-yeshiva Litwani ta' Hebron (Knesses Yisroel) għamlu rilokazzjoni lejn Hebron, wara konsultazzjonijiet li saru bejn ir-rabbi Nosson Tzvi Finkel, Yechezkel Sarna u Moshe Mordechai Epstein, u sal-1929 ġew attirati xi 265 student mill-Ewropa u mill-Istati Uniti. Il-maġġoranza tal-popolazzjoni Lhudija kienet tgħix fil-periferiji ta' Hebron tul it-toroq lejn Be'ersheba u Ġerusalemm, u kienu jikru d-djar mingħand l-Għarab, li għadd minnhom kienu nbnew apposta biex jospitaw inkwilini Lhud, u mbagħad kien hemm xi tużżana li kienu jgħixu fi ħdan il-belt madwar is-sinagogi. Matul il-massakru ta' Hebron tal-1929, l-Għarab qatlu bejn 64 u 67 Lhud u darbu 60 ruħ, filwaqt li serqu r-rikkezzi mid-djar u mis-sinagogi tal-Lhud; 435 Lhudi rnexxielhom jibqgħu ħajjin bis-saħħa tal-kenn u l-assistenza offruta liljjom mill-ġirien Għarab tagħhom, li ħbewhom. Xi Għarab ta' Hebron, fosthom Ahmad Rashid al-Hirbawi, il-President tal-Kamra tal-Kummerċ ta' Hebron, appoġġaw ir-ritorn tal-Lhud wara l-massakru. Sentejn wara, 35 familja reġgħu marru jgħixu fil-fdalijiet tal-kwartier Lhudi, iżda lejliet ir-rewwixta tal-Palestinjani Għarab (it-23 ta' April 1936), il-gvern Brittaniku ddeċieda li jittrasferixxi l-komunità Lhudija 'l barra minn Hebron bħala miżura ta' prekawzjoni biex jiżgura s-sikurezza tagħha. L-unika eċċezzjoni kienet it-tmien ġenerazzjoni ta' Ya'akov ben Shalom Ezra ta' Hebron, li kienet tipproċessa l-prodotti tal-ħalib fil-belt, u li kienet tħalltet sew mal-ambjent soċjali tal-belt u kienet tirresjedi hemmhekk taħt il-protezzjoni ta' xi ħbieb. F'Novembru 1947, qabel il-votazzjoni tan-Nazzjonijiet Uniti dwar il-qsim, il-familja Ezra għalqet il-ħanut tagħha u telqet mill-belt. Minn dak iż-żmien pprova jerġa' jikseb il-proprjetà tal-familja tiegħu permezz tal-qrati ta' Iżrael.

Perjodu tal-Ġordan

Fil-bidu tal-Gwerra tal-1948 bejn l-Għarab u Iżrael, l-Eġittu ħa l-kontroll ta' Hebron. Bejn Mejju u Ottubru, l-Eġittu u l-Ġordan issieltu għad-dominanza f'Hebron u l-madwar. Iż-żewġ pajjiżi ħatru gvernaturi militari fil-belt, bit-tama li jiksbu rikonoxximent mill-uffiċjali ta' Hebron. L-Eġizzjani rnexxielhom jipperswadu s-sindku li kien favur il-Ġordan biex jappoġġa t-tmexxija tagħhom, mill-inqas b'mod superfiċjali, iżda l-opinjoni lokali daret kontrihom meta imponew it-taxxi. Iċ-ċittadini madwar Hebron irreżistew u faqqa' l-ġlied fejn inqatlu xi wħud. Sal-aħħar tal-1948, parti mill-forzi Eġizzjani minn Betlem sa Hebron ġew imfixkla fil-linji tal-provvista tagħhom u Glubb Pasha bagħat 350 Leġjonarju Għarbi u unità tal-karrijiet armati lejn Hebron biex isaħħaħhom hemmhekk. Meta ġie ffirmat l-Armistizju, il-belt imbagħad sfat taħt il-kontroll militari tal-Ġordan. Il-ftehim tal-armistizju bejn Iżrael u l-Ġordan kellu l-ħsieb li jħalli lill-pellegrini Lhud minn Iżrael iżuru lil Hebron, iżda peress li l-Lhud ta' kull nazzjonalità ġew ipprojbiti l-aċċess fil-pajjiż mill-Ġordan, dan ma seħħx.

F'Diċembru 1948 ġiet organizzata l-Konferenza ta' Ġeriko sabiex jiġi deċiż il-futur tax-Xatt tal-Punent li kien f'idejn il-Ġordan. Nies notevoli ta' Hebron, immexxija mis-sindku Muhamad 'Ali al-Ja'bari, ivvutaw favur li jsiru parti mill-Ġordan u li jirrikonoxxu lil tal-Ġordan bħala r-re tagħhom. L-annessjoni unilaterali sussegwenti kienet ta' benefiċċju għall-Għarab ta' Hebron, li matul is-snin 50 tas-seklu 20, kellhom rwol sinifikanti fl-iżvilupp ekonomiku tal-Ġordan.

Għalkemm għadd sinifikanti ta' nies għamlu rilokazzjoni minn Hebron lejn Ġerusalemm matul il-perjodu tal-Ġordan, Hebron esperjenzat żieda fil-popolazzjoni b'35,000 ruħ li insedjaw il-belt. Matul dan il-perjodu, is-sinjali tal-preżenza Lhudija preċedenti f'Hebron tneħħew.

Okkupazzjoni ta' Iżrael

Wara l-Gwerra ta' Sitt Ijiem f'Ġunju 1967, Iżrael okkupa lil Hebron tul il-kumplament tax-Xatt tal-Punent, u stabbilixxa gvern militari biex imexxi l-inħawi. F'tentattiv biex jintlaħaq ftehim ta' paċi, ippropona li Iżrael jannetti 45 % tax-Xatt tal-Punent u jirritorna l-kumplament lill-Ġordan. Skont il-Pjan ta' Allon, il-belt ta' Hebron kienet tkun fit-territorju tal-Ġordan, u sabiex tiġi ddeterminata l-fruntiera ta' Iżrael stess, Allon issuġġerixxa l-kostruzzjoni ta' insedjament Lhudi biswit Hebron. ikkunsidra wkoll li Hebron kien dak is-settur tat-territorji kkonkwistati li kellu jibqa' taħt il-kontroll Lhudi u jkun miftuħ għall-insedjament Lhudi. Apparti dan il-messaġġ simboliku lill-komunità internazzjonali li d-drittijiet ta' Iżrael f'Hebron, skont il-Lhud, kienu inaljenabbli, l-insedjament ta' Hebron kellu importanza teoloġika wkoll f'xi kwartieri. Għal uħud, il-ħtif ta' Hebron minn Iżrael kien qanqal sentiment kważi tal-wasla tal-Messija.

Id-dixxendenti u l-persuni mill-komunità preċedenti huma mħallta. Uħud jappoġġaw il-proġett tal-iżvilupp Lhudi mill-ġdid, oħrajn huma kuntenti li jgħixu fil-paċi mal-Għarab ta' Hebron, filwaqt li grupp ieħor jirrakkomanda li jitilqu għalkollox. Id-dixxendenti b'din il-fehma tal-aħħar iltaqgħu mal-mexxejja Palestinjani f'Hebron. Fl-1997, grupp ta' dixxendenti ddiżassoċja ruħu mill-insedjaturi u sejħilhom ostaklu għall-paċi. Fil-15 ta' Mejju 2006, membru ta' grupp li huwa dixxendent dirett tar-refuġjati tal-1929 ħeġġeġ lill-gvern biex ikompli jappoġġa l-insedjament Lhudi, u jippermetti r-ritorn ta' tmien familji li kienu ġew evakwati f'Jannar ta' qabel minn djarhom biex jgħixu fil-ħwienet vojta qrib il-kwartier ta' Avraham Avinu. Beit HaShalom, li ġie stabbilit fl-2007 taħt ċirkostanzi kkontestati, kien jinsab taħt ordnijiet mill-qorti li ppermettew l-evakwazzjoni sfurzata tiegħu. L-insedjaturi Lhud kollha tkeċċew fit-3 ta' Diċembru 2008.

Eżatt wara l-gwerra tal-1967, is-sindku ma rnexxilux jippromwovi l-ħolqien ta' entità Palestinjana awtonoma fix-Xatt tal-Punent, u sal-1972, huwa kien qed jaħdem minflok favur ftehim konfederali mal-Ġordan. Minkejja dan, al-Ja'bari b'mod konsistenti rawwem politika konċiljatorja fil-konfront ta' Iżrael. Madankollu, fl-elezzjoni tas-sindku tal-1976 ħadlu postu , u dan immarka bidla fl-appoġġ lejn il-mexxejja nazzjonalisti favur il-PLO.

Dawk li huma favur l-insedjament Lhudi fi ħdan Hebron jaraw il-programm tagħhom bħala t-teħid lura ta' wirt importanti li jmur lura għal żminijiet Bibbliċi, li ġie mberbaq, jew saħansitra misruq, mill-Għarab wara l-massakru tal-1929. L-iskop tal-insedjament hu r-ritorn tal-"art tal-antenati", u l-mudell ta' Hebron tat-teħid lura tas-siti sagri fit-territorji Palestinjani kien pijunier għal mudelli ta' insedjament f'Betlem u f'Nablus. Bosta rapporti, barranin u ta' Iżrael, huma kritiċi ferm tal-imġiba tal-insedjaturi ta' Hebron.

Ix-Xejikk huwa l-kap tat-tribù tal-Ja'bari, li tikkonsisti minn xi 35,000 ruħ, u titqies bħala waħda mill-iżjed tribujiet importanti f'Hebron. Għal snin sħaħ, membri tat-tribù tal-Ja'bari kienu s-sindki ta' Hebron. Khader jiltaqa' regolarment mal-insedjaturi u mal-uffiċjali tal-gvern ta' Iżrael u jopponi b'ruħu u ġismu l-kunċett ta' Stat Palestinjan u lill-Awtorità Palestinjana nnifisha. Khader jemmen li l-Lhud u l-Għarab iridu jitgħallmu jgħixu flimkien.

Qsim ta' Hebron

Wara l-Ftehim ta' Oslo tal-1995 u l-Ftehim ta' Hebron sussegwenti tal-1997, il-bliet Palestinjani tpoġġew taħt il-ġurisdizzjoni esklużiva tal-Awtorità Palestinjana, bl-eċċezzjoni ta' Hebron, li ġiet maqsuma f'żewġ setturi: H1 li huwa kkontrollat mill-Awtorità Palestinjana, u H2 li jinkludi ċ-Ċentru Storiku ta' Hebron u li baqa' taħt il-kontroll militari ta' Iżrael. Madwar 120,000 Palestinjan jgħixu f'H1, filwaqt li madwar 30,000 Palestinjan jgħixu flimkien ma' madwar 700 Iżraeljan f'H2 taħt il-kontroll militari ta' Iżrael. Sal-2009, total ta' 86 familja Lhudija kienu jgħixu f'Hebron. L-IDF (il-Forzi tad-Difiża ta' Iżrael) ma jistgħux jidħlu f'H1 sakemm ma jkunux skortati mill-Palestinjani. Il-Palestinjani ma jistgħux joqorbu lejn iż-żoni fejn jgħixu l-insedjaturi mingħajr ma jkollhom permessi speċjali mill-IDF. L-insedjament Lhudi jitqies b'mod wiesa' bħala illegali mill-komunità internazzjonali, għalkemm il-gvern ta' Iżrael jikkontesta dan.

Il-popolazzjoni Palestinjana f'H2 naqset ferm minħabba l-impatt tal-miżuri tas-sigurtà ta' Iżrael, fosthom curfews estiżi, restrizzjonijiet stretti fuq iċ-ċaqliq, u l-għeluq tal-attivitajiet kummerċjali Palestinjani qrib iż-żoni tal-insedjaturi, kif ukoll minħabba fastidji tal-insedjaturi. Il-Palestinjani ma jistgħux jużaw Triq Al-Shuhada, li hija triq kummerċjali prinċipali li lokalment hija mlaqqma bħala "Triq l-Apartheid".

Rapport tal-20 anniversarju tat-TIPH

Fl-2017, il-Preżenza Internazzjonali Temporanja f'Hebron (TIPH) ħarġet rapport kunfidenzjali li jkopri l-20 sena ta' osservazzjoni tas-sitwazzjoni f'Hebron. Ir-rapport, ibbażat parzjalment fuq iktar minn 40,000 rapport ta' inċidenti matul dawk l-20 sena, sostna li Iżrael spiss ikasbar id-dritt internazzjonali f'Hebron u li qed "jikser b'mod regolari u serju" d-drittijiet ta' nondiskriminazzjoni stabbiliti fil-Patt Internazzjonali dwar id-Drittijiet Ċivili u Politiċi minħabba n-nuqqas ta' libertà tal-moviment tar-residenti Palestinjani ta' Hebron. Ir-rapport sostna li Iżrael spiss ikasbar l-Artikolu 49 tar-Raba' Konvenzjoni ta' Ġinevra li tipprojbixxi d-deportazzjoni ta' ċivili minn territorju okkupat. Ir-rapport sostna wkoll li l-preżenza ta' kwalunkwe insedjament ta' Iżrael f'Hebron tkasbar id-dritt internazzjonali.

Sit ta' Wirt Dinji

Iċ-Ċentru Storiku ta' Hebron/Al Khalili ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2017.

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' tliet kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (ii) "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; il-kriterju (iv) "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem"; u l-kriterju (vi) "Assoċjazzjoni diretta jew tanġibbli ma' avvenimenti jew ma' tradizzjonijiet ħajjin, ma' ideat jew ma' twemmin, jew ma' xogħlijiet artistiċi jew letterarji ta' valur universali straordinarju".

Demografija

Fl-1820 ġie rrapportat li kien hemm madwar 1,000 Lhudi f'Hebron. Fl-1838, kien stmat li f'Hebron kien hemm 1,500 unità domestika Musulmana taxxabbli, flimkien ma' 41 kontibwent Lhudi tat-taxxi. Il-kontribwenti tat-taxxi kienu jinkludu l-persuni maskili tal-unitajiet domestiċi li kienu sidien anke ta' xi ħanut żgħir ħafna jew ta' xi roqgħa art. 200 Lhudi u unità domestika Kristjana waħda kienu jinsabu taħt il-"protezzjonijiet Ewropej". Il-popolazzjoni totali kienet stmata li kienet tlaħħaq l-10,000 ruħ. Fl-1842, ġie stmat li madwar 400 familja Għarbija u 120 familja Lhudija kienu jgħixu f'Hebron, u dawn tal-aħħar kienu naqsu sew wara l-qerda tal-1834.

Sena	Musulmani	Kristjani	Lhud	Total	Noti u sorsi
1538	749 u	7 u	20 u	776 u	(u = unitajiet domestiċi), Cohen & Lewis
1774			300		Azulai
1817			500		Ministeru għall-Affarijiet Barranin ta' Iżrael
1820			1,000		William Turner
1824			60 u		(40 u ta' Lhud Sefardiċi, 20 u ta' Lhud Axkenażim), The Missionary Herald
1832	400 u		100 u	500 u	(u = unitajiet domestiċi), Augustin Calmet, Charles Taylor, Edward Robinson
1837			423		Ċensiment ta' Montefiore
1838	madwar 6,000-7,000	"ftit"	700	7,000-8,000	William McClure Thomson
1839	1295 f	1 f	241		(f = familji), David Roberts
1840			700-800		James A. Huie
1851	11,000		450		Reġistru uffiċjali
1851			400		Clorinda Minor
1866			497		Ċensiment ta' Montefiore
1871/2	2,800 u		200 u	3,000 u	Rekords Ottomani għas-sālnāme provinċjali Sirjana għal dawn is-snin
1875	8,000-10,000		500		Albert Socin
1875	17,000		600		Hebron Kaymakam
1881			1,000-1,200		Stħarriġ tal-Palestina PEF
1881			800	5,000	The Friend
1890			1,490		Enċiklopedija Lhudija
1895			1,400
1906			1,100	14,000	(690 Lhud Sefardiċi, 410 Lhud Axkenażim), Enċiklopedija Lhudija
1922	16,074	73	430	16,577	Ċensiment tal-Palestina tal-1922
1929			700		Ministeru għall-Affarijiet Barranin ta' Iżrael
1930			0		Ministeru għall-Affarijiet Barranin ta' Iżrael
1931	17,277	109	134	17,532	Ċensiment tal-Palestina tal-1931
1938			0	20,400	Statistika tal-villaġġi, 1938
1945	24,400	150	0	24,560	Statistika tal-villaġġi, 1945
1961				37,868	Ċensiment tal-Ġordan
1967	38,073	136		38,348	Ċensiment ta' Iżrael
1997	mhux disponibbli	mhux disponibbli	530	119,093	Ċensiment Palestinjan
2007	mhux disponibbli	mhux disponibbli	500	163,146	Ċensiment Palestinjan

Klima

Data klimatika għal Hebron, il-Palestina (2007-2018)
Xahar	Jan	Fra	Mar	Apr	Mej	Ġun	Lul	Aww	Set	Ott	Nov	Diċ	Sena
Temp. għolja rekord f'°C (°F)	24.5 (76.1)	25.0 (77.0)	31.0 (87.8)	34.0 (93.2)	36.0 (96.8)	37.6 (99.7)	36.8 (98.2)	39.0 (102.2)	36.0 (96.8)	34.5 (94.1)	29.5 (85.1)	26.6 (79.9)	39.0 (102.2)
Temp. għolja medja ta' kuljum f'°C (°F)	11.4 (52.5)	13.2 (55.8)	16.5 (61.7)	20.7 (69.3)	25.0 (77.0)	27.5 (81.5)	29.2 (84.6)	29.4 (84.9)	27.8 (82.0)	24.4 (75.9)	20.0 (68.0)	14.9 (58.8)	21.7 (71.0)
Temp. medja ta' kuljum f'°C (°F)	8.3 (46.9)	10.0 (50.0)	12.3 (54.1)	15.8 (60.4)	19.6 (67.3)	22.0 (71.6)	23.7 (74.7)	23.9 (75.0)	22.1 (71.8)	19.5 (67.1)	14.8 (58.6)	10.7 (51.3)	16.9 (62.4)
Temp. baxxa medja ta' kuljum f'°C (°F)	5.4 (41.7)	6.6 (43.9)	8.6 (47.5)	11.4 (52.5)	15.3 (59.5)	17.5 (63.5)	19.2 (66.6)	19.6 (67.3)	17.8 (64.0)	15.9 (60.6)	11.3 (52.3)	7.0 (44.6)	13.0 (55.3)
Temp. baxxa rekord f'°C (°F)	−3.8 (25.2)	−2.0 (28.4)	−1.0 (30.2)	3.0 (37.4)	6.6 (43.9)	11.0 (51.8)	14.0 (57.2)	15.0 (59.0)	12.0 (53.6)	9.6 (49.3)	4.0 (39.2)	−2.5 (27.5)	−3.8 (25.2)
Preċipitazzjoni medja f'mm (pulzieri)	138.2 (5.44)	108.6 (4.28)	49.9 (1.96)	15.4 (0.61)	4.7 (0.19)	0.0 (0.0)	0.0 (0.0)	0.0 (0.0)	1.4 (0.06)	18.8 (0.74)	40.1 (1.58)	95.1 (3.74)	472.0 (18.58)
Medja ta' jiem bil-preċipitazzjoni	10.0	9.0	5.2	3.5	1.3	0.0	0.0	0.0	0.7	2.6	5.4	7.7	45.4
Umdità relattiva medja (%)	73.0	69.5	63.9	56.3	52.4	55.0	56.5	60.6	68.0	66.6	67.8	71.2	63.4
Medja ta' sigħat ta' xemx fix-xahar	164.3	156.7	214.5	261.3	313.1	337.9	363.8	346.9	279.3	243.2	186.5	165.7	3,033.2
Persentaġġ ta' possibbiltà ta' xemx	52	51	59	68	74	80	85	85	77	70	60	53	69
Sors: Id-Dipartiment Meteoroloġiku Palestinjan.

Referenzi

1. ^ ^{a b} Centre, UNESCO World Heritage. "Hebron/Al-Khalil Old Town". UNESCO World Heritage Centre (bl-Ingliż). Miġbur 2023-12-15.
2. ^ "Climate Bulletin". www.pmd.ps. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2023-12-06. Miġbur 2023-12-17.