Lyon

Lyon, ġieli spelluta wkoll Lyons (l-iktar bl-Ingliż), hija t-tielet l-ikbar belt fi Franza. Tinsab fil-konfluwenza tax-xmajjar u , lejn il-Majjistral tal-Alpi Franċiżi, 391 kilometru (243 mil) fix-Xlokk ta' Pariġi, 278 kilometru (173 mil) fit-Tramuntana ta' Marsilja, 113-il kilometru (70 mil) fix-Xlokk ta' Ġinevra, u 50 kilometru (31 mil) fil-Grigal ta' .

Lyon
Franza
Amministrazzjoni
Stat sovran	Franza
Administrative territorial entity of France	Franza Metropolitana
Region of France	Auvergne-Rhône-Alpes
Territorial collectivity of France with special status	Metropoli ta' Lyon
Kap tal-Gvern	^(en)
Isem uffiċjali	Lyon Commune-Affranchie Lyon
Ismijiet oriġinali	Lyon Lugdunum
Kodiċi postali	69001, 69002, 69003, 69004, 69005, 69006, 69007, 69008u 69009
Ġeografija
Koordinati	45°45′32″N 4°50′29″E / 45.7589°N 4.8414°E / 45.7589; 4.8414Koordinati: 45°45′32″N 4°50′29″E / 45.7589°N 4.8414°E / 45.7589; 4.8414
Lyon Lyon (France)
u
Superfiċjenti	47.87 kilometru kwadru
Għoli	173 m, 160 mu 312 m
Fruntieri ma'	^(mul) , ^(mul) , ^(mul) , ^(mul) , ^(mul) , ^(mul) , Villeurbanne ^(mul) , ^(mul) , ^(mul) , ^(mul) , ^(mul) , ^(mul) , ^(mul) , ^(mul) u ^(mul)
Demografija
Popolazzjoni	520,774 abitanti (1 Jannar 2022)
Informazzjoni oħra
Żona tal-Ħin	UTC+1u UTC+2
bliet ġemellati	, , , , , Milan, Frankfurt, , Guangzhou, Beersheba, Minsk, , , San Pietruburgu, Manila, Yerevan, Bejrut, Curitiba, Aleppo, , Pécs, , , Samarkanda, , , Kiev, Ho Chi Minh, Bălţiu Setif
lyon.fr

Il-belt ta' Lyon kellha popolazzjoni ta' 522,228 ruħ fl-2020 fi ħdan it-territorju muniċipali żgħir tagħha ta' 48 km² (19-il mil kwadru), iżda flimkien mas-subborgi u l-irħula tal-madwar tagħha, iż-żona metropolitana ta' Lyon kellha popolazzjoni ta' 2,293,180 f'dik l-istess sena, jiġifieri t-tieni l-iżjed popolata fi Franza. Mill-2015, Lyon u 58 muniċipalità sottourbani ffurmaw il-Metropoli ta' Lyon, awtorità metropolitana eletta direttament li issa hija responsabbli għall-biċċa l-kbira tal-kwistjonijiet urbani, b'popolazzjoni ta' 1,416,545 ruħ fl-2020. Lyon hija l-prefettura tar-reġjun ta' Auvergne-Rhône-Alpes u s-sede tal-Kunsill Dipartimentali ta' Rhône (il-ġurisdizzjoni tiegħu iżda ma għadhiex estiża sal-Metropoli ta' Lyon mill-2015).

Lyon kienet il-belt kapitali tal- matul żmien l-Imperu Ruman, u Lyon għadha s-sede ta' arċiveskovat li d-detentur tiegħu għandu t-titlu ta' Primat tal-Galli. Lyon saret ċentru ekonomiku ewlieni matul ir-Rinaxximent. Il-belt hija magħrufa għall-kċina u l-gastronomija tagħha, kif ukoll għall-attrazzjonijiet storiċi u arkitettoniċi tagħha; fil-fatt, id-distretti taċ-Ċentru Storiku ta' Lyon, l-għolja ta' Fourvière, Presqu'île u x-xaqlibiet ta' Croix-Rousse tniżżlu fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO. Lyon kienet żona importanti storikament għall-produzzjoni u għall-insiġ tal-ħarir. Lyon kellha rwol sinifikanti fl-istorja taċ-ċinema minn mindu u ivvintaw it-tagħmir ċinematografu hemmhekk. Il-belt hija magħrufa wkoll għall-festival tad-dwal tagħha, il-Fête des Lumières, li tibda kull sena fit-8 ta' Diċembru u ddum għal erbat ijiem; b'hekk Lyon ingħatat it-titlu ta' "Kapitali tad-Dwal".

Ekonomikament, Lyon hija ċentru ewlieni tal-industriji bankarji, kimiċi, farmaċewtiċi u bijoteknoloġiċi. Il-belt tħaddan industrija sinifikanti tas-software b'enfasi partikolari fuq il-logħob elettroniku; f'dawn l-aħħar snin rawmet settur ta' kumpaniji innovattivi lokali li qed jikber. Lyon tospita universitajiet u skejjel tal-edukazzjoni għolja rinomati, u hija t-tieni l-ikbar belt studenteska fi Franza, b'popolazzjoni universitarja ta' 200,000 student fi ħdan il-Metropoli ta' Lyon. Lyon tospita l-kwartieri ġenerali internazzjonali tal-, tal-Aġenzija Internazzjonali għar-Riċerka dwar il-Kanċer, kif ukoll ta' Euronews. Skont l-Istitut tar-Riċerka dwar il-Globalizzazzjoni u l-Klassifikazzjonijiet Dinjin, Lyon titqies bħala belt "beta" mill-2018. Ġiet fit-tieni post fi Franza u fl-40 post globalment fil-klassifikazzjonijiet tal-2019 ta' Mercer fost l-aħjar bliet biex wieħed jgħix fihom.

Sit ta' Wirt Dinji

Iċ-Ċentru Storiku ta' Lyon ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1998.

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (ii) "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; u l-kriterju (iv) "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".

Attrazzjonijiet prinċipali

Żmien il-Qedem

• Il-fdalijiet Rumani man-naħa tal-għolja qrib il-Bażilika ta' Fourvière, bit-Teatru Antik ta' Fourvière, l-Odeon ta' Lyon u l-mużew Gallo-Ruman.
• L-Anfiteatru tat-Tliet Galli – il-fdalijiet ta' anfiteatru Ruman.

Medju Evu u Rinaxximent

• Il-Katidral ta' San Ġwann, knisja Medjevali b'elementi arkitettoniċi tas-sekli 13, 14 u 15, kif ukoll l-istruttura reliġjuża prinċipali fil-belt u s-sede tal-Arċisqof ta' Lyon;
• il-Bażilika ta' San Martin d'Ainay, waħda mill-knejjes rari li għadhom jeżistu bi stil ta' bażilika f'Lyon;
• il-Knisja ta' San Pawl, knisja Rumaneska (is-sekli 12 u 13) u (is-sekli 15 u 16);
• il-Knisja ta' San Bonaventura, knisja Gotika tas-sekli 14 u 15;
• il-Knisja ta' San Nizier, knisja Gotika tas-seklu 15, li għandha daħla mnaqqxa fis-seklu 16 minn ;
• iż-żona taċ-Ċentru Storiku ta' Lyon, kwartier Medjevali u Rinaxximentali bil-ħwienet, bir-ristoranti u bit-toroq biċ-ċagħaq;
• il-bosta hôtels particuliers Rinaxximentali taċ-ċentru storiku ta' Lyon, bħall-Hôtel de Bullioud, inbnew ukoll minn Philibert Delorme.

Seklu 19 u żminijiet moderni

• L-Opéra Nouvel (1831), teatru tal-opri rinnovat fl-1993 minn ;
• it-Théâtre des Célestins (1877), teatru ddisinjat minn ;
• il-Bażilika tal-Madonna ta' Fourvière, bażilika kbira tas-seklu 19 fil-quċċata tal-Għolja ta' Fourvière;
• it-Torri tal-Ħadid ta' Fourvière (1894);
• is-Suq tal-Laħam u l-Biċċerija ta' La Mouche (1914, 1928), iddisinjati minn ;
• il-Monasteru ta' Santa Marija de La Tourette (1960), iddisinjat minn Le Corbusier;
• l-Ajruport Internazzjonali ta' Saint-Exupéry (li qabel kien l-Ajruport ta' Satolas), iddisinjat minn ;
• l-Istazzjon ta' Lyon Saint-Exupéry (1994), iddisinjat minn ;
• il-Palazz tal-Kungress ta' Lyon (1998), iddisinjat minn u grupp ta' binjiet għal diversi funzjonijiet differenti;
• it-Tour du Crédit Lyonnais;
• it-Tour Oxygène;
• it-Tour Incity.

Mużewijiet

• Musée des beaux-arts de Lyon (Mużew tal-Belle Arti), il-mużew prinċipali tal-belt u wieħed mill-ikbar galleriji tal-arti fi Franza. Ospitat fil-Palais Saint Pierre, eks kunvent tas-seklu 17, issa fih kollezzjoni kbira ta' pitturi ta' artisti bħal ; ; ; ; Rembrandt; ; Canaletto; ; ; ; Van Gogh; ; ; ; ...); kollezzjonijiet ta' skulturi, tpinġijiet u opri stampati, arti dekorattiva, antikitajiet Rumani u Griegi; it-tieni l-ikbar kollezzjoni ta' antikitajiet Eġizzjani fi Franza wara dik tal-; u kollezzjoni ta' 50,000 medalja u munita.
• Il-Mużew Gallo-Ruman jesponi bosta oġġetti tal-arti u ta' valur li nstabu fis-sit Ruman ta' Lyon (Lugdunum) bħall-mużajk tal-logħob taċ-ċirklu, il-kalendarju ta' Coligny u l-artal Tawroboliku.
• Is-Centre d'histoire de la résistance et de la déportation (Ċentru Storiku tar-Reżistenza u tad-Deportazzjoni).
• Il-Musée des Confluences, mużew ġdid tax-xjenzi u tal-antropoloġija, li nfetaħ għall-pubbliku fl-20 ta' Diċembru 2014.
• La Sucrière, ċentru tal-arti kontemporanja.
• Il-Hôtel-Dieu de Lyon jospita l-"Musée des Hospices Civils", wirja permanenti dwar l-istorja u l-prattika tal-mediċina mill-Medju Evu saż-żminijiet moderni.
• Il-Musée des Tissus et des Arts décoratifs, mużew tal-arti dekorattiva u tat-tessuti, li fih waħda mill-ikbar kollezzjonijiet ta' tessuti fid-dinja b'2.5 miljun opra.
• Il-Musée d'art contemporain de Lyon, mużew tal-arti kontemporanja.
• Il-Musée de L'imprimerie, mużew tal-istampar.
• Il-Musée Gadagne, mużew tal-istorja ta' Lyon ospitat f'binja storika fiċ-ċentru storiku ta' Lyon, li jinkludi kollezzjoni kbira ta' pupazzi.
• Il-Musée des Automates, mużew tal-pupazzi awtomatizzati fiċ-ċentru storiku ta' Lyon, li infetaħ fl-1991.
• Il-Musée Miniature & Cinéma, mużew dwar minjaturi tax-xeni ċinematografiċi, tal-oġġetti ċinematografiċi u tal-effetti speċjali taċ-ċinema.

Parks u ġonna

• Parc de la Tête d'or, magħruf ukoll bħala l-Park tar-Ras tad-Deheb, fiċ-ċentru ta' Lyon huwa l-ikbar park urban fi Franza b'117-il ettaru (290 akru). Jinsab fis-sitt arrondissement, u fih lag kbir li fih ikun hemm id-dgħajjes matul ix-xhur tas-sajf.
• Jardin botanique de Lyon (tmien ettari (20 akru)), inkluż fil-Parc de la Tête d'Or, huwa ġnien botaniku muniċipali u huwa miftuħ mit-Tnejn sal-Ġimgħa mingħajr ħlas. Il-ġnien ġie stabbilit fl-1857 bħala suċċessur ta' ġonna botaniċi iktar bikrin li jmorru lura għall-1796, u issa jista' jiġi deskritt bħala l-ikbar ġnien botaniku muniċipali ta' Franza.
• Parc de Gerland, fin-Nofsinhar tal-belt (80 ettaru (200 akru)).
• Parc des hauteurs, f'Fourvières.
• Parc de Miribel-Jonage (2,200 ettaru (5,400 akru)).
• Parc de Lacroix-Laval (115-il ettaru (280 akru)).
• Parc de Parilly (178 ettaru (440 akru)).

Relazzjonijiet internazzjonali

Lyon hija belt pilota tal- u tal-programm "Bliet interkulturali" tal-Kummissjoni Ewropea. Lyon hija ġemellata ma':

• , l-Etjopja;
• , il-Mali;
• Barċellona, Spanja;
• Beersheba, Iżrael;
• , l-Ingilterra, ir-Renju Unit;
• Boston, l-Istati Uniti;
• , ir-Rumanija;
• Curitiba, il-Brażil;
• Frankfurt, il-Ġermanja, mill-1960;
• , l-Iżvezja;
• , iċ-Ċina, mill-1988;
• , il-Madagascar;
• il-Belt ta' Ho Chi Minh, il-Vjetnam, mill-1997;
• , il-Palestina;
• , il-Ġermanja, mill-1981;
• , il-Polonja, mill-1991;
• Milan, l-Italja, mill-1966;
• , il-Kanada, mill-1979;
• Oran, l-Alġerija;
• , il-Ġappun, mill-1984;
• , il-Burkina Faso;
• , il-Benin;
• Rabat, il-Marokk;
• , l-Istati Uniti;
• San Pietruburgu, ir-Russja;
• , l-Alġerija;
• , ir-Rumanija;
• , l-Italja;
• Yerevan, l-Armenja, mill-1992;
• , il-Ġappun, mill-1959.

Referenzi

1. ^ "Historique des populations communales | Insee". www.insee.fr. Miġbur 2023-04-18.
2. ^ "Insee - Statistiques locales". statistiques-locales.insee.fr. Miġbur 2023-04-18.
3. ^ ^{a b ċ} Centre, UNESCO World Heritage. "Historic Site of Lyon". UNESCO World Heritage Centre (bl-Ingliż). Miġbur 2023-04-18.
4. ^ "Fete des lumieres". www.fetedeslumieres.lyon.fr (bl-Ingliż). Miġbur 2023-04-18.
5. ^ "Entrepreneurship support network businesses start up funding Europe France Lyon - Greater Lyon". web.archive.org. 2010-03-08. Arkivjat mill-oriġinal fl-2010-03-08. Miġbur 2023-04-18.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
6. ^ "Classement 2019 des villes étudiantes par nombre d'étudiants". www.investirlmnp.fr. Miġbur 2023-04-18.
7. ^ "Quality of Living City Ranking | Mercer". mobilityexchange.mercer.com. Miġbur 2023-04-18.