Aquileia akwiˈlɛːja bis Oglej bil Friulan Olee Olea Acuilee Aquilee Aquilea bil Aquiłeja Aquiłegia hija belt Rumana anti

Aquileia ([akwiˈlɛːja]; bis-: Oglej; bil-Friulan: Olee / Olea / Acuilee / Aquilee / Aquilea; bil-: Aquiłeja / Aquiłegia) hija belt Rumana antika fl-Italja, fit-tarf tal-laguni tal-, xi 10 kilometru mill-baħar, fuq ix-xmara (magħrufa llum bħala ), l-fluss tal-ilma tagħha nbidel kemxejn minn żmien ir-Rumani. Illum il-ġurnata, il-belt hija waħda żgħira (madwar 3,500 abitant), iżda kienet kbira u prominenti fl-Antikità Klassika u waħda mill-ikbar bliet fid-dinja b'popolazzjoni ta' xi 100,000 ruħ fis-seklu 2 W.K. Aquileia tħaddan wieħed mis-siti arkeoloġiċi prinċipali tat-Tramuntana tal-Italja. Fl-aħħar tal-Antikità, il-belt kienet l-ewwel belt fil-Peniżola Taljana li r-rikkezzi tagħha ġew misruqa minn (tal-Unni).

Aquileia

Italja

Amministrazzjoni

Pajjiż Italja

Autonomous region with special statute Friuli-Venezia Giulia

Regional decentralization entity regional decentralization entity of Udine ^(en)

Ismijiet oriġinali Aquilêe

Kodiċi postali 33051

Ġeografija

Koordinati 45°46′N 13°22′E / 45.77°N 13.37°E / 45.77; 13.37Koordinati: 45°46′N 13°22′E / 45.77°N 13.37°E / 45.77; 13.37

Aquileia

Aquileia (Italy)

Superfiċjenti 37.44 kilometru kwadru

Għoli 5 m

Fruntieri ma' ^(en) , ^(en) u ^(en)

Demografija

Popolazzjoni 3,128 abitanti (1 Jannar 2023)

Informazzjoni oħra

Kodiċi tat-telefon 0431

Żona tal-Ħin UTC+1u UTC+2

bliet ġemellati

comune.aquileia.ud.it

Storja

Antikità Klassika

Repubblika Rumana

Aquileia ġiet stabbilita bħala kolonja mir-Rumani fil-180/181 Q.K. tul ix-xmara Natiso, fuq biċċa art fin-Nofsinhar tal-Alpi ta' Jura iżda madwar 13-il kilometru fit-Tramuntana tal-laguni. Il-kolonja kienet isservi ta' fortizza strateġika fil-fruntiera fir-rokna tal-Grigal tal-Italja Trans-Padana (fuq it-tarf nett tax-xmara ) u kienet maħsuba biex tipproteġi lill-Veneti, alleati leali ta' Ruma matul l-invażjoni ta' fit-Tieni Gwerra Punika u matul il-Gwerer ta' . Il-kolobja serviet bħala ċittadella biex tikkontrolla l-avvanzar fil-Gallija Ċisalpina ta' popli oħra ta' theddida, bħall-Karni ostili fil-Grigal mill-art li issa hija magħrufa bħala u bħat-tribujiet Istrijani fix-Xlokk mill-art li issa hija magħrufa bħala . Fil-fatt, is-sit magħżul għal Aquileia kien xi sitt kilometri lil hinn minn fejn huwa stmat li 12,000 nomadu Tawrixxiku Ċeltiku kienu ppruvaw jinsedaw ruħhom fil-183 Q.K. Madankollu, mis-seklu 13 Q.K., is-sit ta' Aquileia kellu importanza kummerċjali wkoll bħala l-aħħar punt tal-kummerċ Baltiku tal- (sucinum). Għalhekk, teorikament, x'aktarx li Aquileia kienet oppidum Gallika qabel għaddiet għand ir-Rumani. Madankollu, ftit artefatti Ċeltiċi ġew skopruti mill-500 Q.K. sal-wasla tar-Rumani.

Il-kolonja ġiet stabbilita bi Drittijiet Latini tat-trijumvirat ta' , , u . Tnejn minnhom kienu konsli, filwaqt li wieħed minnhom kien pretorjan. Kull wieħed minnhom kien jiġi mgħarraf personalment x'kien qed jiġri fil-Gallija Ċisalpina. Nasica kien ħaken il-Boii fil-191. Flaminju kien issorvelja l-kostruzzjoni tat-triq imsemmija għalij minn Bononia (Bologna) sa Arretium (). Acidinus kien ħakem lit-Tawrixxi fil-183.

It-trijumvirat wassal biex 3,000 familja tinsedja ruħha fiż-żona u b'hekk Aquileia x'aktarx li kellha popolazzjoni ta' 20,000 ftit wara li ġiet stabbilita. Sadanittant, abbażi tal-evidenza tal-ismijiet imnaqqxin fuq il-ġebel, il-maġġoranza tal-familji kolonizzaturi ġew minn Picenum, Samnium, u , li jispjega wkoll għaliex il-kolonja kienet Latina u mhux Rumana. Fost dawn il-kolonizzaturi, il-pediti rċevew 50 iugera ta' art kull wieħed, iċ-ċenturjuni rċevew 100 iugera kull wieħed, u l-ekwiti rċevew 140 iugera kull wieħed. Jew fl-istabbiliment jew mhux wisq wara, il-kolonizzaturi mill-Venetia ssupplixxu lil dawn il-familji.

F'qasir żmien it-toroq ikkollegaw lil Aquileia mal-kolonja Rumana ta' Bologna x'aktarx fil-173 Q.K. Fil-148 Q.K. ġiet ikkollegata ma' permezz tal-Via Postumia, li kienet tgħaddi tul il-pjanura Padana kollha minn Aquileia għal jew qrib Opitergium, Tarvisium, Vicetia, Verona, Bedriacum, u l-aħħar tliet kolonji Rumani ta' , Placentia, u . Il-kostruzzjoni tal-Via Popilia mill-kolonja Rumana ta' Ariminium sa Ad Portum qrib Altinum fil-132 Q.K. tejbet il-komunikazzjonijiet iktar. Fl-ewwel seklu W.K., il-Via Gemina kkollegat lil Aquileia ma' fil-Lvant tal-Alpi ta' Jura, u sat-78 jew sad-79 W.K. il-Via Flavia kkollegat lil Aquileia ma' .

Sadanittant, fil-169 Q.K., 1,500 kolonizzatur ieħor bil-familji tagħhom, immexxija mit-trijumvirat ta' Titus Annius Lucius, Publius Decius Subulo, u Marcus Cornelius Cethegus, insedjaw il-belt bħala tisħiħ tal-gwarniġjon. L-iskoperta tal-minjieri tad-deheb ħdejn il-moderna Klagenfurt fil-130 Q.K. wasslet biex il-kolonja tkompli tiġbed l-attenzjoni, u malajr saret post ta' importanza kbir, mhux biss minħabba l-pożizzjoni militari strateġika tagħha, iżda bħala ċentru kummerċjali, speċjalment għall-prodotti agrikoli u għall-vitikoltura. Barra minn hekk, iktar 'il quddiem kellha wkoll diversi barrieri tal-brikks.

Fid-90 Q.K., il-kolonja oriġinali Latina saret municipium u ċ-ċittadini tagħha x'aktarx li kienu t-tribù Rumana ta' Velina. Il-konfini doganali tal-Italja kienu qrib fi żmien . żar il-belt diversi drabi u fix-xitwa tal-59-58 Q.K. qagħad f'kamp fil-qrib.

Imperu Ruman

Għalkemm il- serqu lil Aquileia matul il-perjodu ta' Awgustu, iż-żieda sussegwenti fl-insedjament u l-ebda nuqqas ta' xogħol bi profitt kienu jfissru li l-belt setgħet tiżviluppa r-riżorsi tagħha. L-artiġjani Lhud stabbilew kummerċ tal-ħġieġ li ffjorixxa. Il-metall minn Noricum kien jiġi fondut u esportat. Il-kummerċ antik ta' Venetia fl-ambra mill-Baltiku kompla. L-, speċjalment il-famuż Pucinum, kien jiġi esportat. Iż- kien jiġi importat mill-Afrika. Fejn il-baħar, ġie żviluppat il-port ta' Aquae Gradatae (illum , ). Fuq l-art, Aquileia kienet il-punt tat-tluq ta' diversi toroq importanti li jwasslu sa barra mill-Italja lejn il-Grigal tal-imperu — it-triq Via Julia Augusta ta' Iulium Carnicum (Zuglio) sa Veldidena (illum , ħdejn ), li minnha kienet tofroq it-triq lejn Noricum, li tgħaddi minn Virunum (Klagenfurt) sa Laurieum (Lorch) fuq id-, it-triq li tgħaddi minn Emona u li twassal sal- u sa Sirmium (Sremska Mitrovica), it-triq li twassal sa Tarsatica (ħdejn , issa ) u Siscia (Sisak), u t-triq li twassal sa Tergeste () u l-kosta ta' Istria.

kien l-ewwel imperatur minn ħafna li żaru lil Aquileia, speċjalment matul il-Gwerer tal-Pannonja fis-sekli 12-10 Q.K. Kienet il-belt fejn twieled iben fl-10 Q.K. Il-poeta Ruman faħħar lil Aquileia bħala l-kenn u l-post ta' mistrieħ li tant xtaq għall-anzjanità tiegħu.

F'termini ta' reliġjon, il-popolin adottaw il-panteon Ruman, għalkemm l-alla Ċeltiku tax-xemx, , kellu bosta nies jadurawh. Il-Lhud ipprattikaw ir-reliġjon tal-antenati tagħhom u x'aktarx li kienu wħud minn dawn il-Lhud li saru l-ewwel Kristjani. Sadanittant, is-suldati ġabu l-kult Marzjali ta' Mithras.

Fil-gwerra kontra l-Markomanni fil-167, il-belt batiet; il-fortifikazzjonijiet tagħha ġġarrfu u kienu pjuttost mitluqa wara żmien twil ta' paċi. Madankollu, meta fil-168 għamel lil Aquileia l-fortizza prinċipali tal-imperu kontra l-Barbari fit-Tramuntana u fil-Lvant, reġgħet laħqet il-qofol tagħha bħala kobor u f'qasir żmien kellha popolazzjoni ta' xi 100,000 ruħ. żar lil Aquileia fil-193. Fil-238, meta l-belt żammet mas-Senat kontra l-Imperatur Massiminju Traks, il-fortifikazzjonijiet ġew restawrata malajr, u xorta kellhom biżżejjed qawwa biex jirreżistu għal diversi xhur, sa ma nqatel Massiminju stess.

L-aħħar tal-Antikità

F'Aquileia nbena palazz imperjali li fih kienu jirresjedu b'mod frekwenti l-imperaturi ta' wara żmien .

Matul is-seklu 4, Aquileia żammet l-importanza tagħha. Kostantinu għamel soġġorn hemmhekk diversi drabi. Il-belt saret stazzjoni navali u s-sede tal-Corrector Venetiarum et Histriae. Barra minn hekk, ġiet stabbilita zekka li pproduċiet bosta muniti, u l-isqof laħaq arċisqof metropolitan. Il-kunsill li sar fil-belt fit-381 kien biss l-ewwel wieħed minn sensiela ta' Kunsilli ta' Aquileia li saru matul is-sekli. Madankollu, il-belt kellha rwol fit-taqbid bejn il-mexxejja tas-sekli 4. Fit-340, l-Imperatur Kostantinu II nqatel fil-qrib hu u jinvadi t-territorju ta' ħuh iż-żgħir .

Fl-aħħar tas-seklu 4, Awsonju semma lil Aquileia bħala d-disa' belt fost il-bliet il-kbar tad-dinja, u qabilha għażel lil Ruma, Kostantinopli, Kartaġni, , , , Mediolanum, u . Madankollu, din il-prominenza għamlitha fil-mira tal-għedewwa, fosthom l-Alariċi u l- li assedjawha fl-401, u wħud mir-residenti ħarbu lejn il-laguni fil-qrib. L-Alariċi reġgħu attakkaw il-belt fl-408. Attila attakka l-belt fl-452. Matul din l-invażjoni li seħħet fit-18 ta' Lulju, Attila u l-Unni tiegħu tant għamlu ħerba mill-belt li wara bil-kemm seta' jingħaraf is-sit oriġinali tagħha fejn kien. Il-waqgħa ta' Aquileia kienet l-ewwel inkursjoni ta' Attila f'territorju Ruman; imbagħad ġara l-istess fi bliet bħal Mediolanum u . L-abitanti Rumani, flimkien ma' dawk ta' rħula ġirien iżgħar, ħarbu bi ħġarhom lejn il-laguni, u b'hekk stabbilew il-pedamenti għall-bliet ta' Venezja u .

Minkejja dan, Aquileia reġgħet qamet fuq saqajha, għalkemm fuq livell ridott, u kompliet teżisti sal-invażjoni tal-Lombardi fil-568; il-Lombardi qerduha t-tieni darba fil-590. Sadanittant, il-patrijarka ħarab lejn il-belt gżira ta' Grado, li kienet taħt il-protezzjoni tal-Biżantini. Meta l-patrijarka li kien qed jirresjedi fi Grado rrikonċilja ma' Ruma fis-606, dawk li kienu qed ikomplu bix-Xiżma tat-Tliet Kapitoli, filwaqt li rrifjutaw it-Tieni Kunsill ta' Kostantinopli, eleġġew patrijarka f'Aquileia. B'hekk, id-djoċesi essenzjalment ġiet maqsuma f'żewġ partijiet, bil-patrijarkat kontinentali ta' Aquileia taħt il-protezzjoni tal-Lombardi, u l-patrijarkat gżira ta' Aquileia bis-sede fi Grado taħt il-protezzjoni tal-eksarkat ta' Ravenna u iktar 'il quddiem tad-Doġi ta' Venezja, bil-kollużjoni tal-Lombardi. Is-suċċessjoni tal-patrijarki f'Aquileia kompliet bix-xiżma sas-699 W.K. Madankollu, għalkemm żammew it-titlu ta' patrijarka ta' Aquileia, huma ċaqilqu r-residenza tagħhom l-ewwel f' u mbagħad f'.

Medju Evu

Id-duki Lombardi ta' Friuli mexxew lil Aquileia u t-territorju kontinentali tal-madwar minn Cividale. Fis-774, ħakem id-dukat tal-Lombardi u għamlu wieħed tal-Franki b'Enriku ta' Friuli bħala d-duka. Fis-787, Karlu Manju għamel lill-qassis u lill-mastru tal-grammatika fl-Iskola tal-Palazz ta' l-patrijarka l-ġdid ta' Aquileia. Il-patrijarkat, minkejja li ġie diviż b'porzjon tat-Tramuntana assenjat lill-indukrar pastorali tal-Arċiveskovat il-ġdid ta' Salzburg, baqa' wieħed mill-ikbar djoċesijiet. Għalkemm Pawlinu kien jirresjedi l-iktar f'Cividale, is-suċċessur tiegħu kkunsidra li jerġa' jibni lil Aquileia. Madankollu, il-proġett qatt ma twettaq.

Meta Massenzju kien patrijarka, il-Papa approva s-Sinodu ta' Mantova, li ta l-preċedenza lill-patrijarkat kontinentali ta' Aquileia fuq il-patrijarkat ta' Grado. Madankollu, il-kundizzjonijiet materjali għal Aquileia malajr marru għall-agħar. Il-fdalijiet ta' Aquileia bdew kontinwament jittieħdu bħala materjal tal-bini, u bil-kollass tal-Karolinġji fis-seklu 10, l-abitanti batew mill-attakki tal-Ungeriżi.

Sas-seklu 11, il-patrijarka ta' Aquileia kien sar b'saħħtu biżżejjed biex jiddikjara sovranità temporanja fuq Friuli u Aquileia. L-Imperatur Ruman Sagru ta r-reġjun lill-patrijarka bħala pussess fewdali. Madankollu, l-awtorità tal-patrijarka kienet tiġi kkontestata u assaltata min-nobbiltà territorjali.

Fl-1027 u fl-1044, il-Patrijarka , li reġa' bena l-katidral ta' Aquileia, daħal fi Grado u seraqha, u, għalkemm il-Papa reġa' kkonferma l-Patrijarka ta' Grado, il-belt qatt ma reġgħet irkuprat għalkollox, għalkemm baqgħet tkun is-sede tal-Patrijarkat sat-trasferiment formali tagħha lil Venezja fl-1450.

Fis-seklu 14, l-Istat Patrijarkali laħaq l-ikbar kobor tiegħu, mix-xmara sal-Alpi Ġuljani u t-Tramuntana ta' Istria. Is-sede tal-Patrijarkat ta' Aquileia ġiet ittrasferita lejn fl-1238, iżda reġgħet ingħatat lil Aquiliea fl-1420, bl-annessjoni tat-territorju ta' Udine min-naħa ta' Venezja.

Fl-1445, il-patrijarka tellief irnexxielu jikseb salarju annwali ta' 5,000 dukat mit-teżor Venezjan talli qabad u ċeda l-patrimonju tiegħu wara t-telfa li ġarrab. Minn dak iż-żmien 'il quddiem, il-Venezjani biss tħallew ikollhom it-titlu ta' Patrijarka ta' Patriarch of Aquileia. L-Istat Patrijarkali ġie inkorporat fir- bl-isem ta' Patrija ta' Friuli, immexxija minn provveditur ġenerali jew logutenent li kien jgħix f'Udine. Id-djoċesi Patrijarkali finalment tneħħiet biss fl-1751, u minflok ġew stabbiliti s-sedi ta' Udine u ta' .

Sit ta' Wirt Dinji

Iż-Żona Arkeoloġika u l-Bażilika Patrijarkali ta' Aquileia ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1998. Fl-2017 u fl-2018 saru xi modifiki minuri fil-konfini taż-żona ta' lqugħ tas-sit. Is-sit arkeoloġiku ta' Aquileia jingħad li huwa s-sit tal-ikbar belt Rumana li qatt ġiet skavata.

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' tliet kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (iii) "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet"; il-kriterju (iv) "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem"; u l-kriterju (vi) "Assoċjazzjoni diretta jew tanġibbli ma' avvenimenti jew ma' tradizzjonijiet ħajjin, ma' ideat jew ma' twemmin, jew ma' xogħlijiet artistiċi jew letterarji ta' valur universali straordinarju".

Attrazzjonijiet ewlenin

Katidral

Il-Katidral ta' Cathedral huwa bażilika b'saqaf ċatt li nbniet mill-Patrijarka Poppo fl-1031 fuq is-sit ta' knisja preċedenti, u li reġgħet inbniet għall-ħabta tal-1379 bi stil Gotiku mill-Patrijarka .

Fdalijiet Rumani Antiki

Illum il-ġurnata, Aquileia hija raħal iżgħar mill-kolonja li ġiet stabbilita minn Ruma. Tul is-sekli, assedji, terremoti, għargħar u serq ta' materjali mill-binjiet antiki wasslu biex l-ebda binja tal-perjodu Ruman ma għadha teżisti fuq l-art. Madankollu, l-iskavi żvelaw ftit kif kien imqassam ir-raħal Ruman. Pereżempju, instab segment ta' triq, l-anglu tal-Majjistral tas-swar tar-raħal, il-port tax-xmara, u l-pożizzjonijiet preċedenti fejn kienu jinsabu l-banjijiet, anfiteatru, ċirku, ċimiterju, il-Via Sacra, il-forum, u s-suq. Il-Mużew Arkeoloġiku Nazzjonali ta' Aquileia fih iżjed minn 2,000 iskrizzjoni, statwi u antikitajiet oħra u mużajk, kif ukoll bċejjeċ tal-ħġieġ prodotti lokalment u kollezzjoni numismatika (muniti).

Oħrajn

Il-frazzjoni ta' Monastero hemm bażilika Kristjana tas-seklu 5, li iktar 'il quddiem saret monasteru Benedittin, li llum tospita l-Mużew Paleo-Kristjan.

Nies notevoli

x'aktarx li twieled f'Aquileia fl-aħħar tal-ewwel seklu W.K.
miet martri f'Aquileia fil-bidu tas-seklu 4 W.K.

Ġemellaġġ

Aquileia hija ġemellata ma':

, is-Slovenja
, l-Awstrija

Referenzi

^ "austriahungary.info". ww12.austriahungary.info. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2021-08-12. Miġbur 2021-08-11.
^ The Oxford Classical Dictionary, p. 129.
^ A Brief History of Venice, p. 16.
^ ^a ^b G. Bandelli, "Aquileia dalla fondazione al II secolo d.C" in Aquileia dalla fondazione al alto medioevo, M. Buora, ed. (Udine: Arte Grafiche Friulane, 1982), 20.
^ Livy, XL, 34, 2-4.
^ E. Mangani, F. Rebecchi, and M.J. Srazzulla, Emilia Venezie (Bari: Laterza & Figli, 1981), 210.
^ "Martial IV". www.thelatinlibrary.com. Miġbur 2021-08-12.
^ ^a ^b Centre, UNESCO World Heritage. "Archaeological Area and the Patriarchal Basilica of Aquileia". UNESCO World Heritage Centre (bl-Ingliż). Miġbur 2021-08-11.
^ "Comune di Aquileia". Comune di Aquileia (bit-Taljan). Miġbur 2021-08-12.

Ħoloq esterni

Wikimedia Commons għandha fajls multimedjali li għandhom x'jaqsmu ma': Aquileia (Aquileia)

[1] "austriahungary.info". ww12.austriahungary.info. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2021-08-12. Miġbur 2021-08-11.

[2] The Oxford Classical Dictionary, p. 129.

[3] A Brief History of Venice, p. 16.

[:0-4] G. Bandelli, "Aquileia dalla fondazione al II secolo d.C" in Aquileia dalla fondazione al alto medioevo, M. Buora, ed. (Udine: Arte Grafiche Friulane, 1982), 20.

[5] Livy, XL, 34, 2-4.

[6] E. Mangani, F. Rebecchi, and M.J. Srazzulla, Emilia Venezie (Bari: Laterza & Figli, 1981), 210.

[7] "Martial IV". www.thelatinlibrary.com. Miġbur 2021-08-12.

[:1-8] Centre, UNESCO World Heritage. "Archaeological Area and the Patriarchal Basilica of Aquileia". UNESCO World Heritage Centre (bl-Ingliż). Miġbur 2021-08-11.

[9] "Comune di Aquileia". Comune di Aquileia (bit-Taljan). Miġbur 2021-08-12.